Tài liệu Van dung phuong phap luan khoa hoc cua phep bien chung duy vat trong nhan thuc su nghiep doi moi o nuoc ta hien nay

2 Môc lôc Tran g Më ®Çu 3 Ch¬ng 1: B¶n chÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña phÐp biÖn 6 chøng duy vËt 1.1. PhÐp biÖn chøng duy vËt vµ kh¸i lîc lÞch sö 6 ph¸t triÓn phÐp biÖn chøng duy vËt 1.2. Néi dung, b¶n chÊt c¸ch m¹ng vµ khoa häc 16 cña phÐp biÖn chøng duy vËt Ch¬ng 2: VËn dông ph¬ng ph¸p luËn khoa häc cña phÐp 29 biÖn chøng duy vËt vµo nhËn thøc sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta hiÖn nay 2.1. Ph¬ng ph¸p luËn khoa häc cña phÐp biÖn 29 chøng duy vËt 2.2. Yªu cÇu vµ sù vËn dông ph¬ng ph¸p luËn 39 khoa häc cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµo nhËn thøc sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta hiÖn nay KÕt luËn 62 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 64 Më ®Çu 3 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Ph. ¡ng ghen ®Þnh nghÜa - phÐp biÖn chøng duy vËt lµ mét m«n khoa häc vÒ nh÷ng quy luËt phæ biÕn cña sù vËn ®éng vµ sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn, cña x· héi loµi ngêi vµ cña t duy. V.I.Lªnin viÕt "phÐp biÖn chøng, tøc lµ häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn, díi h×nh thøc hoµn bÞ nhÊt, s©u s¾c nhÊt vµ kh«ng phiÕn diÖn, häc thuyÕt vÒ tÝnh t¬ng ®èi cña nhËn thøc, cña con ngêi , nhËn thøc nµy ph¶n ¸nh vËt chÊt lu«n ph¸t triÓn kh«ng ngõng". PhÐp biÖn chøng duy vËt lµ "linh hån sèng", lµ "c¸i quyÕt ®Þnh" cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin nãi chung, cña triÕt häc M¸c - Lªnin nãi riªng bëi khi nghiªn cøu nh÷ng quy luËt chung nhÊt, phæ biÕn nhÊt vÒ sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña hiÖn thùc kh¸ch quan vµ cña nhËn thøc khoa häc, phÐp biÖn chøng duy vËt th«ng qua c¸c nguyªn lý, ®îc cô thÓ hãa b»ng c¸c cÆp ph¹m trï vµ quy luËt c¬ b¶n, thùc hiÖn chøc n¨ng ph¬ng ph¸p luËn chung nhÊt gióp con ngêi ®Ò ra nh÷ng nguyªn t¾c t¬ng øng, ®Þnh híng ho¹t ®éng lý luËn vµ thùc tiÔn cña m×nh. ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cña tiÕn bé x· héi nh»m ®a khoa häc s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh cung cÊp nh÷ng luËn cø khoa häc phôc vô cho viÖc ho¹ch ®Þnh ®êng lèi, chñ tr¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vÒ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Do b¶n chÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña nã quy ®Þnh, 4 phÐp biÖn chøng duy vËt ®· vµ ®ang kh¼ng ®Þnh vai trß thÕ giíi quan vµ ph¬ng ph¸p luËn khoa häc cho chóng ta nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. PhÐp biÖn chøng duy vËt lµ c¬ së lý luËn khoa häc ®Ó chóng ta vËn dông trong nhËn thøc sù nghiÖp ®æi míi ®Êt níc, ®¶m b¶o cho níc ta ph¸t triÓn v÷ng m¹nh trong giai ®o¹n hiÖn nay. Ngµy nay cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang ph¸t triÓn m¹nh ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu nhiÖm vô cña sù nghiÖp ®æi míi, ®Ó sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta lu«n ®óng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®ßi hái §¶ng vµ Nhµ níc ta ph¶i vËn dông mét c¸ch linh ho¹t vµ s¸ng t¹o phÐp biÖn chøng duy vËt trong tiÕn tr×nh sù nghiÖp ®æi míi , mÆt kh¸c t×nh h×nh thÕ giíi ®ang diÔn biÕn hÕt søc phøc t¹p, sù t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sù chèng ph¸ cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch trªn mÆt trËn chÝnh trÞ t tëng ®ang ®Æt ra cho sù nghiÖp ®æi míi nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cÇn ph¶i gi¶i ®¸p, ph¶i cã nh÷ng ®æi míi cho phï hîp, trong ®ã qu¸n triÖt ®Çy ®ñ nh÷ng nguyªn t¾c phÐp biÖn chøng duy vËt .Cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng, tõ ®ã ®Ó tr¸nh nh÷ng sai lÇm cña lèi t duy siªu h×nh , chñ quan duy ý chÝ, ¸p ®Æt, duy t©m. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn ®Ò tµi VÒ b¶n chÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña phÐp biÖn chøng duy vËt, ph¬ng ph¸p luËn khoa häc trong ho¹t ®éng nhËn thøc còng nh ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Õn nay ®· cã mét ®Ò tµi nghiªn cøu trªn c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau: Lª H÷u 5 TÇng: "PhÐp biÖn chøng víi t c¸ch lµ ph¬ng ph¸p luËn cña nhËn thøc khoa häc" [19], "LÞch sö phÐp biÖn chøng" [20]; Vò KiÒu Ph¬ng: " Sù phª ph¸n cña chñ nghÜa M¸c ®èi víi phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen trong B¶n th¶o kinh tÕ triÕt häc n¨m 1844" [18]; NguyÔn Träng ChuÈn: " Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a ®æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ ®èi víi chÝnh s¸ch x· héi" [2]; L¬ng V¨n Khoan: "N©ng cao hiÖu qu¶ nhËn thøc vµ vËn dông chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh trong qu¸ tr×nh ®æi míi" [10]. Ngoµi gia cßn nhiÒu ®Ò tµi kh¸c ®Ò cËp ®Õn phÐp biÖn chøng duy vËt trªn c¸c néi dung vµ khÝa c¹nh kh¸c nhau. Song cho ®Õn nay cha cã ®Ò tµi nµo nghiªn cøu trùc tiÕp, mét c¸ch hÖ thèng vÒ viÖc "vËn dông ph¬ng ph¸p luËn khoa häc cña phÐp biÖn chøng duy vËt trong nhËn thøc sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta hiÖn nay” V× vËy t«i ®· chän lµm ®Ò tµi luËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh . 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu * Môc ®Ých: Lµm râ gi¸ trÞ ý nghÜa khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña phÐp biÖn chøng duy vËt, ph¬ng ph¸p luËn khoa häc tõ ®ã vËn dông n©ng cao nhËn thøc trong sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta hiÖn nay. * NhiÖm vô: LuËn gi¶i b¶n chÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña phÐp biÖn chøng duy vËt ph©n tÝch phÐp biÖn chøng duy vËt víi t c¸ch lµ mét khoa häc vµo trong nhËn thøc sù nghiÖp ®æi 6 míi ë níc ta. §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vËn dông phÐp biÖn chøng duy vËt vµo nhËn thøc sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta hiÖn nay. 4. C¬ së lý luËn thùc tiÔn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi lµ quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, c¸c v¨n kiÖn nghÞ quyÕt cña §¶ng. C¬ së thùc tiÔn cña ®Ò tµi lµ thùc tiÔn nhËn thøc sù nghiÖp ®æi míi cña níc ta hiÖn nay. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: VËn dông ph¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p nh ph©n tÝch, tæng hîp, quy n¹p, hÖ thèng cÊu tróc v.v.. 5. ý nghÜa cña luËn v¨n LuËn v¨n gãp phÇn lµm s¸ng tá mét sè vÊn ®Ò lý luËn b¶n chÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµ sù vËn dông ph¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµo nhËn thøc sù nghiÖp ®æi míi, gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc cña §¶ng, Nhµ níc ta trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt níc nh÷ng n¨m tíi. 6. KÕt cÊu cña luËn v¨n LuËn v¨n gåm: PhÇn më ®Çu, 2 ch¬ng (4 tiÕt), kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o. 7 Ch¬ng 1 B¶n chÊt khoa häc vµ c¸ch m¹ng cña PhÐp biÖn chøng duy vËt 1.1. PhÐp biÖn chøng duy vËt vµ kh¸i lîc lÞch sö ph¸t triÓn phÐp biÖn chøng duy vËt. 1.1.1. Kh¸i niÖm phÐp biÖn chøng duy vËt KÕ thõa nh÷ng t tëng triÕt häc biÖn chøng trong lÞch sö, ®ång thêi dùa ch¾c vµo thµnh tùu ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn hiÖn ®¹i. C. M¸c - Ph.¡ngghen ®· ®a ra quan niÖm ®óng ®¾n vÒ phÐp biÖn chøng duy vËt. Quan niÖm ®ã kh¸c vÒ chÊt so víi c¸c quan niÖm biÖn chøng trong triÕt häc cæ ®¹i vµ chñ nghÜa duy t©m trong lÞch sö. PhÐp biÖn chøng duy vËt chØ ra r»ng, c¸c sù vËt hiÖn tîng trªn thÕ giíi dï mu«n h×nh, mu«n vÎ nhng ®Òu tån t¹i trong mét chØnh thÓ thèng nhÊt trong mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ trong qu¸ tr×nh vËn ®éng ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Trong t¸c phÈm chèng §uy rinh Ph.¡ngghen ®· chØ ra: phÐp biÖn chøng lµ khoa häc vÒ sù liªn hÖ phæ biÕn" vµ "PhÐp biÖn chøng lµ m«n khoa häc vÒ nh÷ng quy luËt phæ biÕn cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña tù nhiªn, x· héi loµi ngêi vµ cña t duy. Nh vËy, phÐp biÖn chøng duy vËt lµ mét khoa häc, ®èi tîng nghiªn cøu cña nã lµ nh÷ng mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña thÕ giíi c¶ tù nhiªn, x· héi vµ t duy. Theo quan ®iÓm C.M¸c vµ Ph. ¡ngghen phÐp biÖn 8 chøng duy vËt lÊy hiÖn thùc kh¸ch quan, thÕ giíi vËt chÊt lµm c¬ së cho häc thuyÕt biÖn chøng cña m×nh. Víi quan ®iÓm thùc tiÔn ®óng ®¾n dùa vµo sù ph¸t triÓn cña khoa häc tù nhiªn c¸c ¤ng ®· chøng minh r»ng mäi sù vËt hiÖn tîng cña thÕ giíi ®Òu cã sù liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i, rµng buéc lÉn nhau vµ th«ng qua sù t¸c ®éng, ®Êu tranh víi nhau gi¶i quyÕt m©u thuÉn néi t¹i ®Ó t¹o nªn sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng. Còng nh C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen, Lªnin ®¸nh gi¸ cao phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hª ghen trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc nghiªn cøu phÐp biÖn chøng cña Hª ghen víi t c¸ch lµ tiÒn ®Ò trùc tiÕp cña phÐp biÖn chøng duy vËt V.I.Lªnin ®· nªu lªn nh÷ng nguyªn lý hÕt søc phong phó vÒ phÐp biÖn chøng duy vËt; ¤ng ®· lµm s¸ng tá B¶n chÊt, nh÷ng quy luËt, nh÷ng ph¹m trï cña nã vµ v¹ch ra nh÷ng mèi liªn hÖ phô thuéc lÉn nhau cña c¸c quy luËt ph¹m trï ®ã. Lªnin lµ ngêi ®Çu tiªn kh¸i qu¸t phÐp biÖn chøng thµnh 16 yÕu tè. Trong ®ã c¸c quy luËt vµ ph¹m trï g¾n bã h÷u c¬ víi nhau. §ång thêi chØ ra phÐp biÖn chøng lµ mét chØnh thÓ kh«ng thÓ t¸ch rêi bëi nh÷ng nguyªn lý, quy luËt vµ ph¹m trï. Trong chØnh thÓ ®ã Lªnin ®· t×m ra "h¹t nh©n" cña nã chÝnh lµ quy luËt vÒ sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp. PhÐp biÖn chøng duy vËt víi t c¸ch lµ ph¬ng ph¸p luËn chung nhÊt cña nhËn thøc khoa häc vµ thùc tiÔn. Nã lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a chñ nghÜa duy vËt víi ph¬ng ph¸p 9 biÖn chøng. ThËt vËt, mçi nguyªn lý cña phÐp biÖn chøng duy vËt ®Òu ®îc x©y dùng trªn lËp trêng duy vËt, thõa nhËn vËt chÊt lµ c¸i cã tríc s¶n sinh ra ý thøc vµ quy ®Þnh ý thøc. ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan vµo trong ãc ngêi, lµ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan. Mçi luËn ®iÓm cña phÐp biÖn chøng duy vËt kh«ng ph¶i ®îc rót ra tõ kh¸i niÖm thuÇn tuý, tõ: "ý niÖm tuyÖt ®èi", phi vËt chÊt, mµ ®îc rót ra trong thÕ giíi tù nhiªn vµ trong lÞch sö x· héi loµi ngêi. Sù thèng nhÊt gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng ®· lµm cho phÐp biÖn chøng duy vËt kh«ng chØ dõng l¹i ë ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch thÕ giíi mµ ®· trë thµnh ph¬ng ph¸p c¶i t¹o thÓ giíi. PhÐp biÖn chøng duy vËt ®· kh¸i qu¸t tõ hiÖn thùc kh¸ch quan nh÷ng quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn chung nhÊt, t¹o nªn nh÷ng nguyªn lý, nh÷ng quy luËt, nh÷ng ph¹m trï, ph¶n ¸nh quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn chung nhÊt cña thÕ giíi. PhÐp biÖn chøng duy vËt ra ®êi ra bíc nh¶y míi vÒ chÊt trong lÜnh vùc nhËn thøc. Nã kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña nh÷ng t tëng biÖn chøngcæ ®¹i, ®Èy lïi ph¬ng ph¸p t duy siªu h×nh, c¶i t¹o phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hª ghen trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc vµ trë thµnh ph¬ng ph¸p luËn chung nhÊt cña nhËn thøc khoa häc vµ thùc tiÔn c¸ch m¹ng. Tãm l¹i, triÕt häc M¸c-Lªnin kh«ng tù giíi h¹n ë c¸i ®· ®¹t ®îc, nã lu«n lu«n vËn ®éng ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc vµ sù gi¶i quyÕt míi, lu«n ®Æt ra ®ßi hái cÇn ph¶i gi¶i 10 thÝch vµ ph¸t triÓn triÕt häc M¸c. 1.1.2. Kh¸i lîc lÞch sö ph¸t triÓn phÐp biÖn chøng duy vËt Ngêi ®Çu tiªn ®· ®a ra thuËt ng÷ "PhÐp biÖn chøng" lµ Dªn«n (kho¶ng 450 tr.c.n), nhµ triÕt häc thuéc trêng ph¸i £lª, ngêi ®Çu tiªn lµm næi bËt tÝnh m©u thuÉn cña c¸c kh¸i niÖm vËn ®éng vµ c¸c h×nh thøc riªng lÎ cña tån t¹i vÒ ®¹i thÓ. Arixtèt ®· gäi Dªn«n lµ "ngêi khëi xíng phÐp biÖn chøng". Tuy nhiªn, chÝnh trêng ph¸i £lª nãi chung vµ Dªn«n nãi riªng ®· ®èi lËp tuyÖt ®ãi thÕ giíi c¶m tÝnh víi thÓ giíi t duy, gi÷a ®¬n nhÊt víi sè nhiÒu v.v. V.I.Lªnin coi HªraclÝt lµ "thuû tæ cña phÐp biÖn chøng", lµ ngêi ®Çu tiªn cã quan niÖm biÖn chøng vÒ thÕ giíi quan, "lµ mét trong nh÷ng s¸ng lËp ra phÐp biÖn chøng". Theo HªraclÝt, phÐp biÖn chøng lµ sù ph¶n ¸nh sù vËn ®éng vµ biÕn ®æi cña thÕ giíi vËt chÊt tõ m©u thuÉn néi t¹i cña sù vËt, hiÖn tîng vµ coi sù vËn ®éng vµ biÕn ®æi cña thÕ giíi vËt chÊt còng gièng nh sù chuyÓn ®éng cña mét con s«ng mµ ®· x©y dùng trong "Häc thuyÕt vÒ dßng ch¶y", kh¼ng ®Þnh "mäi vËt ®Òu tr«i ®i, mäi vËt ®Òu ch¶y ®i". Víi t tëng biÖn chøng ®ã, HªraclÝt ®· x©y dùng ®îc mét sè ph¹m trï cña phÐp biÖn chøng nh ph¹m trï l«g«s (bao gåm l«g«s chñ quan vµ l«g«s kh¸ch quan) ®Ó luËn bµn vÒ nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña thÕ giíi vËt chÊt vµ coi ®ã lµ néi dung c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng. Sau HªraclÝt, phÐp biÖn chøng cæ ®¹i tiÕp tôc ®îc 11 ph¸t triÓn, hoµn thiÖn víi nhiÒu néi dung phong phó víi c¸c ®¹i diÖn tiªu biÓu X«rcr¸t, Plat«n vµ Arixtèt. ë X«rcr¸t, phÐp biÖn chøng ®îc coi nh lµ "mét nghÖ thuËt ph¸t hiÖn ra ch©n lý b»ng c¸ch tranh luËn nh÷ng ý kiÕn tr¸i ngîc nhau'. T tëng nµy ®· ®îc ph¸t triÓn h¬n trong häc thuyÕt biÖn chøng cña Plat«n khi «ng cho r»ng, "phÐp biÖn chøng lµ nghÖ thuËt t×m ra c¸c kh¸i niÖm ®óng díi h×nh thøc hái - ®¸p". Arixtèt ®· ®a ra nhiÒu t tëng vÒ ph¹m trï, quy luËt vµ ®· x©y dùng c¸c h×nh thøc c¬ b¶n cña t duy biÖn chøng. Ph. ¡ngghen kh¼ng ®Þnh "nh÷ng nhµ triÕt häc cæ Hy L¹p ®Òu lµ nh÷ng nhµ biÖn chøng bÈm sinh, tù ph¸t. Vµ Arixtèt - Hªghen thêi cæ ®¹i - ®· nghiªn cøu nh÷ng h×nh thøc c¨n b¶n nhÊt cña t duy biÖn chøng [14, tr. 34]. Nh×n chung, c¸c nhµ biÖn chøng cæ ®¹i ®· cè g¾ng vÏ lªn mét bøc tranh chung vµ ch©n thùc vÒ thÕ giíi vËt chÊt; m« t¶ thÕ giíi vËt chÊt trong tr¹ng th¸i liªn hÖ, vËn ®éng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng; ®· kh¼ng ®Þnh sù vËn ®éng ph¸t triÓn ®ã lµ do nh÷ng nguyªn nh©n bªn trong cña c¸c sù vËt, hiÖn tîng. Tuy chØ lµ nh÷ng ph¸c th¶o ban ®Çu; nhng c¸c nhµ biÖn chøng cæ ®¹i ®· nªu lªn ®îc nh÷ng néi dung c¬ b¶n vµ nh÷ng t tëng chñ yÕu cña phÐp biÖn chøng. §ã lµ nh÷ng t tëng vÒ liªn hÖ, vËn ®éng, chuyÓn ho¸; t tëng vÒ c¸c mÆt ®èi lËp vµ ë mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· kh¼ng ®Þnh sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi vËt chÊt tu©n theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan. Nh÷ng t tëng biÖn chøng ®ã ty cßn s¬ khai nhng ®· ph¶n ¸nh t¬ng ®èi ®óng b¶n chÊt sù tån t¹i 12 cña thÕ giíi kh¸ch quan. §Æc trng c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng trong giai ®o¹n nµy lµ tÝnh tù ph¸t ng©y th¬. Lµ tù ph¸t, v× c¸c nhµ triÕt häc thêi cæ ®¹i nghiªn cøu sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn tîng chØ cèt sao vÏ ®îc bøc tranh chung, chØnh thÓ vÒ thÕ giíi vµ cè g¾ng chØ ra nguån gèc cña nã chø cha cã kh¶ n¨ng x©y dùng phÐp biÖn chøng. V× thÕ, phÐp biÖn chøng ®ã míi chØ ®îc t¹o nªn tõ mét sè t tëng biÖn chøng méc m¹c, th« s¬ víi néi dung lÎ tÎ, rêi r¹c; cha lµ hÖ thèng lý luËn chung nhÊt víi c¸c nguyªn lý, quy luËt, ph¹m trï vµ do vËy, còng cha x¸c ®Þnh râ ®èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu cña phÐp biÖn chøng. Lµ ng©y th¬, v× nh÷ng kÕt luËn cña phÐp biÖn chøng thêng ®îc rót ra tõ sù c¶m nhËn trùc tiÕp thÕ giíi xung quanh vµ tõ nh÷ng kinh nghiÖm trong cuéc sèng hµng ngµy. Trong c¸c t tëng biÖn chøng cña c¸c nhµ triÕt häc cæ ®¹i, tuy phÇn nµo ®· cho chóng ta thÊy bøc tranh chung trong tÝnh chØnh thÓ vµ t¬ng ®èi ch©n thËt vÒ thÕ giíi, nhng cha lµm râ ®îc mèi liªn hÖ còng nh cha chØ ra ®îc nh÷ng quy luËt néi t¹i cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi ®ã. Nh÷ng kÕt luËn mµ phÐp biÖn chøng duy vËt cæ ®¹i rót ra cßn thiÕu nh÷ng c¨n cø khoa häc. Nh÷ng h¹n chÕ cña phÐp biÖn chøng tù ph¸t, ng©y th¬ cæ ®¹i lµ do tr×nh ®é t duy cña c¸c nhµ triÕt häc thêi ®ã cßn cha ®ñ n¨ng lùc kh¸i qu¸t trªn c¬ së ph©n tÝch, mæ xÎ c¸c chi tiÕt, c¸c bé phËn cô thÓ cña thÕ giíi vËt chÊt. Ph.¡ng ghen cho r»ng chÝnh v× ngêi Hy l¹p cha ®¹t tíi tr×nh 13 ®é mæ xÎ, ph©n tÝch giíi tù nhiªn, cho nªn hä h·y cßn quan niÖm giíi tù nhiªn lµ mét chØnh thÓ vµ ®øng trªn mÆt toµn bé mµ xÐt chØnh thÓ Êy. Mèi liªn hÖ phæ biÕn gi÷a c¸c hiÖn tîng tù nhiªn cha ®îc chøng minh vÒ chi tiÕt: ®èi víi hä, mèi liªn hÖ ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù quan s¸t trùc tiÕp. §ã lµ thiÕu sãt cña triÕt häc Hy L¹p, do ®ã mµ sau nµy, nã buéc ph¶i nhêng chç cho nh÷ng c¸ch nh×n kh¸c. Nh÷ng t tëng biÖn chøng næi tiÕng trªn cña c¸c nhµ triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i, nh sau nµy V.I.Lªnin nhËn xÐt, suy cho cïng chØ lµ "nh÷ng pháng ®o¸n thiªn tµi" cña c¸c nhµ biÖn chøng cæ ®¹i mµ th«i. Do vËy, nã kh«ng tr¸nh khái bÞ phÐp siªu h×nh (xuÊt hiÖn ë nöa cuèi thÕ kû XV, ph¸t triÓn m¹nh vµo thÕ kû XVII, XVIII) phñ ®Þnh vµ thay thÕ. PhÐp biÖn chøng duy t©m trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc PhÐp biÖn chøng duy t©m kh¸ch quan ra ®êi vµo cuèi thÕ kû XVIII, ®Çu thÕ kû XIX trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc, ngêi khëi ®Çu lµ I.Cant¬ (1724- 1804), qua Phict¬ 1726 1814), Sªlinh (1775 - 1854) vµ ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh cao trong triÕt häc Ph. Hª ghen (1770 - 1831). Ph. ¡ng ghen kh¼ng ®Þnh ®©y lµ "H×nh thøc thø hai cña phÐp biÖn chøng, h×nh thøc quen thuéc nhÊt víi c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn §øc, lµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc tõ Cant¬ ®Õn Hª ghen". [14, tr 492]. C¸c nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®· kh«i phôc l¹i vµ ®a phÐp biÖn chøng tiÕn xa so víi phÐp biÖn chøng Hy L¹p cæ ®¹i, t¹o nªn bíc nh¶y vät vÒ chÊt trong lÞch sö phÐp biÖn 14 chøng. C¸c nhµ kinh ®iÓn cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®· cã ý thøc x©y dùng vµ ¸p dông phÐp biÖn chøng vµo nghiªn cøu c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Qua ®ã, hä ®· x©y dùng ®îc hÖ thèng ph¹m trï, quy luËt chung nhÊt cña nhËn thøc tinh thÇn, vµ trªn mét ý nghÜa nµo ®ã, lµ cña c¶ hiÖn thùc vËt chÊt. Víi sù ra ®êi cña nÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc, lÇn ®Çu tiªn phÐp biÖn chøng ®· ®îc thÓ hiÖn víi t c¸ch lµ l«gÝc biÖn chøng, kh¾c phôc mét sè h¹n chÕ cña l«gÝc h×nh thøc. V.I.Lªnin cho r»ng, phÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc ®· t¹o ra bíc qua ®é chuyÓn biÕn tõ thÕ giíi quan vµ lËp trêng tõ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh sang thÕ giíi quan khoa häc duy vËt biÖn chøng mµ C.M¸c vµ Ph. ¡ng ghen lµ ®¹i diÖn. Còng chÝnh nhê cã hÖ thèng ph¹m trï, quy luËt ®ã mµ C.M¸c vµ Ph.¡ng ghen ®· c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn thµnh nh÷ng ph¹m trï, quy luËt cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Víi c¸ch nh×n biÖn chøng, c¸c nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®· coi toµn bé giíi tù nhiªn, lÞch sö vµ tinh thÇn nh lµ mét qu¸ tr×nh lu«n lu«n vËn ®éng, ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau, kh«ng cã c¸i g× lµ nhÊt thµnh bÊt biÕn, lµ tuyÖt ®èi c¶. C¸c häc thuyÕt biÖn chøng ®ã ®Òu cè g¾ng t×m ra mèi liªn hÖ näi t¹i cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña b¶n chÊt c¸c sù vËt, hiÖn tîng, chØ ra nguån gèc cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn lµ do qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn bªn trong cña b¶n th©n sù vËt, hiÖn tîng, trong ®ã, ph¸t triÓn n»m ngay trong nh÷ng biÕn ®æi vÒ chÊt trong ®ã c¸i míi thay 15 thÕ c¸i cò, c¸i nä chuyÓn ho¸ thµnh c¸i kia, c¸i phæ biÕn thµnh c¸i c¸ biÖt vµ c¸i c¸ biÖt thµnh c¸i phæ biÕn. Trong hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen, phÐp biÖn chøng duy t©m kh¸ch quan ®· ®îc ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh cao víi mét néi dung rÊt phong phó, ®å sé. KÕ thõa nh÷ng quan niÖm biÖn chøng tõ HªraclÝt ®Õn hÖ thèng cña Cant¬, PhÝct¬ vµ Sªlinh, Hªghen coi ph¸t triÓn lµ nguyªn lý c¬ b¶n nhÊt cña phÐp biÖn chøng víi ph¹m trï trung t©m lµ "tha ho¸" vµ kh¼ng ®Þnh "tha ho¸" ®îc diÔn ra ë mäi n¬i, mäi lóc trong c¶ tù nhiªn, x· héi vµ tinh thÇn. Thõa nhËn ph¹m trï "tha ho¸", phÐp biÖn chóng cña Hªghen ®· trùc tiÕp thõa nhËn t tëng vËn ®éng, ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ cña c¸c sù vËt, hiÖn tîng trong thÕ giíi kh¸ch quan. Hª ghen ®· x©y dùng hÖ thèng c¸c kh¸i niÖm, ph¹m trï, quy luËt cña phÐp biÖn chøng nh lîng, chÊt, ®é, m©u thuÉn, mÆt ®èi lËp, néi dung, b¶n chÊt, kh¶ n¨ng, tÊt yÕu. MÆc dï ®øng trªn lËp trêng duy t©m kh¸ch quan, song víi nh÷ng cèng hiÕn v« cïng to lín cña Hªghen ®· ®a «ng trë thµnh mét nhµ b¸c häc kiÖt xuÊt, mét nhµ triÕt häc lín cña thêi ®¹i. Ph.¡ng ghen nhËn xÐt, "TÝnh chÊt thÇn bÝ mµ phÐp biÖn chøng ®· m¾c ph¶i trong tay Hªghen tuyÖt nhiªn kh«ng ng¨n c¶n Hªghen trë thµnh ngêi ®Çu tiªn tr×nh bµy mét c¸ch bao qu¸t vµ cã ý thøc nh÷ng h×nh th¸i vËn ®éng chung cña phÐp biÖn chøng. ë Hªghen phÐp biÖn chøng bÞ lén ®Çu xuèng ®Êt. ChØ cÇn dùng nã l¹i lµ sÏ ph¸t hiÖn ®îc c¸i h¹t nh©n hîp lý cña nã ë ®»ng sau líp vá thÇn bÝ cña nã" [16, 35]. 16 Còng theo Ph.¡ng ghen, "TÝnh chÊt c¸ch m¹ng cña triÕt häc Hª ghen chÝnh lµ ë chç, nã ®· vÜnh viÔn chÊm døt mäi quan hÖ vÒ tÝnh chÊt cuèi cïng cña nh÷ng kÕt qu¶ cña t tëng vµ cña ho¹t ®éng cña con ngêi" [15, 394]. MÆc dï cã nhiÒu h¹t nh©n hîp lý vµ "lÊp l¸nh mÇm mèng ph«i phai cña chñ nghÜa duy vËt" nhng phÐp biÖn chøng cña c¸c nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc còng m¾c ph¶i nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Toµn bé hÖ thèng phÐp biÖn chøng cña c¶ nÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc nãi chung cña vµ cña Hªghen nãi riªng ®îc x©y dùng trªn thÕ giíi quan duy t©m vµ mang tÝnh chÊt chñ quan, tù biªn. Ph.Hªghen chia phÐp biÖnchøng thµnh tån t¹i, b¶n chÊt vµ kh¸i niÖm, trong ®ã tån t¹i lµ sù x¸c ®Þnh ®Çu tiªn, trõu tîng nhÊt cña ý nghÜ, t tëng vµ ®îc cô thÓ ho¸ trong c¸c ph¹m trï chÊt, lîng vµ ®é. B¶n chÊt vµ tån t¹i trong m©u thuÉn ®èi lËp víi chÝnh m×nh cßn kh¸i niÖm lµ néi dung. Sù ph¸t triÓn, nghÜa lµ sù chuyÓn ho¸ tõ c¸c trõu tîng ®Õn c¸i cô thÓ, cña hiÖn tîng tõ tr¹ng th¸i chÊt nµy sang tr¹ng th¸i chÊt kh¸c ®îc thùc hiÖn nhê sù ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn. Ph¸t triÓn ®îc coi lµ tù ph¸t triÓn cña "ý niÖm tuyÖt ®èi", diÔu hµnh tÞnh tiÕn, tõ tån t¹i ®Õn b¶n chÊt, tõ b¶n chÊt ®Õn kh¸i niÖm, trong ®ã kh¸i niÖm võa lµ chñ thÓ, võa lµ kh¸ch thÓ, ®ång thêi lµ "ý niÖm tuyÖt ®èi". §ã lµ biÖn chøng cña "ý niÖm tuyÖt ®èi", cña tinh thÇn phi vËt chÊt, chø kh«ng ph¶i lµ biÖn chøng cña hiÖn thùc kh¸ch quan. XÐt vÒ b¶n chÊt, ®ã lµ biÖn cøng cña kh¸i 17 niÖm, cña t duy thuÇn tuý, ph¶n ¸nh mét lùc lîng thÇn bÝ ë ®©u ®ã bªn ngoµi thÕ giíi vËt chÊt. Toµn bé nh÷ng nguyªn lý, quy luËt vµ ph¹m trï mµ c¸c nhµ biÖn chøng cæ ®iÓn §øc ®a ra, kh«ng xuÊt ph¸t tõ sù vËn ®éng, ph¸t triÓn néi t¹i cña thÕ giíi vËt chÊt, kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi, mµ chØ ®îc luËn gi¶i trong c¸c thuËn ng÷ l«gÝc, do ®ã, nh÷ng t tëng liªn hÖ, vËn ®éng vµ chuyÓn ho¸ mµ c¸c nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®a ra th× lµ nh÷ng kh¸i niÖm trõu tîng, trèng rçng vµ suy cho cïng thi hä còng kh«ng hiÓu thùc chÊt cña nh÷ng kh¸i niÖm, ph¹m trï cña phÐp biÖn chøng kh¸ch quan. Theo V.I.Lªnin nh÷ng kÕt luËn cña c¸c nhµ biÖn chøng cæ ®iÓn §øc chØ lµ nh÷ng pháng ®o¸n tµi t×nh vÒ "biÖn chøng cña sù vËt trong biÖn chøng cña kh¸i niÖm" [13, 209]. C¸c nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®· hoµn thµnh cuéc c¸ch m¹ng vÒ ph¬ng ph¸p, nhng cuéc c¸ch m¹ng ®ã l¹i ë tËn trªn trêi, trong kh«ng trung, chø kh«ng ph¶i lµ díi trÇn gian, trong cuéc sèng hiÖn thùc cña loµi ngêi, vµ do vËy, phÐp biÖn chøng cña hä còng "kh«ng tr¸nh khái tÝnh chÊt gß Ðp, gi¶ t¹o, h cÊu vµ bÞ xuyªn t¹c" [16, 41]. Theo V.I.Lªnin, cèng hiÕn lín nhÊt cña c¸c nhµ triÕt häc cæ ®iÓn §øc, ®Æc biÖt lµ Ph.Hªghen "®· trë l¹i phÐp biÖn chøng, coi nã nh mét ph¬ng ph¸p xem xÐt ®èi lËp víi ph¬ng ph¸p siªu h×nh thÕ kû XVII, XVIII". NÕu nh phÐp biÖn chøng cæ ®¹i chñ yÕu ®îc ®óc rót tõ kinh nghiÖm cuéc sèng hµng ngµy, cßn phÐp biÖn chøng trong c¸c thêi ®¹i lÞch sö tiÕp theo vÒ c¨n b¶n ®· bÞ ph¬ng ph¸p siªu h×nh thay thÕ 18 vµ chØ ®îc ph¸t triÓn kh«ng ®Òu trong mét sè häc thuyÕt triÕt häc riªng biÖt, th× phÐp biÖn chøng cæ ®iÓn §øc ®· trë thµnh mét hÖ thèng lý luËn t¬ng ®èi hoµn chØnh, vµ trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, ®· ®¸nh b¹i phÐp siªu h×nh thÕ kû XVII, XVIII ®Ó trë thµnh mét ph¬ng ph¸p t duy phæ biÕn cña triÕt häc. Tuy nhiªn, víi nh÷ng h¹n chÕ cña phÐp biÖn chøng trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc, khi mµ khoa häc tù nhiªn ph¸t triÓn sang mét trang míi, cã tÝnh bíc ngoÆt, th× tÊt yÕu, nã sÏ bÞ phñ nhËn vµ thay thÕ b»ng mét ph¬ng ph¸p t duy míi, cao h¬n, ®óng ®¾n vµ khoa häc h¬n. Ph¬ng ph¸p t duy ®ã lµ ph¬ng ph¸p biÖn chøng duy vËt cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. PhÐp biÖn chøng duy vËt Sù ra ®êi phÐp biÖn chøng duy vËt lµ mét cuéc c¸ch m¹ng trong ph¬ng ph¸p t duy triÕt häc. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen ®· kÕ thõa cã chän läc nh÷ng thµnh tùu rùc rì cña phÐp biÖn chøng trong lÞch sö triÕt häc nh©n lo¹i, c¶i t¹o phÐp biÖn chøng trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc, ®Æc biÖt lµ phÐp biÖn chøng cña Hªghen, ®Ó x©y dùng mét ph¬ng ph¸p t duy khoa häc míi, kh¸c vÒ chÊt so víi c¸c h×nh thøc cña phÐp biÖn chøng tríc ®ã. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö triÕt häc, phÐp biÖn chøng ®· trë thµnh mét ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc, thùc sù lµ mét "Ph¬ng ph¸p mµ ®iÒu c¨n b¶n lµ nã xem xÐt nh÷ng sù vËt vµ nh÷ng ph¶n ¸nh cña chóng trong t tëng, trong mèi quan hÖ qua l¹i lÉn nhau gi÷a 19 chóng, trong sù rµng buéc, sù vËn ®éng, sù ph¸t sinh vµ sù tiªu vong cña chóng", "Lµ häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn díi h×nh thøc hoµn bÞ nhÊt, s©u s¾c nhÊt vµ kh«ng phiÕn diÖn" [13, 53]. Theo Ph.¡ng ghen, "M¸c vÉn lµ ngêi duy nhÊt cã thÓ ®¶m ®¬ng ®îc c«ng viÖc rót tõ l«gÝc häc cña Hªghen ra c¸c h¹t nh©n bao hµm nh÷ng ph¸t triÓn thùc sù cña Hª ghen trong lÜnh vùc nµy vµ kh«i phôc l¹i. PhÐp biÖn chøng ®îc gi¶i phãng khái nh÷ng c¸i vá bäc duy t©m cña nã díi d¹ng ®¬n gi¶n trong ®ã cã trë thµnh mét h×nh th¸i duy nhÊt ®óng ®¾n cña t tëng"[16, 192]. Víi t c¸ch lµ ph¬ng ph¸p luËn chung nhÊt cña nhËn thøc khoa häc vµ thùc tiÔn c¸ch m¹ng, phÐp biÖn chøng duy vËt lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a thÕ giíi quan duy vËt víi ph¬ng ph¸p biÖn chøng. Mçi nguyªn lý cña phÐp biÖn chøng duy vËt ®Òu ®îc x©y dùng trªn lËp trêng duy vËt, thõa nhËn vËt chÊt lµ c¸i cã tríc, s¶n sinh ra ý thøc vµ quy ®Þnh ý thøc c¶ vÒ néi dung lÉn ph¬ng thøc thÓ hiÖn. ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan vµo trong ®Çu ãc con ngêi, lµ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan. Mçi luËn ®iÓm cña phÐp biÖn chøng duy vËt kh«ng ph¶i ®îc rót ra tõ kh¸i niÖm thuÇn tuý, tõ "ý niÖm tuyÖt ®èi" phi vËt chÊt, còng kh«ng ph¶i lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu, mµ nã lµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña sù nghiªn cøu, mµ nã ®îc rót ra trong giíi tù nhiªn vµ trong lÞch sö x· héi loµi ngêi. V× thÕ nã ®· kh¾c phôc ®îc nh÷ng h¹n chÕ cña phÐp biÖn chøng tù ph¸t, ng©y th¬ thêi cæ ®¹i vµ nh÷ng thiÕu sãt cña phÐp biÖn 20 chøng duy t©m kh¸ch quan thêi cËn ®¹i ®Ó trë thµnh mét khoa häc, míi vÒ chÊt so víi c¸c t tëng, häc thuyÕt biÖn chøng tríc ®©y trong lÞch sö. Sù thèng nhÊt gi÷a chñ nghÜa duy vËt víi phÐp biÖn chøng ®· lµm cho phÐp biÖn chøng duy vËt kh«ng chØ dõng l¹i ë ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch thÕ giíi mµ ®· trë thµnh mét ph¬ng ph¸p c¶i t¹o thÕ giíi, thùc sù lµ c«ng cô thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p luËn chung nhÊt, ®óng ®¾n vµ khoa häc cña giai cÊp v« s¶n trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh c¸ch m¹ng, c¶i t¹o x· héi cò vµ x©y dùng x· héi míi. Kh¸c víi c¸c t tëng vµ phÐp biÖn chøng tríc ®©y, sù ra ®êi cña phÐp biÖn chøng duy vËt g¾n liÒn víi nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn rùc rì cña khoa häc tù nhiªn trong thÕ kû XIX, XX. §Æc biÖt ba ph¸t minh khoa häc cã "tÝnh chÊt v¹ch thêi ®¹i" trong giai ®o¹n nµy lµ häc thuyÕt vÒ tÕ bµo cña M.S¬oan vµ T.Sl©y®en; ®Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng lîng cña Maye vµ häc thuyÕt tiÕn ho¸ cña §¸cuyn ®· ph¶n ¸nh "b¶n chÊt ®Ých thùc" vÒ thÕ giíi, lµ c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó c¸c nhµ kinh ®iÓn triÕt häc M¸c kh¸i qu¸ vµ x©y dùng phÐp biÖn chøng duy vËt cña m×nh. Mçi nguyªn lý, quy luËt, ph¹m trï cña phÐp biÖn chøng ®Çu ®îc luËn gi¶i trªn c¬ së khoa häc vµ ®îc chuÈn bÞ b»ng toµn bé sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn häc tríc ®ã. ChÝnh v× vËy, phÐp biÖn chøng duy vËt ®· hoµn toµn kh¾c phôc ®îc tÝnh chÊt tù ph¸t cña phÐp biÖn chøng cæ ®¹i, vît qua ®îc phÐp biÖn chøng duy t©m cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc vµ ®· ®Çy lïi ®îc ph¬ng ph¸p siªu h×nh cña thÕ kû XVII, XVIII, ®a phÐp biÖn 21 chøng tõ tù ph¸t ®Õn chç tù gi¸c. §Õn giai ®o¹n sau, khi cuéc c¸ch m¹ng trong khoa häc tù nhiªn tiÕp tôc diÔn ra m¹nh mÏ, nhÊt lµ trong ngµnh vËt lý häc, V.I.Lªnin tiÕp tôc c«ng viÖc mµ C. M¸c vµ Ph.¡ng ghen ®· lµm lµ kh¸i qu¸t vÒ mÆt triÕt häc c¸c thµnh tùu míi cña khoa häc tù nhiªn ®Ó bæ sung, ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn phÐp biÖn chøng duy vËt. 1.2. Néi dung, b¶n chÊt c¸ch m¹ng vµ khoa häc cña phÐp biÖn chøng duy vËt 1.2.1. Kh¸i qu¸t néi dung phÐp biÖn chøng duy vËt Sù ra ®êi phÐp biÖn chøng duy vËt lµ mét cuéc c¸ch m¹ng trong ph¬ng ph¸p t duy triÕt häc. C. M¸c vµ Ph.¡ng ghen ®· kÕ thõa cã chän läc nh÷ng thµnh tùu rùc rì cña phÐp biÖn chøng trong lÞch sö triÕt häc nh©n lo¹i, c¶i t¹o phÐp biÖn chøng trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc, ®Æc biÖt lµ phÐp biÖn chøng cña Hª ghen, ®Ó x©y dùng mét ph¬ng ph¸p t duy khoa häc míi, kh¸c vÒ chÊt so víi c¸c h×nh thøc cña phÐp biÖn chøng tríc ®ã. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö triÕt häc, phÐp biÖn chøng ®· trë thµnh mét ph¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc, thùc sù lµ mét "Ph¬ng ph¸p mµ ®iÒu c¨n b¶n lµ nã xem xÐt nh÷ng sù vËt vµ nh÷ng ph¶n ¸nh cña chóng trong t tëng, trong mèi liªn hÖ qua l¹i lÉn nhau gi÷a chóng, trong sù rµng buéc, sù vËn ®éng, sù ph¸t sinh vµ sù tiªu vong cña chóng", "Lµ häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn díi h×nh thøc hoµn bÞ nhÊt, s©u s¾c nhÊt vµ kh«ng phiÕn diÖn". Theo Ph. ¡ng ghen, "M¸c vÉn lµ ngêi duy nhÊt cã thÓ