Tài liệu Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ ở lứa tuổi mầm non

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA CHÍNH TRỊ VÀ TÂM LÝ GIÁO DỤC MÙNG THỊ TÂM VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC GIÁO DỤC HÒA NHẬP CHO TRẺ TỰ KỶ Ở LỨA TUỔI MẦM NON KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Công tác xã hội Phú Thọ, 2020 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA: CHÍNH TRỊ VÀ TÂM LÝ GIÁO DỤC ----------------------- MÙNG THỊ TÂM VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC GIÁO DỤC HÒA NHẬP CHO TRẺ TỰ KỶ Ở LỨA TUỔI MẦM NON KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Công tác xã hội NGƯỜI HƯỚNG DẪN: TS. Lê Thị Xuân Thu Phú Thọ, 2020 i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được khóa luận này, trong quá trình nghiên cứu tôi đã nhận được sự hỗ trợ, quan tâm giúp đỡ của thầy cô, bạn bè. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Lê Thị Xuân Thu - giảng viên hướng dẫn đã tận tình hỗ trợ, định hướng nghiên cứu trong suốt quá trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp. Tôi vô cùng biết ơn cô Phạm Thị Dung - Hiệu trưởng trường mầm non Đồng Văn đã giúp tôi có nhiều kiến thức và số liệu hoàn thành khoá luận. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô, cán bộ Khoa Chính trị và Tâm lý giáo dục, Lãnh đạo nhà trường đã tạo điều kiện tốt nhất để luận văn có thể hoàn thành đúng thời gian và đạt được kết quả. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới những người thân, bạn bè đã luôn quan tâm, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài này. Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp của Qúy thầy cô để tôi hoàn thiện những thiếu sót của đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn! ii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ........................................................... 1 2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ................................................................ 3 3. Ý nghĩa khoa học, ý nghĩa thực tiễn ........................................................... 7 4. Mục đích, nhiệm vụ của vấn đề nghiên cứu................................................ 7 5. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ............................................................ 8 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 8 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 9 8. Kết cấu của đề tài ..................................................................................... 10 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG GIÁO DỤC HÒA NHẬP CHO TRẺ TỰ KỶ Ở LỨA TUỔI MẦM NON........................................................................................ 12 1.1. Khái niệm cơ bản .................................................................................. 12 1.1.1. Khái niệm công tác xã hội .................................................................. 12 1.1.2. Khái niệm nhân viên công tác xã hội .................................................. 13 1.1.3. Khái niệm giáo dục hòa nhập ............................................................. 14 1.1.4. Khái niệm giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ ........................................ 15 1.1.5. Khái niệm về trẻ tự kỷ ........................................................................ 16 1.2. Một số vấn đề lý luận về trẻ tự kỷ ở lứa tuổi mầm non .......................... 16 1.2.1. Một số dấu hiệu nhận biết sớm tự kỷ .................................................. 16 1.2.2. Nguyên nhân ...................................................................................... 19 1.2.3. Phân loại ............................................................................................ 21 1.2.4. Đặc điểm chung về tâm sinh lý của trẻ tự kỷ ...................................... 21 1.3. Các nguyên tắc khi làm việc với trẻ tự kỷ ............................................. 26 1.4. Lý luận về vai trò của nhân viên công tác xã hội trong giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ ở lứa tuổi mầm non ................................................................. 28 1.4.1. Vai trò giáo dục trang bị kiến thức, kỹ năng cho trẻ tự kỷ, gia đình có trẻ tự kỷ, giáo viên mầm non ........................................................................ 29 iii 1.4.2. Vai trò tham vấn ................................................................................. 32 1.4.3. Vai trò kết nối gia đình tiếp cận chính sách, nguồn hỗ trợ .................. 35 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình giáo dục hoà nhập cho trẻ tự kỷ ở lứa tuổi mầm non ............................................................................................... 37 1.5.1. Yếu tố từ bản thân trẻ tự kỷ ................................................................ 37 1.5.2. Yếu tố từ gia đình có trẻ tự kỷ ............................................................ 38 1.5.3. Yếu tố từ học sinh bình thường .......................................................... 39 1.5.4. Yếu tố từ gia đình học sinh bình thường ............................................. 39 1.5.5. Yếu tố giáo viên, nhân viên công tác xã hội ....................................... 40 1.5.6. Yếu tố nhà trường .............................................................................. 41 1.6. Hệ thống chính sách pháp luật đối với trẻ mắc hội chứng tự kỷ ............ 41 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................ 43 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG GIÁO DỤC HÒA NHẬP CHO TRẺ TỰ KỶ Ở LỨA TUỔI MẦM NON TẠI TRƯỜNG MẦM NON ĐỒNG VĂN ................................ 45 2.1. Thực trạng địa bàn, khách thể nghiên cứu ............................................. 45 2.1.1. Thực trạng địa bàn nghiên cứu ........................................................... 45 2.1.2. Thực trạng trẻ mắc hội chứng tự kỷ học hòa nhập tại trường Mần non Đồng Văn ..................................................................................................... 49 2.2. Thực trạng vai trò của nhân viên công tác xã hội trong giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ ở lứa tuổi mầm non. ................................................................ 50 2.2.1. Vai trò giáo dục trang bị kiến thức, kỹ năng cho trẻ tự kỷ, phụ huynh và giáo viên mầm non ....................................................................................... 50 2.2.2. Vai trò tham vấn cho phụ huynh gia đình có trẻ tự kỷ, giáo viên mầm non ............................................................................................................... 54 2.2.3. Thực trạng vai trò kết nối gia đình tiếp cận chính sách, nguồn hỗ trợ cho trẻ TK, gia đình trẻ tự kỷ ....................................................................... 56 2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ vào học hòa nhập tại trường Mầm non Đồng Văn, Hà Giang .................. 58 2.3.1. Yếu tố từ bản thân trẻ tự kỷ ................................................................ 59 iv 2.3.2. Yếu tố từ gia đình có trẻ tự kỷ ............................................................ 61 2.3.3. Yếu tố từ học sinh bình thường .......................................................... 62 2.3.4. Yếu tố từ gia đình học sinh bình thường ............................................. 63 2.3.5. Yếu tố giáo viên, nhân viên Công tác xã hội ...................................... 64 2.3.6. Yếu tố nhà trường .............................................................................. 66 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................ 67 CHƯƠNG 3: ĐỀ XUẤT MỘT SỐ BIỆN PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG GIÁO DỤC HÒA NHẬP CHO TRẺ TỰ KỶ Ở LỨA TUỔI MẦM NON ............... 69 3.1. Biện pháp nâng cao vai trò của nhân viên công tác xã hội trong giáo dục hoà nhập cho trẻ tự kỷ ở lứa tuổi mầm non .................................................. 69 3.1.1. Nâng cao vai trò giáo dục, trang bị kiến thức, kỹ năng cho nhân viên công tác xã hội ............................................................................................. 69 3.1.2. Nâng cao vai trò kết nối trẻ tự kỷ, gia đình trẻ tự kỷ tiếp cận chính sách nguồn lực. .................................................................................................... 70 3.1.3. Thực hiện vai trò quản lí ca đảm bảo cho trẻ tự kỷ được tiếp cận với dịch vụ, cơ hội trị liệu giáo dục. ................................................................... 70 3.1.4. Thực hiện vai trò lập kế hoạch, thực hiện can thiệp hành vi – nhận thức cho trẻ .......................................................................................................... 71 3.2. Thực nghiệm tiến trình can thiệp công tác xã hội cá nhân với trẻ tự kỷ đang học hòa nhập tại trường Mầm non Đồng Văn, Hà Giang ..................... 71 3.2.1. Bước 1: Tiếp nhận thân chủ, tạo mối quan hệ và xác định vấn đề ban đầu ............................................................................................................... 71 3.2.2. Bước 2: Thu thập thông tin ................................................................. 72 3.2.3. Bước 3: Xác định vấn đề/chẩn đoán ................................................... 72 3.2.4. Bước 4: Lập kế hoạch........................................................................ 79 3.2.5. Bước 5: Thực hiện can thiệp .............................................................. 82 3.2.6. Bước 6: Kết thúc và Lượng giá .......................................................... 85 3.2.7. Bước 7: Theo dõi sau kết thúc. ........................................................... 85 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................ 85 v KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 87 1. Kết luận ................................................................................................... 87 2. Khuyến nghị ............................................................................................. 88 PHỤ LỤC 1 ................................................................................................... 1 PHỤ LỤC 2 ................................................................................................... 7 vi DANH MỤC VIẾT TẮT Cụm từ viết tắt Nội dung CTXH Công tác xã hội GDHN Giáo dục hòa nhập GV Giáo viên NVCTXH Nhân viên công tác xã hội TK TK TC Thân chủ vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1 Nhận thức của GV về nhiệm vụ của giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ. (Đơn vị %) ................................................................................................... 48 Bảng 2.2. Số lượng học sinh TK học hòa nhập tại trường Mầm non Đồng Văn giai đoạn 2017 – 2019. (Đơn vị: Học sinh) .................................................. 49 Bảng 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng giáo dục hòa nhập cho trẻ TK tại trường Mầm non Đồng Văn. ................................................................... 59 Bảng 2.4. Mức độ ảnh hưởng từ gia đình đến thực trạng giáo dục hòa nhập cho trẻ TK tại trường Mầm non Đồng Văn. (Đơn vị %) ............................... 61 Bảng 2.5. Mức độ ảnh hưởng từ học sinh bình thường đến thực trạng giáo dục hòa nhập cho trẻ TK tại trường mầm non Đồng Văn. (Đơn vị %) ................ 62 Bảng 2.6. Mức độ ảnh hưởng từ phía gia đình học sinh bình thường đến thực trạng giáo dục hòa nhập cho trẻ tại trường Mầm non Đồng Văn. ................. 63 (Đơn vị %) ................................................................................................... 63 Bảng 2.7. Mức độ ảnh hưởng từ phía giáo viên, nhân viên Công tác xã hội đến thực trạng giáo dục hòa nhập cho trẻ tại trường Mầm non Đồng Văn. (Đơn vị %) ................................................................................................... 65 Bảng 2.8. Mức độ ảnh hưởng từ phía nhà trường đến thực trạng giáo dục hòa nhập cho trẻ tại trường Mầm non Đồng Văn. (Đơn vị %) ............................. 66 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Trình độ học vấn của giáo viên trường Mầm non Đồng Văn - Hà Giang. (Đơn vị %) ........................................................................................ 46 Biểu đồ 2.2. Mức độ trí tuệ của trẻ TK tại trường Mầm non Đồng Văn năm học 2019 – 2020. (Đơn vị %) ....................................................................... 50 Biểu đồ 2.3. Mức độ thực hiện vai trò giáo dục trang bị kiến thức, kỹ năng cho trẻ, phụ huynh gia đình có trẻ TK và giáo viên mầm non. (Đơn vị %) ... 53 Biểu đồ 2.4. Mức độ thực hiện tham vấn cho phụ huynh gia đình có trẻ TK và giáo viên mầm non về vấn đề của trẻ TK. (Đơn vị %.) ................................. 54 Biểu đồ 2.5. Mức độ hiệu quả trong việc giúp trẻ TK, gia đình trẻ TK tiếp cận các chính sách, nguồn lực hỗ trợ. (Đơn vị %)............................................... 57 Biểu đồ 2.6. Mức độ ảnh hưởng của bản thân trẻ đến thực trạng GDHN cho trẻ tại Trường mầm non Đồng Văn. ( Đơn vị %) .......................................... 60 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1: Sơ đồ phả hệ của thân chủ Q .......................................................... 73 Sơ đồ 2: Sơ đồ sinh thái của thân chủ Q ....................................................... 74 Sơ đồ 3. Cây vấn đề của TC Q ..................................................................... 76 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Tự kỷ là một rối loạn về phát triển, biểu hiện đặc trưng bởi sự khiếm khuyết về chất lượng tương tác xã hội, giao tiếp và các hành vi định hình, rập khuôn, thu hẹp bất thường kèm theo nhiều rối loạn về thực thể và tâm thần khác. Sự thiếu hụt rõ rệt các chức năng khiến cho người mắc rối loạn TK trở thành người khuyết tật trong cộng đồng, suy giảm chất lượng sống, đồng thời là gánh nặng của gia đình và xã hội. Trong những thập kỷ gần đây, do thay đổi về nhận thức và tiêu chuẩn chẩn đoán kết hợp các yếu tố sinh học và môi trường, tỷ lệ trẻ TK gia tăng nhanh. Khảo sát của CDC (Mỹ) công bố năm 2014, cứ 68 trẻ thì có một trẻ bị TK, tăng 30% so với năm 2012. Từ năm 2000 đến nay, số trẻ được chẩn đoán và điều trị chứng TK tại các cơ sở y tế công lập ngày càng tăng, năm sau cao hơn năm trước. Theo số liệu của Khoa Phục hồi chức năng thuộc Bệnh viện Nhi Trung ương, năm 2000 số trẻ TK đến khám tăng 122% so với năm trước và năm 2007 số trẻ TK đến khám tăng lên đến 268%. Tại Tp. Hồ Chí Minh, năm 2000 chỉ có 2 trẻ đến Bệnh viện Nhi đồng 1 khám và điều trị chứng TK, thì năm 2008 số trẻ đến khám là 324, tăng hơn 160 lần. Số trẻ đến khám muộn và được chẩn đoán mắc chứng TK tại Bệnh viện Nhi Trung ương còn chiếm tỷ lệ rất cao (43,86% trên 36 tháng tuổi) [1,Tr.104-107]. Tuy mới được thành lập năm 2012, nhưng đến nay Đơn vị châm cứu điều trị và chăm sóc đặc biệt cho TK, bại não (Bệnh viện Châm cứu Trung ương) cũng đã thu nhận 1.926 trẻ đến điều trị chứng TK bằng phương pháp châm cứu, cấy chỉ. Số liệu thống kê của Khoa Tâm thần (Bệnh viện Nhi Trung ương) cũng cho thấy, có sự khác biệt đáng kể giữa tỷ lệ trẻ em trai mắc chứng TK so với trẻ em gái (số bé trai nhiều hơn từ 4 6 lần so với bé gái) và ở thành thị mắc nhiều hơn so với nông thôn. Theo ước tính của một số tổ chức nước ngoài, Việt Nam hiện 2 có 165.325 người TK. Theo thống kê tháng 4/2016 Việt Nam có hơn 200.000 trẻ, thông tin được đưa ra tại hội thảo quốc tể “TK ở Việt Nam hiện nay và thách thức” diễn ra tại Hà Nội 1 2 năm 2012 [25]. Tại Việt Nam, bệnh tự kỷ được biết đến vào cuối những năm 90. Hầu hêt các trẻ em sau khi được đánh giá mắc hội chứng TK, phụ huynh rơi vào tâm lí hoang mang, lo lắng. Họ không tin rằng con họ, một đứa trẻ có cơ thể phát triển bình thường như bao đứa trẻ khác lại mắc hội chứng này. Đến khi vấn đề của trẻ được chấp nhận, họ bắt đầu lo lắng cho trẻ về mọi thứ như ăn uống, giáo dục, giao tiếp, chức năng xã hội… Lo lắng làm sao để trẻ được can thiệp sớm, can thiệp đúng cách và đâu là môi trường giáo dục tốt nhất cho trẻ. Phần lớn những trẻ này đều gặp khó khăn trong vấn đề giao tiếp, ngôn ngữ, hành vi, học tập, vận động, chức năng xã hội… Môi trường Mầm non giáo dục tại các trường chuyên biệt luôn là lựa chọn cuối cùng của các cha mẹ có con mắc hội chứng này. Là một sinh viên ngành CTXH, tôi nhận thấy ngành CTXH tuy còn mới mẻ ở Việt Nam, nhưng đã và đang có những đóng góp tích cực, thực hiện các vai trò rất xác đối với lĩnh vực trẻ em, đặc biệt là trẻ TK, là một trong những đối tượng được quan tâm của ngành. Trong những năm qua, nhân viên CTXH đã có những hoạt động nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục hòa nhập cho trẻ TK ở lứa tuổi mầm non. Trường Mầm non Đồng Văn, Hà Giang là trường có vị trí địa lí nằm tại trung tâm huyện, là trường Mầm non duy nhất trên địa bàn huyện có trẻ TK đang học hòa nhập. Qua quá trình quan sát, tìm hiểu, tôi nhận thấy rằng, các giáo viên trong trường, kể cả giáo viên tốt nghiệp trung cấp ngành Công tác xã hội, giáo viên có chứng chỉ giáo dục đặc biệt... họ đa số chỉ thực hiện giáo dục hòa nhập ở một mức độ nhỏ. Giáo viên tốt nghiệp Công tác xã hội cũng chỉ thực hiện được một số những vai trò của ngành CTXH đối với trẻ TK trong trường. Chính vì vậy, để có được một môi trường giáo dục hòa nhập tốt nhất cho trẻ, thì đòi hỏi, giáo viên, nhân viên xã hội cần phải tăng cường và đẩy mạnh hơn nữa các vai trò của mình đối với trẻ TK. Xuất phát từ những lí luận và thực tiễn về vấn đề nêu trên, là một sinh viên theo ngành Công tác xã hội, luôn quan tâm đến hoạt động giáo dục hòa 3 nhập, tôi thực hiện nghiên cứu đề tài: “Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ ở lứa tuổi mầm non” để làm đề tài nghên cứu của mình. 2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu 2.1. Một số nghiên cứu trên thế giới Những nghiên cứu trên thế giới về trẻ TK có thể kể đến một số công trình nghiên cứu khoa học của một số tác giả: Năm 1943, Leo Kanner – Bác sỹ tâm thần người Mỹ - viết “Nghiên cứu lập luận về trẻ tự kỷ” đã mô tả Tự kỷ như sau: thiếu quan hệ tiếp xúc về tình cảm, có những thói quen và hành vi lặp đi lặp lại, không có ngôn ngữ hoặc ngôn ngữ bất thường rõ rệt, khó khăn trong học tập và hành động chơi giả vờ,… Kanner nhấn mạnh, các triệu chứng của TK có thể được phát hiện trong vòng 3 năm đầu đời. Các nghiên cứu này đã mở ra một hướng mới cho việc chẩn đoán một rối loạn tâm trí sớm. Nghiên cứu của Kanner là một trong những nghiên cứu đầu tiên và hoàn chỉnh nhất về tự kỷ và cho đến ngày nay vẫn được công nhận. Những kết luận đó của ông có ảnh hưởng sâu sắc đến những quan niệm về tự kỷ hiện nay trên thế giới, và nhà khoa học Candland (1993): “Trẻ em với những gì mà hiện nay chúng ta mô tả như chứng tự kỷ có thể đã mô tả trước đây và được gọi là những đứa trẻ hoang dã và Kanner là người đầu tiên mô tả chi tiết về những gì mà ngày nay biểu hiện bằng thuật ngữ rối loạn tự kỷ ở trẻ em”. [6] Năm 1967 công trình nghiên cứu của Bruno Bettlheim về sự lạnh lùng cuả cha mẹ cho rằng: Trẻ bị tự kỷ do người mẹ bỏ mặc, vì người mẹ học cao nên thiên về ứng xử lí trí hơn là tình cảm, sống lạnh lùng, không yêu con. Do cách sống thờ ơ đó nên những đứa con phản ứng lại bằng cách không muốn gần mẹ, ôm hôn mẹ, không muốn nhìn vào mắt mẹ, không nói đồng thời trẻ cũng ứng xử như vậy với người khác. [27] Để nâng cao khả năng giao tiếp cho trẻ, tác giả Linda Naget đã giới thiệu những kỹ năng giao tiếp xã hội, giúp trẻ giải quyết những trở ngại trong việc kế t giao với bạn bè. Muốn giúp cho trẻ tự kỷ giao tiếp, phải tạo môi trường giao tiếp 4 cho trẻ, phải cho trẻ học, chơi với bạn thì mới xuất hiện, nảy sinh nhu cầu giao tiếp. Tác giả giúp cho phụ huynh trẻ tự kỷ biết cách lựa chọn môi trường can thiệp và giáo dục cho trẻ tự kỷ phù hợp để trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp. [26] Nghiên cứu của Robert Rosine Le Eost cho rằng: trẻ tự kỷ dạy cho chúng ta điều gì đó mà chúng ta cần nghe. Thế giới của nó là thế giới tự phá hoại mình, nó chối bỏ thế giới xung quanh và tất cả mọi người làm xuất hiện hiện thực đối với nó như một đồ vật. Trẻ tự kỷ sống trong môi trường ngôn ngữ nhưng không có lời riêng của nó, lời nói chỉ là sự kết nối máy móc, sự lặp lại mà trẻ không thể hiểu. Trẻ tự kỷ tách biệt với người khác và luôn cảm thấy mình như bị nuốt chửng trong ham muốn của mọi người. [3] Tác giả Kak – Hai – Nodich người Đức đã nêu rõ: ngôn ngữ của trẻ có một vai trò quan trọng và quá trình phát triển ngôn ngữ ở từng giai đoạn. Trong mỗi giai đoạn, nhiệm vụ của người lớn là giúp trẻ thâm nhập vào thế giới ngôn ngữ phong phú và đa dạng, dẫn dắt trẻ từ những âm thanh “gừ, gừ” ở tuổi sơ sinh đến sử dụng, nắm vững ngôn ngữ thành thạo. Điều đó sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển về trí tuệ. Trẻ tự kỷ chưa có ngôn ngữ, chưa biết cách giao tiếp, các bậc phụ huynh cần phải bắt đầu công việc can thiệp như: luyện âm, luyện giọng, luyện hơi sau đó đến luyện nói. Bằng những ví dụ, cách làm cụ thể, thiết thực tác giả đã giúp các bậc phụ huynh có con tự kỷ có thêm những kiến thức cơ bản trong việc giáo dục và dạy dỗ giúp trẻ phát triển kĩ năng giao tiếp [11, tr.8] Tóm lại, từ kết quả các nghiên cứu được dẫn ra trên đây, đã giúp khẳng định được một số vấn đề sau: Các đề tài nghiên cứu này đều chưa đề cập đến khía cạnh vai trò của nhân viên CTXH trong việc GDHN cho trẻ TK, xã hội vào hỗ trợ trẻ TK; chưa nói đến vai trò, quy trình nghiệp vụ mà NVCTXH sử dụng để hỗ trợ trẻ TK giảm thiểu những hành vi bất thường trong giao tiếp, hay chưa kết nối được các dịch vụ xã hội trong CTXH để hỗ trợ trẻ TK cũng như gia đình trẻ, và nhất là vai trò của nhân viên công tác xã hội trong GDHN cho trẻ TK. Mặc dù vậy những tài liệu, nghiên cứu đã được công bố nói trên luôn là những 5 tài liệu tham khảo quan trọng và bổ ích để tác giả đi sâu nghiên cứu và thực hiện nghiên cứu đề tài “Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ ở lứa tuổi mầm non”. 2.2. Một số nghiên cứu ở Việt Nam Ở nước ta, cũng có rất nhiều những nghiên cứu liên quan đến đề tài trẻ TK, cụ thể là các tác giả sau: Tác giả Đào Thu Thủy nghiên cứu về “Một số biện pháp giảm thiểu hành vi bất thường của trẻ TK tuổi mầm non” (2006), tập trung nghiên cứu việc giảm thiểu một số những hành vi của trẻ TK ở lứa tuổi mẫu giáo, giúp giáo viên mầm non, phụ huynh có con bị TK, chuyên gia trị liệu trong lĩnh vực này có thêm kinh nghiệm để giúp trẻ rối loạn phổ TK có cơ hội hoà nhập với xã hội. [13] Đề tài khoa học “Nghiên cứu biện pháp can thiệp sớm và giáo dục hòa nhập cho trẻ TK ở nước ta hiện nay và trong giai đoạn 2011-2020”, của GS TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến làm chủ biên. Đề tài này đã nên lên được tầm quan trọng của vấn đề trẻ TK ngày một gia tăng, là mối quan ngại chung của toàn xã hội. Vấn đề TK nói chung và trẻ TK nói riêng mang tính khoa học và cấp thiết. Đây là đề tài có quy mô lớn đầu tiên tại Việt Nam với sự phối hợp của các ngành Y tế - Giáo dục - Bảo trợ xã hội. [14] Đề tài nghiên cứu “Thực trạng chăm sóc giáo dục cho trẻ tự kỷ tại gia đình ở Thành phố Đà Nẵng” của tác giả Đặng Vũ Thị Như Hòa, sinh viên khoa Giáo dục đặc biệt, trường Đại học sư phạm đã đi sâu vào nghiên cứu tìm hiểu thực trạng công tác chăm sóc giáo dục trẻ TK tại gia đình và đưa ra biện pháp nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục cho trẻ tại gia đình. Tuy nhiên, đề tài này tác giả chưa đề cập được nhiều đến việc áp dụng các mô hình giáo dục khác, nhằm tìm kiếm nhiều mô hình giáo dục khác nhau để đạt được kết quả tốt nhất. [4] Tác giả Nguyễn Thị Quyên nghiên cứu về “Tâm trạng của cha mẹ có con tự kỷ”, năm 2013 đã làm rõ thực trạng tâm trạng của cha mẹ khi có con TK trong các khía cạnh khác nhau của cuộc sống và những yếu tố ảnh hưởng đến 6 tâm trạng của họ. Trên cơ sở đó, đề xuất một số biện pháp tâm lý giúp cha mẹ có con TK có tâm trạng tích cực để thích ứng với hoàn cảnh mới nhanh hơn và góp phần chăm sóc và giáo dục trẻ TK tốt hơn. [9] Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Thanh Tâm (2014), “Hoàn thiện mô hình Công tác xã hội hỗ trợ trẻ tự kỷ thích nghi với quá trình hoà nhập tại trường tiểu học” đã nghiên cứu tìm hiểu mô hình công tác xã hội hỗ trợ trẻ TK thích nghi với quá trình học hòa nhập tại tiểu học, thông qua sự giúp đỡ của nhân viên xã hội với vai trò là giáo viên hướng dẫn trực tiếp cho trẻ TK. Vấn đề nghiên cứu chủ yếu hướng đến mục tiêu: trẻ có tương tác xã hội, kĩ năng học đường, kiến thức văn hoá, hành vi. Đồng thời giúp cho trẻ TK tăng khả năng tự lập khi học hòa nhập tại trường. [10] Năm 2015 tác giả Nguyễn Thị Ngọc Hà nghiên cứu đề tài: “Công tác xã hội đối với trẻ tự kỷ từ thực tiễn tỉnh Quảng Ninh”, đã tìm hiểu những khó khăn về mặt chăm sóc, giáo dục. Đồng thời đưa ra các hoạt động công tác xã hội nhằm trợ giúp trẻ TK và gia đình, tập trung nâng cao kỹ năng giao tiếp cho thân chủ thông qua ứng dụng phương pháp công tác xã hội cá nhân cá nhân. [2] Đề tài nghiên cứu “Kỹ năng giao tiếp cho trẻ tự kỷ” của tác giả Nguyễn Phương Thảo, năm 2015 đã nghiên cứu hướng đến lý luận, thực trạng, mức độ giao tiếp và các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng giao tiếp của trẻ tự kỷ. Trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp tâm lí giáo dục nhằm phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ tự kỷ. Đề tài góp phần nâng cao khối lượng kiến thức và phương pháp giáo dục cho trẻ, là tài liệu tham khảo cho những người quan tâm tới trẻ. [11] Trong nghiên cứu về Biện pháp giáo dục hòa nhập cho trẻ TK tuổi Mầm non ở thành phố Thái Nguyên, tác giả Nguyễn Kim Hương năm 2015 đã tập trung nghiên cứu cơ sở lí luận, thực trạng và đề xuất phương pháp giáo dục cho trẻ TK ở 4 trường Mầm non, độ tuổi từ 3-5 tuổi. [5] Năm 2014, Nguyễn Thị Thanh đã hoàn thành luận án tiến sĩ với đề tài “Biện pháp phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ tự kỉ từ 3 – 4 tuổi”, luận án đi sâu nghiên cứu việc phát triển các kỹ năng giao tiếp cho trẻ tự kỷ nói chung và trẻ từ 3 – 4 tuổi nói riêng. [12] 7 Đa số các nghiên cứu đã góp phần rất lớn trong việc phong phú cách dạy, đa dạng phương pháp, các mô hình can thiệp sớm, các dụng cụ hỗ trợ học tập phục vụ cho việc giáo dục trẻ TK của gia đình và nhà trường. Nhìn chung, các nghiên cứu vẫn ở mức độ khám phá, đánh giá về đặc điểm của TK, vấn đề chẩn đoán và hiệu quả của việc ứng dụng các phương pháp điều trị nước ngoài, đã có nhiều những nghiên cứu khoa học, những cuốn sách và câu lạc bộ hoạt động liên quan đến trẻ TK, nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau và mang tính chất chung. 3. Ý nghĩa khoa học, ý nghĩa thực tiễn 3.1. Ý nghĩa khoa học Nghiên cứu về vấn đề này, sẽ góp phần hoàn thiện hơn hệ thống lý luận về vai trò của nhân viên CTXH trong việc GDHN cho trẻ TK ở lứa tuổi mầm non trên địa bàn huyện Đồng Văn. Xác định được các vai trò của nhân viên CTXH trong việc GDHN đối với trẻ TK. Chỉ ra được những yếu tố ảnh hưởng đến các hoạt động GDHN cho trẻ TK ở lứa tuổi mầm non. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài làm sáng tỏ thực trạng vai trò của nhân viên xã hội trong GDHN cho trẻ TK ở lứa tuổi mầm non, qua đó thấy được vai trò của nhân viên xã hội trong GDHN cho trẻ TK đang diễn ra hiện nay. Đề tài góp phần vào việc nâng cao hiệu quả vai trò của nhân viên xã hội đối với việc GDHN cho trẻ TK ở lứa tuổi mầm non. 4. Mục đích, nhiệm vụ của vấn đề nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng giáo dục hòa nhập đối với trẻ TK ở lứa tuổi mầm non. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động giáo dục hòa nhập của trẻ TK, từ đó đề tài đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao vai trò của nhân viên công tác xã hội đối với giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ ở lứa tuổi mầm non. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, khóa luận hướng vào giải quyết những nhiệm vụ chủ yếu sau: 8 - Tìm hiểu cơ sở lý luận về vai trò của nhân viên CTXH trong hoạt động giáo dục hòa nhập cho trẻ TK ở lứa tuổi mầm non - Phân tích, đánh giá thực trạng và vai trò của nhân viên công tác xã hội đối với việc giáo dục hòa nhập cho trẻ TK ở lứa tuổi mầm non. - Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp nhằm nâng cao vai trò của công tác xã hội trong việc giáo dục hòa nhập đối với trẻ TK ở lứa tuổi mầm non có hiệu quả. 5. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 5.1. Đối tượng ngiên cứu Vai trò của nhân viên CTXH trong việc giáo dục hòa nhập cho trẻ TK trong giai đoạn lứa tuổi mầm non. 5.2. Khách thể nghiên cứu - Tác giả tiến hành khảo sát 24 giáo viên, đang công tác và dạy trực tiếp các lớp và 04 trẻ TK đang học hòa nhập tại trường Mầm non Đồng Văn. Phỏng vấn sâu 04 cha mẹ trẻ có con là TK hiện đang học tại trường và 2 cán bộ quản lí tại trường mầm non Đồng Văn. - Nhân viên công tác xã hội: 02 nhân viên công tác xã hội 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Phạm vi về nội dung nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Thực trạng vai trò của nhân viên CTXH trong giáo dục hòa nhập cho trẻ mầm non trong trường học ở các khía cạnh sau: + Vai trò trang bị kiến thức, kỹ năng + Vai trò tham vấn + Vai trò kết nối gia đình tiếp cận chính sách, nguồn hỗ trợ 6.2. Phạm vi về thời gian nghiên cứu - Phạm vi không gian: Nghiên cứu tại Trường Mầm non Đồng Văn, Huyện Đồng Văn - Tỉnh Hà Giang - Phạm vi thời gian: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 10/2019 tới tháng 4/2020 9 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Áp dụng phương pháp phân tích tài liệu, nghiên cứu các số liệu về số lượng trẻ TK đang học hòa nhập qua các báo cáo thống kê và các vấn đề xã hội để đánh giá, phân tích tình hình thực trạng vai trò của nhân viên CTXH trong GDHN đối với trẻ TK ở lứa tuổi mầm non. Phân tích các tài liệu, các báo cáo hàng năm về số trẻ TK đang học hòa nhập tại trường, vai trò của nhân viên CTXH đối với việc GDHN , phân tích các văn bản có liên quan đến trẻ TK đang học hòa nhập. Những công trình nghiên cứu của những tác giả nhằm thu thập thông tin liên quan đến vấn đề GDHN cho trẻ TK ở lứa tuổi mầm non. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Trong phạm vi đề tài nghiên cứu này tôi chủ yếu sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: 7.2.1. Thực nghiệm phương pháp CTXH cá nhân ( phương pháp nghiên cứu trường hợp) Qua tiến trình giúp đỡ khoa học, chuyên nghiệp của nhân viên CTXH, nhằm hỗ trợ trẻ TK đang học hòa nhập tăng cường được các khả năng của bản thân, giúp trẻ giải quyết được một số vấn đề khó khăn khi học hòa nhập. Nội dung: Phân tích đặc điểm cá nhân của 01 trẻ TK, thu thập các thông tin về độ tuổi, tình trạng sức khỏe, hoàn cảnh gia đình, xác định các vấn đề TC gặp phải, nguyên nhân, hậu quả vấn đề của TC... Từ đó tìm kiếm các nguồn hỗ trợ TC và lập kế hoạch can thiệp, giúp đỡ TC. Tiến trình công tác xã hội cá nhân gồm 7 bước sau: Bước 1: Tiếp nhân thân chủ, tạo mối quan hệ và xác định vẫn đề ban đầu Bước 2: Thu thập thông tin Bước 3: Chẩn đoán (xác định vấn đề) Bước 4: Lập kế hoạch giúp đỡ Bước 5: Thực hiện kế hoạch 10 Bước 6: Lượng giá và kết thúc Bước 7: Theo dõi sau kết thúc 7.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi đối với NVCTXH, cán bộ quản lí Nhà trường mầm non Đồng Văn, cha mẹ trẻ TK, giáo viên, phụ huynh học sinh, để tìm hiểu thực trạng vai trò của nhân viên CTXH đối với trẻ TK và gia đình trẻ TK tại địa bàn nghiên cứu. Từ đó, làm cơ sở cho việc đánh giá thực trạng vai trò của CTXH đối với TK, và đề ra biện pháp nhằm nâng cao vai trò của nhân viên CTXH cho trẻ TK trên địa bàn đạt hiệu quả cao hơn. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu Mục đích: Mục đích của phương pháp này là thu thập những thông tin bổ sung hoặc khai thác sauu hơn, để làm rõ hơn về một số nội dung, đã được phát hiện qua các phương pháp khác. Để thực hiên phương pháp này đề tài đã xây dựng: Mẫu phỏng vấn bán cấu trúc: Dành cho cán bộ quản lí trường Mầm non Đồng Văn, giáo viên, nhân viên công tác xã hội, phụ huynh gia đình có trẻ TK, nhằm tìm hiểu thực trạng giáo dục hòa nhập cho trẻ TK, các yếu tô sảnh hưởng đến thực trạng giáo dục hòa nhập cho trẻ TK ở lứa tuổi Mầm non. Nguyên tác phỏng vấn: Trong phỏng vấn tác giả đưa ra những câu hỏi mở, GV và cán bộ quản lí có thể trả lời trực tiếp hoặc gián tiếp theo ý muốn chủ quan. 7.2.4. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý những thông tin thu được về từ điều tra bảng hỏi, để đưa ra những con số thực tế nhằm đánh giá thực trạng giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ tại trường mầm non Đồng Văn. 8. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm 3 chương: