Tài liệu Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động hỗ trợ người dân tộc thiểu số tiếp cận dịch vụ an sinh xã hội tại huyện tân sơn, tỉnh phú thọ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA TÂM LÍ GIÁO DỤC TRẦN THỊ THANH TÂM VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HOẠT ĐỘNG HỖ TRỢ NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TIẾP CẬN DỊCH VỤ AN SINH XÃ HỘI TẠI HUYỆN TÂN SƠN, TỈNH PHÚ THỌ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Công tác xã hội Phú Thọ, 2018 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA TÂM LÍ GIÁO DỤC TRẦN THỊ THANH TÂM VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HOẠT ĐỘNG HỖ TRỢ NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TIẾP CẬN DỊCH VỤ AN SINH XÃ HỘI TẠI HUYỆN TÂN SƠN, TỈNH PHÚ THỌ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Công tác xã hội Giảng viên hướng dẫn: ThS. NGUYỄN THỊ THANH HIỀN Phú Thọ, 2018 LỜI CẢM ƠN! Đề tài “Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động hỗ trợ người dân tộc thiểu số tiếp cận dịch vụ an sinh xã hội tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ” là nội dung chúng tôi chọn để nghiên cứu và làm luận văn tốt nghiệp sau thời gian theo học chương trình đại học chuyên ngành công tác xã hội tại trường Đại học Hùng Vương. Để hoàn thành quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này, lời đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến Ths. Nguyễn Thị Thanh Hiền thuộc Khoa Tâm lý giáo dục – Trường Đại học Hùng Vương, cô đã trực tiếp chỉ bảo và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để tôi hoàn thiện luận văn này. Ngoài ra tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô trong Khoa Tâm lý giáo dục đã đóng góp những ý kiến quý báu cho luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu trong khoá luận này là của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong khoá luận là trung thực. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện khoá luận đã được cảm ơn và thông tin trích dẫn trong khoá luận đã được chỉ rõ nguồn gốc và được phép công bố. Phú Thọ ngày…tháng…năm 2018 Sinh viên thực hiện Trần Thị Thanh Tâm ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Các từ viết tắt Ý nghĩa 1 ASXH An sinh xã hội 2 CTXH Công tác xã hội 3 NVCTXH Nhân viên công tác xã hội 4 NVXH Nhân viên xã hội 5 DTTS Dân tộc thiểu số 6 BHXH Bảo hiểm xã hội 7 BHYT Bảo hiểm y tế 8 CSXH Chính sách xã hội 9 UBND Ủy ban nhân dân 10 HĐND Hội đồng nhân dân 11 LĐTB&XH Lao động thương binh & xã hội 12 ANCT An ninh chính trị 13 TTATXH Trật tự an toàn xã hội 14 UBMT Ủy ban mặt trận 15 CSSKSS Chăm sóc sức khỏe sinh sản 16 PTCĐ Phát triển cộng đồng 17 TH Tiểu học 18 THCS Trung học cơ sở 19 MN Mầm non iii MỤC LỤC PHẦN I. MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài................................................................................................... 1 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .............................................................................. 3 2.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới về an sinh xã hội .............................. 3 2.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam về an sinh xã hội .............................. 4 3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................ 6 4. Đối tượng, khách thể nghiên cứu ......................................................................... 6 4.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................ 6 4.2. Khách thể nghiên cứu ........................................................................................ 6 5. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 6 6. Giả thuyết nghiên cứu........................................................................................... 6 7. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 6 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn.............................................................................. 7 8.1. Ý nghĩa khoa học ............................................................................................... 7 8.2. Ý nghĩa thực tiễn................................................................................................ 8 9. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 9 PHẦN II: NỘI DUNG............................................................................................ 10 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HOẠT ĐỘNG HỖ TRỢ NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TIẾP CẬN DỊCH VỤ AN SINH XÃ HỘI ................... 10 1.1. Lý luận về An sinh xã hội ............................................................................... 10 1.1.1. Khái niệm an sinh xã hội.............................................................................. 10 1.1.2. Mục tiêu và chức năng của an sinh xã hội .................................................. 11 1.1.3. Hệ thống an sinh xã hội ở Việt Nam hiện nay ............................................ 11 1.2. Lý luận về vai trò của công tác xã hội ............................................................ 15 1.2.1. Khái niệm công tác xã hội............................................................................ 15 1.2.2. Khái niệm nhân viên công tác xã hội .......................................................... 16 1.2.3. Vai trò của nhân viên Công tác xã hội (nhân viên xã hội) ......................... 16 1.2.4. Khái niệm công tác xã hội với người dân tộc thiểu số ............................... 18 iv 1.2.5. Các phương pháp trong Công tác xã hội..................................................... 18 1.3. Dân tộc, Dân tộc thiểu số ................................................................................ 19 1.3.1. Khái niệm ...................................................................................................... 19 1.3.2. Đặc điểm dân tộc thiểu số ở Việt Nam ....................................................... 20 1.3.3. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về vấn đề dân tộc thiểu số ................. 20 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1......................................................................................... 22 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÁC CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI HUYỆN TÂN SƠN, TỈNH PHÚ THỌ . 23 2.1. Khái quát địa bàn nghiên cứu ......................................................................... 23 2.1.1. Vị trí địa lý .................................................................................................... 23 2.1.2. Dân Số- dân tộc ............................................................................................ 23 2.1.3. Đặc điểm về kinh tế - xã hội ........................................................................ 23 2.1.4. Lĩnh vực văn hóa - Xã hội........................................................................... 27 2.1.5. Công tác Quốc phòng, an ninh ................................................................... 28 2.1.6. Đánh giá chung ............................................................................................. 29 2.2. Hệ thống các chính sách an sinh xã hội đối với nhóm dân tộc thiểu số tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ................................................................................. 29 2.2.1. Các chính sách tạo việc làm, đảm bảo thu nhập ......................................... 29 2.2.2. Các chính sách trợ giúp xã hội..................................................................... 32 2.2.3. Các chính sách hỗ trợ tiếp cận với các dịch vụ xã hội ............................... 35 2.3. Đánh giá các chính sách an sinh xã hội đối với nhóm DTTS tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ ................................................................................................... 38 2.3.1. Về mặt tích cực ............................................................................................. 38 2.3.2. Những tồn tại, hạn chế ................................................................................. 40 2.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong thực hiện chính sách an sinh xã hội tại huyện Tân Sơn ................................................................................ 42 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2......................................................................................... 46 CHƯƠNG 3: VAI TRÒ CỦA CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC ĐẢM BẢO AN SINH XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ................ 47 3.1. Vai trò của nhân viên Công tác xã hội ........................................................... 47 v 3.1.1. Quan điểm của Công tác xã hội trong thực hiện an sinh xã hội đối với người dân tộc thiểu số ............................................................................................. 47 3.1.2. Vai trò kết nối, vận động nguồn lực, chính sách an sinh xã hội đối với nhóm dân tộc thiểu số huyện Tân Sơn................................................................... 49 3.1.3. Vai trò biện hộ chính sách nhằm đảm bảo an sinh xã hội đối với nhóm dân tộc thiểu số huyện Tân Sơn .................................................................................... 53 3.2. Một số phương pháp áp dụng trong đảm bảo an sinh xã hội đối với người dân tộc thiểu số........................................................................................................ 55 3.2.1. Công tác xã hội cá nhân trong trợ giúp người dân tộc thiểu số phát huy tiềm năng trong tiếp cận và thụ hưởng chính sách an sinh xã hội ....................... 55 3.2.2. Công tác xã hội nhóm trong xây dựng mô hình nhóm hỗ trợ người dân tộc thiểu số huyện Tân Sơn tiếp cận các dịch vụ xã hội ............................................. 58 3.2.3. Phương pháp tổ chức và phát triển cộng đồng trong xây dựng dự án “Trồng bưởi kết hợp chăn nuôi gia cầm” nhằm phát triển kinh tế cho người dân tộc thiểu số huyện Tân Sơn. ................................................................................... 62 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3......................................................................................... 65 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 66 1. KẾT LUẬN ......................................................................................................... 66 2. KHUYẾN NGHỊ ................................................................................................ 66 2.1. Đối với cơ quan đoàn thể, chính quyền .......................................................... 66 2.2. Đối với người dân tộc thiểu số........................................................................ 68 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................. 70 vi DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Kế hoạch thực hiện sinh hoạt câu lạc bộ Cầu vồng ............................ 61 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1: Mô hình tổng thể an sinh xã hội ở Việt Nam .................................... 13 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Các hình thức hỗ trợ việc làm, lao động .......................................... 30 Biểu đồ 2.2: Nhận thức của người DTTS về trợ cấp xã hội................................. 32 Biểu đồ 2.3: Các hình thức trợ giúp xã hội tại địa phương .................................. 33 Biểu đồ 2.4: Đối tượng DTTS được trợ giúp xã hội ..................................... 34 Biểu đồ 2.5: Các hình thức trợ giúp về giáo dục.................................................. 35 Biểu đồ 2.6: Cơ cấu sử dụng thẻ Bảo hiểm y tế trong nhóm DTTS.................... 38 vii PHẦN I. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Các chính sách an sinh xã hội đóng một vai trò thiết yếu trong việc thực hiện các quyền được bảo hiểm xã hội cho mọi người, giảm đói nghèo bất bình đẳng và thúc đẩy tăng trưởng toàn diện. Đúng như vậy các chính sách an sinh xã hội thúc đẩy tăng cường nguồn nhân lực, nâng cao năng suất, thúc đẩy nhu cầu trong nước và tạo điều kiện chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế quốc gia. Bảo đảm an sinh xã hội trở thành vấn đề trung tâm trong chiến lược phát triển đất nước, bởi vì việc chăm lo, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân là mục tiêu cao nhất của sự nghiệp xây dựng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Hiện nay, chúng ta đang phấn đấu đến năm 2020 hệ thống an sinh xã hội sẽ bao phủ khắp toàn dân. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã dành nhiều chính sách và nguồn lực ưu tiên phát triển toàn diện kinh tế - xã hội, cơ sở hạ tầng, giảm nghèo, phát triển nguồn nhân lực và đảm bảo an sinh xã hội đối với đòng bào dân tộc thiểu số. Đây là một trong những giải pháp cơ bản giúp người dân tộc thiểu số có đủ những điều kiện để tiếp cận, thụ hưởng những chính sách an sinh xã hội. Đồng bào dân tộc thiểu số là một trong những đối tượng yếu thế cần sự trợ giúp của công tác xã hội. Theo kết quả nghiên cứu, đồng bào dân tộc thiểu số phần lớn sống trong cảnh đói nghèo hoặc tiềm ẩn nguy cơ rơi vào nghèo. Những rủi ro mà đồng bào dễ gặp phải như: thiên tai, xói mòn, sạt lở,… nên hiệu quả sản xuất không cao (nhiều hộ dân tộc thiểu số thiếu hoặc không có đất sản xuất); cơ cấu dân số trẻ, tỷ lệ dân tộc thiểu số thất nghiệp, thất học và mắc các bệnh truyền nhiễm cao. Đảm bảo an sinh xã hội cho đồng bào dân tộc thiểu số là giải pháp cơ bản để giảm nghèo bền vững, rút ngắn khoảng cách giàu nghèo và sự không đồng đều giữ các mặt của người dân tộc thiểu số và dân tộc đa số, nâng cao đời sống nhân dân và góp phần ổn định chính trị xã hội. 1 Bên cạnh những thành tựu đạt được, chính sách an sinh xã hội đối với dân tộc thiểu số còn nhiều bất cập tồn tại ảnh hưởng đến hiệu quả của các chính sách, giảm mức độ tiếp cận và thụ hưởng an sinh xã hội của dân tộc thiểu số. Qua việc đánh giá thực trạng chính sách hiện hành, nghiên cứu nhằm đề xuất một số khuyến nghị chung nhằm hoàn thiện hệ thống chính sách an sinh xã hội đối với dân tộc thiểu số trong thời gian tới. Người làm công tác xã hội hoạt động cho sự phát triển an sinh chung cầu xã hội, từ địa bàn địa phương đến thế giới và sự thăng tiến của con người, cộng đồng và môi trường. Người làm công tác xã hội cổ vũ cho điều kiện sống dẫn đến thỏa mãn những nhu cầu cơ bản của con người và quảng bá những giá trị và định chế văn hóa, kinh tế, chính trị phù hợp với việc thực thi công lý xã hội. Trong khi Việt Nam đang trên con đường trở thành một quốc gia có mức thu nhập trung bình thì việc bảo đảm rằng không có đối tượng nào trong xã hội bị tụt hậu ngày càng trở nên quan trọng. Cái nghèo đói đã ăn sâu bám rễ trong các nhóm đồng bào người dân tộc thiểu số, sự bất bình đẳng và mất cân đối trong thu nhập cũng như khả năng tiếp cận các cơ hội và dịch vụ cần phải được giải quyết. Mấu chốt của vấn đề này chính là một hệ thống an sinh xã hội toàn diện và hòa nhập, cùng với một chương trình mục tiêu và tập trung vào xóa đói giảm nghèo để giải quyết tình trạng nghèo đói từ lâu đời trong các dân tộc thiểu số. Tân Sơn là một trong những huyện nghèo của tỉnh Phú Thọ, còn nhiều người dân tộc thiểu số sinh sống như: Thái, Mường, Dao, Tày, Nùng, H’mông..., và chiếm 82,3% tổng dân số. Dân tộc thiểu số trên cả nước nói chung và tỉnh Phú Thọ nói riêng là những dân tộc có phong tục tập quán lâu đời, đặc sắc và chiếm 15% dân số trong 54 dân tộc Việt Nam. Người dân tộc thiểu số ở huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ vẫn còn khá nghèo nàn, lạc hậu, tiếp cận dịch vụ và cơ hội yếu. Chính vì vậy tôi đã chọn đề tài “Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động hỗ trợ người dân tộc thiểu số tiếp cận dịch vụ an sinh xã hội tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ” làm khóa luận tốt nghiệp. 2 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 2.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới về an sinh xã hội Từ trước đến nay trên thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học, bài viết đi sâu và phân tích về việc đảm bảo an sinh xã hội của người dân, đặc biệt chú ý đến nhóm dân nghèo, dân tộc thiểu số. Ý tưởng về ASXH xuất hiện nhiều trong các công trình nghiên cứu của các tác giả như Laurence, Rogovin, Veldcamp,... Cuốn sách “Get wat’s yours” của tác giả Laurence J.Kotlikoff, Philip Moeler và Paul Solman nói về các câu chuyện lợi ích thường xuyên nhất phải đối mặt bởi các cặp vợ chồng về hưu đã lập gia đình, bởi người về hưu đã ly dị, góa phụ và góa vợ, trong số những người khác. Nó giải thích những việc cần làm nếu bạn là phụ huynh đã nghỉ hưu của trẻ em phụ thuộc, người tàn tật, hay một người hưởng lợi đủ điều kiện tiếp tục làm việc, và làm thế nào để lên kế hoạch một cách khôn ngoan trước khi nghỉ hưu. Nó đề cập đến các hậu quả về thuế của sự lựa chọn của bạn, cũng như các tác động tài chính cho các khoản đầu tư khác. Cuốn sách Social Security, Medicare & Government Pensions: Get the Most Out of Your Retirement & Medical Benefits (An sinh xã hội, chăm sóc y tế và trợ cấp lương hưu của chính phủ: Có được hầu hết các quỹ hưu trí và trợ cấp y tế) của Joseph Mattews Attorney. Cuốn sách này hướng dẫn đầy đủ về việc làm thế nào để hưởng các khoản y tế phúc lợi, an sinh xã hội khi nghỉ hưu cùng các khoản trợ cấp xã hội và cứu trợ xã hội. Trong cuốn Chính sách xã hội trong xã hội chủ nghĩa phát triển Matxcva năm 1980 của nhà xã hội học Xô Viết V.Z.Rologin có viết rằng “Với tính cách là một bộ môn khoa học, chính sách xã hội là một lĩnh vực trí thức xã hội học, nghiên cứu hệ thống về các quá trình xã hội quyết định hoạt động sống của con người trong xã hội, xét theo khả năng tác động quản lý đến các quá trình đó. Có đầy đủ cơ sở để coi chính sách xã hội là sự hòa quện của khoa học và thực tiễn, như là hòa quện của khoa học và thực tiễn, như là sự phân tích phức hợp, dự báo về các quan hệ, các quá trình xã hội và sự vận 3 dụng thực tiễn những tri thức thu thập được nhằm mục đích quản lý các quá trình và các quan hệ ấy” [22,tr.5]. Cuốn sách Social Security and Medicine care (An sinh xã hội và chăm sóc y tế) của Tiến sĩ GMJ Veldkamp năm 2013 trong Kỷ yếu của khóa học sau đại học của các cơ sở tổ chức cho giáo dục y tế cao hơn Antille thuộc Hà Lan, cuốn sách này giới thiệu về an sinh xã hội ở Nam và Trung Mỹ, các dịch vụ chăm sóc y tế trong các chương trình an sinh xã hội, an sinh xã hội cho người lao động nhập cư,... Cuốn sách Social Security Administration in India (An sinh xã hội tại Ấn Độ) tác giả Madhava Rao P năm 2007. An sinh xã hội ở Ấn Độ đã từng được thảo luận nghiêm túc trong mười năm qua. Các phương pháp tiếp cận của tự do hóa, tư nhân hóa và toàn cầu hóa và ảnh hưởng kết quả trên thị trường lao động và tài chính. Như vậy, trên thế giới đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề An sinh xã hội, các nghiên cứu đã chỉ ra an sinh xã hội trong dảm bảo chăm sóc y tế và trợ cấp xã hội cho người dân. Tuy nhiên, các nghiên cứu chưa nhấn mạnh đến việc thực hiện chính sách an sinh đối với nhóm đối tượng đặc thù là người dân tộc thiểu số. 2.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam về an sinh xã hội Cũng như trên thế giới, ở Việt Nam cũng như có rất nhiều công trình tiêu biểu nghiên cứu về lĩnh vực an sinh xã hội và với đặc điểm là một nước có nhiều dân tộc anh em, cũng đã có nhiều nghiên cứu về vấn đề đảm bảo an sinh xã hội đối với nhóm dân tộc thiểu số Việt Nam. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu như: Cuốn Về an sinh xã hội ở Việt Nam hướng tới năm 2020 của NXB Chính trị quốc gia, xuất bản năm 2012: Trình bày tổng quan giữa lý luận và thực tiễn về an sinh xã hội ở Việt Nam trong thời gian qua với những thành tựu đạt được cũng như những hạn chế, yếu kém còn tồn tại và xu hướng xây dựng hệ thống an sinh xã hội ở Việt Nam từ nay đến năm 2020. 4 Báo cáo “An sinh xã hội đối với dân tộc thiểu số Việt Nam” của Viện khoa học lao động và Xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và xã hội) phối hợp với Viện Hanns Seide (HSF) của Cộng hòa Liên bang Đức. Báo cáo này nằm trong khuôn khổ Dự án “Nâng cao năng lực của các cơ quan và tổ chức chính quyền Việt Nam trong việc triển khai Nghị quyết số 15-NQ/TW một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn 2012 - 2020”. Mục tiêu của nghiên cứu nhằm xác định những thành tựu và khoảng trống chính sách an sinh xã hội đối với DTTS; đánh giá kết quả thực hiện an sinh xã hội đối với nhóm đồng bào này thông qua số liệu sẵn có và khảo sát định tính về kinh tế của đồng bào DTTS và an sinh xã hội tại tỉnh Điện Biên; đề xuất định hướng đổi mới chính sách an sinh xã hội hướng đến sinh kế bền vững, giảm thiểu rủi ro đồng bào DTTS. Đề tài “An sinh xã hội cho trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn tại các vùng nông thôn Việt Nam hiện nay (Trường hợp nghiên cứu ở huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An)” của tác giả Trương Thị Yến, trường Đại học Khoa học Huế năm 2009. Đề tài trình bày nghiên cứu thực trạng an sinh xã hội cho trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, tác giả đã đưa ra các mô hình dịch vụ xã hội chuyên trợ giúp cho đối tượng trẻ em yếu thế. Việc nghiên cứu đề tài trên giúp người nghiên cứu có cái nhìn tổng thể về đối tượng trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, sự tiếp cận và thụ hưởng chính sách an sinh xã hội của đối tượng này, từ đó vận dụng một cách linh hoạt vào đề tài của mình. Ở Việt Nam cũng đã có rất nhiều nghiên cứu, bài báo và các cuốn sách nghiên cứu an sinh xã hội đối với việc phát triển kinh tế xã hội và an sinh xã hội với nhóm đối tượng là người dân tộc thiểu số. Các nghiên cứu chủ yếu trình bày về thực trạng an sinh xã hội, nêu ra các giải pháp dưới góc đọ thực hiện các chính sách pháp luật và dưới góc độ kinh tế. Hầu như chưa có đề tài nghiên cứu về vai trò của Công tác xã hội trong việc đảm bảo an sinh xã hội đối với nhóm đối tượng dân tộc thiểu số. Đây chính là điểm mới trong công tác nghiên cứu về an sinh xã hội nước ta trong việc kết hợp với nghề Công tác xã hội - một nghề mới ở nước ta. 5 3. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, tìm hiểu vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động hỗ trợ người dân tộc thiểu số và thực trạng tiếp cận dịch vụ an sinh xã hội của người dân tộc thiểu số tại huyện Tân Sơn.Từ đó đưa ra một số biện pháp hỗ trợ người dân tộc thiểu số tiếp cận dịch vụ an sinh xã hội. 4. Đối tượng, khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Người dân tộc thiểu số tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ 4.2. Khách thể nghiên cứu 50 người dân tộc thiểu số tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ. 5. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ có hạn về thời gian và nguồn lực đề tài tập trung nghiên cứu với các phạm vi sau: - Về nội dung: Tìm hiểu thực trạng, đánh giá vai trò của nhân viên công tác xã hội và đề xuất một số biện pháp nhằm hỗ trợ người dân tộc thiểu số tiếp cận dịch vụ an sinh xã hội. - Về không gian: Đề tài được nghiên cứu tại huyện Tân Sơn- Tỉnh Phú Thọ. - Về thời gian: Từ tháng 10 năm 2017 đến tháng 04 năm 2018. 6. Giả thuyết nghiên cứu Các chính sách an sinh xã hội thực hiện trước đây với nhóm DTTS tại địa bàn huyện bước đầu đã đem lại kết quả cao, tuy nhiên chưa có hiệu quả sâu và rộng tới toàn bộ người DTTS trong huyện. Nếu sử dụng vai trò của CTXH trong việc kết nối các chính sách, biện hộ chính sách thì việc tiếp cận và thụ hưởng chính sách an sinh xã hội cho người DTTS sẽ được đảm bảo hơn. 7. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận cơ bản của công tác xã hội trong việc đảm bảo an sinh xã hội đối với người dân tộc thiểu số. Tìm hiểu, đánh giá thực trạng tiếp cận và thụ hưởng an sinh xã hội của người dân tộc thiểu số tại huyện Tân Sơn, Tỉnh Phú Thọ. 6 Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc đảm bảo an sinh xã hội cho người dân tộc thiểu số ở huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ. Từ đó đưa ra một số biện pháp hỗ trợ người dân tộc thiểu số tiếp cận các dịch vụ an sinh xã hội và thụ hưởng chính sách an sinh xã hội. 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 8.1. Ý nghĩa khoa học Các chính sách an sinh xã hội đóng môt vai trò thiết yếu trong việc thực hiện các quyền được bảo hiểm xã hội cho mọi người, giảm đói nghèo - bất bình đẳng và thúc đẩy tăng trưởng toàn diện. Thật vậy, các chính sách an sinh xã hội (ASXH) thúc đẩy tăng cường chất lượng nguồn nhân lực, nâng cao năng xuất, thúc đẩy nhu cầu trong nước và tạo điều kiện chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế quốc gia. Bảo đảm an sinh xã hội trở thành vấn đề trung tâm trong chiến lược phát triển đất nước, bởi vì việc chăm lo, không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân là mục tiêu cao nhất của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Và hiện nay, chúng ta đang phấn đấu đến năm 2020 hệ thống an sinh xã hội sẽ bao phủ khắp toàn quốc. Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã giành nhiều chính sách và nguồn lực ưu tiên phát triển toàn diện kinh tế - xã hội, cơ sở hạ tầng đối với đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS). Đây là một trong những giải pháp cơ bản giúp người DTTS có đủ những điều kiện để tiếp cận, thụ hưởng các chính sách an sinh xã hội. Đồng bào dân tộc thiểu số là một trong những đối tượng yếu thế cần sự trợ giúp của Công tác xã hội. Theo kết quả nghiên cứu, đồng bào dân tộc thiểu số phần lớn sống trong cảnh đói nghèo hoặc tiềm ẩn nguy cơ rơi vào nghèo đói. Những rủi ro mà đồng bào dễ gặp phải: Đất đai thường xuyên bị thiếu nước, xói mòn, sạt lở ... nên hiệu quả sản xuất không cao (nhiều hộ dân tộc thiểu số thiếu/ không có đất sản xuất); cơ cấu dân số trẻ, tỷ lệ DTTS thất nghiệp, thất học và các bệnh truyền nhiễm cao. 7 Bảo đảm an sinh xã hội cho đồng bào dân tộc thiểu số là giải pháp cơ bản để giảm nghèo bền vững, rút ngắn khoảng cách giàu nghèo và sự không đồng đều giữa các mặt của người dân tộc thiểu số và các dân tộc đa số, nâng cao đời sống của nhân dân và góp phần ổn định chính trị xã hội. Bên cạnh những thành tựu đạt được, chính sách an sinh xã hội đối với DTTS còn nhiều bất cập, tồn tại, ảnh hưởng đến hiệu quả của các chính sách, giảm mức độ tiếp cận và thụ hưởng an sinh xã hội của dân tộc thiểu số. Qua việc đánh giá thực trạng chính sách hiện hành, nghiên cứu nhằm đề xuất một số khuyến nghị chung nhằm hoàn thiện hệ thống ASXH đối với dân tộc thiểu số trong thời gian tới. 8.2. Ý nghĩa thực tiễn Trong khi Việt Nam đang trên con đường trở thành một quốc gia có mức thu nhập trung bình thì việc đảm bảo rằng không có đối tượng nào trong xã hội bị tụt hậu ngày càng trở nên quan trọng. Cái nghèo đã ăn sâu bám rễ trong các nhóm đồng bào dân tộc thiểu số, sự bất bình đẳng và mất cân đối trong thu nhập cũng như khả năng tiếp cận các cơ hội và dịch vụ cần phải được giải quyết. Mấu chốt của vấn đề này chính là một hệ thống an sinh xã hội toàn diện và hòa nhập, cùng với một chương trình mục tiêu và tập trung về xóa đói giảm nghèo để giải quyết tình trạng nghèo đói từ lâu đời trong các dân tộc thiểu số. Dân tộc thiểu số trên cả nước nói chung và huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ nói riêng là những dân tộc có phong tục tập quán lâu đời, đặc sắc chiếm 15% dân số trong dân 54 dân tộc Việt Nam. Người dân tộc thiểu số tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ vẫn còn khá nghèo nàn, lạc hậu, tiếp cận dịch vụ và cơ hội yếu vì vậy vai trò của nhân viên công tác xã hội trong hoạt động hỗ trợ người DTTS tiếp cận dịch vụ an sinh xã hội ở nước ta nói chung và người DTTS huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ nói riêng là rất quan trọng và cần thiết. 8 9. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Nghiên cứu, thu thập, xử lý và tổng hợp số liệu thống kê. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Phương pháp này được sử dụng nhằm mục đích khảo sát thực trạng nhận thức, nhu cầu của người dân tộc thiểu số về an sinh xã hội. - Phương pháp phân tích tài liệu: Phương pháp phân tích tài liệu được sử dụng nhằm thu thập thông tin phục vụ đề tài. Bằng việc phân tích các tài liệu ở nhiều dạng khác nhau, nhiều nguồn khác nhau giúp cho đề tài nghiên cứu có nhiều dữ liệu phong phú, hữu ích để tham khảo, phù hợp để ứng dụng vào đề tài, thuận lợi cho việc nghiên cứu. - Phương pháp công tác xã hội cá nhân: Công tác xã hội cá nhân là một quá trình và là một phương pháp tác dộng đến cá nhân có vấn đề xã hội, giúp cá nhân tự nhận thức vấn đề gặp phải, củng cố, khôi phục và phát huy năng lực của bản thân và tích cực tham gia vào quá trình tương tác để có thể tụ giải quyết vấn đề của mình, cải thiện hoàn cảnh, vươn lên trong cuộc sống. - Phương pháp công tác xã hội nhóm: Là một phương pháp cảu công tác xã hội nhằm tạo dựng và phát huy sự tương tác, chia sẻ kinh nghiệm, nguồn lực giữa các thành viên, giúp củng cố, tăng cường chức năng xã hội và khả năng giải quyết vấn đề, thỏa mãn nhu cầu của nhóm. - Phát triển cộng đồng: Là một tiến trình nhằm chuyển biến cộng đồng nghèo, thiếu tự tin, có vấn đề, có nhu cầu thành cộng đồng tự lực và giải quyết các vấn đề đặt ra thông qua việc giáo dục, giúp đỡ các thành viên trong cộng đồng nhận thức rõ tình hình, vấn đề hiện tại của họ, phát huy hết khả năng và tài nguyên sẵn có của họ. 9 PHẦN II: NỘI DUNG CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ VAI TRÒ CỦA NHÂN VIÊN CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG HOẠT ĐỘNG HỖ TRỢ NGƯỜI DÂN TỘC THIỂU SỐ TIẾP CẬN DỊCH VỤ AN SINH XÃ HỘI 1.1. Lý luận về An sinh xã hội 1.1.1. Khái niệm an sinh xã hội Điểm mốc đánh dấu sự hình thành an sinh xã hội là cuộc cách mạng công nghiệp ở thế kỷ XIX, cuộc cách mạng này đã khiến cuộc sống của người lao động gắn chặt với thu nhập do bán sức lao động đem lại. Trước những rủi ro, bất hạnh xảy ra trong cuộc sống, một số nước đã khuyến khích các hoạt động tương thân tương ái lẫn nhau, kêu gọi người lao động tự tiết kiệm phòng khi có biến cố hoặc thực hiện trợ cấp đối với những người làm công ăn lương và thuật ngữ “an sinh xã hội” đã ra đời. Ngân hàng Thế giới (WB) cho rằng: “An sinh xã hội là những biện pháp công cộng nhằm giúp cho các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng đương đầu và kiềm chế được nguy cơ tác động đến thu nhập nhằm giảm tính dễ bị tổn thương và những bấp bênh về thu nhập”[19,tr.110]. Tổ chức lao động quốc tế (ILO): ASXH là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua một loạt biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế xã hội do bị ngừng hoặc giảm thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo các chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con [20,tr.5]. Trong bài “Đảm bảo ngày càng tốt hơn ASXH và phúc lợi xã hội là một nội dung chủ yếu của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020” Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cho rằng: An sinh xã hội và phúc lợi xã hội là hệ thống các chính sách và giải pháp nhằm vừa bảo vệ mức sống tối thiểu của người dân trước những rủi ro và tác động bất thường về kinh tế, xã hội và môi trường; vừa góp phần không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân” [4,tr.3]. 10 Như vậy, có thể nhận thấy rằng an sinh xã hội là một khái niệm động và nó có thể thay đổi theo thời gian, không gian, thay đổi theo điều kiện phát triển kinh tế - xã hội của thế giới và từng khu vực. 1.1.2. Mục tiêu và chức năng của an sinh xã hội 1.1.2.1. Mục tiêu của an sinh xã hội Về mục tiêu bao trùm của an sinh xã hội đó là hướng tới tất cả các thành viên trong xã hội, bảo đảm an toàn cho mọi thành viên trong xã hội khi họ gặp rủi ro, góp phần đảm bảo công bằng xã hội, ổn định và phát triển bền vững. Từ đó có thể xác định các mục tiêu cụ thể sau: Một là, đảm bảo chất lượng cuộc sống cho các đối tượng trong hệ thống an sinh xã hội. Hai là, hướng đến mục tiêu công bằng xã hội, ổn định xã hội và phát triển xã hội bền vững. 1.1.2.1. Chức năng của an sinh xã hội Thứ nhất là phòng ngừa rủi ro: Hỗ trợ người dân chủ động ngăn ngừa rủi ro về đời sống, sức khỏe, sản xuất kinh doanh và biến động của môi trường tự nhiên. Thứ hai là giảm thiểu rủi ro: giúp cho người dân có đủ nguồn lực để bùi đắp những thiếu hụt về thu nhập do các biến cố trong đời sống, sức khỏe, sản xuất kinh doanh và môi trường tự nhiên. Thứ ba, khắc phục rủi ro: Hỗ trợ kịp thời cho người dân để hạn chế tối đa tác động không lường trước hoặc vượt quá khả năng kiểm soát do biến cố trong đời sống, sức khỏe, sản xuất kinh doanh và môi trường tự nhiên, đảm bảo điều kiện sống tối thiểu cho người dân. 1.1.3. Hệ thống an sinh xã hội ở Việt Nam hiện nay 1.1.3.1. Quan điểm của Đảng, Nhà nước về an sinh xã hội Tháng 12 năm 1986, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, đưa ra quan điểm của Đảng, thực hiện tốt an sinh xã hội để tạo ra tiền đề quan trọng cho sự ổn định kinh tế, chính trị, xã hội, góp phần củng cố những thành quả trong đổi mới kinh tế, đổi mới chính trị, đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng chính đáng 11