Tài liệu Thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong phân môn luyện từ và câu lớp 4

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON NGUYỄN THỊ HỒNG HẠNH THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 4 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục Tiểu học Phú Thọ, 2019 i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được khóa luận này, trước hết tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất tới Th.s Nguyễn Thị Thu Thủy – Giảng viên hướng dẫn tôi, người thầy đã chỉ bảo, quan tâm, dẫn dắt tôi rất tận tình trong suốt quá trình học tập để hoàn thành luận văn này. Cùng với đó, tôi xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo Trường Đại học Hùng Vương, Ban lãnh đạo khoa và các thầy cô trong khoa GD Tiểu học và Mầm Non đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thiện khóa luận này. Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Ban lãnh đạo cùng toàn thể thầy cô giáo và các em học sinh trường Tiểu học Thanh Minh đã luôn nhiệt tình, phối hợp, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành tốt quá trình thực hiện khóa luận này. Cuối cùng tôi xin kính chúc quý thầy cô cùng toàn thể các bạn sinh viên K14 Đại học Giáo dục Tiểu học luôn luôn mạnh khỏe, hạnh phúc và luôn thành công trong cuộc sống. Tôi xin chân thành cảm ơn! Phú Thọ, ngày tháng năm 2020 Sinh viên Nguyễn Thị Hồng Hạnh ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, có sự hỗ trợ của giáo viên hướng dẫn là Th.s Nguyễn Thị Thu Thủy. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong công trình nào trước đây. Ngoài ra, các trích dẫn trong khóa luận đã được chỉ rõ nguồn gốc và được phép công bố. Phú Thọ, ngày tháng năm 2020 Sinh viên Nguyễn Thị Hồng Hạnh iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM Ở TIỂU HỌC...................................................................... 5 1.1. Cơ sở lí luận của dạy học trải nghiệm ở Tiểu học .................................. 5 1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................ 5 1.1.2. Một số vấn đề về dạy học trải nghiệm .............................................. 8 1.1.3. Đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Tiểu học .................................. 14 1.1.4. Phân môn Luyện từ và câu. ............................................................ 20 1.2. Cơ sở thực tiễn của tổ chức dạy hoc trải nghiệm ở tiểu học................. 22 1.2.1. Giới thiệu khái quát về Trường Tiểu học Thanh Minh - TXPT tỉnh Phú Thọ .............................................................................................. 22 1.2.2. Thực trạng dạy học Luyện từ và câu thông qua hoạt động trải nghiệm cho học sinh lớp 4 Trường Tiểu học Thanh Minh....................... 24 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ............................................................................... 31 CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 4. ............................... 32 2.1. Cơ sở đề xuất dạy học trải nghiệm phân môn Luyện từ và câu ở lớp 4 32 2.1.1. Các nguyên tắc khi tổ chức hoạt động trải nghiệm ........................ 32 2.1.2. Yêu cầu cần đạt về phẩm chất, năng lực của học sinh khi kết thúc hoạt động trải nghiệm ............................................................................... 35 2.2. Đề xuất thiết kế và tổ chức một số hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu lớp 4 .......................................................................... 38 2.2.1. Hoạt động trải nghiệm Luyện từ và câu gắn với chủ điểm ............ 38 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................... 56 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................... 57 3.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 57 3.2. Lựa chọn đối tượng và thời gian thực nghiệm ...................................... 57 3.3. Phương thức đánh giá kết quả thực nghiệm ......................................... 59 3.4. Tổ chức thực nghiệm ............................................................................ 59 3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm .............................................................. 59 iv TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................... 63 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 64 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 65 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 1 v CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 ĐCKL Đề cương khóa luận 2 TXPT Thị xã Phú Thọ 3 GV Giáo viên 4 HS Học sinh 5 LTVC Luyện từ và câu 6 UBND Ủy ban Nhân dân 7 SL Số lượng vi DANH MỤC BẢNG BIẺU TÊN BẢNG STT 1 Bảng 1: Mức độ sử dụng các phương pháp và hình thức tổ TRANG 32 chức dạy học phân môn LTVC của giáo viên. 2 Bảng 2: Nhận thức của giáo viên về vai trò ý nghĩa quan 33 trọng nhất của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm LTVC. 3 Bảng 3: Quan niệm của giáo viên về việc tổ chức các hoạt 34 động trải nghiệm LTVC. 4 Bảng 4: Những khó khăn của giáo viên khi thiết kế và tổ 36 chức các hoạt động trải nghiệm trong quá trình giảng dạy. 5 Bảng 3.1: Bảng thống kê kiểm tra chất lượng đầu vào của 65 lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. 6 Bảng 3.2: Kết quả đánh giá định tính của 2 lớp đối chứng và 66 thực nghiệm. 7 Bảng 3.3: Kết quả đánh giá kiến thức cơ bản. 68 8 Bảng 3.4: Kết quả đánh giá kĩ năng. 68 9 Bảng 3.5: Mức độ hứng thú của học sinh. 69 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong trường phổ thông nói chung, Tiểu học nói riêng, tiếng Việt là một môn học có vị trí quan trọng, giúp hình thành vốn ngôn ngữ chuẩn và làm nền tảng cho các bậc học về sau. Đây là môn học thuộc khoa học xã hội và nhân văn có vai trò trang bị cho học sinh công cụ ngôn ngữ. Với nhiệm vụ của môn học công cụ, học sinh cần học tốt môn này để có cơ sở học tốt những môn học khác. Môn Tiếng Việt có vị trí đặc biệt trong việc thực hiện mục tiêu chung của trường tiểu học: cung cấp những kiến thức cơ bản, chuẩn bị cho họ tiếp tục học lên bậc học cao hơn. Đó là những con người có ý thức tự tu dưỡng, biết thương yêu quý trọng gia đình, bè bạn, có lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, biết hướng tới những tư tưởng, tình cảm cao đẹp như lòng nhân ái, tinh thần tôn trọng lẽ phải sự công bằng, phê phán cái xấu, cái ác. Phân môn Luyện từ và câu giữ vai trò quan trọng trong việc cung cấp cho học sinh những kiến thức về từ và câu. Việc dạy luyện từ và câu nhằm mở rộng, hệ thống hóa làm phong phú vốn từ của học sinh, cung cấp cho học sinh những hiểu biết sơ giản về từ và câu để sử dụng tiếng Việt có liên quan trong giao tiếp, trong học tập và trong hoạt động môi trường lứa tuổi. Hiện nay, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu ở các trường tiểu học chưa nhiều, chưa phong phú. Hơn thế nữa, việc lựa chọn thiết kế các hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu và tìm cách sử dụng chúng sao cho phù hợp với đối tượng học sinh, với điều kiện thực tế giảng dạy, năng lực của giáo viên vẫn luôn là một việc làm cần thiết. Xuất phát từ những lí do trên, tôi đã lựa chọn đề tài “Thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện và câu lớp 4 ” làm đề tài nghiên cứu. 2 2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 2.1. Ý nghĩa khoa học - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lí luận về việc dạy học trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 4. - Khẳng định hiệu quả của việc dạy học phân môn Luyện từ câu cho học sinh lớp 4 thông qua hoạt động trải nghiệm. 2.2. Ý nghĩa thực tiễn - Xây dựng quy trình và tổ chức một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 4. - Đề tài là tài liệu tham khảo cho giáo viên, sinh viên, học sinh ngành giáo dục Tiểu học, giáo viên và học sinh các trường Tiểu học đối với hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 4. 3. Mục tiêu của đề tài - Thiết kế và tổ chức được một số hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 4 nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở phân môn Luyện từ và câu. - Giúp học sinh và giáo viên các trường Tiểu học đổi mới phương pháp dạy và học Luyện từ và câu. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu cho học sinh lớp 4. - Xây dựng được các hoạt động trải nghiệm Luyện từ và câu lớp 4. - Qua thực nghiệm sư phạm, kiểm chứng được tính khả thi và hiệu quả của dạy học trải nghiệm Luyện từ và câu cho học sinh lớp 4 đã đề xuất. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu của học sinh lớp 4. 5.2. Phạm vi nghiên cứu: - Địa bàn khảo sát thực trạng: Trường Tiểu học Thanh Minh (Thị xã Phú Thọ- 3 tỉnh Phú Thọ). - Địa bàn thử nghiệm: Học sinh lớp 4 Trường Tiểu học Thanh Minh (Thị xã Phú Thọ - tỉnh Phú Thọ). 6. Các phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu các tài liệu liên quan tới đề tài: Nghị quyết, nghị định của chính phủ về giáo dục; tài liệu về hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu; sách giáo khoa, sách giáo viên môn Tiếng Việt. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.1. Phương pháp điều tra Bằng phiếu (Anket) để tiến hành điều tra, tìm hiểu, nhằm thu thập thôngtinvề thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm Luyện từ và câu của giáo viên Tiểu học. 6.2.2. Phương pháp quan sát Thực hiện quan sát nhằm bổ sung cho lí luận và thấy được đặc điểm, bản chất quy trình và hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm Luyện từ và câu nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên và lĩnh hội kiến thức của học sinh. 6.2.3. Phương pháp đàm thoại Đàm thoại với giáo viên để điều tra những khó khăn, hạn chế mà giáo viên gặp phải khi dạy học phân môn Luyện từ và câu, kinh nghiệm tổ chức dạy học Luyện từ và câu theo hướng kích thích hứng thú của học sinh thông qua tăng cường tổ chức hoạt động trải nghiệm Luyện từ và câu ở trường Tiểu học. 6.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Sử dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu lớp 4. 7. Cấu trúc của khóa luận Phần nội dung khóa luận gồm 3 chương: 4 Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của dạy học trải nghiệm ở Tiểu học. Chương 2: Xây dựng một số hoạt động trải nghiệm trong phân môn Luyện từ và câu lớp 4. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 5 PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM Ở TIỂU HỌC 1.1. Cơ sở lí luận của dạy học trải nghiệm ở Tiểu học 1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1.1. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong chương trình giáo dục của một số nước trên thế giới Hoạt động trải nghiệm sáng tạo được hầu hết các nước phát triển quan tâm, nhất là các nước tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực; chú ý giáo dục nhân văn, giáo dục sáng tạo, giáo dục phẩm chất và kĩ năng sống. - Hàn Quốc: Mục tiêu của hoạt động trải nghiệm nhằm đào tạo ra các thế hệ nhân tài, hướng đến con người được giáo dục, có sức khỏe, độc lập và sáng tạo. Cấp Tiểu học lấy trọng tâm là hình thành những thói quen sinh hoạt cơ bản, nuôi dưỡng ý thức, tư duy tập thể cho học sinh, đồng thời phát hiện những tố chất, cá tính của các em. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo gồm 4 nhóm hoạt động chính: + Hoạt động tự chủ (thích ứng, tự chủ, tổ chức sự kiện, sáng tạo độc lập...); + Hoạt động câu lạc bộ (hội thanh niên, văn hóa nghệ thuật, thể thao, thực tập siêng năng...); + Hoạt động tình nguyện (chia sẻ quan tâm tới hàng xóm láng giềng và những người xung quanh, bảo vệ môi trường); + Hoạt động định hướng (tìm hiểu thông tin về hướng phát triển tương lai, tìm hiểu bản thân... Có thể lựa chọn và tổ chức thực hiện một cách linh động sao cho phù hợp với đặc điểm của học sinh, cấp học, khối lớp, nhà trường và điều kiện xã hội của địa phương. 6 - Singapore: Hoạt động ngoại khóa và chương trình học tập năng động được khẳng định là một “ thành phần cốt lõi của toàn bộ trải nghiệm ở nhà trường”, cung cấp một nền tảng xác thực cho việc học tập sẽ diễn ra. Ở cấp Tiểu học, hoạt động ngoại khóa chỉ dành cho đối tượng từ lớp 3 đến lớp 6 (upper primary). Chương trình học tập năng động dành cho đối tượng học sinh lớp 1 và 2 được phân bổ thời lượng theo tuần. - Vương quốc Anh: Cung cấp hàng loạt tình huống, bối cảnh đa dạng, phong phú cho học sinh và đòi hỏi phát triển, ứng dụng nhiều tri thức, kĩ năng trong chương trình, cho phép học sinh sáng tạo và tư duy; giải quyết vấn đề làm theo nhiều cách thức khác nhau nhằm đạt kết quả tốt hơn; cung cấp cho học sinh các cơ hội sáng tạo, đổi mới, dám nghĩ, dám làm... - Đức: Từ cấp Tiểu học đã nhấn mạnh đến vị trí của các kĩ năng cá biệt, trong đó có phát triển kĩ năng sáng tạo cho trẻ; phát triển khả năng học độc lập; tư duy phê phán và học từ kinh nghiệm của chính mình. - Nhật: Nuôi dưỡng cho trẻ năng lực ứng phó với sự thay đổi của xã hội, hình thành một cơ sở vững mạnh để khuyến khích trẻ sáng tạo. 1.1.1.2. Hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục Tiểu học ở Việt Nam. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục, trong đó, dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được trực tiếp hoạt động thực tiễn trong nhà trường hoặc trong xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục. Qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, phẩm chất nhân cách, các năng lực và tích lũy kinh nghiệm riêng cũng như phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân. Khái niệm này khẳng định vai trò chủ đạo của nhà giáo dục đối với hoạt động trải nghiệm; Tính tham gia trực tiếp, chủ động tích cực của học sinh; Phạm vi các chủ đề hay nội dung hoạt động và kết quả đầu ra là năng lực thực tiễn, phẩm chất và tiềm năng sáng tạo… Hoạt động trải nghiệm thực hiện các mục tiêu của hoạt động giáo dục. Các hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp) gồm: 7 - Hoạt động tập thể (sinh hoạt lớp, sinh hoạt trường, sinh hoạt Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, sinh hoạt Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh). - Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp được tổ chức theo các chủ đề giáo dục Hoạt động giáo dục (theo nghĩa rộng) là những hoạt động có chủ đích, có kế hoạch hoặc có sự định hướng của nhà giáo dục, được thực hiện thông qua những cách thức phù hợp để chuyền tải nội dung giáo dục tới người học nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục. Trong chương trình giáo dục phổ thông hiện hành của Việt Nam, kế hoạch giáo dục bao gồm các môn học và hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp). Khái niệm hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp) dùng để chỉ các hoạt động giáo dục được tổ chức ngoài giờ dạy học các môn học. Hoạt động giáo dục (theo nghĩa rộng) bao gồm cả hoạt động dạy và hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp). Các hoạt động giáo dục (theo nghĩa hẹp) bao gồm: hoạt động tập thể (sinh hoạt lớp, sinh hoạt trường, sinh hoạt Đội Thiêu niên Tiền phong Hồ Chí Minh); hoạt động ngoài giờ lên lớp theo các chủ đề giáo dục. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp được tổ chức theo các chủ đề giáo dục. * Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, hoạt động giáo dục (theo nghĩa rộng) bao gồm hoạt động dạy học và hoạt động trải nghiệm. Như vậy: Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục trong đó từng học sinh được trực tiếp hoạt động thực tiễn trong nhà trường hoặc xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó phát triển đạo đức, các kỹ năng và tích lũy kinh nghiệm riêng của cá nhân. Trải nghiệm là hoạt động được coi trọng trong từng môn học; đồng thời trong kế hoạch giáo dục cũng bố trí các hoạt động trải nghiệm sáng tạo riêng, mỗi hoạt động này mang tính tổng hợp của nhiều lĩnh vực giáo dục, kiến thức, kỹ năng khác nhau. Hoạt động trải nghiệm dành cho tất cả học sinh từ lớp 1 đến lớp 12 giúp học sinh vận dụng những tri thức, kiến thức, kỹ năng, thái độ đã học từ nhà trường và những kinh nghiệm của bản thân vào thực tiễn cuộc sống một cách sáng tạo. 8 Bên cạnh việc hình thành và phát triển các phẩm chất và năng lực chung của chương trình giáo dục. Hoạt động trải nghiệm còn tập trung hình thành, phát triển các năng lực đặc thù cho học sinh: năng lực tổ chức và quản lý cuộc sống, năng lực tự nhận thức và tích cực hóa bản thân, năng lực định hướng và lựa chọn nghề nghiệp. Nội dung hoạt động trải nghiệm gồm phần bắt buộc (bao gồm các hoạt động tập thể) và tự chọn, được thiết kế theo nguyên tắc tích hợp, hoặc đồng tâm kết hợp với tuyến tính. Nội dung hoạt động trải nghiệm được xây dựng thành các chủ đề mang tính chất mở và tương đối độc lập với nhau dựa trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, sản xuất, khoa học công nghệ, giáo dục, văn hóa, chính trị xã hội,… của địa phương, vùng miền, đất nước và quốc tế để học sinh và nhà trường chọn lựa, tổ chức thực hiện một cách phù hợp, hiệu quả. 1.1.2. Một số vấn đề về dạy học trải nghiệm 1.1.2.1. Quan niệm về dạy học trải nghiệm Hoạt động trải nghiệm là hình thức học tập có vai trò quan trọng trong việc tao ra các hình thức học tập sinh động, đa dạng, phong phú và góp phần nâng cao chất lượng dạy học. 1.1.2.2. Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm Hoạt động trải nghiệm có một số đặc điểm đặc trưng sau: Hoạt động trải nghiệm diễn ra có chủ đích, có kế hoạch, có hệ thống và có tính giáo dục cao. Trong hoạt động trải nghiệm, học sinh sẽ đóng vai trò chủ thể năng động sáng tạo và giáo viên sẽ đóng vai trò là người tổ chức, hướng dẫn. Vì vậy, để hoạt động trải nghiệm diễn ra suôn sẻ, đạt hiệu quả cao thì giáo viên và học sinh phải hợp tác nhịp nhàng. Trong hoạt động trải nghiệm, học sinh có cơ hội được sử dụng năm giác quan để học thông qua các hoạt động cụ thể như: Nhìn - quan sát, ngửi, sờ - tác nghiệp, nói (tường thuật, kể)… 9 Học sinh có cơ hội được tiếp xúc trực tiếp với đối tượng cần tìm hiểu và có cơ hội được sử dụng các phương tiện để tìm hiểu đối tượng đó cũng như tìm kiếm, khai thác, tái cơ cấu và biểu đạt thông tin thu nhận được dưới nhiều dạng hình thức khác nhau: Tranh, ảnh, bài viết, kịch, triển lãm… Học sinh có cơ hội được học tập ở nhiều không gian khác nhau. Nói cách khác là không gian học tập không chỉ giới hạn trong lớp học, trường học, mà có thể sẽ mở rộng ra không gian khác như: bảo tàng, thư viện, di tích lịch sử, thắng cảnh, công viên, đường phố, đồng ruộng, nhà máy… Học sinh có cơ hội được học hỏi, hợp tác và trao đổi thông tin với nhiều người khác nhau thay vì chỉ là thầy cô và bạn bè cùng lớp. Đó có thể là các giáo viên bộ môn khác nhau trong trường, phụ huynh học sinh, những người dân, các công chức, viên chức địa phương, nhân viên bảo tàng, hướng dẫn viên du lịch hoặc các nhà chuyên môn, các chuyên gia ở nhiều lĩnh vực cụ thể. Như vậy, ta có thể hiểu rằng, học tập trải nghiệm được tiến hành thông qua những hoạt động trải nghiệm. Những hoạt động trải nghiệm này có thể ở quy mô nhỏ trong lớp học hoặc quy mô lớn diễn ra ở không gian rộng hơn. Hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục phổ thông chương trình tổng thể: Trong chương trình giáo dục phổ thông - chương trình tổng thể, mục tiêu của chương trình giáo dục tiểu học được xác định là giúp học sinh hình thành và phát triển những yếu tố căn bản đặt nền móng cho sự phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, phẩm chất và năng lực, định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và những thói quen, nề nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt. Để thực hiện được mục tiêu này, chương trình đã xác định nội dung giáo dục của tiểu học được thông qua các môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc. Chương trình nhấn mạnh: “ Hoạt động trải nghiệm được thiết kế thành các chủ đề; học sinh được lựa chọn học phần, chủ đề phù hợp với nguyện vọng của bản thân và khả năng tổ chức của nhà trường”. 10 Chương trình nhấn mạnh, hoạt động trải nghiệm ở ba cấp học là “ hoạt động giáo dục bắt buộc”. Vai trò chủ động, sáng tạo của học sinh trong khi tiến hành hoạt động này được khẳng định “ học sinh dựa trên sự huy động tổng hợp kiến thức và kĩ năng từ nhiều lĩnh vực khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội, tham gia hoạt động hướng nghiệp và hoạt động phục vụ cộng đồng dưới sự hướng dẫn, tổ chức của nhà giáo dục. Qua đó hình thành những phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và một số năng lực thành phần đặc thù của hoạt động này như: Năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động, năng lực thích ứng với những biến đổi trong cuộc sống và các kĩ năng sống khác”. Nội dung của hoạt động trải nghiệm rất rộng nhưng về cơ bản sẽ được thiết kế dựa trên “ các mối quan hệ giữa cá nhân học sinh với bản thân; giữa học sinh với người khác, cộng đồng và xã hội; giữa học sinh với môi trường; giữa học sinh với nghề nghiệp”. Vì vậy, các hoạt động trải nghiệm được xác định gồm bốn nhóm chính: Hoạt động phát triển cá nhân; Hoạt động lao động; Hoạt động xã hội và phục vụ cộng đồng; Hoạt động hướng nghiệp. Với không gian đa dạng và rộng mở của hoạt động trải nghiệm cũng như cách tổ chức hoạt động, nó có thể được tổ chức theo quy mô lớp, nhóm, khối lớp, trường với nhiều hình thức khác nhau hoặc phối hợp với các hoạt động sinh hoạt tập thể truyền thống. Chương trình cũng lưu ý về mức độ khai thác nội dung và cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sao cho phù hợp với mục tiêu giáo dục tiểu học và đặc điểm tâm sinh lí học sinh cấp học này: “ Ở tiểu học nội dung hoạt động tập trung nhiều hơn vào các hoạt động phát triển bản thân, các kĩ năng sống, kĩ năng quan hệ bạn bè, thầy cô và những người thân trong gia đình. Bên cạnh đó, các hoạt động lao động, hoạt động xã hội và làm quen một số nghề gần gũi với học sinh cũng được tổ chức thực hiện”. Hoạt động trải nghiệm liên quan đến tất cả các hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục - thể thao - giải trí - xã hội ngoài giờ trên lớp. Đây là một trong những sân chơi để học sinh tự nguyện tham gia theo yêu cầu, khả năng 11 của bản thân. Đối với học sinh tiểu học, hoạt động trải nghiệm đóng vai trò to lớn. Bên cạnh đó, hoạt động trải nghiệm còn mang lại lợi ích rất lớn trong việc giúp học sinh phát triển kĩ năng. Việc tham gia hoạt động trải nghiệm là một trong những cách để khám phá bản thân, phát triển những kĩ năng mới và củng cố những gì học sinh đã có. Học sinh còn tập làm quen với việc lập kế hoạch và thực hiện các chương trình giúp triển khai những mục tiêu, dự định cũng như có thêm nhiều kinh nghiệm học tập và làm việc theo nhóm. Không chỉ vậy, tham gia tích cực vào các hoạt động trải nghiệm giúp học sinh cân bằng cuộc sống, thư giãn và tiếp thêm sinh lực từ đó khám phá ra những sở thích mới mẻ, những trải nghiệm thú vị. Tích cực tham gia các hoạt động để tăng thêm tính chuyên nghiệp, khám phá cơ hội và mở rộng tầm nhìn. Hơn nữa, kĩ năng giao tiếp, ứng xử và giải quyết tình huống của học sinh được cải thiện rõ rệt thông qua các hoạt động trải nghiệm. Học tập trải nghiệm bao gồm các tương tác giữa con người với đối tượng. Nghĩa là kiến thức mà trẻ thu được không phải nhờ vào việc cô truyền thụ cho trẻ hay trẻ bị động, ngồi yên, mà cách duy nhất để học tập thông qua giáo dục trải nghiệm là trẻ phải chủ động, tích cực tiếp xúc, tác động tới môi trường đó. * Nội dung hoạt động trải nghiệm mang tính tích hợp Nội dung hoạt động trải nghiệm rất đa dạng và mang tính tích hợp, tổng hợp kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực học tập và giáo dục như: Giáo dục đạo đức, giáo dục trí tuệ. Giáo dục thẩm mĩ, giáo dục kĩ năng sống, giáo dục an toàn giao thông, giáo dục môi trường, giáo dục phòng chống ma túy và các tệ nạn xã hội…Điều này giúp cho các nội dung giáo dục thiết thực hơn, gần gũi với cuộc sống hơn, đáp ứng được nhu cầu hoạt động của học sinh, giúp các em vận dụng vào trong thực tế một cách dễ dàng, thuận lợi hơn. * Hình thức học qua hoạt động trải nghiệm rất đa dạng 12 Hoạt động trải nghiệm được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như: Trò chơi, hội thi, diễn đàn, giao lưu, tham quan du lịch, thể dục thể thao… Mỗi hình thức đều tiềm tàng trong nó những khả năng giáo dục nhất định.Trong quá trình thiết kế, tổ chức, đánh giá các hoạt động trải nghiệm cả giáo viên và học sinh đề có cơ hội thể hiện sự sáng tạo, chủ động, linh hoạt của mình, làm tăng tính hấp dẫn, đọc đáo của các hình thức tổ chức hoạt động. * Học qua trải nghiệm là quá trình học tích tích cực và hiệu quả Hoạt động trải nghiệm tạo cơ hội cho HS phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân HS. Nó có khả năng huy động sự tham gia tích cực của học sinh vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động từ đó hình thành và phát triển cho các em những giá trị sống và các năng lực cần thiết. * Học qua trải nghiệm đòi hỏi khả năng phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường. Khác với hoạt động dạy học, hoạt động trải nghiệm có khả năng thu hút sự tham gia, phối hợp, liên kết nhiều lực lượng trong nhà trường như: Giáo viên chủ nhiệm lớp, giáo viên bộ môn, cán bộ đoàn, Ban giám hiệu nhà trường, cha mẹ học sinh, chính quyền địa phương,… Tùy nội dung, tính chất của từng hoạt động mà sự tham gia của các lực lượng có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp; có thể là chủ trì, đầu mối hoặc phối hợp… Do vậy hoạt động trải nghiệm tạo điều kiện cho học sinh được học tập, giao tiếp rộng rãi với nhiều lực lượng giáo dục; được lĩnh hội các nội dung giáo dục qua nhiều kênh khác nhau. Điều đó làm tăng tính đa dạng, hấp dẫn và chất lượng, hiệu quả của các hoạt động trải nghiệm. 1.1.2.3. Quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm Bước 1: - GV (hoặc người tổ chức) lựa chọn, đặt tên và xác định rõ mục tiêu, yêu cầu của hoạt động trải nghiệm: Khâu lựa chọn hoạt động rất quan trọng, nó đặt cơ sở cho việc thiết kế các hoạt động thành phần. 13 - Khi lựa chọn, GV (hoặc người tổ chức) căn cứ vào mục tiêu giáo dục của hoạt động trải nghiệm là gì? Cần hình thành ở HS kiến thức, kĩ năng, thái độ, năng lực gì? - Khi đã lựa chọn được nội dung hoạt động rồi thì căn cứ vào nội dung ấy mà lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động cho phù hợp (Vì nội dung và phương pháp có liên hệ biện chứng với nhau). Bước 2: - Phân giải nội dung của hoạt động trải nghiệm thành cấu trúc logic tường minh: GV phân tích hoạt động trải nghiệm thành cấu trúc lôgic tường minh (trong nhận thức). - Nói cách khác là hình dung được hoạt động trải nghiệm được cấu trúc từ những thành tố nào (để sau này, tương ứng với mỗi thành tố ta sẽ thiết kế ra một hoạt động thành phần). Bước 3: - Phân bậc hoạt động trải nghiệm thành các hoạt động thành phần (Thành các hành động, hoặc chuỗi thao tác). Bước 4: - Thiết kế thành các hoạt động hoặc chuỗi thao tác tương thích với lôgic của nội dung hoạt động trải nghiệm. 1.1.2.4. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm Bước 1: Đặt tên cho hoạt động Bước 2: Xác định mục tiêu của hoạt động. Bước 3: Xác định nội dung và hình thức của hoạt động. Bước 4: Chuẩn bị hoạt động - Nắm vững nội dung và hình thức hoạt động đã được xác định và dự kiến tiến trình hoạt động. - Dự kiến những phương tiện, điều kiện cần thiết để hoạt động có thể được thực hiện một cách có hiệu quả như các tài liệu, phương tiện (âm thanh, ánh sáng, phục trang, đạo cụ, băng đĩa, máy tính, máy chiếu...), phòng học, bàn ghế, kinh phí.