Tài liệu Thiết kế và sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn toán lớp 2 theo hướng phát triển năng lực người học

TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON NGUYỄN LAN ANH THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG TRÕ CHƠI HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 2 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƢỜI HỌC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục Tiểu học Phú Thọ, 2020 TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON NGUYỄN LAN ANH THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG TRÕ CHƠI HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 2 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƢỜI HỌC KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục Tiểu học NGƢỜI HƢỚNG DẪN: TS. LÊ THỊ HỒNG CHI Phú Thọ, 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và đƣợc sự hƣớng dẫn khoa học của TS.Lê Thị Hồng Chi. Những kết quả và số liệu trong đề tài này là trung thực và chƣa công bố dƣới bất kỳ hình thức nào. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về sự cam đoan này. Phú Thọ, ngày 8 tháng 6 năm 2020 Ngƣời thực hiện đề tài Nguyễn Lan Anh ii LỜI CẢM ƠN Đƣợc sự đồng ý của Khoa Giáo dục Tiểu học, Trƣờng Đại học Hùng Vƣơng và sự đồng ý của cô giáo hƣớng dẫn Tiến sĩ Lê Thị Hồng Chi, em đã thực hiện đề tài “Thiết kế và sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học” Để hoàn thành đƣợc khóa luận này, em xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo trong khoa Giáo dục Tiểu học, trƣờng Đại học Hùng Vƣơng đã tận tình giảng dạy trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và rèn luyện tại trƣờng. Đặc biệt, em xin trân trọng cảm ơn cô giáo hƣớng dẫn Lê Thị Hồng Chi đã tận tình, chu đáo hƣớng dẫn em thực hiện khóa luận này. Đồng thời, em xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo trƣờng Tiểu học Thọ Sơn, phƣờng Thọ Sơn, thành phố Việt Trì đã nhiệt tình giúp đỡ em trong quá trình đánh giá. Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất tới bố mẹ của em, ngƣời đã có công sinh thành, dƣỡng dục, cho em có cơ hội đƣợc bƣớc chân vào giảng đƣờng Đại học. Cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn luôn ở bên cạnh động viên, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại trƣờng đại học. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất, song do buổi đầu làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, tiếp cận với thực tế giảng dạy cũng nhƣ hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm nên không thể tránh đƣợc những thiếu sót mà bản thân em chƣa thể thấy đƣợc. Em rất mong nhận đƣợc sự góp ý của quý thầy, cô giáo để khóa luận của em đƣợc hoàn thiện hơn. Em xin trân trọng cảm ơn! Phú Thọ, ngày 8 tháng 6 năm 2020 Ngƣời thực hiện đề tài Nguyễn Lan Anh iii MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Đặt vấn đề .................................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................. 1 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................. 2 5. Giả thiết khoa học ...................................................................................... 2 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 2 6.1.1. Phƣơng pháp phân tích .................................................................................. 3 PHẦN NỘI DUNG .......................................................................................... 5 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG TRÕ CHƠI HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 2 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƢỜI HỌC ......... 5 1.1. Một số vấn đề về dạy học phát triển năng lực ngƣời học....................... 5 1.2. Trò chơi học tập .................................................................................... 10 1.2.1. Khái niệm về trò chơi học tập ......................................................................10 1.2.2. Phân loại trò chơi học tập .............................................................................10 1.2.3. Vai trò của trò chơi học tập ..........................................................................11 1.2.4. Những yêu cầu khi tổ chức trò chơi học tập cho học sinh tiểu học..........11 1.2.5. Chuẩn bị và tổ chức một trò chơi toán học .................................................12 1.3. Sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực cho học sinh lớp 2. ........................................................ 12 1.3.1. Đặc điểm, yêu cầu cần đạt trong dạy học môn Toán lớp 2 trong Chƣơng trình giáo dục phổ thông mới ......................................................................................12 1.3.2. Các năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học môn Toán lớp 2 ............................................................................................................19 1.3.3. Đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 2 .............................................................19 1.3.4. Các ƣu thế của trò chơi học tập trong dạy học môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực cho học sinh .....................................................................21 iv 1.4. Thực trạng thiết kế và sử dụng trò chơi học tập môn Toán lớp 2 trong dạy học phát triển năng lực học sinh ở một số trƣờng Tiểu học trên địa bàn thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ ................................................................. 23 1.4.1. Điều tra khảo sát thực tế ...............................................................................23 1.4.2. Nội dung điều tra...........................................................................................25 1.4.3. Phƣơng pháp điều tra ....................................................................................25 1.4.4. Bảng thống kê kết quả điều tra ....................................................................25 1.4.5. Những kết luận rút ra từ thực trạng .............................................................29 CHƢƠNG 2: QUY TRÌNH THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG TRÕ CHƠI HỌC TẬP MÔN TOÁN LỚP 2 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƢỜI HỌC ................................................................................................. 31 2.1. Nguyên tắc thiết kế và sử dụng trò chơi học tập môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học ........................................................... 31 2.1.1. Nguyên tắc vừa sức, dễ thực hiện................................................................31 2.1.2. Nguyên tắc khai thác và thực hành..............................................................31 2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ..............................................................32 2.2. Quy trình thiết kế trò chơi học tập môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học .............................................................................. 32 2.3. Quy trình tổ chức trò chơi học tập môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học .............................................................................. 32 2.4. Thiết kế và sử dụng trò chơi học tập môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học .............................................................................. 33 2.4.1. Thiết kế và sử dụng trò chơi dạy học truyền thống....................................33 2.4.2. Thiết kế và sử dụng trò chơi học tập với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin ...................................................................................................................................41 2.5. Những điểm cần lƣu ý khi sử dụng trò chơi học tập môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học ................................................... 66 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................... 68 3.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 68 3.2. Nội dung thực nghiệm .......................................................................... 68 3.3. Đối tƣợng, phạm vi, thời gian, cách thức triển khai nội dung thực nghiệm. ........................................................................................................ 69 v 3.3.1. Đối tƣợng thực nghiệm.................................................................................69 3.3.2. Phạm vi thực nghiệm ....................................................................................69 3.3.3. Thời gian thực nghiệm..................................................................................69 3.4. Tiêu chí đánh giá và cách đánh giá thực nghiệm ................................. 69 3.4.1. Tiêu chí đánh giá ...........................................................................................70 3.4.2. Cách đánh giá thực nghiệm..........................................................................70 3.5. Tiến hành thực nghiệm ......................................................................... 71 3.5.1. Chuẩn bị thực nghiệm...................................................................................71 3.5.2. Tiến hành thực nghiệm .................................................................................71 3.6. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 72 3.6.1. Kết quả trƣớc khi thực nghiệm ....................................................................72 3.6.2. Kết quả sau khi thực nghiệm........................................................................72 3.6.3. Phân tích mức độ hứng thú của học sinh lớp thực nghiệm .......................73 3.6.4. Phân tích các biểu hiện phát triển năng lực của HS lớp thực nghiệm......74 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .............................................................................. 75 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 76 1. Kết luận .................................................................................................... 76 2. Kiến nghị.................................................................................................. 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 78 PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ CÁI VIẾT TẮT STT Chữ cái viết thƣờng Chữ cái viết tắt 1 Bộ Giáo dục và đào tạo Bộ GD&ĐT 2 Cán bộ giáo viên CBGV 3 Giáo dục GD 4 Giáo viên GV 5 Học sinh HS 6 Thành phố TP vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Quan điểm của giáo viên về việc sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học ..................... 26 Bảng 1.2: Mức độ sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn .................... 29 Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học.................................... 29 BẢNG 3.1: DANH SÁCH BÀI DẠY THỰC NGHIỆM ............................... 69 BẢNG 3.2: TỔNG HỢP KẾT QUẢ TRƢỚC KHI THỰC NGHIỆM .......... 72 BẢNG 3.3: TỔNG HỢP KẾT QUẢ SAU KHI THỰC NGHIỆM ................ 72 DANH MỤC BIỂU Biểu đồ 1.1. Cảm nhận của HS khi GV sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học ........................... 27 Biểu 1.2: Tác dụng của việc sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học. ............................................ 28 Biểu đồ 3.1. Biểu đồ đánh giá mức độ nhận thức của hai lớp 2A và 2B ........ 73 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề 1.1. Việc chuyển hoạt động chủ đạo từ “vui chơi” ở lứa tuổi mẫu giáo sang “học tập” ở lứa tuổi Tiểu học là bƣớc ngoặt quan trọng trong đời sống của trẻ em. Những thay đổi này tạo cho trẻ em những cơ hội phát triển mới đồng thời cũng gây là việc làm cần thiết trong dạy học ở Tiểu học, nhất là các lớp đầu cấp. 1.2. Toán học là môn học chiếm thời lƣợng đáng kể trong chƣơng trình dạy học Tiểu học; là môn học đƣợc đặc trƣng bởi tính chính xác, tƣờng minh, logic chặt chẽ,... nên toán học dễ mang lại cho học sinh (nhất là học sinh nhỏ) những căng thẳng tâm lý. Làm thế nào để giảm bớt những căng thẳng này? 1.3. Đổi mới phƣơng pháp dạy học là cần thiết để nâng cao chất lƣợng dạy học. Giúp trẻ học toán qua các trò chơi là một trong những hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học ở Tiểu học. Những năm gần đây đã có những nghiên cứu về trò chơi học tập nói chung và trò chơi toán học nói riêng. Tuy nhiên,việc lựa chọn, thiết kế làm phong phú các trò chơi đó và tìm cách sử dụng chúng sao phù hợp với đối tƣợng học sinh, với điều kiện thực tế giảng dạy, với năng lực của giáo viên... để dạy học toán hiệu quả vẫn luôn luôn là một việc làm cần thiết. 1.4. Trong thực tế dạy học Tiểu học, có những giáo viên tâm huyết sử dụng trò chơi trong dạy học toán. Tuy nhiên, họ gặp khó khăn trong việc tìm chỗ dựa về lí thuyết hƣớng dẫn sử dụng và tài liệu tham khảo về trò chơi toán học. Xuất phát từ những lý do trên, tôi lựa chọn khóa luận “Thiết kế và sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực ngƣời học” mong muốn đƣợc góp phần vào quá trình đổi mới phƣơng pháp dạy học ở Tiểu học nhằm phát triển năng lực môn toán. 2. Mục tiêu nghiên cứu Đề xuất quy trình thiết kế và biện pháp sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn toán lớp 2 nhằm phát triển năng lực học sinh, góp phần đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục tiểu học hiện nay. 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Mối quan hệ giữa trò chơi học tập môn toán và quá trình phát triển năng lực cho học sinh lớp 2. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Khóa luận tập trung nghiên cứu việc thiết kế và sử dụng trò chơi học tập môn Toán lớp 2 nhằm phát triển năng lực cho học sinh. - Điều tra thực trạng đƣợc tiến hành ở: Trƣờng Tiểu học Thọ Sơn, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. - Thực nghiệm sƣ phạm đƣợc tiến hành tại: Trƣờng Tiểu học Thọ Sơn, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu cơ sở lí luận của thiết kế và sử dụng trò chơi học tập trong dạy học phát triển năng lực môn toán lớp 2. - Nghiên cứu thực trạng thiết kế và sử dụng trò chơi học tập trong môn toán ở một số trƣờng Tiểu học trên địa bàn thành phố Việt Trì. - Nghiên cứu và đề xuất nguyên tắc thiết kế trò chơi học tập trong dạy học phát triển năng lực môn toán lớp 2. - Đề xuất quy trình thiết kế trò chơi học tập trong dạy học môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực học sinh tiểu học. - Đề xuất các biện pháp sử dụng trò chơi học tập trong dạy học môn Toán lớp 2 theo hƣớng phát triển năng lực học sinh tiểu học. - Thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của quy trình và biện pháp sƣ phạm đã đề xuất. 5. Giả thiết khoa học Nếu vận dụng hệ thống trò chơi toán trong giảng dạy cho học sinh tiểu học thì sẽ góp phần nâng cao hứng thú học tập và chất lƣợng giảng dạy môn toán ở Tiểu học. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận 3 6.1.1. Phương pháp phân tích Nghiên cứu và phân tích các tài liệu về lí luận dạy học bộ môn Toán nhƣ: Giáo trình phƣơng pháp dạy học môn toán, các văn kiện nghị quyết, chỉ thị của Đảng và Nhà nƣớc… Để xác định phƣơng hƣớng của đề tài và những quan điểm cơ bản chỉ đạo sự nghiên cứu. Nghiên cứu các tài liệu, sách báo, tạp chí về Tâm Lý Học, Giáo Dục Học, Lý luận dạy học có liên quan đến nội dung đề tài. Phân tích các vấn đề lý luận của các đề tài liên quan đến đề tài nhƣ: sách tham khảo, các văn bản hƣớng dẫn của Bộ Giáo Dục về vấn đề dạy Toán ở Tiểu học. 6.1.2. Phƣơng pháp tổng hợp và hệ thống hóa các vấn đề lý luận Từ sự phân tích các vấn đề lí luận, chúng tôi tổng hợp và hệ thống lại nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu và cung cấp các cơ sở lí luận biện chứng cho đề tài. 6.2. Phƣơng pháp quan sát sƣ phạm Đây là phƣơng pháp dễ thực hiện, mang lại kết quả cao. Sự khách quan của phƣơng pháp này sẽ giúp có những thông tin thu nhận thực tế, chân thật, liên tục trong quá trình nghiên cứu. Nó giúp ta nhận ra những nhu cầu học tập của học sinh. 6.3. Phƣơng pháp phỏng vấn Sử dụng để khai thác thông tin và lắng nghe về ý kiến, nguyện vọng trực tiếp của giáo viên và học sinh của các trƣờng Tiểu học đƣợc khảo sát. 6.4. Phƣơng pháp điều tra bằng anket Sử dụng phiếu điều tra để khai thác thông tin và ý kiến của giáo viên và học sinh tại các trƣờng Tiểu học đƣợc khảo sát. 6.5. Thống kê toán học Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để phân tích kết quả điều tra thực trạng, kết quả thực trạng, kết quả thực nghiệm ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm. 4 6.6. Thực nghiệm sƣ phạm Sử dụng phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của việc xây dựng hệ thống bài tập toán có nội dung liên quan đến thực tiễn cho học sinh Tiểu học. 5 PHẦN NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG TRÕ CHƠI HỌC TẬP TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 2 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGƢỜI HỌC 1.1. Một số vấn đề về dạy học phát triển năng lực ngƣời học - Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp dạy và học theo hƣớng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để ngƣời học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Để thực hiện tốt mục tiêu nghiên cứu về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới phƣơng pháp dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học và một số biện pháp đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng này. - Để việc dạy học phát triển đƣợc năng lực ngƣời học cần: 1. Cải tiến các phƣơng pháp dạy học truyền thống Đổi mới phƣơng pháp dạy học không có nghĩa là loại bỏ các phƣơng pháp dạy học truyền thống nhƣ thuyết trình, đàm thoại, luyện tập mà cần bắt đầu bằng việc cải tiến để nâng cao hiệu quả và hạn chế nhƣợc điểm của chúng. Để nâng cao hiệu quả của các phƣơng pháp dạy học này ngƣời giáo viên trƣớc hết cần nắm vững những yêu cầu và sử dụng thành thạo các kỹ thuật của chúng trong việc chuẩn bị cũng nhƣ tiến hành bài lên lớp, kỹ thuật đặt các câu hỏi và xử lý các câu trả lời trong đàm thoại, hay kỹ thuật làm mẫu trong luyện tập. Tuy nhiên, các phƣơng pháp dạy học truyền thống có những hạn chế tất yếu, vì thế bên cạnh các phƣơng pháp dạy học truyền thống cần kết hợp sử 6 dụng các phƣơng pháp dạy học mới, có thể tăng cƣờng tính tích cực nhận thức của học sinh trong thuyết trình, đàm thoại theo quan điểm dạy học giải quyết vấn đề. 2. Kết hợp đa dạng các phƣơng pháp dạy học Việc phối hợp đa dạng các phƣơng pháp và hình thức dạy học trong toàn bộ quá trình dạy học là phƣơng hƣớng quan trọng để phát huy tính tích cực và nâng cao chất lƣợng dạy học. Dạy học toàn lớp, dạy học nhóm, nhóm đôi và dạy học cá thể là những hình thức xã hội của dạy học cần kết hợp với nhau, mỗi một hình thức có những chức năng riêng. Tình trạng độc tôn của dạy học toàn lớp và sự lạm dụng phƣơng pháp thuyết trình cần đƣợc khắc phục, đặc biệt thông qua làm việc nhóm. Trong thực tiễn dạy học ở trƣờng tiểu học hiện nay, nhiều giáo viên đã cải tiến bài lên lớp theo hƣớng kết hợp thuyết trình của giáo viên với hình thức làm việc nhóm, góp phần tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh. Tuy nhiên hình thức làm việc nhóm rất đa dạng, không chỉ giới hạn ở việc giải quyết các nhiệm vụ học tập nhỏ xen kẽ trong bài thuyết trình, mà còn có những hình thức làm việc nhóm giải quyết những nhiệm vụ phức hợp, có thể chiếm một hoặc nhiều tiết học, sử dụng những phƣơng pháp chuyên biệt nhƣ phƣơng pháp đóng vai, nghiên cứu trƣờng hợp, dự án. Mặt khác, việc bổ sung dạy học toàn lớp bằng làm việc nhóm xen kẽ trong một tiết học mới chỉ cho thấy rõ việc tích cực hoá “bên ngoài” của học sinh. Muốn đảm bảo việc tích cực hoá “bên trong” cần chú ý đến mặt bên trong của phƣơng pháp dạy học, vận dụng dạy học giải quyết vấn đề và các phƣơng pháp dạy học tích cực khác. 3. Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề Dạy học giải quyết vấn đề (dạy học nêu vấn đề, dạy học nhận biết và giải quyết vấn đề) là quan điểm dạy học nhằm phát triển năng lực tƣ duy, khả năng nhận biết và giải quyết vấn đề. Học đƣợc đặt trong một tình huống có vấn đề, đó là tình huống chứa đựng mâu thuẫn nhận thức, thông qua việc giải quyết vấn đề, giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phƣơng pháp nhận thức. Dạy học giải quyết vấn đề là con đƣờng cơ bản để phát huy tính tích cực 7 nhận thức của học sinh, có thể áp dụng trong nhiều hình thức dạy học với những mức độ tự lực khác nhau của học sinh. Các tình huống có vấn đề là những tình huống khoa học chuyên môn, cũng có thể là những tình huống gắn với thực tiễn. Trong thực tiễn dạy học hiện nay, dạy học giải quyết vấn đề thƣờng chú ý đến những vấn đề khoa học chuyên môn mà ít chú ý hơn đến các vấn đề gắn với thực tiễn. Tuy nhiên nếu chỉ chú trọng việc giải quyết các vấn đề nhận thức trong khoa học chuyên môn thì học sinh vẫn chƣa đƣợc chuẩn bị tốt cho việc giải quyết các tình huống thực tiễn. Vì vậy bên cạnh dạy học giải quyết vấn đề, lý luận dạy học còn xây dựng quan điểm dạy học theo tình huống. 4. Vận dụng dạy học theo tình huống Dạy học theo tình huống là một quan điểm dạy học, trong đó việc dạy học đƣợc tổ chức theo một chủ đề phức hợp gắn với các tình huống thực tiễn cuộc sống và nghề nghiệp. Quá trình học tập đƣợc tổ chức trong một môi trƣờng học tập tạo điều kiện cho học sinh kiến tạo tri thức theo cá nhân và trong mối tƣơng tác xã hội của việc học tập. Các chủ đề dạy học phức hợp là những chủ đề có nội dung liên quan đến nhiều môn học hoặc lĩnh vực tri thức khác nhau, gắn với thực tiễn. Trong nhà trƣờng, các môn học đƣợc phân theo các môn khoa học chuyên môn, còn cuộc sống thì luôn diễn ra trong những mối quan hệ phức hợp. Vì vậy sử dụng các chủ đề dạy học phức hợp góp phần khắc phục tình trạng xa rời thực tiễn của các môn khoa học chuyên môn, rèn luyện cho học sinh năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, liên môn. Phƣơng pháp nghiên cứu trƣờng hợp là một phƣơng pháp dạy học điển hình của dạy học theo tình huống, trong đó học sinh tự lực giải quyết một tình huống điển hình, gắn với thực tiễn thông qua làm việc nhóm. Vận dụng dạy học theo các tình huống gắn với thực tiễn là con đƣờng quan trọng để gắn việc đào tạo trong nhà trƣờng với thực tiễn đời sống, góp phần khắc phục tình trạng giáo dục hàn lâm, xa rời thực tiễn hiện nay của nhà trƣờng phổ thông. Tuy nhiên, nếu các tình huống đƣợc đƣa vào dạy học là những tình huống mô phỏng lại, thì chƣa phải tình huống thực. Nếu chỉ giải quyết các vấn đề trong phòng học lý 8 thuyết thì học sinh cũng chƣa có hoạt động thực tiễn thực sự, chƣa có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành. 5. Vận dụng dạy học định hƣớng hành động Dạy học định hƣớng hành động là quan điểm dạy học nhằm làm cho hoạt động trí óc và hoạt động chân tay kết hợp chặt chẽ với nhau. Trong quá trình học tập, học sinh thực hiện các nhiệm vụ học tập và hoàn thành các sản phẩm hành động, có sự kết hợp linh hoạt giữa hoạt động trí tuệ và hoạt động tay chân. Đây là một quan điểm dạy học tích cực hoá và tiếp cận toàn thể. Vận dụng dạy học định hƣớng hành động có ý nghĩa quan trong cho việc thực hiện nguyên lý giáo dục kết hợp lý thuyết với thực tiễn, tƣ duy và hành động, nhà trƣờng và xã hội. Dạy học theo dự án là một hình thức điển hình của dạy học định hƣớng hành động, trong đó học sinh tự lực thực hiện trong nhóm một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn với các vấn đề thực tiễn, kết hợp lý thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể công bố. Trong dạy học theo dự án có thể vận dụng nhiều lý thuyết và quan điểm dạy học hiện đại nhƣ lý thuyết kiến tạo, dạy học định hƣớng học sinh, dạy học hợp tác, dạy học tích hợp, dạy học khám phá, sáng tạo, dạy học theo tình huống và dạy học định hƣớng hành động. 6. Tăng cƣờng sử dụng phƣơng tiện dạy học và công nghệ thông tin hợp lý hỗ trợ dạy học Phƣơng tiện dạy học có vai trò quan trọng trong việc đổi mới phƣơng pháp dạy học, nhằm tăng cƣờng tính trực quan và thí nghiệm, thực hành trong dạy học. Hiện nay, việc trang bị các phƣơng tiện dạy học mới cho các trƣờng phổ thông từng bƣớc đƣợc tăng cƣờng. Tuy nhiên các phƣơng tiện dạy học tự làm của giáo viên luôn có ý nghĩa quan trọng, cần đƣợc phát huy. Đa phƣơng tiện và công nghệ thông tin vừa là nội dung dạy học vừa là phƣơng tiện dạy học trong dạy học hiện đại. Bên cạnh việc sử dụng đa phƣơng tiện nhƣ một phƣơng tiện trình diễn, cần tăng cƣờng sử dụng các phần mềm dạy học cũng nhƣ các phƣơng pháp dạy học sử dụng mạng điện tử (E-Learning), mạng trƣờng học kết nối, Trƣờng học lớn (BigSchool)… 9 7. Sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo Kỹ thuật dạy học là những cách thức hành động của của giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các kỹ thuật dạy học là những đơn vị nhỏ nhất của phƣơng pháp dạy học. Có những kỹ thuật dạy học chung, có những kỹ thuật đặc thù của từng phƣơng pháp dạy học, ví dụ kỹ thuật đặt câu hỏi trong đàm thoại. Ngày nay ngƣời ta chú trọng phát triển và sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo của ngƣời học nhƣ “động não”, “tia chớp”, “bể cá”, bản đồ tƣ duy, kỹ thuật khăn trải bàn... 8. Chú trọng các phƣơng pháp dạy học đặc thù bộ môn Phƣơng pháp dạy học có mối quan hệ biện chứng với nội dung dạy học, việc sử dụng các phƣơng pháp dạy học đặc thù có vai trò quan trọng trong dạy học bộ môn. Các phƣơng pháp dạy học đặc thù bộ môn đƣợc xây dựng trên cơ sở lý luận dạy học bộ môn. Ví dụ: Thí nghiệm là một phƣơng pháp dạy học đặc thù quan trọng của các môn khoa học tự nhiên; các phƣơng pháp dạy học nhƣ trình diễn vật phẩm kỹ thuật, làm mẫu thao tác, phân tích sản phẩm kỹ thuật, thiết kế kỹ thuật, lắp ráp mô hình, các dự án là những phƣơng pháp chủ lực trong dạy học kỹ thuật; phƣơng pháp “Bàn tay nặn bột” đem lại hiệu quả cao trong việc dạy học các môn khoa học... 9. Bồi dƣỡng phƣơng pháp học tập tích cực cho học sinh Phƣơng pháp học tập một cách tự lực đóng vai trò quan trọng trong việc tích cực hoá, phát huy tính sáng tạo của học sinh. Có những phƣơng pháp nhận thức chung nhƣ phƣơng pháp thu thập, xử lý, đánh giá thông tin, phƣơng pháp tổ chức làm việc, phƣơng pháp làm việc nhóm, có những phƣơng pháp học tập chuyên biệt của từng bộ môn. Bằng nhiều hình thức khác nhau, cần luyện tập cho học sinh các phƣơng pháp học tập chung và các phƣơng pháp học tập trong bộ môn. 10 1.2. Trò chơi học tập 1.2.1. Khái niệm về trò chơi học tập - Trò chơi học tập trong nhà trƣờng Tiểu học là trò chơi có luật chơi, trọng đó có nội dung tri thức gắn liền với nội dung bài học, giúp học sinh khai thác vốn kinh nghiệm của bản thân để chơi, thông qua chơi, học sinh đƣợc củng cố, vận dụng các kiến thức, nội dung đã học vào tình huống của trò chơi và do đó, trẻ đƣợc học.Trò chơi học tập có tác dụng cả về mặt rèn luyện trí tuệ lẫn thể chất và phẩm chất đạo đức. - Trò chơi học tập là trò chơi mà trong đó chứa đựng 1 số yếu tố toán học nào đó. Nó có thể là trò chơi tập thể hoặc cá nhân, thƣờng là kết hợp cả vận động lẫn trí tuệ. Đối với các em học sinh tiểu học, trò chơi toán học hƣớng về vận động nhiều hơn. - Trong nhà trƣờng, trò chơi toán học có thể tổ chức nhƣ một hoạt động dạy toán. Cơ sở tâm lí và sinh lí khẳng định hoạt động dạy học toán dƣới dạng trò chơi toán học rất phù hợp với lứa tuổi tiểu học. Đặc biệt, thực tế cho thấy hình thức tổ chức của trò chơi toán học rất dễ đƣợc học sinh hƣởng ứng và tích cực tham gia. 1.2.2. Phân loại trò chơi học tập - Xét về mục đích phục vụ dạy học nói chung, trò chơi toán học có thể là: + Trò chơi nhằm dẫn dắt hình thành tri thức mới + Trò chơi nhằm củng cố kiến thức, luyện tập kĩ năng + Trò chơi nhằm ôn tập, rèn luyện tƣ duy trong giờ học ngoại khóa. - Nếu phân loại theo các mạch kiến thức của toán học ta có thể nói tới: + Trò chơi tính toán + Trò chơi hình học + Trò chơi gán với hoạt động đo đại lƣợng,... + Trò chơi về giải toán, giải đố,... + Trò chơi về rèn trí thông minh,... 11 1.2.3. Vai trò của trò chơi học tập Ở bậc Tiểu học, môn Toán có vị trí đặc biệt quan trọng, là bộ môn khoa học nghiên cứu có hệ thống, phù hợp với hoạt động nhận thức tự nhiên của con ngƣời. Môn Toán còn là môn học rất cần thiết để học các môn học khác, nhận thức thế giới xung quanh để hoạt động có hiệu quả trong thực tiễn. Môn Toán có khả năng giáo dục rất lớn trong việc rèn luyện phƣơng pháp suy nghĩ, phƣơng pháp suy luận logic, thao tác tƣ duy cần thiết để nhận thức thế giới hiện thực nhƣ: trừu tƣợng hoá, khái quát hoá, khả năng phân tích tổng hợp, so sánh, dự đoán, chứng minh. Nắm vững kiến thức toán và luyện tập thành thạo các thao tác kỹ năng tính toán, sẽ giúp các em áp dụng vào cuộc sống hằng ngày. Cũng nhƣ các môn học khác, muốn học tốt môn Toán trƣớc hết mỗi học sinh cần phải say mê và hứng thú vào việc học. Muốn nhƣ vậy giáo viên cần tạo ra cho học sinh lòng say mê vào học tập, làm nền tảng ban đầu cho học sinh. Trƣớc tình hình ấy, chúng ta cần tổ chức trò chơi toán, những bài tập vui và nhẹ nhàng trong giờ học toán. Theo yêu cầu kiến thức kỹ năng sử dụng toán ở Tiểu học để học sinh tự học hoặc tham gia vào các trò chơi cùng bạn theo tinh thần “Học mà vui, vui mà học” một cách hứng thú và bổ ích. Việc tổ chức trò chơi học tập ở môn Toán đối với học sinh lớp 2 là một trong những yêu cầu cần thiết nhằm khắc sâu kiến thức cho các em, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học. 1.2.4. Những yêu cầu khi tổ chức trò chơi học tập cho học sinh tiểu học - Khi thiết kế và tổ chức trò chơi học tập phải đảm bảo các yêu cầu: + Mỗi trò chơi phải góp phần vào việc thực hiện mục tiêu bài học; phải đƣợc chuẩn bị chu đáo và phù hợp với đối tƣợng HS; phải tổ chức sao cho tất cả HS trong nhóm đều đƣợc tham gia. + Không để thời gian chơi kéo dài, luôn quan tâm, khích lệ, động viên, tránh làm cho những HS không hoàn thành nhiệm vụ lúng túng khi chơi. + Các trò chơi thƣờng đƣợc tổ chơi theo nhóm ngay trong lớp với thời gian không quá 5 phút.