Tài liệu Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá trong dạy học môn toán cho học sinh lớp 5

TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON ----------------------- NGUYỄN THỊ THÙY LINH THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO HÌNH THỨC KHÁM PHÁ TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 5 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục Tiểu học Phú Thọ, 2020 TRƢỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƢƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON ----------------------- NGUYỄN THỊ THÙY LINH THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO HÌNH THỨC KHÁM PHÁ TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 5 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục Tiểu học NGƢỜI HƢỚNG DẪN: TS. PHAN THỊ TÌNH Phú Thọ, 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan về số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận này là của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu đƣợc trình bày trong khóa luận là trung thực. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện khóa luận này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong khóa luận đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc và đƣợc phép công bố. Phú Thọ, ngày…..tháng…..năm 2020 Sinh viên thực hiện Nguyễn Thị Thùy Linh ii LỜI CẢM ƠN Bằng cả tấm lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cảm ơn cô giáo – TS. Phan Thị Tình – người đã tận tình hướng dẫn em hoàn thành khóa luận này. Em xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô trong Khoa giáo dục Tiểu học và Mầm non trường Đại học Hùng Vương đã giúp đỡ, động viên và hướng dẫn em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Em cũng xin gửi lời cảm ơn tới Thư viện trường Đại học Hùng Vương, Ban giám hiệu trường Tiểu học Mỹ Lương đã tạo điều kiện giúp em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp. Em xin cảm ơn sự động viên, giúp đỡ của tập thể lớp K14 ĐHGD Tiểu học B, sự hợp tác của bạn bè và sự giúp đỡ nhiệt tình của hai lớp 5A và 5B trường Tiểu học Mỹ Lương đã giúp em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Kính chúc các thầy cô giáo luôn khỏe mạnh, hạnh phúc, công tác tốt. Chúc các bạn lớp K14 ĐHGD Tiểu học B thành công trên con đường sự nghiệp. Chúc các em trường Tiểu học Mỹ Lương luôn phát triển, các em học sinh chăm ngoan, học giỏi. Trong khóa luận chắc chắn không trành khỏi những thiếu sót, chúng em mong được sự góp ý của các thầy, cô giáo cùng toàn thể các bạn sinh viên để khóa luận của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn ! Phú Thọ, ngày……tháng……năm 2020 Sinh viên Nguyễn Thị Thùy Linh iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT STT Ký hiệu, viết tắt Viết đầy đủ 1 GV Giáo viên 2 HS Học sinh 3 SGK Sách giáo khoa MỤC LỤC PHẦN 1: MỞ ĐẦU.......................................................................................... 1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................... 8 1.1. Một số vấn đề lý luận về trải nghiệm toán học................................... 8 1.1.1. Quan niệm về trải nghiệm toán học. ................................................. 8 1.1.2. Quan niệm về học qua trải nghiệm toán học .................................. 10 1.2. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm toán học theo hình thức khám phá dạy học môn Toán lớp 5 ..................................................................... 12 1.2.1. Đặc điểm phát triển tâm lý lứa tuổi học sinh lớp cuối cấp ............. 12 1.2.2. Đặc điểm nội dung môn Toán lớp 5 ............................................... 15 1.2.3. Hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá ........................... 16 1.2.4. Vai trò của hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá trong dạy học môn toán lớp 5 ............................................................................. 18 1.3. Thực trạng thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học theo hình thức khám phá tại trƣờng Tiểu học Mỹ Lƣơng- huyện Yên- tỉnh Phú Thọ. ...................................................................................................... 21 1.3.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên tiểu học về thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học theo hình thức khám phá ............................... 23 1.3.2. Thực trạng việc thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học theo hình thức khám phá của giáo viên tiểu học. ............................................. 26 1.3.3. Những thuận lợi và khó khăn của giáo viên khi thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5. 27 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .............................................................................. 30 CHƢƠNG 2. THIẾT KẾ MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO HÌNH THỨC KHÁM PHÁ TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN LỚP 5 .............................................................................................................. 31 2.1. Nguyên tắc thiết kế hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá trong dạy học môn toán lớp 5. ........................................................... 31 2.1.1. Đảm bảo mục tiêu, nội dung bài học .............................................. 31 2.1.2. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm nhận thức, tâm sinh lí lứa tuổi, nhu cầu và hứng thú của học sinh .................................................................... 32 2.1.3. Đảm bảo hài hòa giữa lí thuyết và thực tiễn, tính khoa học và tính sƣ phạm ..................................................................................................... 32 2.1.4. Đảm bảo tính chỉnh thể, nhất quán và phát triển liên tục ............... 33 2.1.5. Đảm bảo sự cân đối giữa hoạt động cá nhân và hoạt động tập thể, hoạt động trong lớp và ngoài lớp, hoạt động trong nhà trƣờng và ngoài nhà trƣờng. ................................................................................................ 33 2.1.6. Đảm bảo tính khả thi ....................................................................... 34 2.1.7. Đảm bảo sự đa dạng hóa các hình thức tổ chức ............................. 34 2.2. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm toán học theo hình thức khám phá trong dạy học cho học sinh lớp 5. ........................................... 34 2.2.1. Thiết kế chủ đề ................................................................................ 34 2.2.2. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm ........................................ 36 2.3. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá trong dạy học môn toán lớp 5. .................................................................. 37 2.3.1. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học bằng hình thức tổ chức trò chơi học tập................................................................................. 37 2.3.2. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học bằng hình thức tổ chức đi tham quan, dã ngoại ..................................................................... 52 2.3.3. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học bằng hình thức tổ chức học thực địa – hiện thực tế. .............................................................. 58 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .............................................................................. 62 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................ 63 3.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................ 63 3.2. Địa điểm thực nghiệm ......................................................................... 63 3.3. Nội dung thực nghiệm ........................................................................ 63 3.4. Phƣơng pháp tổ chức thực nghiệm ................................................... 63 3.5. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm........................................................... 64 3.5.1. Chuẩn bị thực nghiệm ..................................................................... 64 3.5.2. Biên soạn giáo án, xây dựng bài giảng thực nghiệm ...................... 65 3.5.3. Triển khai thực nghiệm ................................................................... 65 3.5.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................ 65 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .............................................................................. 70 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 71 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 73 PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Danh mục bảng biểu 1 Bảng 1.1: Mức độ sử dụng các phƣơng pháp và hình thức tổ chức dạy học trong dạy học môn Toán của giáo viên 2 Bảng 1.2: Nhận thức của giáo viên về vai trò, ý nghĩa quan trọng nhất của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá Toán học 3 Bảng 1.3: Quan niệm của giáo viên về việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm Toán học 4 Bảng 1.4: Thời điểm giáo viên tổ chức các hoạt động trải nghiệm Toán học 5 Bảng 1.5: Nguồn trò chơi để giáo viên lựa chọn, sử dụng trong dạy học 6 Bảng 1.6: Những khó khăn của giáo viên khi thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm trong quá trình giảng dạy 7 Bảng 3.1: Mức độ nhận thức trƣớc thực nghiệm ở 2 lớp thực nghiệm và đối chứng 8 Bảng 3.2: Mức độ hứng thú của học sinh 9 Bảng 3.3: Kết quả đánh giá định tính của hai lớp đối chứng và thực nghiệm 10 Bảng 3.4: Bảng đánh giá kiến thức cơ bản 11 Bảng 3.5: Bảng đánh giá kỹ năng 12 Bảng 3.6: Bảng đánh giá mức độ hứng thú của học sinh 1 PHẦN 1: MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thời kỳ hội nhập quốc tế đặt ra cho giáo dục phổ thông nhiều vấn đề cần đƣợc chú trọng. Một trong những vấn đề đó là phát triển năng lực cho ngƣời học một cách toàn diện về thể chất và tinh thần. Đối với bậc tiểu học, phát triển năng lực học sinh đƣợc coi là nền móng, mầm mống của sự phát triển, tƣ duy của nền giáo dục. Các em vừa chuyển từ hoạt động vui chơi ở bậc mầm non sang hoạt động học tập ở bậc tiểu học. Chính vì vậy mà trong quá trình học tập còn gặp nhiều khó khăn, trẻ thƣờng thích và chú ý tới các hoạt động có sử dụng đồ dùng trực quan, các hoạt động hấp dẫn nhƣ chơi trò chơi hoặc đi tham quan, thực địa,… Hiện nay, vấn đề sử dụng những hiểu biết vốn có vào thực tiễn đƣợc đề cao. Nghị quyết số 29 – NQ/ TW ngày 4/11/2013 hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “ Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp dạy học và học theo hƣớng hiện đại: phát triển tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của ngƣời học. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để ngƣời học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa,…”. Theo trên, để thực hiện đƣợc mục tiêu đổi mới thì đề cao vai trò của ngƣời dạy và ngƣời học nhằm nâng cao hứng thú học tập, phát triển năng lực tự học, tìm tòi, sáng tạo sử dụng vốn kiến thức vào thực tế cuộc sống đối với học sinh thông qua việc kết hợp hoạt động học tập trên lớp với các hoạt động trải nghiệm thực tế để gợi sự hứng thú muốn tham gia vào vấn đề cần tìm hiểu. Tiểu học là cấp học đầu tiên của hệ thống giáo dục phổ thông, có mục tiêu: “Hình thành những kĩ năng cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục 2 học trung học cơ sở…”, nó có một vị trí đặc biệt quan trọng, là bậc học đặt “nền móng” để xây dựng một “ngôi nhà mới – con ngƣời mới”. Ở lứa tuổi tiểu học, sự chú ý có chủ định của trẻ còn yếu, khó có thể tập trung lâu dài và dễ bị phân tán khi có các tác động từ bên ngoài. Trẻ thƣờng chú ý, đặc biệt quan tâm và bị cuốn hút với những môn học, giờ học có đồ dùng trực quan sinh động, mới lạ, hấp dẫn, có nhiều tranh ảnh đẹp, trò chơi,…Do vậy, ngƣời giáo viên tiểu học cần phải tìm tòi, áp dụng những phƣơng pháp mới nhất, hay nhất và hiệu quả nhất để những giờ học bớt nặng nề, căng thẳng mà kiến thức đến với các em một cách nhẹ nhàng, dễ hiểu, dễ nhớ. Để đáp ứng yêu cầu đó thì trải nghiệm là một trong những phƣơng pháp tối ƣu nhất và là một trong những hoạt động chính của chƣơng trình giáo dục phổ thông. Phƣơng pháp này giúp học sinh có nền tảng tƣ duy độc lập để các em có thể chủ động tìm “đáp án” cho các vấn đề của môn học nói riêng và các vấn đề trong cuộc sống nói chung, hơn thế nữa việc sử dụng phƣơng pháp trải nghiệm góp phần kích thích hứng thú và tình yêu môn học ở học sinh. Toán học là môn học có vị trí, vai trò rất quan trọng, nó chiếm một lƣợng kiến thức đáng kể trong chƣơng trình tiểu học. Đặc trƣng của môn học này là tính chính xác, tƣờng minh, logic và chặt chẽ. Nếu chúng ta chỉ dạy cho trẻ những con số, những phép tính, công thức, quy tắc,…để giải quyết những bài toán trong chƣơng trình thì quả thực Toán là một môn học quá khô khan, cứng nhắc, dễ khiến cho các em những căng thẳng tâm lý. Trẻ sẽ không thấy đƣợc những lợi ích của việc học toán, không thấy đƣợc mối liên hệ giữa toán học và thực tiễn cuộc sống hàng ngày, không thấy đƣợc điều thú vị toán học. Việc học toán thông qua các hoạt động trải nghiệm tạo nhiều hứng thú học tập, làm cho môn học trở nên hấp dẫn hơn, hứng thú hơn, đồng thời kích thích tƣ duy linh hoạt, sáng tạo ở học sinh, cung cấp vốn tri thức phong phú không chỉ trong sách vở mà còn ở ngoài cuộc sống. Đối với học sinh tiểu học, thực tế tâm, sinh lí của trẻ thích vui chơi hơn học vì thế mà cần phải thực hiện theo phƣơng châm “ học mà chơi, chơi mà 3 học” để tạo hứng thú cho học sinh trong bất kì hoàn cảnh nào thì học sinh cũng có thể vừa chơi nhƣng lại đem lại hiệu quả trong việc học, học sinh sẽ nhớ kiến thức liên quan tới bài học lâu hơn và cũng dễ hiểu, dễ tiếp thu hơn. Chính vì vậy mà cần đặt ra phải xây dựng các hoạt động học tập mang tính vui chơi giải trí nhƣng cũng không ngừng cung cấp, bồi dƣỡng cho học sinh về mặt kiến thức. Do vậy mà đòi hỏi giáo viên phải thay đổi phƣơng pháp dạy học của mình để phù hợp với trẻ, phải linh hoạt trong việc thiết kế các hoạt động giảng dạy. Một trong các phƣơng pháp dạy học hiện nay đó là sử dụng phƣơng pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm bao gồm nhiều hình thức khác nhau trong đó là hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá. Đặc biệt trong các lớp ở tiểu học, lớp 5 là lớp cuối cấp chính vì vậy mà nhận thức các em cũng trƣởng thành hơn, vốn hiểu biết cũng thêm phần phong phú hơn. Trải nghiệm theo hình thức khám phá giúp cho học sinh có nền tảng tƣ duy độc lập, các em đƣợc chủ động, sáng tạo trong việc tìm lời giải về vấn đề của môn học nói riêng và cuộc sống thực tiễn nói chung. Thông qua quá trình quan sát ở một số trƣờng Tiểu học tại địa bàn Phú Thọ về dạy học môn Toán chúng tôi thấy rằng: việc dạy học toán theo mục tiêu chung là cung cấp kiến thức cho học sinh theo chƣơng trình chuẩn nhƣng để kết hợp đƣợc các hoạt động trải nghiệm, đặc biệt là hình thức trải nghiệm khám phá trong môn học chƣa đƣợc quan tâm nhiều. Một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng này một phần do giáo viên chƣa nhìn nhận đúng giá trị, tầm quan trọng của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm mang tính khám phá trong dạy học dạy học môn Toán, một phần vì giáo viên gặp khó khăn trong việc vận dụng lí luận về trải nghiệm vào thực tiễn dạy học môn Toán. Xuất phát từ lí do trên thì tôi đã lựa chọn : “ Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá trong dạy học môn toán cho học sinh lớp 5” làm đề tài nghiên cứu. 4 2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 2.1. Ý nghĩa khoa học - Góp phần hệ thống hóa một số cơ sở lý luận của việc thiết kế các hoạt động trải nghiệm theo hình hình thức khám phá trong dạy học môn Toán cho học sinh lớp 5. - Đề xuất đƣợc một số thiết kế hoạt động trải nghiệm Toán học theo hình thức khám phá trong nhà trƣờng Tiểu học. 2.2. Ý nghĩa thực tiễn - Thiết kế và tổ chức một số thiết kế hoạt động trải nghiệm Toán học theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5. - Đề tài là một trong những tài liệu tham khảo hữu ích dành cho đối tƣợng là giáo viên, học sinh, sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học, phụ huynh học sinh và những ai quan tâm tới việc tổ chức hoạt động trải nghiệm toán học nói chung, hình thức trải nghiệm khám phá nói riêng cho học sinh lớp 5 trong môn Toán. 3. Mục tiêu nghiên cứu Hệ thống hóa các vấn đề lí luận về hoạt động trải nghiệm toán học theo hình thức khám phá trong môn Toán ở Tiểu học. Từ đó, thiết kế một số hoạt động trải nghiệm toán học theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5 nhằm nâng cao chất lƣợng dạy và học môn Toán, đáp ứng yêu cầu của đổi mới giáo dục. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu cơ sở lí luận về yêu cầu đổi mới phƣơng pháp dạy học. 5 - Tìm hiểu cơ sở lí luận về việc thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5. - Xây dựng quy trình, thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5. - Nghiên cứu nội dung chƣơng trình sách giáo khoa lớp 5. - Đánh giá thực trạng về việc thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5. - Thử nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của hoạt động theo hình thức khám phá và đề xuất biện pháp về việc thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá cho học sinh lớp 5. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là quy trình thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá toán học cho học sinh lớp 5. 5.2. Phạm vi nghiên cứu - Do điều kiện có hạn nên chúng tôi chỉ thiết kế hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá trong dạy học môn toán cho học sinh lớp 5 - Địa bàn khảo sát thực trạng tại: Trƣờng Tiểu học Mỹ Lƣơng (huyện Yên Lập - tỉnh Phú Thọ), Trƣờng Tiểu học Mỹ Lung (huyện Yên Lập - tỉnh Phú Thọ), Trƣờng Tiểu học Lƣơng Sơn (huyện Yên Lập - tỉnh Phú Thọ). - Địa bàn thử nghiệm: Trƣờng Tiểu học Mỹ Lƣơng (huyện Yên Lập - tỉnh Phú Thọ) 6. Các phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu lí luận 6 - Nghiên cứu, đọc, phân tích, tổng hợp các nguồn tài liệu, các văn bản, văn kiện, nghị quyết của Đảng, chỉ thị của Nhà nƣớc và của Bộ Giáo Dục và Đào Tạo có liên quan tới vấn đề đổi mới chƣơng trình dạy học hiện nay. Nghiên cứu về các tài liệu, sách, báo, tạp chí, giáo trình có liên quan đến nội dung đề tài: Tâm lý học, Giáo dục học,… - Nghiên cứu về chƣơng trình sách giáo khoa môn Toán tiểu học theo định hƣớng đổi mới hiện nay. 6.2. Nhóm phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.1. Phương pháp điều tra giáo dục Điểu tra bằng phiếu (Anket) , phỏng vấn trực tiếp một số em học sinh, phụ huynh học sinh. Các giáo viên một số trƣờng tiểu học trên địa bàn Phú Thọ về việc xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá để thu thập thông tin chính xác. 6.2.2. Phương pháp quan sát Thực hiện quan sát, ghi chép ở các giờ dự giờ để nhìn nhận đƣợc đặc điểm, quy trình và biện pháp về việc cách thức tổ chức hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá đối với học sinh tiểu học nhằm nâng cao hiệu quả trong dạy học môn toán cho học sinh lớp 5. 6.2.3. Phương pháp xin ý kiến chuyên gia Xin ý kiến của giảng viên bộ môn Toán và giảng viên hƣớng dẫn đề tài tại trƣờng Đại học Hùng Vƣơng cùng các giáo viên giỏi Toán ở một số trƣờng tiểu học về vấn đề nghiên cứu đề tài. 6.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Thử nghiệm một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá đã thiết kế đƣợc đề xuất để hỗ trợ cho việc kiểm nghiệm tính hiệu quả về thực hiện các hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn toán. 7 6.2.5. Phương pháp thống kê toán học Nhằm thu thập, xử lý số liệu, kết quả điều tra và kết quả thực nghiệm. 7. Cấu trúc khóa luận Phần I: Phần mở đầu. Phần II: Phần nội dung. + Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn. + Chƣơng 2. Thiết kế một số hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá trong dạy học môn toán cho học sinh lớp 5. + Chƣơng 3. Thực nghiệm sƣ phạm. Phần III. Phần kết luận. 8 PHẦN NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Một số vấn đề lý luận về trải nghiệm toán học 1.1.1. Quan niệm về trải nghiệm toán học. Có rất nhiều tác giả đã đƣa ra những quan niệm khác nhau về trải nghiệm. Theo quan điểm của triết học thì trải nghiệm đƣợc hiểu là kết quả của sự tƣơng tác giữa con ngƣời và thế giới khách quan. Sự tƣơng tác này bao gồm hình thức và kết quả các hoạt động thực tiễn trong xã hội. Bao gồm cả kỹ thuật và kỹ năng, cả những nguyên tắc hoạt động và phát triển thế giới khách quan. Nhà triết học vĩ đại ngƣời Nga Solovyev V.S quan niệm rằng, trải nghiệm là kiến thức kinh nghiệm thực tế; là thể thống nhất bao gồm kiến thức và kỹ năng. Trải nghiệm là sự tƣơng tác giữa con ngƣời và thế giới, đƣợc truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trải nghiệm là kiến thức mà ngay lập tức cho chủ thể ý thức đƣợc và cho cảm giác tiếp xúc trực tiếp với thực tế, cho dù đó là thực tế bên ngoài của các đối tƣợng và tình huống, hoặ`c các thực tại của trạng thái ý thức. Theo các nhà tâm lý học, kinh nghiệm thƣờng đƣợc coi là năng lực của cá nhân. Platon K.K nhận định trải nghiệm cũng nhƣ sự tích lũy của hiểu biết và năng lực hình thành trong quá trình hoạt động, đào tạo và giáo dục, trong đó tổng hợp những kiến thức, kỹ năng, khả năng và thói quen. Trong các tài liệu sƣ phạm học, lí thuyết về trải nghiệm trở thành một vấn đề nghiên cứu. Trải nghiệm dƣới góc nhìn sƣ phạm đƣợc hiểu theo một vài ý nghĩa nhƣ sau: + Trải nghiệm trong đào tạo là một hệ thống kiến thức, kỹ năng có đƣợc trong quá trình giáo dục và đào tạo chính quy. 9 + Trải nghiệm là kiến thức, kỹ năng mà trẻ nhận đƣợc bên ngoài các cơ sở giáo dục thông qua sự giao tiếp với nhau, với ngƣời lớn hay với những tài liệu tham khảo không đƣợc giảng dạy trong nhà trƣờng,… + Trải nghiệm là một trong những phƣơng pháp đào tạo trong điều kiện thực tế hay lý thuyết nhất định, để thiết lập hoặc minh họa cho một quan điểm lý luận cụ thể. + Kinh nghiệm giảng dạy là hệ thống các phƣơng pháp đào tạo đƣợc giáo viên đúc kết và cải thiện dần trong điều kiện thực tế của mình. M.N Skatkin đã đƣa ra quan niệm trải nghiệm theo nghĩa rộng, trải nghiệm là sự thực hành trong quá trình đào tạo và giáo dục. Theo tiến sĩ Ngô Thị Tuyên, hoạt động trải nghiệm trong nhà trƣờng cần đƣợc hiểu là hoạt động có động cơ, có đối tƣợng để chiếm lĩnh, đƣợc tổ chức bằng các việc làm cụ thể của học sinh, đƣợc thực hiện trong thực tế, đƣợc sự định hƣớng, hƣớng dẫn của nhà trƣờng. Đối tƣợng để trải nghiệm nằm trong thực tiễn. Qua trải nghiệm thực tiễn, ngƣời học có đƣợc kiến thức, kỹ năng, tình cảm và ý chí nhất định. Sự sáng tạo sẽ có đƣợc khi phải giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn phải vận dụng kiến thức, kỹ năng đã có để giải quyết vấn đề, ứng dụng trong tình huống mới, không theo chuẩn đã có, hoặc nhận biết đƣợc vấn đề trong các tình huống tƣơng tự, độc lập nhận ra chức năng mới của đối tƣợng, tìm kiếm và phân tích đƣợc các yếu tố của đối tƣợng trong các mối tƣơng quan của nó, hay độc lập tìm ra giải pháp thay thế và kết hợp đƣợc các phƣơng pháp đã biết để đƣa ra hƣớng giải quyết mới cho một vấn đề. Theo tôi hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục, trong đó, dƣới sự hƣớng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục từng các nhân học sinh đƣợc tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau của đời sống gia đình, nhà trƣờng cũng nhƣ ngoài xã hội với tƣ cách là chủ thể của hoạt động. Qua đó phát triển năng lực, phẩm chất và phát huy tiềm năng của cá nhân mình. 10 Đặc biệt, với hoạt động trải nghiệm theo hình thức khám phá học sinh có thể tự bản thân khám phá ra những điều mới mẻ từ trải nghiệm thực tế của các em. Giúp cho các em phát triển tƣ duy một cách tự nhiên nhất vốn có trong chính bản thân các em hoặc từ bạn bè của mình các em sẽ học hỏi đƣợc nhiều điều bổ ích trong quá trình tự khám phá thông qua hoạt động trải nghiệm. Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục do nhà giáo dục định hƣớng, thiết kế và hƣớng dẫn thực hiện, tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế, thể nghiệm các cảm xúc tích cực, khai thác những kinh nghiệm đã có và huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng của các môn học khác nhau để thực hiện những nhiệm vụ đƣợc giao hoặc giải quyết những vấn đề của thực tiễn đời sống nhà trƣờng, gia đình, xã hội phù hợp với lứa tuổi; thông qua đó, chuyển hoá những kinh nghiệm đã trải qua thành tri thức mới, hiểu biết mới, kĩ năng mới góp phần phát huy tiềm năng sáng tạo và khả năng thích ứng với cuộc sống, môi trƣờng và nghề nghiệp tƣơng lai. 1.1.2. Quan niệm về học qua trải nghiệm toán học Trong công cuộc cải cách giáo dục căn bản và toàn diện của nƣớc ta hiện nay, hoạt động trải nghiệm trong học tập của học sinh đƣợc coi trong ở tất cả các môn học cũng nhƣ các nội dung, hoạt động giáo dục nằm ngoài môn học. Tuy nhiên, trên thế giới, lí luận và các thực tiễn coi trọng hoạt động trải nghiệm ở trƣờng học đã xuất hiện từ rất sớm. Ngay từ đầu thế kỉ XX, lí luận của nhà giáo dục ngƣời M.ĩ Jonh Dewey ( 1859 – 1952) với nguyên lí “ học thông qua làm” đã có ảnh hƣởng lớn tới giáo dục Mĩ và giáo dục thế giới. Sự phát triển của lí luận giáo dục hiện đại cũng dẫn tới quan niệm cho rằng, trƣờng học thực ra không phải là nơi chuẩn bị cho học sinh hòa nhập vào đời sống mà bản thân trƣờng học chính là đời sống. Trƣờng học phải là nơi tạo điều kiện và hƣớng dẫn cho học sinh một cách có hệ thống về đời sống xã hội để các em đƣợc trải nghiệm và thực hành làm ngƣời công dân dân chủ ngay khi còn đang đi học. Khi đã quan niệm nhƣ vậy, những trải nghiệm phong phú của học sinh ở trƣờng học sẽ có mối quan hệ mật thiết với quá 11 trình trƣởng thành về thể chất và trí tuệ của các em. Trƣờng học sẽ trở thành nơi giáo dục nên những ngƣời công dân có tƣ duy độc lập và năng lực hành động. Học tập qua trải nghiệm là những hoạt động học tập đƣợc tiếp hành thông qua những hoạt động trải nghiệm. Học tập qua trải nghiệm bao gồm một hệ thống các hoạt động trải nghiệm nhỏ khác. Giáo sƣ Lynn Lannon cho biết, học tập qua trải nghiệm là một cách học thông qua làm việc, với quan niệm học là quá trình tạo ra tri thức mới trên cơ sở trải nghiệm thực tế, dựa trên những đánh giá, phân tích trên những kinh nghiệm thực tế, dựa trên những đánh giá, phân tích trên những kinh nghiệm, kiến thức sẵn có. Học thuyết này gắn liền với David Kolb và các nhà tâm lí học, giáo dục học. Năm 1970, Tiến sĩ David Kolb đã công bố mô hình “ học thông qua kinh nghiệm”, nhằm khái quát hóa chu kì học tập của ngƣời lớn. Mô hình gồm có 4 phƣơng pháp học tập chính: làm cụ thể, quan sát và tự rút kinh nghiệm, học lý thuyết (khái quát hóa) và thử nghiệm. Việc chúng ta bắt đầu bằng phƣơng pháp nào cho phù hợp và hiệu quả (bắt đầu từ thực tế công việc hay quan sát ngƣơì khác hay học lý thuyết trƣớc) sẽ tùy vào đó là môn học gì hay bản thân chúng ta phù họp với phƣơng pháp nào. Tuy nhiên, để có thể học đến nơi đến chốn hay có đƣợc kỹ năng, chúng ta đều phải trải qua cả 4 quá trình học tập này và chu trình này phải đƣợc lặp đi lặp lại. Học thông qua trải nghiệm là bản thân học sinh có thể rút ra đƣợc bài học nào đó từ kinh nghiệm của cá nhân. Học hỏi là một quá trình diễn ra tự nhiên những đòi hỏi sự nỗ lực của bản thân và sự tƣơng tác với môi trƣờng. Để có thể học đƣợc một kỹ năng qua hoạt động trải nghiệm, ngƣời học phải: + Ngƣời học sẵn sàng tham gia vào các trải nghiệm + Ngƣời học suy ngẫm về các trải nghiệm