Tài liệu Phát huy tính tích cực của trẻ 5 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON ----------------------- NGUYỄN THỊ HỒNG THẮM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA TRẺ 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG TẠO HÌNH VỚI NGUYÊN VẬT LIỆU THIÊN NHIÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục Mầm non Phú Thọ, 2020 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC VÀ MẦM NON ----------------------- NGUYỄN THỊ HỒNG THẮM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA TRẺ 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG TẠO HÌNH VỚI NGUYÊN VẬT LIỆU THIÊN NHIÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Giáo dục Mầm non Người hướng dẫn: ThS. Nguyễn Thị Hồng Vân Phú Thọ, 2020 i LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy giáo, cô giáo trường Đại Học Hùng Vương, đặc biệt là Cô giáo Th.s Nguyễn Thị Hồng Vân đã tận tình giúp đỡ em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Đến nay, đề tài “Phát huy tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi thông qua hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên” đã hoàn thành. Qua đây, em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến: Các thầy cô giáo Khoa Giáo dục Tiểu học và Mầm non, các bạn sinh viên lớp K14 - Đại học Giáo dục Mầm non A và toàn thể các thầy cô giáo, các cháu học sinh lớp 5 - 6 tuổi trường mầm non Hùng Vương và trường Mầm non Sao Mai - Thị xã Phú Thọ đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho em thực hiện đề tài này. Tôi xin cảm ơn các bạn học đã chia sẻ kinh nghiệm nghiên cứu khoa học, hỗ trợ tôi tìm kiếm tài liệu liên quan đến đề tài. Do giới hạn kiến thức và khả năng lý luận của bản thân còn nhiều thiếu sót và hạn chế, kính mong sự chỉ dẫn và đóng góp của các thầy cô giáo để khóa luận của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Phú Thọ, ngày tháng năm 2020 Sinh viên Nguyễn Thị Hồng Thắm ii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................... 6 1.1. Cơ sở lí luận của đề tài ............................................................................... 6 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................... 6 1.1.2. Tính tích cực và việc phát huy tính tích cực cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi. ........................................................................................................................... 9 1.1.3. Phát huy tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi thông qua hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. ........................................................ 17 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ......................................................................... 27 1.2.1. Mục đích nghiên cứu thực trạng ........................................................... 27 1.2.2. Đối tượng khảo sát thực trạng ............................................................... 27 1.2.3. Phương pháp khảo sát ........................................................................... 28 1.2.4. Kết quả nghiên cứu thực trạng .............................................................. 28 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 36 CHƯƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA TRẺ 5 6 TUỔI THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TẠO HÌNH VỚI NGUYÊN VẬT LIỆU THIÊN NHIÊN ................................................................................................ 37 2.1. Cơ sở định hướng xây dựng một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. ........ 37 2.1.1.Căn cứ vào mục tiêu của giáo dục mầm non và hoạt động tạo hình. .... 37 2.1.2. Căn cứ vào chương trình chăm sóc giáo dục trẻ và nội dung hoạt động tạo hình của trẻ 5 - 6 tuổi. ............................................................................... 38 2.1.3. Dựa vào đặc điểm phát triển tâm lí và khả năng hoạt động tạo hình của trẻ 5 - 6 tuổi. .................................................................................................... 39 2.1.4. Căn cứ vào thực tiễn việc tổ chức hoạt động tạo hình ở một số trường mầm non hiện nay. .......................................................................................... 39 2.2. Những nguyên tắc xây dựng các biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. ................. 41 2.2.1. Đảm bảo tính phát triển ......................................................................... 41 iii 2.2.2. Đảm bảo tính giáo dục và thẩm mĩ ....................................................... 42 2.2.3. Đảm bảo vệ sinh an toàn ....................................................................... 42 2.2.4. Thực hiện quan điểm lấy trẻ làm trung tâm của quá trình hoạt động. .. 43 2.3. Một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. ........................................................ 44 2.3.1. Biện pháp 1: Sử dụng vật liệu thiên nhiên phong phú, đa dạng hướng tới việc phát huy tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi. .................................. 44 2.3.2. Biện pháp 2: Mở rộng chủ đề hoạt động, nội dung tạo hình nhằm phát huy tính tích cực cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi. ................................................. 46 2.3.3. Biện pháp 3: Sử dụng câu hỏi, lời gợi ý, lời nhận xét, hướng trẻ vào việc tích cực tham gia hoạt động ............................................................................ 48 2.3.4. Biện pháp 4: Thường xuyên thay đổi hình thức tổ chức hoạt động tạo hình, khuyến khích sự tham gia hoạt động nhóm của trẻ 5 - 6 tuổi. ............... 50 2.3.5. Biện pháp 5: Đánh giá và cho trẻ tự đánh giá mức độ tích cực của trẻ trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. ............................. 51 2.3.6. Biện pháp 6: Phối hợp gia đình tham gia ủng hộ hoạt động của trẻ. .... 53 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 55 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................... 56 3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 56 3.2. Đối tượng, phạm vi và thời gian thực nghiệm ......................................... 56 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm ......................................................................... 56 3.2.2. Phạm vi thực nghiệm ............................................................................ 56 3.2.3. Thời gian thực nghiệm .......................................................................... 56 3.3. Các tiêu chí đánh giá và thang đánh giá................................................... 56 3.3.1. Tiêu chí đánh giá ................................................................................... 56 3.3.2. Thang đánh giá ...................................................................................... 57 3.4. Nội dung thực nghiệm.............................................................................. 58 3.5. Tiến hành thực nghiệm............................................................................. 59 3.5.1. Tiến hành đo trước thực nghiệm ........................................................... 59 3.5.2. Tiến hành đo đầu ra ............................................................................... 60 iv 3.6. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 60 3.6.1. Kết quả đo trước thực nghiệm............................................................... 60 3.6.2. Tổ chức thực nghiệm tác động .............................................................. 63 3.6.3. Kết quả đo đầu ra sau thực nghiệm ....................................................... 65 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 67 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ SƯ PHẠM.......................................... 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 70 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 72 v DANH MỤC BẢNG TRONG KHÓA LUẬN STT Tên bảng Trang Bảng 3.1. Tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi thông qua hoạt 1. động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên ở lớp đối chứng và lớp thực nghiệm trước thực nghiệm (theo TC ở 60 mục 3.3) Bảng 3.2. Kết quả đo đầu vào trước thực nghiệm về tính 2. tích cực của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng (tính 62 theo %) Bảng 3.3. Tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi thông 3. qua hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên ở lớp đối chứng và lớp thực nghiệm sau thực nghiệm (tính theo TC) 65 vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TRONG KHÓA LUẬN Tên biểu đồ STT Trang Biểu đồ 3.1. Tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi thông qua 1. hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên ở lớp đối chứng và lớp thực nghiệm trước thực nghiệm (theo 61 TC ở mục 3.3) Biểu đồ 3.2: Kết quả đo đầu vào trước thực nghiệm về 2. tính tích cực của nhóm thực nghiệm và đối chứng (tính 62 theo %) Biểu đồ 3.3. Tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi 3. thông qua hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên ở lớp đối chứng và lớp thực nghiệm sau thực nghiệm (tính theo TC) 65 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Giáo dục - đào tạo có tác dụng to lớn đến toàn bộ đời sống vật chất và đời sống tinh thần của xã hội. Phát triển giáo dục - đào tạo là cơ sở để thực hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, chiến lược con người của Đảng và Nhà nước ta. Chính sách giáo dục là quốc sách hàng đầu được thể hiện ngay trong điều 35 của Hiến pháp 1992: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu”, đến năm 2001 được sửa thành: “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu”. Như vậy, ngay trong quy định của Hiến pháp, Đảng và Nhà nước ta đã xác định tầm quan trọng của giáo dục. Theo quan điểm của nhà nước ta, không có sự đầu tư nào mang lại nhiều lợi ích như đầu tư cho giáo dục, bởi giáo dục là hoạt động mà qua đó hình thành nên nhân cách của công dân, đào tạo nên những người lao động có nghề, năng động, sáng tạo, là tiền đề cho sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Đặc biệt đối với giáo dục mầm non - bậc học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân, cần được đầu tư và phát triển hơn nữa để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. Bởi nó giữ một vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách con người. Việc phát huy tính tích cực cho trẻ trong tất cả các hoạt động (hoạt động vui chơi, hoạt động ngoài trời, hoạt động góc, hoạt động khám phá,...) là một trong những mục tiêu và nhiệm vụ quan trọng của ngành học. Đối với trẻ, phát huy tính tích cực có liên quan trực tiếp đến phát triển nhận thức và phát triển toàn diện. Khi trẻ tích cực tham gia vào hoạt động sẽ giúp trẻ nhận thức tốt hơn về sự vật, gợi cho trẻ xúc cảm và tình cảm thẩm mĩ, phát triển các kĩ năng kĩ xảo và từ đó giúp hoàn thiện nhân cách trẻ, để trẻ phát triển toàn diện. Một trong những hoạt động ưa thích của trẻ chính là hoạt động tạo hình. Hoạt động tạo hình là một hoạt động nghệ thuật chiếm vị trí quan trọng. Nó giúp trẻ tìm hiểu, khám phá và thể hiện một cách sinh động những gì chúng nhìn thấy trong thế giới xung quanh. Hoạt động tạo hình góp phần phát triển trí tuệ, trẻ tìm tòi khám phá để tạo ra những bức tranh đẹp, giúp trẻ hiểu biết thêm về thế giới xung quanh mình. Sự hình thành và phát triển các đặc điểm tâm lí 2 của trẻ mẫu giáo nói chung và tính tích cực nói riêng là tiền đề cho sự phát triển tính tích cực sau này của trẻ. Trong hoạt động tạo hình, việc làm quen và sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên là một trong những hoạt động giúp trẻ có thể bộc lộ tính tích cực của mình trong quá trình tham gia hoạt động. Khi sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên, trẻ phải thể hiện các hình tượng dựa vào đề tài và các nguyên vật liệu thiên nhiên sẵn có. Để tạo nên các sản phẩm theo đề tài từ nguyên vật liệu thiên nhiên, trẻ phải liên tưởng, tưởng tượng để có thể tái hiện lại các biểu tượng tạo hình. Sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên là hoạt động góp phần củng cố các kiến thức đã học nên trẻ cần có tính chủ động, tích cực để tạo ra các sản phẩm tạo hình đẹp, phong phú. Tổ chức hoạt động tạo hình thường xuyên và hợp lí sẽ góp phần lớn vào việc phát huy tính tích cực của trẻ cũng như phát triển các kĩ năng khác trong cuộc sống. Xuất phát từ những lý do nêu trên, chúng tôi chọn đề tài: “Phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn, đề tài đề xuất một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lí luận về một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. - Đánh giá thực trạng về biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình và sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên trong quá trình tổ chức các hoạt động tạo hình cho trẻ ở một số trường mầm non. - Đề xuất một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. 3 - Thực nghiệm nhằm xác định hiệu quả và tính khả thi của các biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên đã đề xuất. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Trong khuôn khổ của đề tài, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên ở một số trường mầm non trên địa bàn Thị xã Phú Thọ - Tỉnh Phú Thọ. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 5.1. Về lí luận Làm rõ cơ sở lí luận về phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi, vai trò của việc phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. Các kết quả nghiên cứu của đề tài đã góp phần làm phong phú kho tàng lí luận về vấn đề phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình, về việc tổ chức hoạt động tạo hình ở trường mầm non, và việc sử dụng nguyên vật liệu thiên nhiên đối với trẻ em lứa tuổi mẫu giáo. 5.2.Về thực tiễn Đề xuất một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. Đề tài là tài liệu tham khảo cho sinh viên ngành giáo dục mầm non và giáo viên mầm non quan tâm đến vấn đề phát huy tính tích cực trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên của trẻ 5 - 6 tuổi. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Sử dụng để so sánh, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa những nguồn tài liệu có liên quan tới đề tài nhằm xây dựng cơ sở lí luận về một 4 số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. 6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 6.2.1. Phương pháp quan sát Phương pháp này được sử dụng để khảo sát thực trạng một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên của giáo viên mầm non, khảo sát mức độ phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi; phát hiện những thay đổi về một số biện pháp phát huy tính tích cực cho trẻ 5 - 6 tuổi của giáo viên mầm non, những biểu hiện của trẻ trong quá trình tham gia vào hoạt động để đánh giá mức độ tích cực của trẻ trong quá trình thực nghiệm. 6.2.2. Phương pháp điều tra Sử dụng phiếu Anket với hệ thống câu hỏi, tiến hành điều tra giáo viên mầm non nhằm thu thập các thông tin cần thiết liên quan tới một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. 6.2.3. Phương pháp đàm thoại Trao đổi với giáo viên mầm non để thu thập thông tin liên quan đến đề tài. Trò chuyện, đàm thoại với trẻ để làm rõ hơn các vấn đề nghiên cứu. 6.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động Sử dụng để phân tích giáo án, quá trình chuẩn bị nguyên liệu và vật mẫu của giáo viên. Bên cạnh đó, quan sát, đánh giá sản phẩm từ nguyên vật liệu thiên nhiên mà trẻ đã làm được để nhấn mạnh tầm quan trọng của tính tích cực trong hoạt động tạo hình. 6.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Phương pháp này được sử dụng để xác định hiệu quả và tính khả thi của những biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên mà chúng tôi đã đề xuất. 5 6.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng các công thức toán thống kê như: Tính phần trăm, tính điểm trung bình,... nhằm lượng hóa kết quả nghiên cứu thực tiễn, làm cơ sở để phân tích, bình luận các kết quả nghiên cứu. 7. Cấu trúc của khóa luận Cấu trúc khóa luận bao gồm: - Mở đầu. - Nội dung: Gồm 3 chương + Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. + Chương 2: Một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. + Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. - Kết luận và kiến nghị - Tài liệu tham khảo - Phụ lục 6 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lí luận của đề tài 1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ở nước ngoài Trên thế giới Từ những năm 40 - 50 các nhà giáo dục, tâm lí Xô - viết đã quan tâm đến hoạt động tạo hình của trẻ. Những nghiên cứu của N.P.Xaculina đã chỉ ra vai trò quan sát trong tạo hình và tìm ra phương pháp hướng dẫn quan sát trong mối liên hệ với hoạt động tạo hình. Theo tác giả này, việc làm giàu kinh nghiệm cho trẻ là nguồn gốc quan trọng đối với sự phát triển tưởng tượng của trẻ. Theo V.I.lênin: “Quá trình nhận thức của loài người diễn ra từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn, từ hiện tượng đến bản chất, từ bản chất kém sâu sắc đến cái sâu sắc hơn.” Con người với tư cách là một thực thể tự nhiên sống, thực thể tự nhiên hoạt động. Nói đến hoạt động nhận thức của con người là nói đến hoạt động tích cực của họ nhằm cải tạo, cải biến thế giới tự nhiên - xã hội và cải tạo chính bản thân mình. Từ nguyên lí nhận thức của Mác - Lênin mà các nhà tâm lí học, giáo dục học đã xem xét tính tích cực của học sinh ở các mức độ khác nhau. Theo R.A.Nizamop cho rằng: Tính tích cực thực chất là hoạt động ý chí, một trạng thái hoạt động đặc trưng bởi sự cố gắng hoạt động nhận thức của cá nhân. Trong công trình nghiên cứu của các nhà tâm lí, giáo dục Xô viết (A.P.Usoova, A.A.Liubinxkaia, A.Kabonhan, E.I.Kazacopva) ở lứa tuổi mẫu giáo đã xuất hiện một hình thức của tính tích cực của hoạt động thể lực hay còn gọi là tính tích cực. Theo Từ điển sư phạm bách khoa Xô-viết toàn thư: “Có thể phân biệt được những nét đặc trưng của sự phát triển trí tuệ... Nét đặc trưng thứ nhất, đó là thái độ tích cực đối với thế giới hiện tượng, sự vật xung quanh; sự ham muốn vượt ra ngoài phạm vi những gì đã biết; sự mong mỏi mở rộng phạm vi hiểu biết và sử dụng chúng một cách sáng tạo trong lí luận và thực tiễn. Tính tích 7 cực nhận thức có mối quan hệ chặt chẽ với óc quan sát, với năng lực phân tách các khía cạnh cũng như các mối quan hệ đặc thù trong các hiện tượng và sự kiện”. Ngày nay không chỉ ở Liên Xô mà nhiều tác giả ở nhiều nước khác có công trình nghiên cứu đã quan tâm đến sự phát triển khả năng tưởng tượng cũng như khả năng sáng tạo, tính tích cực của trẻ như: S.Teintanova (Bungari),R.Muller, G.Resel (Đức), Xuzuki Xezo và Xinxaku Tada (Nhật),… Các tác giả trên đều có quan điểm chung là coi trọng vai trò hoạt động tích cực của bản thân trẻ trong quá trình phát triển nói chung cũng như vai trò của tác động sư phạm trong hoạt động tạo hình nói riêng. Trong trường mầm non, hoạt động tạo hình là một trong những môn học trong chương trình học tập của trẻ. Nội dung hoạt động tạo hình trong trường mầm non bao gồm nhiều hoạt động, trong đó có hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên. 1.1.1.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ở Việt Nam Cùng với sự phát triển nghiên cứu vấn đề tính tích cực của các nước, nhiều tác giả trong nước cũng rất quan tâm đến việc phát huy tính tích cực và hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên của trẻ mẫu giáo. Trong đề tài “Một số biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ 5 - 6 tuổi trong trò chơi học tập”, tác giả Nguyễn Thị Hà My cho rằng: Tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong các hoạt động cá nhân đều chứa đựng những quy luật nhất định trong sự phát triển của mình. Tính hiệu quả của sự phát triển ấy được xác định không bằng tốc độ chiếm lĩnh nội dung tri thức mà còn bằng cả kĩ năng sử dụng các phương thức nhất định khi giả quyết nhiệm vụ đã đặt ra trong hoạt động của trẻ. Cùng với tính tích cực, hoạt động tạo hình đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Trong đề tài “Biện pháp dạy tốt hoạt động tạo hình cho trẻ 5 - 6 tuổi” của tác giả Nguyễn Thị Kiều Anh đã nói về vai trò quan trọng của hoạt động tạo hình: Hoạt động tạo hình là một dạng hoạt động nghệ thuật, một nội dung quan trọng không thể thiếu trong chương trình chăm sóc giáo dục 8 mầm non. Cho trẻ làm quen với hoạt động tạo hình nhằm giáo dục tình cảm, đạo đức, thẩm mĩ đồng thời tạo điều kiện cho trẻ phát huy năng khiếu góp phần phát triển trí tuệ và thể chất cho trẻ. Khi tạo ra sản phẩm tạo hình trẻ tham gia một cách tích cực kết hợp giữa tính tích cực của trí tuệ và thể lực. Đó là sự vận dụng kĩ năng kĩ xảo, sử dụng dụng cụ và các phương tiện tạo hình, trí nhớ, trí tưởng tượng sáng tạo thông qua các hoạt động đó phát triển các nhóm cơ bàn tay, ngón tay từ vụng về đến linh hoạt. Nghiên cứu về hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên, tác giả Lê Thị Liễu với đề tài: “Một số biện pháp hướng dẫn trẻ 5 - 6 tuổi làm đồ dùng đồ chơi bằng các nguyên vật liệu tự nhiên” khẳng định: Đồ chơi là nhu cầu tự nhiên không thể thiếu được đối với cuộc sống của trẻ mầm non. Để thỏa mãn hoạt động vui chơi của trẻ, chúng ta có thể cho trẻ tự làm đồ chơi. Đồ chơi tự tạo được làm từ nguyên liệu tự nhiên dễ kiếm, đa dạng và cũng dễ làm, sản phẩm lại gần gũi với hoạt động của trẻ. Sự đa dạng của nguyên vật liệu tự nhiên đã thu hút được sự chú ý của trẻ, mang lại cho trẻ niềm say mê hứng thú. Chính những vật liệu đơn giản sẵn có trong cuộc sống hằng ngày là những đồ chơi có giá trị, giúp trẻ phát triển toàn diện. Bởi vì đồ chơi tự tạo có ưu điểm nổi bật là sẵn có, thường xuyên đổi mới, phong phú và đặc biệt sáng tạo. Ở Việt Nam trong đề tài “ Một số biện pháp phát huy tính tích cực của trẻ mẫu giáo 5 -6 tuổi thông qua hoạt động vui chơi” tác giả Trần Thị Trúc Diễm đã đưa ra hệ thống các biện pháp nhằm phát huy tính tích cực cho trẻ mẫu giáo lớn trong hoạt động vui chơi. Hay trong công trình dự thi “Sinh viên nghiên cứu khoa học” với đề tài “ Một số biện pháp nâng cao chất lượng cho trẻ 5 - 6 tuổi hoạt động tạo hình” các sinh viên nghiên cứu đã đề ra những biện pháp nhằm thông qua hoạt động tạo hình hỗ trợ phát huy tính tích cực, sáng tạo cho trẻ 5 -6 tuổi. Qua đó có thể thấy hoạt động tạo hình của trẻ mầm non cũng như việc phát triển tính tích cực, sáng tạo trong hoạt động tạo hình của trẻ rất được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm. Với những phương pháp, biện pháp đa dạng các tác giả đều hướng đến việc nâng cao chất lượng hoạt động tạo hình cho trẻ. Thế nhưng hiện nay vẫn 9 chưa có tác giả nào đi sâu tìm hiểu một số biện pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên cho trẻ 5- 6 tuổi. Vì vậy chúng tôi chọn và nghiên cứu đề tài “Phát huy tính tích cực của trẻ 5 - 6 tuổi trong hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên” để đóng góp một phần nhỏ hiểu biết của mình nhằm nâng cao chất lượng hoạt động tạo hình với nguyên vật liệu thiên nhiên cho trẻ mầm non. 1.1.2. Tính tích cực và việc phát huy tính tích cực cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi. 1.1.2.1. Khái niệm tính tích cực a. Khái niệm về tính tích cực. Theo Từ điển Tiếng Việt, tính tích cực gồm 3 nghĩa: - Một là, có ý nghĩa, có tác dụng khẳng định, thúc đẩy sự phát triển, trái với tiêu cực. - Hai là, tính chủ động, có những hoạt động nhằm tạo ra những biến đổi theo phương hướng phát triển. - Ba là, hăng hái nhiệt tình với nhiệm vụ, với công việc. Tính tích cực theo quan điểm duy vật biện chứng: C.Mác - Ph.Ănghen, V.I.Lênin: “Tính tích cực có nguồn gốc từ yếu tố bên trong và yếu tố bên ngoài, trong đó yếu tố bên trong giữ vai trò quyết định. Tính tích cực chính là thái độ cải tạo và biến đổi khách thể của chủ thể, nó có vai trò quan trọng trong việc tạo ra thế giới hiện thực khách quan, biến đổi và cải tạo nó”. Các nhà Tâm lý - giáo dục học lại xem xét tính tích cực ở những khía cạnh khác nhau, đó là: Tính tích cực gắn liền với hành động, P.I.Ganpêrin cho rằng: “Tính tích cực được thể hiện trong các mức độ lĩnh hội khác nhau và các mức độ ấy chính là chỉ số đo sự phát triển tính tích cực của chủ thể”. Tính tích cực chính là tính chủ động của chủ thể (hành động ý chí); tính tích cực thực hiện chức năng chỉ báo hoạt động của con người. Theo các tác giả (V.I.Rômanôv, X.D.Xmirnôv…), sự phát triển tính tích cực chính là sự phức tạp hóa dần các chức năng tính tích cực của chủ thể. Tính tích cực được gắn với một hoạt động cụ thể.Theo A.N.Lêônchiev, A.A.Liublinxkaia: “Tính tích cực chỉ sự sẵn sàng hoạt động và con người tích cực có ý nghĩa là con người 10 đang ở trạng thái hoạt động. Nhu cầu có mối quan hệ chặt chẽ với tính tích cực, nó chính là nguồn gốc, là động lực của tính tích cực”.Xem xét tính tích cực trong mối quan hệ chặt chẽ giữa trạng thái hoạt động của con người với thái độ cải tạo thế giới của họ. Các tác giả L.M.Ackhanghenxki, R.Minle (Đức)… cho rằng, không nên xem xét tính tích cực chỉ là trạng thái hoạt động cũng như không nên tách rời mặt bên trong của tính tích cực với mặt bên ngoài của nó hoặc là sự phát triển tính tích cực chỉ xem xét bằng các đặc trưng số lượng và chất lượng của con người. Tính tích cực còn thể hiện ở sự nỗ lực, sự quyết tâm của chủ thể trong quá trình tương tác với đối tượng để đạt được mục đích đã đặt ra với chất lượng cao. Từ những quan điểm trên chúng tôi xác định: - Tính tích cực là thái độ cải tạo, biến đổi của chủ thể đối với thế giới xung quanh, là phẩm chất quan trọng của nhân cách. - Tính tích cực gắn liền với hoạt động, mang tính chủ động của chủ thể, đối lập với bị động. - Động cơ, nhu cầu, hứng thú hoạt động chính là nguồn gốc bên trong của tính tích cực, là động lực thúc đẩy con người hoạt động. - Tính tích cực là sự cố gắng, nỗ lực, vượt khó của chủ thể để đạt được mục đích đã đề ra. Đây cũng là nội hàm của khái niệm công cụ để chúng tôi nghiên cứu tính tích cực nhận thức của con người trong đó có tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo. b. Tích cực nhận thức * Khái niệm về tính tích cực nhận thức. Tính tích cực nhận thức cũng là một khái niệm được nhiều tác giả đề cập, nghiên cứu và phân tích. Để làm rõ khái niệm này ta cần xem xét cả về nội hàm cũng như những biểu hiện của nó. Tác giả I.F.Kharlômôv cho rằng, tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động của học sinh đặc trưng bởi nguyện vọng học tập, nỗ lực trí tuệ và nghị lực trong quá trình nắm vững tri thức. Ở đây tác giả đã đặt tính tích cực nhận thức trong hoạt động học tập và phân tích dựa trên biểu hiện về nhu cầu, ý chí của chủ thể nhận thức để xem xét khái niệm tính 11 tích cực nhận thức cũng như biểu hiện của nó. Tính tích cực nhận thức là một phẩm chất của nhân cách, một thuộc tính của quá trình nhận thức, giúp con người thực hiện các nhiệm vụ nhận thức với kết quả cao. I.I.Samôva xem tính tích cực nhận thức như mục đích hoạt động, phương tiện và kết quả của hoạt động. Trên thực tế mục đích của việc học tập không phải chỉ là nắm tri thức, kỹ năng, kỹ xảo mà là hình thành những phẩm chất nhân cách. Theo tác giả, một trong những phẩm chất đó chính là tính tích cực nhận thức, được biểu hiện ở tính định hướng, tính bền vững của hứng thú nhận thức, sự cố gắng tìm tòi phương thức hiệu quả để nắm vững kiến thức và phương pháp hành động, tập trung chú ý để đạt được mục đích học tập. Tính tích cực nhận thức là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể, thông qua sự huy động ở mức độ cao các chức năng tâm lý, trong đó có tính độc lập và tư duy sáng tạo của chủ thể. Theo tác giả Nguyễn Ngọc Bảo thì tính tích cực nhận thức là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể thông qua sự huy động ở mức độ cao các chức năng tâm lý nhằm giải quyết những vấn đề học tập - nhận thức, nó vừa là mục đích hoạt động, vừa là phương tiện, vừa là điều kiện để đạt mục đích. Ở đây tác giả đã xem xét nội hàm của khái niệm nhận thức dưới góc độ thái độ của hoạt động học tập. Khi các chức năng tâm lý được vận dụng cao nhất để giải quyết vấn đề học tập thì tính tích cực nhận thức thể hiện rõ nhất, cao nhất. Theo tác giả Nguyễn Kỳ, tính tích cực nhận thức là sự ham muốn hoạt động nhận thức của chủ thể. Chính chủ thể tạo nên biểu hiện bên trong và bên ngoài, chính lòng ham muốn hiểu biết hình thành nên động cơ nhận thức. Ở đây tác giả muốn nhấn mạnh nhu cầu, động cơ… là những yếu tố tâm lý tạo nên động lực thúc đẩy và lôi cuốn học sinh vào các quá trình học tập tích cực. Theo tác giả Thái Duy Tuyên, tính tích cực nhận thức biểu hiện sự nỗ lực của chủ thể khi tương tác với đối tượng trong quá trình học tập, nghiên cứu, thể hiện ở sự hoạt động nỗ lực của trí tuệ, sự huy động mức độ cao các chức năng tâm lý (như hứng thú, chú ý, ý chí…) nhằm đạt được mục đích đặt ra với chất lượng cao. 12 Tóm lại, tính tích cực nhận thức của trẻ đều chứa đựng tính quy luật nhất định trong sự phát triển của trẻ. Tính hiệu quả của sự phát triển ấy được xác định không chỉ bằng tốc độ chiếm lĩnh nội dung tri thức mà còn bằng cả những kĩ năng sử dụng các phương thức nhất định khi giải quyết nhiệm vụ đã đặt ra trong hoạt động của chúng. Giáo viên mầm non cần biết được các cấp độ tính tích cực nhận thức của trẻ để từ đó xác định mục tiêu và lựa chọn nội dung cũng như các phương tiện thực hiện nhằm đạt được mục tiêu giáo dục đã đặt ra. * Tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo. Các nhà tâm lý học Xô Viết như V.X.Mukhina, I.F.Kharlômôv… chỉ ra rằng, lứa tuổi mẫu giáo đã có nhu cầu được người khác thừa nhận, mong muốn được người khác ủng hộ và công nhận. Nhu cầu được người khác thừa nhận của trẻ mẫu giáo chính là thành tố, là một hình thức biểu hiện tự nhiên quan trọng của tính tích cực, là điều kiện cần thiết cho nhân cách phát triển bình thường. Cho nên, việc giáo dục và phát triển tính tích cực có thể bắt đầu ngay từ lứa tuổi mẫu giáo. Theo nghiên cứu của A.A.Liubinxkaia, lứa tuổi mẫu giáo đã xuất hiện tính tích cực ở bình diện cao nhất đó là tính tích cực của hoạt động trí tuệ (tính tích cực nhận thức). “Trẻ em hoàn toàn có khả năng hoạt động trí tuệ, nó biết suy nghĩ về những điều mắt thấy, tai nghe, biết giải đáp các câu đố, biết sáng tác cốt truyện và kể chuyện theo trí tưởng tượng của mình”. Trẻ thường hay hỏi mọi người xung quanh về những điều chưa biết, tranh luận cùng với họ… Việc nghe và kể bằng ngôn ngữ sáng tạo ấy đã trở thành hình thức đặc thù trong hoạt động trí tuệ của trẻ mẫu giáo. Có rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm đến khái niệm tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo. Trong Từ điển sư phạm bách khoa toàn thư Xô Viết có đoạn: “Có thể phân biệt được những nét đặc trưng của sự phát triển trí tuệ… đó là thái độ tích cực đối với thế giới sự vật, hiện tượng xung quanh, sự ham muốn vượt ra ngoài phạm vi những gì đã biết, sự mong mỏi mở rộng phạm vi hiểu biết và sử dụng chúng một cách sáng tạo trong lý luận và thực tiễn. Tính tích cực có mối quan hệ chặt chẽ với óc quan sát, với