Tài liệu Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng, phát triển và một số biện pháp kỹ thuật trong sản xuất chuối tây tại phú thọ

UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG BÙI THỊ VIỆT OANH NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIẾM SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT TRONG SẢN XUẤT CHUỐI TÂY TẠI PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Khoa học cây trồng Mã số: 8620110 Phú Thọ, năm 2021 UBND TỈNH PHÚ THỌ TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG BÙI THỊ VIỆT OANH NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIẾM SINH TRƯỞNG, PHÁT TRIỂN VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT TRONG SẢN XUẤT CHUỐI TÂY TẠI PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG Chuyên ngành : Khoa học cây trồng Mã số: 8620110 Người hướng dẫn khoa học: TS. Triệu Tiến Dũng LỜI CAM ĐOAN CỦA TÁC GIẢ Tên tôi là Bùi Thị Việt Oanh là học viên cao học lớp Khoa học cây trồng khóa 4, trường Đại học Hùng Vương. Tôi xin cam đoan đề tài “Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng, phát triển và một số biện pháp kỹ thuật trong sản xuất chuối Tây tại Phú Thọ” là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu khoa học độc lập và nghiêm túc. Các số liệu trong luận văn được thu thập từ thực tế có nguồn gốc rõ ràng, đáng tin cậy, được xử lý trung thực và khách quan. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng, phát triển và một số biện pháp kỹ thuật trong sản xuất chuối Tây tại Phú Thọ", tôi đã gặp phải rất nhiều khó khăn do các thí nghiệm được bố trí ngoài đồng ruộng, gặp điều kiện thời tiết rét đậm ở vụ Xuân và nắng nóng ở vụ Hè thu. Song, nhờ có sự giúp đỡ của các thầy, cô giáo, ban lãnh đạo các phòng, khoa của trường Đại học Hùng Vương, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Phú Thọ, UBND xã Vĩnh Lại huyện Lâm Thao, đặc biệt là Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển rau hoa quả - Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc, tôi đã hoàn thành được đề tài theo đúng kế hoạch đặt ra. Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến giáo viên hướng dẫn - TS. Triệu Tiến Dũng – Trưởng bộ môn cây ăn quả ngắnn ngày - Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển rau hoa quả thuộc Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc đã tận tình hướng dẫn, chỉ dạy trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Đồng thời, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô khoa Nông, Lâm, Ngư của trường Đại học Hùng Vương, Lãnh đạo và các công chức, viên chức Chi cục Trồng trọt & BVTV Phú Thọ, UBND xã Vĩnh Lại huyện Lâm Thaođã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn ông Nguyễn Văn Dũng- Chủ vườn chuối tại xã Vĩnh Lại huyện Lâm Thao đã tạo điều kiện cho tôi có địa điểm làm thí nghiệm. Một lời cảm ơn gửi đến các thành viên trong gia đình đã tạo điều kiện, ủng hộ cho tôi hoàn thành luận văn này. Trong luận văn, chắc hẳn không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót, tôi mong muốn sẽ nhận được nhiều đóng góp quý báu đến từ các quý thầy, cô và bạn đọc để đề tài được hoàn thiện hơn nữa và có ý nghĩa thiết thực áp dụng trong thực tiễn sản xuất nông nghiệp. Chân thành cảm ơn! MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG ........................................................................................................ vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ .......................... viii CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ........................................... 1 1.2. Mục tiêu của đề tài ..................................................................... 2 1.2.1. Mục tiêu tổng quát ................................................................ 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................... 2 1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .................................... 2 1.3.1. Ý nghĩa thực tiễn .................................................................. 2 1.3.2. Ý nghĩa khoa học.................................................................. 2 CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU..................................................................... 3 2.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn ....................................................... 3 2.2. Nguồn gốc, phân loại và một số giống chuối phổ biến ở Việt Nam ............................................................................................................ 4 2.2.1. Nguồn gốc và phân bố .......................................................... 4 2.2.2. Phân loại............................................................................... 5 2.3. Đặc điểm thực vật học, sinh thái học của cây chuối .................... 9 2.3.1. Đặc điểm thực vật học .......................................................... 9 2.3.2. Đặc điểm về sinh thái học ................................................... 12 2.4. Một số kết quả nghiên cứu về kỹ thuật đối với cây chuối ......... 14 2.5. Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối trên thế giới và Việt Nam. 19 2.5.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối trên thế giới ............... 19 Nguồn: ITC .................................................................................. 24 2.5.2.2Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối Việt Nam .................. 24 2.6. Tình hình sản xuất, tiêu thụ chuối ở Phú Thọ ........................... 30 2.6.1. Điều kiện tự nhiên, thời tiết tại tỉnh Phú Thọ ...................... 30 2.6.2. Tình hình sản xuất tiêu thụ chuối tại Phú Thọ..................... 31 CHƯƠNG 3. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 33 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................. 33 3.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................ 33 3.3. Thời gian, địa điểm nghiên cứu ................................................ 33 3.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................... 33 3.4.1. Bố trí thí nghiệm ................................................................ 33 3.4.2. Các chỉ tiêu và phương pháp theo dõi ................................. 35 3.5. Phương pháp xử lý số liệu ........................................................ 38 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................................... 39 4.1. Nội dung 1: Nghiên cứu tuyển chọn một số giống chuối Tây triển vọng tại Phú Thọ ....................................................................................... 39 4.1.1. Đặc điểm hình thái thân giả, lá của các giống chuối Tây khảo nghiệm tại Phú Thọ. ............................................................................... 39 4.1.2. Một số chỉ tiêu sinh trưởng của các giống chuối Tây trồng khảo nghiệm tại Phú Thọ........................................................................ 40 4.1.3. Đặc điểm hình thái lá của giống chuối tây tại các điểm khảo nghiệm ................................................................................................... 41 4.1.4. Thời gian sinh trưởng của các giống chuối tây trồng khảo nghiệm tại Phú Thọ. ............................................................................... 42 4.1.5. Đặc điểm và thành phần cơ giới của quả ở các giống chuối tây khảo nghiệm tại Phú Thọ .................................................................. 42 4.1.6. Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất ...................... 43 4.1.7. Tình hình sâu bệnh hại ....................................................... 45 4.2. Nội dung 2: Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm tăng năng suất, chất lượng giống chuối tây Thái Lan tại Phú Thọ ..................... 46 4.2.1. Xác định mật độ trồng thích hợp trên giống chuối tây triển vọng tại Phú Thọ .................................................................................... 46 4.2.2. Ảnh hưởng của phân bónđến giống chuối tây Thái Lan ...... 55 4.2.3. Thí nghiệm 3. Xác định loại thuốc hiệu quả phòng trừ bệnh đốm lá (Sigatoka) trên giống tây triển vọng tại Phú Thọ ....................... 63 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ............................................................................................. 66 4.3. Kết luận .................................................................................... 66 4.4. Đề nghị ..................................................................................... 67 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................... 68 PHỤ LỤC ....................................................................................................................... 71 DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1.Phân loại các nhóm chuối ở Việt Nam theo đặc điểm hình thái ................. 5 Bảng 2.2. Diện tích các nước trồng chuối lớn trên thế giới .................................... 20 Bảng 2.3. Diện tích, năng suất, sản lượng chuối tại một số nước ........................... 20 Bảng 2.4. Mười thị trường cung cấp quả chuối cho Nga 7 tháng đầu năm 2019 ..... 23 Bảng 2.5. Diện tích và sản lượng các loại quả năm 2018 ...................................... 24 Bảng 2.6. Tình hình sản xuất chuối giai đoạn 2016-2018 ....................................... 24 Bảng 2.7. Tình hình sản xuất chuối ở các vùng trồng năm 2018 ............................ 25 Bảng 4.1. Một số đặc điểm hình thái của các giống chuối Tây khảo nghiệm. ......... 39 Bảng 4.2. Một số chỉ tiêu sinh trưởng của các giống chuối Tây khảo nghiệm ........ 40 Bảng 4.3. Một số đặc điểm hình thái lá các giống chuối tây khảo nghiệm.............. 41 Bảng 4.4. Thời gian sinh trưởng và phát triển của các giống chuối tây .................. 42 Bảng 4.5. Kích thước quả của các giống chuối tây khảo nghiệm tại Phú Thọ......... 43 Bảng 4.6. Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất các giống chuối tây tại các điểm khảo nghiệm ................................................................................................. 43 Bảng 4.7. Tỉ lệ ăn được và màu sắc quả của các giống chuối tây trồng khảo nghiệm tại Phú Thọ. ........................................................................................................... 45 Bảng 4.8. Tình hình sâu bệnh hại trên các giống chuối tây khảo nghiệm ............... 46 Bảng 4.9. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến khả năng sinh trưởng thân lá giống chuối tây Thái trồng tại Phú Thọ........................................................................... 48 Bảng 4.10. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến thời gian sinh trưởng đối với chuối tây Thái lan tại Phú Thọ .............................................................................................. 49 Bảng 4.11. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến kích thước quả giống chuối tây Thái thái tại Phú Thọ ..................................................................................................... 50 Bảng 4.12. Ảnh hưởng của mật độ trồng đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất giống chuối tây Thái Lan tại Phú Thọ............................................................. 51 Bảng 4.13. Ảnh hưởng mật độ trồng đến tình hình sâu bệnh hại trên giống chuối tây tại các điểm khảo nghiệm ...................................................................................... 53 Bảng 4.14. Mật độ trồng chuối đến hiệu quả kinh tế chuối tây Thái lan ở Phú Thọ 53 Bảng 4.15. Ảnh hưởng phân bón đến tốc độ tăng trưởng chiều cao cây giống chuối tây Thái Lan .......................................................................................................... 55 Bảng 4.16. Ảnh hưởng phân bón tới tăng trưởng chu vi gốc chuối tây Thái Lan ... 56 Bảng 4.17. Ảnh hưởng phân bón đến tốc độ ra lá trên giống chuối tây Thái Lan ... 57 Bảng 4.18. Ảnh hưởng phân bón đến sinh trưởng thân lá chuối tây Thái Lan tại thời điểm trỗ ................................................................................................................. 57 Bảng 4.19. Ảnh hưởng của các mức phân bón đến thời gian sinh trưởng của cây chuối tây Thái Lan ................................................................................................. 58 Bảng 4.20. Ảnh hưởng phân bón đến kích thước quả chuối tây thái lan ................. 59 Bảng 4.21. Ảnh hưởng phân bón đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất giống chối tây Thái Lan ......................................................................................... 60 Bảng 4.22. Ảnh hưởng phân bón đến tỷ lệ phần ăn được và màu sắc quả giống chuối tây Thái Lan ................................................................................................. 61 Bảng 4.23. Ảnh hưởng phân bón đến sâu bệnh hại chính của giống chuối Tây thái Lan ........................................................................................................................ 62 Bảng 4.24. Ảnh hưởng phân bón đến hiệu quả kinh tế trên giống chuối tây Thái Lan .............................................................................................................................. 62 Bảng 4.25. Tỷ lệ bệnh đốm lá trong thời gian khảo nghiệm: .................................. 63 Bảng 4.26. Chỉ số bệnh của thuốc khảo nghiệm ..................................................... 64 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ GIẢI THÍCH THUẬT NGỮ Chữ viết tắt BVTV Nghĩa tiếng Việt Bảo vệ thực vật FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc TGST Thời gian sinh trưởng NSLT Năng suất lý thuyết NSTT Năng suất thực thu QCVN Quy chuẩn Việt Nam CT Công thức TN Thí nghiệm TP Trước phun NSP Ngày sau phun 1 CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Cây chuối (Musa spp.) được xem là một trong những loại cây ăn trái hàng đầu của các nước vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới (Ihekoronye và Ngoddy, 1985; Al-Harthi và Al- Yahyai, 2009). Ở Việt Nam, cây chuối được xem là một trong những loại cây ăn trái quan trọng nhất, chiếm vị trí cao về diện tích trồng và sản lượng hàng năm. Điều kiện tự nhiên của Việt Nam rất thích hợp để phát triển cây chuối. Đến năm 2018 diện tích chuối của Việt Nam ước tính khoảng 145.198,4 ha, năng suất đạt 162,4tạ/ha, sản lượng đạt 2087,3 triệu tấn (Bộ NN&PTNT 2019). Phú Thọ là một trong nhưng tỉnh có tiềm năng rất lớn về phát triển cây chuối. Năm 2019 diện tích chuối toàn tỉnh hiện có trên 3.800 ha, và là một trong số ít những cây ăn quả có thể xuất khẩu được của Phú Thọ. Trong đó, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu chuối chính của tỉnh. Năng suất chuối trung bình toàn tỉnh năm 2019 hiện đạt hơn 246,6 tạ/ha, sản lượng đạt trên 87.000 tấn. Các giống chuối chính trên địa bàn tỉnh là chuối tiêu (tiêu xanh, tiêu hồng), chuối tây và một số giống chuối địa phương (chuối phấn vàng...). Tuy nhiên, để quả chuối trở thành một nghành hàng xuất khẩu chính quy thì đòi hỏi quả chuối có chất lượng cao, đồng đều hơn về kích cỡ mẫu mã quả. Do đó, vấn đề lựa chọn được bộ giống chuối phù hợp rất cần thiết. Tuy có vai trò chiến lược như vậy, song cho đến nay công tác nghiên cứu về cây chuối ở nước ta còn chưa đầy đủ và hệ thống, có thể nói chưa xứng với vị trí kinh tế của nó trong sản xuất và xuất khẩu. Việc sản xuất ở nước ta còn gặp một số khó khăn do tính chất trồng chuối phân tán… thu hoạch không đồng đều, giống chuối quá đa dạng, năng suất, phẩm chất không ổn định, kỹ thuật thâm canh lạc hậu hiệu quả sản xuất không cao. Để có một 2 giống tốt phục vụ cho xuất khẩu cần phải tiến hành nghiên cứu và tuyển chọn giống có định hướng rõ rệt để quy hoạch sản xuất vùng trồng chuối với số lượng lớn tập trung có quy mô theo hướng sản xuất hàng hoá đặc biệt cho xuất khẩu Chính vì thế, chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu đặc điểm sinh trưởng, phát triển và một số biện pháp kỹ thuật trong sản xuất chuối Tây tại Phú Thọ”. 1.2. Mục tiêu của đề tài 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Xác định được 1-2 giống chuối tây thích hợp tại Phú Thọ. Xác định một số biện pháp kỹ thuật nâng cao năng xuất, chất lượng trên giống chuối tây Thái Lan tại tại Phú Thọ. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá tình hình sinh trưởng phát triển, năng xuất các giống chuối. - Đánh giá ảnh hưởng của mật độ, phân bón đến sinh trưởng, phát triển và năng suất cây chuối tây Thái Lan. - Đánh giá hiệu quả thuốc phòng trừ bệnh đốm lá (Sigatoka). - Theo dõi, đánh giá tình hình sâu, bệnh hại. 1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 1.3.1. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài có ý nghĩa trong việc định hướng sản xuất và thâm canh cây cây chuối tây tại tỉnh Phú Thọ. Lựa chọn biện pháp kỹ thuật canh tác hợp lý, góp phân nâng cao năng suất, phẩm chất chuối trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. 1.3.2. Ý nghĩa khoa học Bổ sung tư liệu để xây dựng hoàn thiện quy trình thâm canh trong sản xuất chuối tại Phú Thọ. 3 CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn Cây chuối là cây ăn quả ngắn ngày, sau trồng 1-2 năm được thu hoạch, cho năng suất cao, trung bình có thể đạt 20-30 tấn/ha. Đây là cây trồng chính của vùng nhiệt đới, mang lại giá trị kinh tế cao và là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nhiều nước. Quả chuối có giá trị dinh dưỡng cao, đặc biệt có hàm lượng Kali rất cao và 10 loại axit amin thiết cho cơ thể. Quả chuối được người tiêu dùng trên thế giới ưa thích, được sử dụng từ xanh đến chín, dùng ăn tươi và chế biến rất đa dạng. Nước ta, nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới thích hợp cho `cây chuối phát triển. Chuối được trồng lâu đời, phổ biến các vùng quê Việt Nam, được người dân sử dụng nhiều trong đời sống, từ bữa ăn hàng ngày hay chế biến dự trữ để dùng dần. Sản lượng chuối nước ta khá cao, nhưng năng suất trồng chuối còn thấp, do việc trồng chuối ở nước ta chưa áp dụng những biện pháp kỹ thuật hợp lý mà phần lớn vẫn sản xuất theo phương pháp truyền thống, chưa chú trọng thâm canh. Phú thọ là tỉnh trung du miền núi, đất đai, khí hậu thuận lợi cho phát triển cây chuối, đặc biệt là các bãi bồi lưu vực sông Hồng. Đây là cây ăn trái có diện tích lớn thứ 2 sau cây Bưởi và đang có xu thế mở rộng trong thời gian tới. Cây chuối tại Phú Thọ có năng suất cao nhất trong cả nước, tuy nhiên độ đồng đều, mẫu mã quả chưa cao. Mặt khác các giống chuối tây ở Phú Thọ có năng xuất cao, phẩm chất tốt không nhiều (trừ giống chuối Phấn vàng). Nên việc nghiên cứu lựa chọn giống chuối thích hợp phục vụ thị hiếu người tiêu dùng, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất. 4 2.2. Nguồn gốc, phân loại và một số giống chuối phổ biến ở Việt Nam 2.2.1. Nguồn gốc và phân bố Cây chuối được con người sớm biết đến và được đưa về trồng cách đây khoảng 3000-4000 năm. Là thức ăn chính của người nguyên thủy, khi chuyển từ hình thức hái lượm sang trồng tỉa, con người đã biết đưa cây chuối về trồng. Về nguồn gốc cây chuối, nhiều tác giả nghiên cứu đã thống nhất là chuối có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới: Ấn Độ, Miến Điện, Đông Nam Á, Nê Pan, Malaixia, Philippin bán đảo Đông Dương, ... Từ vùng khởi sinh cây chuối được đưa đi theo 2 đường: - Phát triển về phía Tây: Ấn Độ - Ả Rập - Trung Mỹ - Nam Mỹ. - Phát triển về phía Đông: Indonesia - châu Úc, Tân Ghinê và các quần đảo Thái Bình Dương. Cây chuối được trồng ở Nam Ấn Độ khoảng 500 năm trước công nguyên và được đưa đến Malaixia qua Madagascar rồi chuyển dịch về phương đông qua Thái Bình Dương đến Nhật Bản và Samoa ở miền trung Thái Bình Dương khoảng 1.000 năm sau công nguyên. Chuối được du nhập vào Đông Phi khoảng 500 năm sau công nguyên và được ổn định ở Tây Phi khoảng 1400 năm sau công nguyên, có mặt ở vùng Carib và Mỹ La Tinh sau năm 1500 sau công nguyên. Cuối thế kỷ XI cây chuối đã được trồng phổ biến khắp các vùng nhiệt đới. Những bằng chứng khảo cổ cho thấy cây chuối đã được trồng ở thế kỷ VI-V trước công nguyên. Đầu thế kỷ I sau công nguyên, cây chuối đã được trồng ở Trung Quốc. Khoảng thế kỷ XV người Tây Ban Nha đưa chuối từ châu Âu về trồng ở đảo Cana của Đôminica và đến thế kỷ XIX chuối được buôn bán trên thế giới. Ngày nay chuối được trồng hầu hết ở các vùng nhiệt đới, Á nhiệt đới ẩm, phân bố từ 3000 vĩ Bắc đến 3000 vĩ Nam. 5 2.2.2. Phân loại Cây chuối, tên khoa học là Musa paradisiaca, thuộc họ Chuối Musaceae, gồm 2 loài Ensete và Musa. Chuối ăn được thuộc chi Eumusa, loài Musa paradisiaca, có bộ nhiễm sắc thể tam bội 3n = 33. Loài này được bắt nguồn từ 2 loài chuối dại Musa acuminata và Musa balbisiana, có bộ nhiễm sắc thể nhị bội 2n =22. Chuối tam bội không có hạt, chuối nhị bội có hạt. Hiện nay trên thế giới có khoảng 300 giống chuối khác nhau được xếp trong 9 - 10 loài của chi Eumusa. Các loại chuối trồng hiện nay thuộc dòng Musa acuminata gồm: - Loại chuối có lưỡng bội thể AA: cây có đặc điểm màu lá xanh vàng, vỏ mỏng, thân mảnh, quả ngắn, mập, thịt quả ngọt, thơm nhưng do vỏ mỏng, vận chuyển gặp nhiều khó khăn nên ít xuất khẩu. - Loại chuối có tam bội thể AAA: nhóm này gồm hầu hết các loài chuối trồng xuất khẩu hiện nay, giống chuối tiêu ở Việt Nam cũng thuộc nhóm này. - Loại tam bội thế có tính trội Acuminata (AAB): loại này quả thường phải nấu mới ăn được, trồng nhiều ở châu Phi và châu Mỹ. ở Việt Nam có giống chuối tây (Chuối sứ) thuộc nhóm này. - Loại tam bội thể có tính trội Balbisiana (ABB): cây to cao, quả to, có cạnh, dùng lấy bột. Ở Trung Mỹ loại chuối này có thể được trồng để che bóng cho cao su, cà phê lúc còn nhỏ. Ở Việt Nam các nhóm Chuối được phân loại theo hình thái như sau: Bảng 2.1.Phân loại các nhóm chuối ở Việt Nam theo đặc điểm hình thái STT Nhóm chuối Các giống (tên khác) Đặc điểm Tính thích nghi Đặc điểm hoa quả thân chống chịu 6 Quả dài cong, vỏ dày 5cạnh. Mùa Sinh trưởng Tiêu cao, Tiêu Cao 2-3,5 Đông nhiệt độ thấp khoẻ, thích hợp 11 Chuối tiêu lùn, Tiêu nhỡ m thì quả ngon, mùa khí hậu khô lạnh Hè quả nhũn 2 Chuối mật Quả 5 cạnh Quả to mập, thơm Chuối tâyChuối tây, ít, mùa Hè quả Dễ bị bệnh vàng 33 (chuối Tây hồng, TâyCao 3-4m ngon, mùa Đông lá Panama phấn, Tây sứ mốc) quả sượng 4 Chuối ngốp Chịu bóng, chịu Quả lớn, vỏ dày, Ngốp cao, hạn, ít chồi. Cao 3-5m khi chín nâu đen, Ngốp thấp Thích hợp với thịt nhão, hơi chua đất đồi 5 Chuối ngự Ngự tiến, Ngự Cao2,5mắn, Chuối 3m cau Quảng 6 Chuối lá 7 Chuối hột 8 Chuối rừng 9 Chuối sợi Quả ngắn nhỏ, vỏ sáng, thịt quả chắc, thơm đặc biệt Quả dài 4 cạnh Quả to, thẳng, 5 cạnh, có hạt Hoa đỏ, quả hình tam giác, có nhiều hạt, không ăn được Không ăn được (Trần Thế Tục và cs,1998) Theo tác giả Trần Thế Tục (1998) thì các giống chuối ở miền Bắc được xếpvào 4 nhóm cơ bản là: - Nhóm Chuối tiêu - Nhóm Chuối tây - Nhóm Chuối ngốp - Nhóm Chuối ngự Sau đây là một số nhóm chuối đang được trồng phổ biến tại Việt Nam: 7 2.2.2.1. Chuối tiêu (Musa acuminata). Còn được gọi là chuối già ở miền Nam. Đây là giống được trồng phổ biến nhất, hàng năm cho sản lượng cao nhất và cũng đóng vai trò quan trọng trong xuất khẩu chuối ở nước ta. Giống chuối này có phẩm chất tốt, thích hợp nhất để ăn tươi, hàm lượng đường và vitamin cũng cao nhất. Dựa vào thân giả người ta chia chuối tiêu thành: - Chuối tiêu lùn: cao 1,2 - 1,6m, buồng chuối thường sát đất, cây có khả năng chống đỡ rất tốt song thường bị nghẹn buồng do các lá nằm rất sát nhau. - Chuối tiêu vừa: cây cao 2 - 2,5m, dễ dàng chăm sóc, sản lượng cao, phẩm chất tốt, được trồng chủ yếu ở ven các sông lớn và chiếm sản lượng chính trong chuối tiêu xuất khẩu. - Chuối tiêu cao: cây cao 2,5 - 3m, chịu được khô hạn, thích hợp với vùng đồi trung du, nghèo dinh dưỡng. Loài này quả to, đầu tròn múp, dễ nứt vỏ, vị chua và không được thơm như hai loại trên (Nguyễn Văn Nghiêm và cs, 2008). - Chuối tiêu thích hợp với vùng có khí hậu mùa đông lạnh. Giống chuối tiêu ở miền Bắc đạt 13 - 14 kg/buồng, năng suất trung bình 12 - 15 tấn/ha (Nguyễn Văn Nghiêm và cs, 2010). Các giống chuối tiêu có vỏ dày, khi chín có màu vàng, ruột quả vàng, ăn ngọt và thơm. Độ thơm ngon của chuối một phần phụ thuộc vào điều kiện thời tiết khí hậu khi quả chín. Chuối tiêu ở miền Bắc ngon hơn ở miền Nam, chuối chín vào mùa Đông ngọt và thơm hơn vụ Hè Thu vì vào vụ Hè Thu khi chín gặp nhiệt độ cao chuối sẽ nhanh bị nhũn và ít hương thơm (Nguyễn Văn Nghiêm và cs, 2008). Nhóm chuối tiêu có khả năng chống chịu bệnh Panama nhưng lại rất mẫn cảm với bệnh Sigatoka. Chúng cũng yêu cầu điều kiện đất tốt, độ ẩm cao (Nguyễn Văn Nghiêm và cs, 2010). 8 Giống chuối tiêu vừa Phú Thọ được trung tâm nghiên cứu cây ăn quả Phú Hộ - Viện Nghiên cứu Rau quả tuyển chọn từ tập đoàn các giống chuối được thu thập từ các nguồn khác nhau trong nước và đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận là giống chính thức năm 2006(Nguyễn Văn Nghiêm và cs, 2008). 2.2.2.2. Chuối tây(Musa paradisina ) Có tên gọi khác là chuối gòn, chuối sứ, chuối xiêm.... Được trồng phổ biến ở nước ta do có tính thích nghi rộng, có thể trồng được trên nhiều loại đất, sản lượng chỉ sau chuối tiêu. Khả năng chống chịu (chống đổ, chịu úng hạn) tốt hơn chuối tiêu. Mùa Hè chuối tây chín đủ thì phẩm chất tốt hơn mùa Đông, nếu chín kỹ thì hàm lượng đường còn cao hơn cả chuối tiêu. Đặc điểm: cây cao 2,5 - 4,5m, màu xanh, lá dài rộng, mặt dưới lá thường phủ một lớp phấn trắng. Gốc lá hình tim, cuống lá tròn song vẫn hở. Buồng có dạng hình trụ, có 5 - 10 nải. Quả tròn, ngắn, thẳng, dài 15 - 18cm Chu viquả 2,5 - 4cm. Vỏ quả mỏng, khi chín có màu vàng đậm. Thịt quả chắc, màu vàng đậm, ăn rất ngọt, có vị chua nhẹ. Có thể nói chuối tây là loại chuối dễ trồng, ít yêu cầu chăm sóc phức tạp như chuối tiêu và chuối ngự, khả năng chống gió bão, chịu úng, chịu hạn tốt, tiềm năng năng suất cao. Nếu lựa chọn được giống tốt, trồng và chăm sóc trong điều kiện thâm canh thì đây là cây ăn quả có nhiều tiềm năng phát triển thành vùng hàng hóa. 2.2.2.3. Chuối ngự Hay còn được gọi là chuối cau. Bao gồm: ngự thóc, ngự trâu. Là giống chuối ngon được người xưa đem tiến vua. Giống này có xuất xứ từ Đại Hoàng - Lý Nhân - Hà Nam, là giống chuối thơm ngon nổi tiếng (Nguyễn Văn Nghiêm và CS, 2008). Tương truyền trước đây dùng để tiến vua nên còn có tên gọi khác là chuối ngự tiến. Xu hướng hiện nay của người tiêu dùng là các 9 sản phẩm quả tươi có chất lượng cao nên chuối ngự bán được giá hơn so với chuối tây và chuối tiêu. Đây là giống có phẩm chất tốt, năng suất thấp nhưng hiệu quả kinh tế không thua kém hai giống trên do giá bán cao (Nguyễn Văn Nghiêm và CS, 2010). Đặc điểm: thân gầy yếu cao 2 - 3m, quả nhỏ, vỏ quả mỏng, màu sáng đẹp, dễ bị nứt, thịt quả chắc, có ánh kim, vị thơm đặc biệt. Buồng ngắn hình trụ có 5 - 8 nải, quả ngắn 10 - 12cm, quả tròn múp đầu. Nếu quả chín vào tháng 4 - 8 sẽ cho phẩm chất tốt hơn quả chín vào mùa Đông. Chuối ngự có thể phát triển tốt và cho giá trị xuất khẩu quả tươi cao ở những vùng có điều kiện thuận lợi về đất đai và giao thông. 2.2.2.4. Chuối lá (chuối mật) Có hai loại chuối mật, tùy theo đầu mút của quả chuối mà người ta chia ra mật đầu thoi và mật bồ kết. Đặc điểm: thân cây gần giống chuối tây, màu nâu đen xen xanh thẫm, cao 3 - 4m. Lá có phủ phấn mặt dưới nhưng màu sắc xanh biếc hơn chuối tây. Buồng hình trụ 4 - 8 nải, quả to, chu vi 3 - 5cm, dài 18 - 22cm. Quả thường có 5 cạnh rõ rệt, vỏ dày, thịt quả nhão xốp, vị chua ngọt (Nguyễn Văn Nghiêm và CS, 2010). Chuối mật có khả năng chống chịu rất cao, ít đổ gãy, ít sâu bệnh, không kén đất nên có thể phát triển ở nhiều vùng đồi núi. 2.3. Đặc điểm thực vật học, sinh thái học của cây chuối 2.3.1. Đặc điểm thực vật học 2.3.1.1. Bộ rễ Chuối không có rễ cái mà chỉ có rễ tơ và rễ cọc. Đối với cây con thực sinh rễ sơ cấp cũng chỉ tồn tại một thời gian ngắn, sau đó nhường chỗ cho các rễ phụ mọc ra từ thân. Kích thước của rễ đạt từ 5,1 - 5,7mm đối với các dòng lưỡng bội, từ 6,2 - 8,5mm đối với nhóm tam bội và lớn hơn 7,4mm là các 10 nhóm tứ bội. Rễ thường mọc ra từ vách các tổ chức bó mạch của thân ngầm dưới đất. Khi còn non rễ có màu trắng, khi già có màu nâu vàng. Với điều kiện bình thường một cây chuối có thể có từ 200 - 300 rễ và tối đa là 500 1.000 rễ. Rễ phân bố trong đất phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trước hết là thành phần cơ giới, độ xốp đất, mực nước ngầm và chế độ canh tác, chăm sóc. Nhiệt độ thích hợp nhất cho rễ hoạt động là 25 - 30°C. Khi bị tổn thương mô phân sinh đỉnh thì sẽ sinh ra các rễ con nhỏ hơn rễ chính, gọi là rễ thứ cấp tạo thành chùm rễ ở các đầu rễ chính. Rễ chuối có thể ăn sâu 5,2m và theo chiều ngang 2 – 3,5m. 2.3.1.2. Thân Chuối Được chia làm 2 phần: thân thật và thân giả - Thân thật hay còn gọi là thân ngầm, nằm dưới đất, là đoạn thân hình tròn dẹt. Trên thân có nhiều đốt, các đốt đều có mầm sinh trưởng, từ đó mọc lên các chồi con để thay thế cho cây mẹ ở những chu kỳ tiếp theo. Cũng chính từ thân mọc ra các rễ và từ đỉnh sinh trưởng mọc ra các lá. Vì vậy thân thật tích lũy dinh dưỡng để cung cấp cho các chồi, rễ và lá. Nó có liên quan chặt chẽ đến thời gian trỗ bông và năng suất của cây Chuối. Thân thật có thể sống nhiều năm dưới đất. - Thân giả: được cấu tạo bởi bẹ lá, tuỳ theo loài và chế độ chăm bón mà thân giả có thể cao hay thấp, to hay nhỏ, màu sắc và độ bền chắc khác nhau, do đó khả năng chống chịu cũng khác nhau. Trong quá trình phát triển, thân giả cần được vệ sinh sạch sẽ để tránh sâu bệnh, đặc biệt là sâu đục thân. 2.3.1.3. Lá Chuối Bao gồm phiến lá, gân lá, cuống lá, các bẹ lá xếp theo hình xoắn ốc ôm lấy nhau tạo thành thân giả nâng đỡ các phiến lá. Hình thái phiến lá là một chỉ tiêu phân định giống. Sự ra lá của cây Chuối phụ thuộc vào nhiệt độ và độ