Tài liệu Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và một số biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng bưởi xuân vân, tỉnh tuyên quang

I H C TH I NGUY N TRƢ ỌC V XU Ê CỨU ẶC VÀ Ể S ỌC ỘT SỐ B Ệ P ÁP KỸ T UẬT CAO Ă XU ỌC V SUẤT, C ẤT ƢỢ , TỈ BƢỞ TUYÊ QUA \ UẬ Á T Ế SĨ K OA ỌC C Y TRỒ THÁI NGUYÊN - 2020 I H C TH I NGUY N TRƢ ỌC V XU Ê CỨU ẶC VÀ ỌC Ể S ỌC ỘT SỐ B Ệ P ÁP KỸ T UẬT CAO Ă SUẤT, C ẤT LƢỢ XUÂN VÂN, TỈ BƢỞ TUYÊN QUANG Ngành: Khoa học cây trồng ã số: 9620110 UẬ Á T Ế SĨ K OA ỌC C Y TRỒ gƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. NGUYỄ QUỐC 2.TS. UYỄ VĂ VƢỢ THÁI NGUYÊN - 2020 Ù i CA OA Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu, kết quả trong luận án là trung thực và chưa từng sử dụng bảo vệ một học vị nào, hoặc chưa từng được ai công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào. Các thông tin trích dẫn trong luận án đều đã được ghi rõ nguồn gốc./. TÁC Ả UẬ Á Vi Xuân ọc ii CẢ Ơ Trong quá trình thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và một số biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng bưởi Xuân Vân, tỉnh Tuyên Quang”, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của các Cơ quan, các Nhà khoa học, cán bộ và các hộ nông dân ở địa phương mà đề tài đã triển khai. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng ào tạo, Khoa Nông học, trường ại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi thực hiện đề tài trong những năm qua. Tôi xin tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Quốc Hùng - Viện Nghiên cứu Rau quả, TS. Nguyễn Văn Vượng - Trường ại học Nông Lâm Bắc Giang, những thầy giáo hướng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ, truyền tải những kiến thức, kinh nghiệm trong suốt quá trình thực hiện đề tài để tôi hoàn thành bản luận án này. Tôi xin chân thành cảm ơn các hộ nông dân tại thôn Soi Hà xã Xuân Vân, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang đã tạo điều kiện cho tôi triển khai các thí nghiệm. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Ban chủ nhiệm Khoa Nông, Lâm, Ngư, nghiệp trường ại học Tân Trào, tỉnh Tuyên Quang, người thân và bạn bè đã tạo điều kiện động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận án này./. TÁC Vi Xuân Ả ọc iii ỤC ỤC LỜI CAM OAN ............................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................. ii MỤC LỤC.......................................................................................................................iii DANH MỤC C C BẢNG ...........................................................................................viii DANH MỤC C C HÌNH..............................................................................................xii Ở ẦU ......................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3 4. ối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 5. Tính mới của luận án ................................................................................................. 4 Chƣơng 1: TỔ QUA TÀ ỆU ........................................................................... 5 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài ...................................................................................... 5 1.2. Nguồn gốc, phân loại cây ăn quả có múi ................................................... 6 1.2.1. Nguồn gốc và phân bố ........................................................................... 6 1.2.2. Phân loại .................................................................................................. 7 1.3.Tình hình sản xuất và tiêu thụ bưởi trên thế giới và Việt Nam ........................... 9 1.3.1.Tình hình sản xuất và tiêu thụ bưởi trên thế giới ............................................... 9 1.3.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ bưởi ở Việt Nam................................... 13 1.3.3. Tình hình sản xuất và tiêu thụ bưởi tại tỉnh Tuyên Quang ................... 16 1.4. Một số đặc điểm nông sinh học của cây ăn quả có múi ........................... 18 1.4.1. ặc điểm rễ ........................................................................................... 18 1.4.2. ặc điểm thân cành ............................................................................... 18 1.4.3. ặc điểm lá ............................................................................................. 21 1.4.4. ặc điểm hoa bưởi ................................................................................ 22 1.4.5. ặc điểm quả bưởi ................................................................................ 23 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của cây có múi ......................... 24 iv 1.5.1. Nhiệt độ ................................................................................................. 24 1.5.2. Ánh sáng................................................................................................ 26 1.5.3. Nước ...................................................................................................... 26 1.5.4. ất và dinh dưỡng ................................................................................ 27 1.6. Những nghiên cứu về các biện pháp kỹ thuật làm tăng năng suất chất lượng bưởi ............................................................................................... 27 1.6.1. Nghiên cứu về kỹ thuật cắt tỉa và tạo hình ............................................ 27 1.6.2. Nghiên cứu về kỹ thuật khoanh vỏ ....................................................... 29 1.6.3. Nghiên cứu về dinh dưỡng và phân bón ............................................... 30 1.6.4. Nghiên cứu về chất điều hoà sinh trưởng GA3..................................... 37 1.6.5. Nghiên cứu về thụ phấn ........................................................................ 39 1.6.6. Nghiên cứu về công nghệ bảo quản sau thu hoạch trên cây ăn quả có múi và cây bưởi .................................................................................. 42 1.7. Những vấn đề rút ra từ phần tổng quan tài liệu.................................................. 44 Chƣơng 2: Ộ DU VÀ P ƢƠ P ÁP Ê CỨU ............................... 46 2.1. ối tượng, thời gian và địa điểm nghiên cứu .......................................... 46 2.1.1. ối tượng nghiên cứu............................................................................ 46 2.1.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu......................................................... 46 2.2. Vật liệu nghiên cứu .................................................................................. 46 2.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 47 2.3.1. Nội dung 1: Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của giống bưởi Xuân Vân ................................................................................................ 47 2.3.2. Nội dung 2: Nghiên cứu ảnh hưởng một số biện pháp kỹ thuật đến năng suất, chất lượng bưởi Xuân Vân..................................................... 47 2.3.3. Nội dung 3: Xây dựng mô áp dụng các biện pháp kỹ thuật cho bưởi Xuân Vân ........................................................................................ 47 2.4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 48 2.4.1. Phương pháp nghiên cứu một số đặc điểm nông sinh học......................... 48 v 2.4.2. Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng một số biện pháp kỹ thuật đến năng suất, chất lượng bưởi Xuân Vân..................................................... 52 2.4.3. Xây dựng mô hình áp dụng các biện pháp kỹ thuật cho bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang ............................................ 59 2.5. Phương pháp xử lý số liệu ................................................................................... 60 Chƣơng 3: KẾT QUẢ Ê CỨU VÀ T ẢO UẬ ....................................... 61 3.1. ặc điểm nông sinh học của giống bưởi Xuân Vân.......................................... 61 3.1.1. ặc điểm hình thái thân cành, đặc điểm lá, đặc điểm hoa, quả bưởi Xuân Vân ở một số độ tuổi ....................................................................... 61 3.1.2. ặc điểm sinh trưởng và phát triển của giống bưởi Xuân Vân ............ 68 3.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến năng suất, chất lượng bưởi Xuân Vân ...................................................................... 83 3.2.1. Nghiên cứu ảnh hưởng của kỹ thuật cắt tỉa đến sinh trưởng, phát triển và năng suất bưởi Xuân Vân .......................................................................... 83 3.2.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của thời điểm khoanh vỏ đến phát triển, năng suất bưởi Xuân Vân ............................................................................................ 90 3.2.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của các công thức phân bón đến sinh trưởng năng suất, chất lượng bưởi Xuân Vân ......................................... 94 3.2.4. Nghiên cứu ảnh hưởng của GA3 đến tỷ lệ đậu quả, năng suất, chất lượng bưởi Xuân Vân............................................................................ 102 3.2.5. Nghiên cứu ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung đến tỷ lệ đậu quả, năng suất và chất lượng bưởi Xuân Vân ............................................... 109 3.2.6. Nghiên cứu ảnh hưởng của các biện pháp bảo quản đến chất lượng bưởi Xuân Vân ..................................................................................................112 3.3. Kết quả xây dựng mô hình áp dụng các biện pháp kỹ thuật trên bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang .........................................122 KẾT UẬ VÀ Ề Ị ........................................................................................126 1. Kết luận ..................................................................................................... 126 vi 2. ề nghị ...................................................................................................... 127 CÁC CÔNG TRÌ ÃC BỐ CỦA TÁC Ả Ê QUA Ế UẬ Á ....................................................................................................................128 DA ỤC TÀ ỆU T A K ẢO..................................................................129 P Ụ ỤC ......................................................................................................................... vii DA ỤC CÁC TỪ V ẾT TẮT ABA Axit abxixic CA controlled atmosphere (Bảo quản kiểm soát ) Cs Cộng sự CT Công thức C: ối chứng VT ơn vị tính E/A Tỷ lệ chất khô trên hàm lượng axít FAO Food and Agriculture Organization : Tổ chức nông nghiệp và Lương thực Liên Hợp Quốc GA3 Chất điều hòa sinh trưởng Ga 3 GC-MS Gas Chromatography Mass Spectometry (sắc ký ghép khối phổ) IBPGR International Board for Plant Genetic Resources (Ủy ban quốc tế về tài nguyên thực vật) MA Modified Atmosphere (Bảo quản môi trường không khí cải biến) MAP Modified Atmosphere Packing - MAP (Bảo quản bằng môi trường không khí cải biến ) QTVRQ Quy trình Viện Nghiên cứu Rau quả RH Relative humidity ( ộ ẩm tương đối) TA Axit tổng số TS Total Solids (tổng chất khô) TSS Total Suspended Solids (Tổng chất rắn lơ lửng) TT Thứ tự viii DA Bảng 1.1. ỤC CÁC BẢ Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi ở một số nước trồng bưởi trên thế giới năm 2017 .......................................................... 9 Bảng 1.2. Sản lượng xuất khẩu bưởi trên thế giới giai đoạn 2012 - 2016 ..... 11 Bảng 1.3. Giá trị xuất khẩu bưởi trên thế giới giai đoạn 2012 - 2016 ........ 12 Bảng 1.4. Sản lượng nhập khẩu bưởi trên thế giới giai đoạn 2012 - 2016..... 13 Bảng 1.5. Tình hình sản xuất bưởi ở Việt Nam giai đoạn 2013 - 2017 ...... 15 Bảng 1.6. Tình hình xuất khẩu bưởi ở Việt Nam giai đoạn 2012 - 2016 ... 16 Bảng 1.7. Tình hình sản xuất bưởi ở tỉnh Tuyên Quang ............................. 17 Bảng 1.8. Lượng phân bón cho bưởi ........................................................... 35 Bảng 3.1. ặc điểm hình thái thân, cành của giống bưởi Xuân Vân ở một số độ tuổi tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang (2015) ......... 61 Bảng 3.2. ặc điểm hình thái lá bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn Tuyên Quang (2015) .................................................................. 63 Bảng 3.3. ặc điểm hoa bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang (năm 2015) ...................................................................... 65 Bảng 3.4. ặc điểm hình thái quả bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang (2015) ............................................................... 67 Bảng 3.5. Thời gian xuất hiện các đợt lộc của giống bưởi Xuân Vân và bưởi Diễn tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ở thời kỳ chưa cho quả ............................................................................... 69 Bảng 3.6. Thời gian xuất hiện các đợt lộc của giống bưởi Xuân Vân và bưởi Diễn tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ở thời kỳ cho quả .... 69 Bảng 3.7. Số lượng và kích thước lộc của giống bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang thời kỳ chưa cho quả ............. 70 Bảng 3.8. Số lượng và kích thước lộc của giống bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang thời kỳ đang cho quả năm thứ 9 ................................................................................................... 71 ix Bảng 3.9. Tỷ lệ cành ra hoa sau mỗi lần ngắt lá của giống bưởi Xuân Vân và bưởi Diễn tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ............. 78 Bảng 3.10. Thời kỳ nở hoa của bưởi Xuân Vân và bưởi Diễn tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ........................................................... 79 Bảng 3.11. Rụng quả sinh lý và tỷ lệ đậu quả cuối cùng của bưởi Xuân Vân và bưởi Diễn tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ............. 80 Bảng 3.12. ộng thái và tốc độ tăng trưởng quả bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ................................................ 81 Bảng 3.13. Sự biến đổi chất khô hòa tan của bưởi Xuân Vân và bưởi Diễn tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang trước thu hoạch ........ 82 Bảng 3.14. Thời kỳ thu hoạch bưởi Xuân Vân và bưởi Diễn tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ........................................................... 83 Bảng 3.15. Ảnh hưởng của cắt tỉa đến kích thước các đợt lộc bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang.......................... 85 Bảng 3.16. Ảnh hưởng của cắt tỉa đến thời gian ra hoa bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ........................................... 86 Bảng 3.17. Ảnh hưởng của cắt tỉa đến tỷ lệ đậu quả bưởi XuânVân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ................................................ 88 Bảng 3.18. Ảnh hưởng của cắt tỉa đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ...... 90 Bảng 3.19. Ảnh hưởng của thời điểm khoanh vỏ đến thời gian ra hoa bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ................... 91 Bảng 3.20. Ảnh hưởng của thời điểm khoanh vỏ đến tỷ lệ đậu quả bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ............................ 92 Bảng 3.21. Ảnh hưởng của thời điểm khoanh vỏ đến yếu tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn Tuyên Quang............................................................................... 94 x Bảng 3.22. Ảnh hưởng của các công thức phân bón đến thời gian ra hoa bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ...................... 95 Bảng 3.23. Ảnh hưởng của các công thức phân bón đến tỷ lệ đậu quả bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ...................... 97 Bảng 3.24. Ảnh hưởng của các công thức phân bón đến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ...................................................................... 98 Bảng 3.25. Ảnh hưởng của các công thức phân bón đến chất lượng bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang .......................... 102 Bảng 3.26. Ảnh hưởng của phun GA3 đến tỷ lệ đậu quả bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang................................................... 103 Bảng 3.27. Ảnh hưởng của phun GA3 đến năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn -Tuyên Quang .......... 105 Bảng 3.28. Ảnh hưởng của phun GA3 đến một số chỉ tiêu cơ giới quả bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ................. 107 Bảng 3.29. Ảnh hưởng của phun GA3 đến chỉ tiêu chất lượng bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang .......................... 108 Bảng 3.30. Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung bằng nguồn phấn khác nhau đến tỷ lệ đậu quả bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn Tuyên Quang............................................................................. 110 Bảng 3.31. Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung bằng nguồn phấn khác nhau đến một số chỉ tiêu cơ giói quả bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn -Tuyên Quang ................................................. 111 Bảng 3.32. Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung bằng nguồn phấn khác nhau đến một số chỉ tiêu chất lượng bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn -Tuyên Quang ................................................. 112 Bảng 3.33. Ảnh hưởng của các công thức bảo quản tới tỷ lệ hao hụt khối lượng tự nhiên của bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang .......................................................................... 114 xi Bảng 3.34. Ảnh hưởng của các công thức bảo quản tới tỷ lệ thối hỏng của bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ........... 116 Bảng 3.35. Ảnh hưởng của các công thức bảo quản tới sự biến đổi hàm lượng chất rắn hòa tan tổng số trên bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ................................................ 118 Bảng 3.36. Ảnh hưởng của các công thức bảo quản tới sự biến đổi hàm lượng axit hữu cơ tổng số trên bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn -Tuyên Quang ............................................................ 119 Bảng 3.37. Ảnh hưởng của các công thức bảo quản tới hàm lượng vitamin C trên bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ................. 120 Bảng 3.38. Chất lượng cảm quan bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn Tuyên Quang sau 3 tháng bảo quản .......................................... 122 Bảng 3.39. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của mô hình áp dụng các biện pháp kỹ thuật trên bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ........................................................... 124 Bảng 3.40. Hiệu quả kinh tế của mô hình thâm canh bưởi Xuân Vân tại huyện Yên Sơn - Tuyên Quang ................................................ 125 xii DA ỤC CÁC Ì Hình 3.1. Nguồn gốc phát sinh cành vụ Xuân năm 2015 ............................. 72 Hình 3.2. Nguồn gốc phát sinh cành vụ hè năm 2015 .................................. 73 Hình 3.3. Nguồn gốc phát sinh cành vụ Thu năm 2015 ............................... 74 Hình 3.4. Nguồn gốc phát sinh cành vụ Xuân năm 2016 ............................. 74 Hình 3.5. Nguồn gốc phát sinh cành vụ Hè năm 2016 ................................. 75 Hình 3.6. Nguồn gốc phát sinh cành vụ Thu năm 2016 ............................... 76 Hình 3.7. Nguồn gốc và mối quan hệ giữa các đợt lộc năm 2015................ 76 Hình 3.8. Nguồn gốc và mối quan hệ giữa các đợt lộc năm 2016................ 77 1 Ở ẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cây bưởi (Citrus Grandis L.Osbeck) là một trong những cây cây ăn quả có múi có tác dụng bổ dưỡng và có giá trị về mặt y học. Bưởi được trồng rộng rãi ở Việt Nam, tuy nhiên mỗi vùng đều có một số giống bưởi khác nhau do kết quả của quá trình chọn lọc và ảnh hưởng của các điều kiện sinh thái khác nhau. Ở nước ta từ lâu đã hình thành nên những vùng trồng bưởi nổi tiếng như: Bưởi oan Hùng (Phú Thọ); bưởi Diễn (Hà Nội); bưởi đường Hương Sơn (Hà Tĩnh); bưởi Phúc Trạch (Hà Tĩnh); bưởi Da Xanh (Bến Tre, bưởi Năm Roi (Vĩnh Long) v.v.. Hiện nay bưởi là một trong những cây trồng phổ biến và mang lại thu nhập cao cho người nông dân, ở những vùng trồng bưởi tập trung cây bưởi được coi là cây trồng chính, với giá trị thu nhập hàng năm cao gấp nhiều lần so với các cây trồng nông nghiệp khác, đồng thời cũng tạo ra được những vùng sản xuất bưởi chuyên canh quy mô lớn. Ngoài ra, bưởi còn có những đặc tính nổi trội khác như: bưởi là loại quả hô hấp không đột biến sau thu hoạch, vì vậy có thể bảo quản trong thời gian bảo quản tương đối dài, ít bị hư hại trong quá trình vận chuyển, dễ canh tác, đặc biệt cây bưởi có khả chống chịu tốt với bệnh Greening, bệnh Tristeza là những loại bệnh nguy hiểm gây hại trên cây ăn quả có múi. Tuyên Quang là tỉnh trung du miền núi phía Bắc có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển kinh tế nông lâm nghiệp, có điều kiện sinh thái phù hợp với sự sinh trưởng và phát triển của cây có múi. Tỉnh Tuyên Quang đã hình thành được nhiều vùng trồng cây ăn quả nổi tiếng như: Cam sành Hàm Yên (Hàm Yên), nhãn lồng Nông Tiến (Thành phố Tuyên Quang); nhãn lồng Thái Bình Yên Sơn), bưởi Xuân Vân, hồng Trung Trực, hồng Xuân Vân (huyện Yên Sơn) và nhiều giống cây ăn quả khác..vv. 2 Bên cạnh sự phát triển mạnh về cây cam tại huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang đã tập trung phát triển các giống cây ăn quả có múi tại các địa phương khác như: bưởi Xuân Vân, bưởi Diễn, bưởi Cát Quế, bưởi oan Hùng, cam Vinh và cam V2...vv. Bưởi Xuân Vân có xuất xứ tại thôn Soi Hà xã Xuân Vân, cây ở độ tuổi năm thứ 10 và năm thứ 12 đạt số lượng từ 100 120 quả/cây/năm, cá biệt những cây trên 20 năm tuổi có thể đạt số lượng 1.000 quả/cây/năm. Một trong những đặc điểm nổi bật nhất của bưởi Xuân Vân là cho thu hoạch sớm hơn các giống bưởi khác từ 1 đến 2 tháng, điều này đã giúp cho cây có thời gian phục hồi để ra hoa, tạo quả vào đầu năm sau, cây lâu bị già cỗi. Quả bưởi Xuân Vân có vị ngọt mát, múi dóc, ăn không có vị he, thời gian bảo quản từ 3 - 4 tháng. Với ưu điểm là cho thu hoạch sớm, có khả năng rải vụ, hương vị đặc trưng, bưởi Xuân Vân được xác định là một trong những giống cây ăn quả đặc sản của tỉnh Tuyên Quang, hiện nay một số tỉnh lân cận cũng được người dân quan tâm phát triển giống bưởi này. Theo Cục Thống kê Tuyên Quang [9], năm 2018 tỉnh Tuyên Quang đã mở rộng đến 2,739 ha bưởi, trong đó bưởi Xuân Vân chiếm khoảng 40% diện tích và trong những năm tới diện tích bưởi Xuân Vân vẫn tiếp tục được mở rộng. Phát triển với diện tích lớn, song việc phát triển trồng bưởi Xuân Vân còn mang tính tự phát, chưa có quy hoạch cụ thể và hướng dẫn quy trình kỹ thuật canh tác, việc phát triển tự phát, không có quy trình kỹ thuật hướng dẫn sẽ mang đến những rủi ro cho người nông dân.Từ những lý do như trên chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và một số biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất, chất lượng bưởi Xuân Vân, tỉnh Tuyên Quang”. 2. ục tiêu nghiên cứu của đề tài - ánh giá đặc điểm thực vật học, đặc điểm sinh trưởng và phát triển của giống bưởi Xuân Vân. 3 - Xác định được tỷ lệ các loại cành và mối quan hệ giữa các loại cành trong năm. - Xác định được một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu (cắt tỉa, khoanh vỏ bón phân, sử dụng chất điều hòa sinh trưởng, bảo quản sau thu hoạch) nâng cao năng suất chất lượng bưởi Xuân Vân tỉnh Tuyên Quang. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học - Kết quả nghiên cứu đặc điểm nông sinh học sẽ là cơ sở cho việc lựa chọn, bố trí cơ cấu giống bưởi Xuân Vân vào sản xuất. - Kết quả nghiên cứu đặc điểm nông sinh học và nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật sẽ là cơ sở khoa học cho việc xây dựng quy trình kỹ thuật thâm canh tăng năng suất, chất lượng bưởi Xuân Vân tại tỉnh Tuyên Quang. - Những kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là tài liệu tham khảo có ý nghĩa trong công tác nghiên cứu và giảng dạy ở các cơ sở đào tạo. 3.2.Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật được áp dụng trong sản xuất bưởi Xuân Vân sẽ góp phần tạo sinh kế, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống cho người dân. - Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là cơ sở khoa học để giúp cho công tác quy hoạch, quản lý và chỉ đạo điều hành sản xuất cây ăn bưởi đạt hiệu quả kinh tế cao hơn trong điều kiện sinh thái tỉnh Tuyên Quang, cũng như các vùng có điều kiện sinh thái tương tự. 4. ối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Giống bưởi Xuân Vân trồng tại xã Xuân Vân, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang. 4.2. Phạm vi nghiên cứu ề tài thực hiện từ năm 2014 đến năm 2018 trên địa bàn xã Xuân Vân, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang với những nội dung: Nghiên cứu đặc điểm 4 nông sinh học, nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến năng suất, chất lượng và xây dựng mô hình áp dụng các biện pháp kỹ thuật cho bưởi Xuân Vân, tỉnh Tuyên Quang 5. Tính mới của luận án - Nghiên cứu và đánh giá được sự khác biệt của giống bưởi khác đang trồng tại tỉnh Tuyên Quang; nghiên cứu xác định được quy luật sinh trưởng, phát triển, ra hoa, đậu quả của bưởi Xuân Vân, nghiên cứu xác định được mối quan hệ giữa các loại cành trong năm, đây là những đặc điểm nông sinh học chủ yếu làm cơ sở cho việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật đối với giống bưởi Xuân Vân. - Xác định được một số biện pháp kỹ thuật như khoanh vỏ, bón phân, cắt tỉa, thụ phấn bổ sung, sử dụng chất điều hòa sinh trưởng GA3 làm tăng tỷ lệ đậu quả, tăng năng suất và chất lượng quả. ây là cơ sở khoa học quan trọng cho việc xây dựng quy trình kỹ thuật thâm canh bưởi Xuân Vân tỉnh Tuyên Quang 5 Chƣơng 1 TỔ QUA TÀ ỆU 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài Cây ăn quả có múi là cây ăn quả lâu năm, quá trình sinh trưởng phát triển chịu ảnh hưởng nhiều của các yếu tố nội tại của cây, các yếu tố sinh thái và kỹ thuật canh tác. Trong đó, các yếu tố về sinh thái ít có sự thay đổi, hoặc có thay đổi cũng mang tính quy luật và thường diễn ra trong khoảng thời gian dài; Những đặc tính ưu việt của giống được biểu hiện qua khả năng sinh trưởng, phát triển, cho năng suất cao, phẩm chất tốt và chịu sự ảnh hưởng rất lớn bởi biện pháp kỹ thuật canh tác. Tuyên Quang là tỉnh thuộc vùng trung du miền núi phía Bắc có tiềm năng phát triển cây ăn quả đặc biệt là cây ăn quả có múi. ặc điểm khí hậu của tỉnh Tuyên Quang là có mùa ông lạnh, sự chênh lệch biên độ giữa các tháng và trong mùa ông tương đối lớn, rất thuận lợi cho cây ăn quả cây có múi ra hoa đậu quả, có hương vị đặc trưng, mẫu mã đẹp...vv. Cắt tỉa là biện pháp cơ giới nhằm điều khiển quá trình sinh trưởng phát triển của cây để cây cho năng suất cao và ổn định, bởi sự ra hoa, đậu quả của cây luôn có mối quan hệ chặt chẽ với khả năng sinh trưởng, khi cây sinh trưởng thân lá mạnh sẽ ức chế sự ra hoa đậu quả. Dựa vào tỷ lệ C/N, hàm lượng các chất carbonhydrate dự trữ được coi như là yếu tố giới hạn cho sự ra hoa và phát triển quả của cây thân gỗ (dẫn theo Nguyễn Văn Vượng và cs., 2018) [48]. Người ta thực hiện biện pháp khoanh cành để cây nghỉ sinh trưởng, phân hóa mầm hoa, ra hoa đậu quả và chống rụng quả trên cây ăn quả có múi. Cây ăn quả nói chung và cây bưởi nói riêng, cần được cung cấp đầy đủ các nguyên tố dinh dưỡng đạm, lân, kali và các nguyên tố vi lượng. Mỗi nguyên tố dinh dưỡng có một vai trò nhất định trong quá trình sinh trưởng phát triển của cây. ạm, lân, ka li là những nguyên tố không thể thiếu được 6 trong quá trình sinh trưởng và có vai trò quyết định đến năng suất, phẩm chất của quả. Việc xác định tỷ lệ và liều lượng bón NPK phù hợp cho cây bưởi là vấn đề cần thiết để đề xuất hoàn thiện quy trình thâm canh tăng năng suất bưởi Xuân Vân ở Tuyên Quang. Gibberellin (GA,GA3) là một hóc môn kích thích sự sinh trưởng và kéo dài và nhanh chóng của cụm hoa, có tác dụng giống auxin là làm tăng kích thước của quả và tạo quả không hạt. Vì vậy, việc phun bổ sung GA3 ngoại sinh sẽ làm ức chế quá trình tổng hợp axít absxixic làm tăng khả năng ra hoa đậu quả, làm giảm số hạt trong quả và làm giảm phát sinh tầng rời ở cuống hoa, quả từ đó làm tăng tỷ lệ đậu quả của cây bưởi. Nguyên tắc chung của các phương pháp bảo quản rau quả tươi là ngăn cản sự phát triển của vi sinh vật, hạn chế các biến đổi sinh lý, sinh hoá, đảm bảo giá trị dinh dưỡng, cảm quan và vệ sinh an toàn thực phẩm. Màng phủ có thể tạo ra vùng vi khí quyển điều chỉnh xung quanh quả do đó làm thay đổi sự trao đổi khí với không khí xung quanh. Màng phủ làm giảm tổn thất khối lượng và làm chậm sự nhăn nheo của quả do hạn chế được quá trình mất nước nhờ tính bán thấm của màng. 1.2. guồn gốc, phân loại cây ăn quả có múi 1.2.1. Nguồn gốc và phân bố Cây ăn quả có múi có nguồn gốc từ các nước vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới ông Nam Châu . ường ranh giới của vùng xuất xứ cây ăn quả có múi nằm ở chân dãy núi Himalaya, phía ông Ấn ộ qua miền Nam Trung Quốc . Ở bán cầu Bắc cây ăn quả có múi tập trung ở các nước Nam Á và ông Nam , vùng địa Trung Hải, khu cực Bắc Mỹ và vùng Caribe. Bán cầu Nam cây ăn quả có múi được trồng nhiều ở Châu Úc, Châu Phi và vùng Nam Mỹ (Ladaniya, 2008) [70].