Tài liệu Khảo sát tình hình sử dụng thuốc điều trị tăng huyết áp và khả năng kiểm soát huyết áp trên bệnh nhân tăng huyết áp điều trị tại bệnh viện thống nhất năm 2016

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC Y DƯỢC TP HỒ CHÍ MINH ----------------- BỘ Y TẾ TÔ NGUYỄN PHI KHANH KHẢO SÁT TÌNH HÌNH SỬ DỤNG THUỐC ĐIỀU TRỊ TĂNG HUYẾT ÁP VÀ KHẢ NĂNG KIỂM SOÁT HUYẾT ÁP TRÊN BỆNH NHÂN TĂNG HUYẾT ÁP ĐIỀU TRỊ TẠI BỆNH VIỆN THỐNG NHẤT NĂM 2016 LUẬN VĂN THẠC SĨ DƯỢC HỌC Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC Y DƯỢC TP HỒ CHÍ MINH ----------------- BỘ Y TẾ TÔ NGUYỄN PHI KHANH KHẢO SÁT TÌNH HÌNH SỬ DỤNG THUỐC ĐIỀU TRỊ TĂNG HUYẾT ÁP VÀ KHẢ NĂNG KIỂM SOÁT HUYẾT ÁP TRÊN BỆNH NHÂN TĂNG HUYẾT ÁP ĐIỀU TRỊ TẠI BỆNH VIỆN THỐNG NHẤT NĂM 2016 Chuyên ngành: Dược lý – Dược lâm sàng Mã số: 60.72.04.05 Luận văn Thạc sĩ Dược học THẦY HƯỚNG DẪN: TS.BS. LÊ ĐÌNH THANH PGS.TS. ĐỖ THỊ HỒNG TƯƠI Tp. Hồ Chí Minh – Năm 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng đư ợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả TÔ NGUYỄN PHI KHANH ii TÓM TẮT KHẢO SÁT TÌNH HÌNH SỬ DỤNG THUỐC ĐIỀU TRỊ TĂNG HUYẾT ÁP VÀ KHẢ NĂNG KIỂM SOÁT HUYẾT ÁP TRÊN BỆNH NHÂN TĂNG HUYẾT ÁP ĐIỀU TRỊ TẠI BỆNH VIỆN THỐNG NHẤT NĂM 2016 Mở đầu: Tăng huyết áp (THA) là một vấn đề toàn cầu. Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển trong lĩnh vực công nghiệp dược phẩm, nhiều thuốc điều trị THA đ ã đư ợc nghiên cứu, phát triển, đư a vào sử dụng, tuy nhiên tỉ lệ bệnh nhân chưa đạt huyết áp mục tiêu vẫn cao, và gây tăng tỉ lệ tử vong. Do đó đánh giá tình hình sử dụng thuốc hạ huyết áp (HA) và các yếu tố liên quan đến tình trạng không kiểm soát HA để từ đó nâng cao hiệu quả điều trị tăng huyết áp (THA) là cần thiết. Mục tiêu: Khảo sát tình hình sử dụng thuốc hạ HA, đồng thời xác định các yếu tố liên quan đến tỉ lệ đạt HA mục tiêu. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang, trên 411 hồ sơ bệnh án THA nguyên phát đi ều trị nội trú tại khoa nội tim mạch, bệnh viện Thống Nhất nhập viện từ 01/07/2016 – 31/12/2016. Kết quả: Bệnh nhân trên 60 tuổi chiếm đa số (81,8%), tuổi trung bình là 70,4 ± 12,2 tuổi. Số lượng bệnh kèm trung bình trên một bệnh nhân là 2,3 ± 1,2 bệnh. Phác đồ phối hợp 2 thuốc hạ HA được sử dụng nhiều nhất chiếm tỉ lệ 46,7%. Phác đ ồ phối hợp thuốc ức chế canxi (CCB) và ức chế thụ thể angiotensin II (ARB) là kiểu phối hợp được sử dụng nhiều nhất trong nghiên cứu (22,9%). Nhóm thuốc được sử dụng nhiều nhất là nhóm CCB, chiếm tỉ lệ 70,3%, tiếp theo là nhóm ARB, chiếm tỉ lệ 65,5%. Tỉ lệ bệnh án có tương tác thuốc theo tài liệu tương tác thuốc và chú ý khi chỉ định của Bộ Y tế là 29,9%; theo phần mềm Lexicomp® là 53,8%. Cặp tương tác thường gặp nhất là rosuvastatin – pantoprazol (3,4%). Yếu tố liên quan đến không đạt HA mục tiêu là bệnh thận mạn và bệnh đái tháo đường típ 2. Kết luận: Nhóm CCB là nhóm thuốc được sử dụng nhiều nhất. Bệnh thận mạn và bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) là các bệnh thường gặp ở bệnh nhân THA, và cũng có liên quan với khả năng kiểm soát HA của bệnh nhân THA. iii ABSTRACT SURVEY ON THE USE OF HYPERTENSION DRUGS AND BLOOD PRESSURE CONTROL RATES IN HYPERTENSIVE PATIENTS AT THONG NHAT HOSPITAL IN 2016 Introduction: Hypertension is one of the global problems. In recent years, with the development of pharmaceutical industry, a lot of hypertension drug have been developed and put into circulation however, the uncontroll hypertension still happens and causes the increase of mortality. Therefore, evaluating the use of hypertension drugs and factors associated with the control of blood pressure in hypertensive patients, to elevate control rate of hypertension is necessary. Objective: Survey structure used antihypertension drugs used, and factors associated with blood pressure control in hypertensive patients. Material and methods: Cross-sectional study in 411 medical reports of patients with primary hypertension who inpatient treatment at the Department of Cardiology of Thong Nhat hospital and admit to hospital from July 2016 to December 2016. Results: Patient aged with 60 years or older accounted for the majority part. The mean age was 70,4 ± 12,2 years. The mean number of comorbidities was 2,3 ± 1,2. The most common antihypertensive therapy involved in the study was two drug combination therapy (46,7%). The most usual two drug combination therapy involved in the study was CCB + ARB (22,9%). CCB and ARB were prescribed the most frequently than other antihypertensive dugs with 70,3% and 65,5% respectively. The rate of medical reports have drug-drug interaction is 29,9% according to the document of The Ministry of Health, 53,8% according to Lexicomp® software. The most common interaction is rosuvastatin – pantoprazol (3,4%). The factors associated with uncontrolled hypertension were chronic kidney disease and diabetes. Conclusion: The CCB group was the most commonly used drug regimen. Chronic kidney disease and diabetes were not only common comorbidities but also associated factors with uncontrolled hypertension in hypertensive patients. iv DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt THA Tăng huyết áp HA Huyết áp BN Bệnh nhân CKD Chronic Kidney Disease Bệnh suy thận ĐTĐ Đái tháo đường HTMHVN Hội tim mạch học Việt Nam ACEI ARB Angiotensin-converting Thuốc ức chế men Enzyme Inhibitors angiotensin Angiotensin II Receptor Thuốc chẹn thụ thể angiotensin II Blockers CCB Calcium Channel Blockers Thuốc chẹn kênh calci BB b - Blockers Thuốc chẹn thụ thể b PPI Proton-pump inhibitor Thuốc ức chế bơm Proton LT Thuốc lợi tiểu YTNC Yếu tố nguy cơ YTNCTM Yếu tố nguy cơ tim mạch WHO World Health Organization Tổ chức Y tế Thế giới chuyển v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i TÓM TẮT .................................................................................................................. ii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, TỪ VIẾT TẮT ........................................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... viii DANH MỤC HÌNH ...................................................................................................ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ ..............................................................................................x ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................................1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .....................................................................3 TĂNG HUYẾT ÁP (THA) ..................................................................................3 1.1.1. Định nghĩa.........................................................................................................3 1.1.2. Cơ chế tăng huyết áp .........................................................................................3 1.1.3. Nguyên nhân .....................................................................................................4 1.1.4. THA tâm thu đơn độc .......................................................................................4 1.1.5. Các yếu tố nguy cơ tim mạch, biến chứng và tổn thương cơ quan đích của THA ............................................................................................................................5 1.1.6. Nguyên tắc điều trị ............................................................................................6 1.1.7. Phác đồ điều trị .................................................................................................7 1.1.8. Điều trị không dùng thuốc (thay đổi lối sống) ..................................................9 1.1.9. Các nhóm thuốc chính trong điều trị.................................................................9 1.1.9.1. Thuốc chẹn kênh calci ...................................................................................9 1.1.9.2. Thuốc ức chế men chuyển angiotensin ........................................................10 1.1.9.3. Thuốc ức chế thụ thể angiotensin II .............................................................11 1.1.9.4. Thuốc lợi tiểu ...............................................................................................11 1.1.9.5. Thuốc chẹn b - receptor ...............................................................................12 1.1.10. Phối hợp thuốc điều trị ..................................................................................12 1.1.10.1. Theo ESH/ESC năm 2013 .........................................................................12 1.1.10.2. Theo Hội tim mạch học Việt Nam 2015 ....................................................13 TƯƠNG TÁC THUỐC......................................................................................13 vi 1.2.1. Tương tác thuốc – thuốc .................................................................................13 1.2.2. Tương tác thuốc – thức ăn, đồ uống ...............................................................14 1.2.3. Công cụ tra cứu tương tác thuốc .....................................................................14 1.2.3.1. Tương tác thuốc và chú ý khi chỉ định.........................................................14 1.2.3.2. Phần mềm Lexicomp® .................................................................................15 MỘT SỐ NGHIÊN CỨU KHẢO SÁT VỀ THA VÀ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ THA ..........................................................................................................................15 1.3.1. Việt Nam .........................................................................................................15 1.3.2. Trên thế giới ....................................................................................................16 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................18 ĐỊA ĐIỂM KHẢO SÁT ....................................................................................18 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ...........................................................................18 2.2.1. Tiêu chuẩn chọn mẫu ......................................................................................18 2.2.2. Tiêu chuẩn loại trừ ..........................................................................................18 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....................................................................18 2.3.1. Cỡ mẫu ............................................................................................................18 2.3.2. Thiết kế nghiên cứu ........................................................................................18 PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH .........................................................................19 2.4.1. Khảo sát đặc điểm của bệnh nhân THA..........................................................20 2.4.2. Khảo sát tình hình sử dụng thuốc trên bệnh nhân THA .................................21 2.4.3. Khảo sát tỉ lệ đạt HA mục tiêu ở bệnh nhân THA ..........................................22 2.4.4. Khảo sát ảnh hưởng của một số đặc điểm bệnh nhân lên tỉ lệ đạt HA mục tiêu ...................................................................................................................................22 2.4.5. Xử lý kết quả và phân tích thống kê ...............................................................24 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN ..............................................................25 KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM CỦA BỆNH NHÂN .................................................25 3.1.1. Tuổi và giới tính..............................................................................................25 3.1.2. BMI .................................................................................................................26 3.1.3. Huyết áp của bệnh nhân lúc nhập viện ...........................................................27 vii 3.1.4. Lý do nhập viện ..............................................................................................27 3.1.5. Các bệnh kèm theo ..........................................................................................29 3.1.6. Đặc điểm cận lâm sàng của bệnh nhân lúc nhập viện.....................................31 TÌNH HÌNH SỬ DỤNG THUỐC TRÊN BỆNH NHÂN THA ........................32 3.2.1. Các nhóm thuốc điều trị THA được sử dụng ..................................................32 3.2.2. Loại phác đồ thuốc điều trị THA ....................................................................35 3.2.3. Cơ cấu thuốc điều trị THA trong phác đồ đơn trị, phối hợp ...........................36 3.2.4. Viên phối hợp cố định liều điều trị THA ........................................................42 3.2.5. Các nhóm thuốc khác sử dụng trên bệnh nhân THA ......................................43 3.2.6. Số lượng thuốc phối hợp trên một bệnh nhân .................................................47 3.2.7. Tỉ lệ các bệnh án có tương tác thuốc ..............................................................47 3.2.8. Tỉ lệ các cặp tương tác thuốc theo mức độ tương tác thuốc ...........................48 3.2.9. Một số cặp tương tác thường gặp ...................................................................49 KHẢO SÁT TỈ LỆ ĐẠT HA MỤC TIÊU CỦA BỆNH NHÂN THA .............52 KHẢO SÁT YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN TỈ LỆ ĐẠT HA MỤC TIÊU CỦA BỆNH NHÂN THA ..................................................................................................55 KẾT LUẬN ...............................................................................................................60 KIẾN NGHỊ ..............................................................................................................61 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ xi PHỤ LỤC ................................................................................................................xix viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các yếu tố nguy cơ (YTNC) tim mạch, biến chứng và tổn thương cơ quan đích của THA .....................................................................................................5 Bảng 1.2. Phân tầng nguy cơ tim mạch (theo Bộ Y tế năm 2010) .............................6 Bảng 1.3. Can thiệp thay đ ổi lối sống làm giảm huyết áp theo Hội tim mạch học quốc gia Việt Nam ......................................................................................................9 Bảng 2.1. Phân loại BMI của WHO đối với người châu Á .....................................21 Bảng 2.2. Định nghĩa biến số ...................................................................................23 Bảng 3.1. Phân bố đối tượng nghiên cứu theo nhóm tuổi và giới tính .....................25 Bảng 3.2. Phân bố đối tượng nghiên cứu theo BMI và giới tính .............................26 Bảng 3.3 Phân độ HA lúc nhập viện theo “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị THA” năm 2010 của Bộ Y tế ...............................................................................................27 Bảng 3.4. Số lượng, tỷ lệ bệnh lý kèm theo trên một bệnh nhân .............................30 Bảng 3.5. Giá trị xét nghiệm điện giải......................................................................31 Bảng 3.6. Phân bố tỉ lệ bệnh nhân rối loạn điện giải theo giới.................................31 Bảng 3.7. Thuốc điều trị THA sử dụng trong phác đồ đơn trị .................................38 Bảng 3.8. Thuốc điều trị THA sử dụng trong phác đồ phối hợp 2 thuốc ................38 Bảng 3.9. Thuốc điều trị THA sử dụng trong phác đồ phối hợp 3 thuốc .................40 Bảng 3.10. Thuốc điều trị THA sử dụng trong phác đồ phối hợp 4 thuốc ...............41 Bảng 3.11. Viên phối hợp cố định liều điều trị THA ...............................................42 Bảng 3.12. Các thuốc khác được sử dụng cho bệnh nhân THA với tỉ lệ trên 1% ....44 Bảng 3.13. Đặc điểm về số lượng thuốc phối hợp trên một bệnh nhân ...................47 Bảng 3.14. Tỉ lệ các bệnh án có tương tác thuốc......................................................47 Bảng 3.15. Một số cặp tương tác thường gặp...........................................................49 Bảng 3.16. Tỉ lệ bệnh nhân đạt, không đạt HA mục tiêu theo phân loại tuổi ..........52 Bảng 3.17. Tỉ lệ bệnh nhân đạt, không đạt HA mục tiêu theo giới ..........................53 Bảng 3.18. Tỉ lệ bệnh nhân đạt, không đạt HA mục tiêu theo phân loại BMI .........53 Bảng 3.19. Các yếu tố liên quan đến tỉ lệ bệnh nhân đạt HA mục tiêu ....................55 Bảng 3.20. Các yếu tố liên qua đến tỉ lệ bệnh nhân đạt HA mục tiêu ......................56 Bảng 3.21. Kết quả phân tích hồi quy logistic đa biến số ........................................57 ix DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Các yếu tố của huyết áp và cơ chế tăng huyết áp .......................................3 Hình 1.2. Phác đồ điều trị tăng huyết áp chung và nhóm có chỉ định bắt buộc theo Hội Tim mạch học Việt Nam năm 2015 .....................................................................7 Hình 1.3. Phác đồ điều trị THA theo JNC VIII 2014.................................................8 Hình 1.4. Phối hợp thuốc điều trị THA theo ESH/ESC năm 2013 ..........................12 Hình 1.5. Phối hợp thuốc điều trị THA theo Hội tim mạch học Việt Nam 2015.....13 x DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Tần suất lý do nhập viện của bệnh nhân THA .....................................28 Biểu đồ 3.2. Tần suất các bệnh lý kèm theo trên bệnh nhân THA ...........................29 Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ sử dụng các nhóm thuốc điều trị THA .......................................32 Biểu đồ 3.4. Tỉ lệ sử dụng thuốc điều trị THA .........................................................32 Biểu đồ 3.5. Tỉ lệ các loại phác đồ thuốc điều trị THA ............................................35 Biểu đồ 3.6. Tỉ lệ phác đồ thuốc điều trị THA .........................................................37 Biểu đồ 3.7. Tỉ lệ tương tác thuốc theo Phần mềm Lexicomp® ...............................48 Biểu đồ 3.8. Tỉ lệ tương tác thuốc theo “Tương tác thuốc và chú ý khi chỉ định” ...48 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Tăng huyết áp (THA) là một bệnh mạn tính trong đó có sự gia tăng dai dẳng áp lực máu ở động mạch. Theo thống kê năm 2014 của Tổ chức Y tế Thế giới, tỉ lệ người từ 18 tuổi trở lên bị THA chiếm khoảng 22% dân số thế giới [69]. THA cũng là nguyên nhân gây 9,4 triệu trường hợp tử vong hằng năm trên toàn cầu [67]. Tại Việt Nam, sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế cũng như thay đổi lối sống dẫn đến ngày càng gia tăng các yếu tố nguy cơ của THA, tỉ lệ bệnh THA theo đó cũng dần chiếm tỉ lệ cao trong dân số. Thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, trong năm 2014 cho thấy tỉ lệ người từ 18 tuổi trở lên bị THA ở Việt Nam chiếm 22,2% [68]. Một nghiên cứu thực hiện năm 2009 trên 9832 người từ 25 tuổi trở lên trong quần thể ước tính khoảng 44 triệu người, nhằm khảo sát tỉ lệ THA ở Việt Nam báo cáo 74,9% người có huyết áp bình thường (33 triệu người), 25,1% người (11 triệu người) bị THA. Đặc biệt, trong những người bị tăng THA, 51,6% (5,7 triệu người) không được phát hiện THA; 38,9% (2,1 triệu người) bị THA không được điều trị; 63,7,% (2 triệu người) bị THA nhưng chưa kiểm soát được [53]. Năm 2013, nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng đối với THA, Tổ chức Y tế thế giới đã chọn THA là chủ đề của Ngày Sức khoẻ Thế giới. Theo WHO, THA được xem như cơn khủng hoảng về chăm sóc sức khoẻ cộng đồng trên toàn thế giới, một kẻ giết người thầm lặng [61] do THA diễn tiến âm thầm, không có triệu chứng rõ, khi xuất hiện triệu chứng thì tình trạng bệnh đã nặng hoặc có biến chứng. THA có thể dẫn đến nhiều biến chứng khác nhau, đa phần có nguy cơ gây tử vong cao như: bệnh tim mạch (nhồi máu cơ tim, bệnh mạch vành, suy tim…), đột quỵ, suy thận… Do vậy, THA được đánh giá là yếu tố nguy cơ chính đối với các bệnh tim mạch, khoảng 54% trường hợp đột quỵ và 47% trường hợp bệnh tim do thiếu máu cục bộ có THA [34]. Từ những lý do trên, THA được các hệ thống chăm sóc y tế trên thế giới đặc biệt quan tâm. Các phương pháp điều trị cũng như những thuốc giúp kiểm soát huyết áp liên tục được nghiên cứu, phát triển. Nhờ đó, ngày nay y học thế giới đã có những bước tiến lớn trong việc điều trị THA. Tuy nhiên, kiểm soát hoàn toàn bệnh THA 2 vẫn còn là một thách thức lớn đối với các nhà điều trị. Các trường hợp bệnh nhân THA đư ợc đi ều trị với các thuốc kiểm soát huyết áp khác nhau nhưng không đ ạt huyết áp mục tiêu vẫn tồn tại. Do đó, đánh giá khả năng kiểm soát huyết áp trong điều trị THA bằng thuốc hạ huyết áp để từ đó nâng cao hiệu quả điều trị THA là cần thiết. Vì vậy, đề tài “Khảo sát tình hình sử dụng thuốc điều trị tăng huyết áp và khả năng kiểm soát huyết áp trên bệnh nhân tăng huyết áp điều trị tại bệnh viện Thống Nhất năm 2016” được thực hiện với các mục tiêu: - Khảo sát đặc điểm của bệnh nhân THA, tình hình sử dụng thuốc điều trị trên bệnh nhân THA đi ều trị nội trú tại khoa Nội tim mạch, Bệnh viện Thống Nhất năm 2016. - Khảo sát tỉ lệ đạt HA mục tiêu ở bệnh nhân THA, mốimối liên quan của một số đặc điểm của bệnh nhân (tuổi, BMI, bệnh kèm ...) lên tỉ lệ đạt HA mục tiêu ở bệnh nhân THA điều trị nội khoa tại khoa Nội tim mạch, Bệnh viện Thống Nhất năm 2016. 3 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU TĂNG HUYẾT ÁP (THA) 1.1.1. Định nghĩa THA là hiện tượng tăng trị số HA tới mức có thể gây ra tổn thương các cơ quan đích (võng mạc, não, tim, thận,…).Theo Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tăng huyết áp ban hành năm 2010 của Bộ Y tế, THA là khi huyết áp tâm thu ³ 140 mg Hg và hoặc huyết áp tâm trương ³ 90 mm Hg. Tuy nhiên, cần lưu ý ngưỡng huyết áp định nghĩa này chỉ áp dụng đối với HA đo theo đúng quy trình tại bệnh viện/phòng khám [1]. 1.1.2. Cơ chế tăng huyết áp Tự điều hoà Huyết áp = Cung lượng tim Thể tích X Tần số Sức cản mạch ngoại vi Kích thước lòng mạch tâm thu Tăng huyết áp Tăng tiền gánh Co thắt Phì đại Cường giao cảm Thể tích máu tăng Tăng nhập Na+ Stress Thận giữ Na+ Tăng hoạt tính hệ Renin angiotensin Hình 1.1. Các yếu tố của huyết áp và cơ chế tăng huyết áp [7] 4 Cơ chế bệnh sinh của THA rất phức tạp. HA phụ thuộc vào cung lượng của tim và sức cản mạch ngoại vi. Hai yếu tố này lại phụ thuộc vào hàng loạt các yếu tố khác, như hoạt đ ộng của hệ thần kinh trung ươ ng và thần kinh thực vât, của vỏ và tuỷ thượng thận, của hormon chống bài niệu (ADH), của hệ Renin – Angiotensin – Aldosteron, của tình trạng cơ tim, tình trạng thành mao mạch, khối lượng máu, thăng bằng muối và thể dịch [7]. 1.1.3. Nguyên nhân THA được chia làm 2 loại: THA nguyên phát, THA thứ phát. THA nguyên phát (vô căn): Phần lớn THA ở người trưởng thành là không rõ nguyên nhân, các trường hợp này đư ợc gọi là THA nguyên phát, chiếm khoảng 90% các trường hợp THA [6]. THA thứ phát: là các trường hợp THA có thể xác định được nguyên nhân, chiếm khoảng 10% các trường hợp THA. Nguyên nhân của THA có thể được phát hiện thông qua khai thác tiền sử, khám lâm sàng và các kết quả cận lâm sàng thường quy [6]. Trong THA thứ phát, THA chỉ là một triệu chứng của những tổn thương ở một số cơ quan như: thận, nội tiết, tim mạch, não… Điều trị nguyên nhân, HA sẽ trở lại bình thường [7]. Một số trường hợp THA cần lưu ý tìm kiếm nguyên nhân bao gồm: THA ở người trẻ (dưới 30 tuổi); THA kháng trị; THA tiến triển hoặc ác tính. Các nguyên nhân thường gặp của THA thứ phát bao gồm: bệnh thận cấp hoặc mạn tính (viêm cầu thận cấp/mạn, viêm thận kẽ, sỏi thận, thận đ a nang, thận ứ nước, suy thận), hẹp đ ộng mạch thận, u tuỷ thượng thận, cường aldosteron tiên phát (hội chứng Cohn), hội chứng Cushing, bệnh lý tuyến giáp/cận giáp, tuyến yên, do thuốc, liên quan đ ến thuốc (kháng viêm không steroid, thuốc tránh thai, corticoid, Cam thảo, hoạt chất giống giao cảm trong thuốc cảm/thuốc nhỏ mũi…), hẹp eo đ ộng mạch chủ, bệnh Takayasu, nhiễm đ ộc thai nghén, ngừng thở khi ngủ, yếu tố tâm thần [6]. 1.1.4. THA tâm thu đơn độc Theo hướng dẫn đi ều trị THA của Hội tim mạch học Việt Nam, năm 2015, THA tâm thu đơn độc là trường hợp bệnh nhân có HA tâm thu lớn hơn 140 mmHg và HA 5 tâm trương bé hơn 90 mmHg [4]. THA tâm thu đơ n đ ộc có thể xuất hiện ở bệnh nhân trẻ tuổi cũng như bệnh nhân lớn tuổi. Đối với bệnh nhân trẻ tuổi, các nghiên cứu chứng minh cho việc cần thiết phải điều trị là chưa đầy đủ, do đó chỉ cần thay đổi lối sống và theo dõi chặt chẽ tình trạng HA [42]. Ngược lại, đối với bệnh nhân lớn tuổi, THA tâm thu đơn đ ộc là loại THA thường gặp, có liên quan với sự gia tăng tỉ lệ mắc bệnh và tử vong do các bệnh lý mạch vành, đột quỵ [30]. 1.1.5. Các yếu tố nguy cơ tim mạch, biến chứng và tổn thương cơ quan đích của THA Bảng 1.1. Các yếu tố nguy cơ (YTNC) tim mạch, biến chứng và tổn thương cơ quan đích của THA [6] Các YTNC THA tim mạch Rối loạn lipid máu Đái tháo đường Có microalbumin niệu hoặc mức lọc cầu thận ước tính < 60 ml/ph Tuổi (nam > 55 tuổi, nữ > 65 tuổi) Tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch sớm (nam trước 55, nữ trước 65) Thừa cân/béo phì; béo bụng Hút thuốc lá, thuốc lào Uống nhiều rượu, bia Ít hoạt động thể lực Stress và căng thẳng tâm lý Chế độ ăn nhiều muối (yếu tố nguy cơ đối với THA), ít rau quả. Biến chứng của THA hoặc tổn thương cơ quan do THA Đột quỵ, thiếu máu não thoáng qua, sa sút trí tuệ, hẹp động mạch Phì đại thất trái (trên điện tâm đồ hay siêu âm tim), suy tim Nhồi máu cơ tim, cơn đau thắt ngực Bệnh mạch máu ngoại vi Xuất huyết hoặc xuất tiết võng mạc, phù gai thị Protein niệu, tăng creatinin huyết thanh, suy thận… v Phân tầng nguy cơ tim mạch Trong chẩn đoán THA, sau khi đã xác định được huyết áp của bệnh nhân cũng như xác định được các yếu tố nguy cơ tim mạch và biến chứng/tổn thương cơ quan đích, 6 nhất thiết cần phân tầng nguy cơ tim mạch đ ể có chiến lược quản lý, theo dõi và điều trị lâu dài cho bệnh nhân [6]. Bảng 1.2. Phân tầng nguy cơ tim mạch (theo Bộ Y tế năm 2010) Huyết áp Bệnh cảnh HA bình Tiền THA THA độ 1 THA độ 2 THA độ 3 thường Không có YTNC tim mạch Nguy cơ thấp Nguy cơ trung bình Nguy cơ cao Có từ 1-2 YTNC Nguy cơ Nguy cơ Nguy cơ Nguy cơ Nguy cơ thấp thấp trung bình trung bình rất cao Có ³ 3 YTNC tim mạch hoặc hội chứng chuyển hoá hoặc tổn thương cơ quan đ ích hoặc đ ái tháo đường Nguy cơ trung bình Nguy cơ cao Nguy cơ cao Nguy cơ cao Nguy cơ rất cao Đã có biến cố hoặc có bệnh tim mạch hoặc có bệnh thận mạn tính Nguy cơ rất cao Nguy cơ rất cao Nguy cơ rất cao Nguy cơ rất cao Nguy cơ rất cao tim mạch 1.1.6. Nguyên tắc điều trị THA là bệnh mạn tính nên cần theo dõi đều, điều trị đúng phác đồ, đủ liều, hàng ngày và điều trị lâu dài. Cần đưa huyết áp về mức “huyết áp mục tiêu” và giảm tối đa “nguy cơ tim mạch”. Khi điều trị đã đạt huyết áp mục tiêu, cần tiếp tục duy trì phác đồ điều trị lâu dài kèm theo việc theo dõi chặt chẽ, định kỳ để điều chỉnh kịp thời. Điều trị cần hết sức tích cực ở bệnh nhân đã có tổn thương cơ quan đích nhưng không nên hạ huyết áp quá nhanh đ ể tránh biến chứng thiếu máu ở các cơ quan đích, trừ tình huống cấp cứu [6]. 7 1.1.7. Phác đồ điều trị Hình 1.2. Phác đồ điều trị tăng huyết áp chung và nhóm có chỉ định bắt buộc theo Hội Tim mạch học Việt Nam năm 2015 [4] ACEI: Angiotensin-converting Enzyme Inhibitors (Thuốc ức chế men chuyển angiotensin); ARB: Angiotensin II Receptor Blockers (Thuốc chẹn thụ thể angiotensin II); CCB: Calcium Channel Blockers (Thuốc chẹn kênh calci), BB: b Blockers (thuốc chẹn thụ thể b). 8 Hình 1.3. Phác đồ điều trị THA theo JNC VIII 2014 [29]