Tài liệu Học thuyết về cntb độc quyền và cntb độc quyền nn

Chương 3: Học thuyết về chủ nghĩa tư bản độc quyền và chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Câu 1: Trình bày nguyên nhân ra đời chủ nghĩa tư bản độc quyền? Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển qua hai giai đoạn :Giai đoạn chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh và giai đoạn tư bản độc quyền. Chủ nghiã tư bản độc quyền xuất hiện vào cuối thế kỉ XIX ,đầu thế kỉ XX. Các mác và Ăngghen đã dự báo : “ Cạnh trnah tự do sinh ra tích tụ và tập trung sản xuất ,tích tụ và tập trung sản xuất phát triển đến một mức độ nào đó sẽ dẫn đến độc quyền”. Do những nguyên nhân chủ yếu sau: + Thứ nhất , sự phát triển của LLSX dưới tác động của tiến bộ khoa học kĩ thuật đẩy nhanh quá trình tích tụ và tập trung sản xuất ,hình thành các xí nghiệp có quy mô lớn. + Thứ hai, vào những năm 30 cuối thế kỉ XIX ,những thành tựu khoa học –kĩ thuật mới xuất hiện: . Xuất hiện như lò luyện kim mới của bétsơme ,Mác-tanh,Tômát,… =>Tạo ra sản lượng gang thép với chất lượng cao . . Phát hiện axit H2SO4 ,Thuốc tím,.. . Nhiều máy móc ra đời :Động cơ đi –ê- zen ,máy phát điện ,máy phát điện ,máy tiện ,máy phay,… . Phát triển những phương tiện vấn tải mới :xe hơi,tàu thủy ,xe điện,máy bay,..đặc biệt là đường sắt. =>dẫn đến tăng năng xuất lao động ,tăng khả năng tích lũy TB,thúc đẩy phát triển sản xuất lớn,… + Thứ ba:Sự tác động của các quy luật kinh tế của chủ nghĩa tư bản như:Quy luật giá trị thặng dư ,quy luật tích lũy,..=>Làm biến đổi cơ cấu kinh tế của xã hội tư bản theo hướng tập chung sản xuất quy mô lớn. + Thứ tư:Cạnh tranh khốc liệt buộc các nhà tư bản phải tích cực cải tiến kĩ thuật ,tăng quy mô tích lũy để thắng thế trong cạnh tranh .Cạnh tranh gay gắt làm cho các nhà tư bản vừa và nhỏ bị phá sản ,các nhà tư bản lớn phát tài . + Thứ năm:Cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1873 trong toàn bộ thế giới tư bản chủ nghĩa là phá sản hàng loạt xí nghiệp vừa và nhỏ ,thúc đẩy nhanh chóng quá trình tích tụ và tập trung tư bản. + Thứ sáu:Sự phát triển của hệ thống tín dụng tư bản chủ nghĩa trở thành đòn bẩy mạnh mẽ thúc đẩy tập trung sản xuất ,nhất là việc hình thành các công ty cổ phần ,tạo tiền đề cho sự ra đời của tổ chức độc quyền. =>Lê-nin đã khẳng định : “cạnh tranh tự do đẻ ra tập trung sản xuất và sự tập trung sản xuất này,khi phát triển tới một mức độ nhất định ,lại dẫn tới độc quyền.” Câu 2:Trình bày bản chất của CNTB Độc quyền?  Xét về bản chất CNTB độc quyền là một nấc thang phát triển mới của CNTB.  CNTB độc quyền là CNTB trong đó ở hầu hết các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế tồn tại các tổ chức tư bản độc quyền và chúng chi phối sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế.  Sự ra đời của CNTB độc quyền vẫn không làm thay đổi được bản chất của CNTB. Bản thân quy luật lợi nhuận độc quyền cũng chỉ là một hình thái biến tướng của quy luật giá trị thặng dư. Câu 3:Trình bày những đặc điểm kinh tế của CNTB độc quyền? Có 5 đặc điểm chính về kinh tế của chủ nghĩa TBĐQ:      Sự tập trung sản xuất và tổ chức độc quyền. Tư bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính. Xuất khẩu tư bản Sự phân chia thế giới về kinh tế giữa các tổ chức độc quyền. Sự phân chia thế giới về lãnh thổ giữa các cường quốc đế quốc. Câu 4:Trình bày sự tập trung sản xuất và tổ chức độc quyền ? - Tích tụ và tập trung sản xuất cao dẫn đến hình thành các tổ chức độc quyền là đặc điểm kinh tế cơ bản của chủ nghĩa đế quốc. - Tổ chức độc quyền là tổ chức liên minh giữa các nhà tư bản lớn để tập trung vào trong tay phần lớn việc sản xuất và tiêu thụ một số loại hàng hóa nào đó nhằm mục đích thu được lợi nhuận độc quyền cao. - Những hình thức độc quyền cơ bản:cácten, xanhđia,tơrớt,côngxoóc xiom,cônggơlômêrát. + Cácten là hình thức tổ chức độc quyền giữa các nhà tư bản kí hiệp nghị thỏa thuận với nhau về giá cả ,quy mô sản lượng ,thị trường tiêu thụ ,kí hạn thanh toán,..các nhà tư bản tham gia thì học vẫn độc lập về sản xuất và thương nghiệp. + Xanhđica:là hình thức tổ chức độc quyền cao hơn và ổn định hơn cácten.Các xí nghiệp tham gia vẫn giữ độc lập về sản xuất ,chỉ mất độc lập về lưu thông.Mục đích của nó là thống nhất đầu mối mua –bán nguyên liệu với giá rẻ để bán với giá cao nhằm thu lợi nhuận độc quyền cao. + tơ rớt là hình thức độc quyền cao hơn các ten và xanh đi ca ,nhằm thống nhất việc sản xuất ,tiêu thụ ,tài vụ do một ban quản trị quản lí.Các hà tư bản tham gia trở thành những cổ đông thu lợi nhuận theo số lượng cổ phẩn. + Côngxoócxiom là hình thức tổ chức cao hơn các hình thức trên .Các nhà tư bản liên kết với nhau về kinh tế và kĩ thuật và hoàn toàn phụ thuộc vào tài chính của một nhóm tư bản kếch xù. (Khi bắt đầu chuyển sang CNTB- ĐQ thì hình thức thống trị là công ty cổ phần. Những liên minh độc quyền này đầu tiên hình thành theo sự liên kết ngang ( cùng ngành) dưới hình thức: Cácten, Xanhđica, Trớt. + Sau đó là sự liên kết dọc. Sự liên kết này không chỉ các xí nghiệp lớn mà cả các Xanhđica, Trớt thuộc các ngành khác nhau nhưng có liên quan với nhau về kinh tế - kỹ thuật dẫn đến hình thành các công ty độc quyền lớn như: Côngxoocxiom.) Câu 5:Trình bày tư bản tài chính và bọn đầu sỏ tài chính: - Song song với qúa trình tích tụ và tập trung sản xuất, thì trong ngành ngân hàng cũng diễn ra một quá trình tương tự. Hình thành các tổ chức độc quyền ngân hàng. - Sự ra đời của các tổ chức độc quyền ngân hàng đã làm thay đổi vai trò của ngân hàng: + Từ chỗ là trung gian trong việc thanh toán và tín dụng, nay do nắm được phần lớn tư bản tiền tệ trong xã hội, ngân hàng đã có quyền lực vạn năng chi phối các hoạt động kinh tế xã hội: * Các tổ chức độc quyền ngân hàng cho các tổ chức độc quyền công nghiệp vay và nhận gửi số tiền lớn của các tổ chức độc quyền công nghiệp tring một thời gian dài, nên lợi ích của chúng quyện chặt vào nhau. Hai bên đều quan tâm đến hoạt động của nhau, tìm cách thâm nhập vào nhau, hình thành nên TB tài chính. - Khái niệm: TB tài chính là sự thâm nhập và dung hợp vàp nhau giữa TB độc quyên trong ngân hàng và TB độc quyền trong công nghiệp. - Sự phát triển của TB tài chính đã dẫn đến sự hình thành một nhóm nhỏ độc quyền chi phối toàn bộ hệ thống kinh tế, chính trị xã hội của xã hội TB. Đó chính là bọn đầu sỏ tài chính. * Bọn đầu sỏ tài chính thực hiện sự thống trị của mình bằng "chế độ tham dự" với số phiếu khống chế mà chi phối được công ty gốc (công ty mẹ) -> chi phối công ty con ->chi phối công ty cháu… Như vậy chỉ bằng một số TB nhất định một đầu sỏ tài chính có thể chi phối được những lĩnh vực sản xuất Câu 6:Trình bày xuất khẩu tư bản? - Xuất khẩu hàng hóa là mang hàng hóa ra nước ngoài để thực hiện giá trị và giá trị thặng dư. - Xuất khẩu tư bản là xuất khẩu giá trị ra nước ngoài (đầu tư tư bản ra nước ngoài) nhằm mục đích chiếm đoạt giá trị thặng dư ở các nước nhập khẩu tư bản đó. - Xuất khẩu tư bản là tất yếu + Vì trong các nước tư bản có hiện tượng "thừa tư bản". + Giá trị nguyên liệu và nhân công ở các nước chậm phát triển rẻ, nhưng lại thiếu vốn và kỹ thuật + Thị trường tiêu thụ hàng hóa rộng lớn. - Hình thức xuất khẩu TB: + Xuất khẩu tư bản trực tiếp: Xây dựng các xí nghiệp, trực tiếp kinh doanh thu lợi nhuận,.... + Xuất khẩu tư bản gián tiếp: Cho vay tư bản để thu lợi tức…. - Xuất khẩu TB vừa có tác dụng tích cực vừa có tác dụng tiêu cực, đặc biệt là đối với các nước nhận đầu tư, có thể dẫn tới tình trạng lệ thuộc về kinh tế, dẫn tới lệ thuộc về chính trị. Câu 7: Trình bày sự phân chia thế giới về kinh tế giữa các tổ chức độc quyền? Quá trình tích tụ và tập trung tư bản phát triển ,việc xuất khẩu tư bản tăng lên cả về quy mô và phạm vi tất yếu dẫn đến sự phân chia thế giới về mặt kinh tế giữa các tập đoàn tư bản độc quyền và hình thành các tổ chức độc quyền quốc tế. Thị trường trong nước thì luôn gắn liền với thị trường ngoài nước. Thị trường ngoài nước cồn có ý nghĩa vô cùng đặc biệt: . Một mặt ,do lực lượng sản xuất phát triển cao đòi hỏi ngày càng phải có nhiều nguồn nguyên liệu và tiêu thụ . Mặt khác ,do thèm khát lợi nhuận siêu ngạch thúc đẩy tư bản độc quyền tăng cường bành trướng ra nước ngoài. Sự đụng độ trên trường quốc tế giữa các tổ chức độc quyền quốc gia dẫn đến các cuộc cạnh tranh khốc liệt và tất yếu sẽ dẫn đến xu hướng thỏa hiệp và kí kết các hiệp định để củng cố địa vị độc quyền. Câu 8:Trình bày sự phân chia thế giới về lãnh thổ giữa các cường quốc đế quốc? Chủ nghĩa tư bản phát triển càng cao ,nguyên liệu càng thiếu thốn ,sự cạnh tranh càng gay gắt và việc tìm kiếm các nguồn nguyên liệu trên toàn thế giới càng ráo riết thì cuộc đấu tranh để chiếm thuộc địa càng quyết liệt hơn. Các cường quốc đế quốc ra sức xâm chiếm thuộc địa ,bởi vì thuộc địa là nơi đảm bảo nguồn nguyên liệu và thị trường thường xuyên ;là nơi tương đối an toàn trong cạnh tranh ,bảo đảm an toàn những mục đích về kinh tế ,chính trị và quân sự. Sự phân chia lãnh thổ và phát triển không đều của chủ nghĩa tư bản tất yếu dẫn đến cuộc đấu tranh đòi chia lại thế giới=>Xảy ra chiến tranh thứ nhất (1914-1918) và chiến tranh thế giới thứ hai(1939-1945). Câu 9:Trình bày những nguyên nhân ra đời chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước? Nguyên nhân: . Tích tụ tư bản và tập trung tư bản càng lớn thì tích tụ và sản xuất ngày càng cao => xuất hiện những cơ cấu kinh tế lớn=>đòi hỏi sự điều tiết xã hội với sản xuất và phân phối=>Nhà nước phải đại biểu cho toàn bộ xã hội quản lí nền sản xuất.LLSX xã hội hóa cao,mâu thuẫn gay gắt với hình thức chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa =>chủ nghĩa tư bản nhà nước ra đời. . Sự phát triển của phân công lao động xã hội => xuất hiện một số ngành mà các tổ chức độc quyền tư bản tư nhân không thể hoặc không muốn kinh doanh do đầu tư lớn ,thu hồi vốn chậm và ít lợi nhuận như :Giao thông,năng lượng,…=>đòi hỏi nhà nước tư sản phải đứng ra đảm nhiệm kinh doanh. . Sự thống trị của độc quyền đã làm sâu sắc thêm sự đối kháng giữa giai cấp tư sản với giai cấp vô sản và nhân dân lao động.=>Nhà nước phải có chính sách để xoa dịu mâu thuẫn đó . . Cùng với xu hướng quốc tế hóa đời sống kinh tế ,sự bành trướng của các liên minh độc quyền quốc tế vấp phải những hàng rào quốc gia dân tộc và xung đột lợi ích.=>Các nhà nước tư sản phải phối hợp với nhau để điều tiết các quan hệ kinh tế và chính trị. Câu 10:Trình bày bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước? Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là sự kếp hợp sức mạnh của các tổ chức độc quyền tư nhân với sức mạnh của nhà nước tư sản thành một thiết chế và thể chế thống nhất ,trong đó nhà nước tư sản bị phụ thuộc vào các tổ chức độc quyền và can thiệp vào quá trình kinh tế nhằm bảo vệ lợi ích của tổ chức độc quyền và cứu nguy cho CNTB. Chủ nghĩa TB độc quyền nhà nước là một nấc thang phát triển mới của chủ nghĩa tư bản độc quyền. Nó là sự thống nhất của ba quá trình gắn bó chặt chẽ với nhau : . Tăng sức mạnh của các tổ chức độcc quyền. . Tăng vai trò can thiệp nhà nước vào kinh tế. . Kết hợp sức mạnh kinh tế của độc quyền tư nhân với sức mạnh chính trị của nhà nước trong một thể thống nhất và bộ máy nhà nước phụ thuộc vào các tổ chức độc quyền. Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là một quan hệ và kinh tế ,chính trị ,xã hội chứ không phải là một chính sách trong giai đoạn độc quyền của chủ nghĩa tư bản. Chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước là hình thức vận động mới của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa nhằm duy trì sự tồn tại của CNTB làm cho CNTB thích nghi với điều kiện lịch sử mới. Câu 11:Những biểu hiện chủ yếu của tư bản độc quyền nhà nước? . Sự kết hơp về nhân sự giữa các tổ chức độc quyền về nhà nước. . Sự hình thành và phát triển sở hữu tư bản độc quyền nhà nước. . Sự điều tiết kinh tế của nhà nước tư sản. Câu 12:Trình bày sự kết hợp về nhân sự giữa các tổ chức độc quyền về nhà nước? - Sự kết hợp về nhân sự được thực hiện thông qua các hội chủ xí nghiệp mang những tên khác nhau. - Các hội chủ xí nghiệp này trở thành lực lượng chính trị ,kinh tế to lớn ,là chỗ dựa cho chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. - Vai trò của các hội ,lớn đến mức mà dư luận thế giới đã phải gọi là chính phủ đằng sau chính phủ,một quyền lực thực tế đằng sau quyền lực của chính quyền. - Các quan chức chính phủ mua cổ phần khống chế trong các tổ chức độc quyền. - Sự thâm nhập của tổ chức chính quyền vào chính phủ và ngược lại=>Tạo ra những biểu hiện mới trong mối quan hệ giữa các tổ chức độc quyền và cơ quan nhà nước từ TW đến địa phương. Câu 13:Trình bày sự hình thành và phát triển sở hữu tư bản độc quyền nhà nước? Sở hữu tư bản độc quyền nhà nước là sở hữu tập thể của giai cấp tư sản độc quyền có nhiệm vụ ủng hộ và phục vụ lợi ích của tư bản độc quyền nhằm duy trì sự tồn tại của CNTB. Sở hữu NN bao gồm :Tư sản ,bất động sản ,những xí nghiệp nhà nước trong công nghiệp và trong các lĩnh vực kết cấu hạ tầng kinh tế -xã hội,nhưng quan trọng nhất vẫn là ngân sách nhà nước. Sở hữu nhà nước được hình thành dưới nhiều hình thức khác nhau :xây dựng xí nghiệp bằng vốn của ngân sách ,quốc hữu hóa xí nghiệp tư nhân bằng cách mua lại ,nhà nước mua cổ phần cả các xí nghiệp tư nhân,.. Nó thực hiện các chức năng quan trọng: . Mở rộng sản xuất TBCN . Giải phóng tư bản của tổ chức độc quyền từ những ngành ít lãi để đưa vào kinh doanh có hiệu quả hơn. . Làm chỗ dựa về kinh tế cho nhà nước . Câu 14: Trình bày sự điều tiết kinh tế cuả nhà nước tư sản? Hệ thống điều tiết của NN tư sản hình thành một tổng thể những thiết chế và thể chế kinh tế của nhà nước.Nó bao gồm bộ máy quản lí gắn liền với hệ thống chính sách,có khả năng điều tiết toàn bộ nền kinh tế quốc dân và toàn bộ quá trình tái sản xuất xã hội. Các chính sách kinh tế của nhà nước tư sản là sự thể hiện rõ nét nhất sự điều tiết kinh tế của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước.Chúng bao gồm nhiều lĩnh vực:Chống khủng hoảng kinh tế,chống lạm phát,… Các công cụ chủ yếu của nhà nước tư sản để thực hiện chính sách để điều tiết kinh tế và thực hiện chính sách kinh tế như:Ngân sách,thuế ,hệ thống tín dụng, … Hệ thống điều tiết kinh tế của nhà nước TS là sự kết hợp chặt chẽ giữa ba cơ chế: . Cơ chế thị trường . Cơ chế hoạch hóa của các tổ chức độc quyền, . Cơ chế điều tiết của nhà nước nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế của CNTB độc quyền.