Tài liệu Dịch vụ công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện thanh sơn tỉnh phú thọ

TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA TÂM LÍ GIÁO DỤC TRẦN THỊ THÚY HẰNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI HUYỆN THANH SƠN - TỈNH PHÚ THỌ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Công tác xã hội Phú Thọ, 2018 1 TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG KHOA TÂM LÍ GIÁO DỤC TRẦN THỊ THÚY HẰNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI HUYỆN THANH SƠN - TỈNH PHÚ THỌ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Công tác xã hội Giảng viên hướng dẫn: ThS. Bùi Thị Hải Linh Phú Thọ, 2018 2 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới ThS. Bùi Thị Hải Linh người đã hướng dẫn, chỉ bảo tận tình, cùng những lời khuyên quý giá của cô trong quá trình tôi học tập, nghiên cứu thực hiện đề tài luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giảng dạy tại trường Đại học Hùng Vương cùng các thầy cô trong khoa Tâm lý giáo dục đã trang bị cho tôi những kiến thức hữu ích trong thời gian tôi học tập tại trường. Đó là tiền đề cơ sở để tôi có thể thực hiện được tốt đề tài này. Tôi xin chân thành cảm ơn! i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và được sự hướng dẫn khoa học của ThS. Bùi Thị Hải Linh. Các kết quả nghiên cứu trong khóa luận là trung thực. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện khóa luận này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong khóa luận đã được chỉ rõ nguồn gốc và được phép công bố. Phú Thọ, ngày 30 tháng 5 năm 2018 Sinh viên thực hiện Trần Thị Thúy Hằng ii MỤC LỤC PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................... 1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI .......................................................................... 1 2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................................................... 2 3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN ............................................................. 5 4. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI................................................................................................ 5 5. ĐỐI TƯỢNG, KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU ....................................................... 5 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ...................................................................................... 5 7. CÁCH TIẾP CẬN, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................... 6 PHẦN HAI: PHẦN NỘI DUNG ................................................................................ 9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ ................................................................................................................... 9 1.1. Các khái niệm cơ bản ........................................................................................... 9 1.1.1. Khái niệm công tác xã hội ................................................................................. 9 1.1.2. Khái niệm dịch vụ ............................................................................................. 9 1.1.3. Khái niệm dịch vụ CTXH ............................................................................... 10 1.1.4. Khái niệm phụ nữ ............................................................................................ 10 1.1.5. Khái niệm dân tộc ........................................................................................... 11 1.1.6. Khái niệm phụ nữ dân tộc thiểu số.................................................................. 12 1.1.7. Khái niệm sức khỏe sinh sản ........................................................................... 12 1.1.8. Khái niệm dịch vụ công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản ... 13 1.2. Các khái niệm liên quan ..................................................................................... 14 1.2.1. Khái niệm công tác xã hội nhóm .................................................................... 14 1.2.2. Đặc điểm của phụ nữ dân tộc thiểu số ............................................................ 15 1.3. Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số ................................................................................. 17 1.3.1. Vai trò là nhân viên y tế .................................................................................. 17 1.3.2. Vai trò là người tham vấn ............................................................................... 18 1.3.3. Vai trò là người kết nối ................................................................................... 18 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến dịch vụ công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số .......................................................... 19 iii 1.4.1. Phong tục tập quán .......................................................................................... 19 1.4.2. Trình độ dân trí................................................................................................ 20 1.4.3. Kinh tế ............................................................................................................. 20 1.4.4. Cơ sở vật chất, y tế .......................................................................................... 20 1.5. Các lý thuyết có liên quan .................................................................................. 21 1.5.1. Thuyết nhu cầu ................................................................................................ 21 1.5.3. Thuyết nhận thức – hành vi ............................................................................. 22 1.5.4. Thuyết sinh thái ............................................................................................... 22 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1............................................................................................ 23 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI HUYỆN THANH SƠN - TỈNH PHÚ THỌ ...................................................... 24 2.1. Khái quát địa bàn nghiên cứu............................................................................. 24 2.2. Thực trạng chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện Thanh Sơn ...................................................................................................... 24 2.2.1. Thực trạng công tác tuyên truyền, giáo dục, kế hoạch hóa gia đình ............... 24 2.2.2. Thực trạng việc chăm sóc sức khỏe sinh sản của phụ nữ dân tộc thiểu số ..... 28 2.3. Thực trạng dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện Thanh Sơn - tỉnh Phú Thọ ......................................................................... 30 2.3.1. Thực trạng dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện Thanh Sơn ............................................................................................. 30 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện Thanh Sơn - tỉnh Phú Thọ ................................... 38 2.4.1. Phong tục tập quán .......................................................................................... 38 2.4.2. Trình độ dân trí................................................................................................ 41 2.4.3. Kinh tế ............................................................................................................. 45 2.4.4. Cơ sở vật chất, y tế .......................................................................................... 49 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2............................................................................................ 51 CHƯƠNG 3: ỨNG DỤNG CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI HUYỆN THANH SƠN - TỈNH PHÚ THỌ ............................................................................. 52 iv 3.1. Ứng dụng công tác xã hội nhóm trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số ............................................................................................. 52 3.1.1. Thành lập nhóm............................................................................................... 52 3.1.2. Giai đoạn khảo sát nhóm ................................................................................. 54 3.1.3. Giai đoạn thực hiện các hoạt động .................................................................. 56 3.1.4. Kết thúc ........................................................................................................... 61 3.2. Đề xuất biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dịch vụ công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số.................................... 64 3.2.1. Nâng cao kiến thức của cán bộ nhân viên Dân số - kế hoạch hóa gia đình về chăm sóc sức khỏe sinh sản ...................................................................................... 64 3.2.2. Nhóm giải pháp nhằm đảm bảo tài chính cho công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với với phụ nữ người dân tộc thiểu số .................................................. 65 3.2.3. Củng cố và hoàn thiện mạng lưới y tế cơ sở, đổi mới chăm sóc sức khỏe ban đầu nhằm chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với với phụ nữ người dân tộc thiểu số .. 66 3.2.4. Nhóm giải pháp về cơ sở vật chất, trang thiết bị, thuốc thiết yếu, khoa học và công nghệ trong chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với với phụ nữ người dân tộc thiểu số ............................................................................................................................... 67 3.2.5. Nhóm giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe bà mẹ trẻ em, hiệu quả của dịch vụ CTXH trong việc chăm sóc SKSS đối với PNDTTS. 68 3.2.6. Nhóm giải pháp nhằm nâng cao kiến thức cho phụ nữ dân tộc thiểu số về chăm sóc sức khỏe sinh sản ...................................................................................... 69 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3............................................................................................ 71 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 72 1. KẾT LUẬN ........................................................................................................... 72 2. KHUYẾN NGHỊ ................................................................................................... 72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 74 PHỤ LỤC v DANH MỤC VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT DIỄN GIẢI BPTT Biện pháp tránh thai CTXH Công tác xã hội DSKHHGĐ Dân số kế hoạch hóa gia đình KHHGĐ Kế hoạch hóa gia đình SKSS Sức khỏe sinh sản SV Sinh viên TC Thân chủ vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Công tác truyền thông chăm sóc sức khỏe sinh sản trên địa bàn huyện Thanh Sơn giai đoạn 2014 - 2017 ............................................................................. 26 Bảng 2.2: Kết quả thực hiện việc chăm sóc sức khỏe sinh sản tại huyện Thanh Sơn29 Bảng 2.3: Sử dụng dịch vụ sinh đẻ của PNDTTS tại huyện Thanh Sơn .................. 31 Bảng 2.4: Sử dụng các dịch vụ phòng tránh thai tại huyện Thanh Sơn .................... 33 Bảng 2.5: Nhu cầu sử dụng dịch vụ CTXH trong việc chăm sóc SKSS tại huyện Thanh Sơn ................................................................................................................. 36 Bảng 2.6: Ảnh hưởng của yếu tố phong tục tập quán đến việc chăm sóc SKSS tại huyện Thanh Sơn. ..................................................................................................... 40 Bảng 2.7: Trình độ học vấn của PNDTTS tại huyện Thanh Sơn.............................. 43 Bảng 2.8: Ảnh hưởng của yếu tố trình độ dân trí tới việc chăm sóc SKSS đối với PNDTTS tại huyện Thanh Sơn ................................................................................. 44 Bảng 2.9: Cơ cấu nghề nghiệp của phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện Thanh Sơn .. 46 Bảng 2.10: Ảnh hưởng của yếu tố điều kiện kinh tế đến việc chăm sóc SKSS đối với PNDTTS tại huyện Thanh Sơn ........................................................................... 48 Bảng 2.11: Ảnh hưởng của yếu tố cơ sở vật chất, y tế đến việc chăm sóc SKSS đối với PNDTTS tại huyện Thanh Sơn ........................................................................... 49 vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Dịch vụ khám phụ khoa tại huyện Thanh Sơn ........................... 34 Biểu đồ 2.2: Tỷ lệ tiếp cận các dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS đối với PNDTTS tại huyện Thanh Sơn ....................................................................... 37 Biểu đồ 2.3: Tự đánh giá về mức sống của gia đình phụ nữ dân tộc thiểu số tại xã huyện Thanh Sơn ........................................................................................ 47 viii PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế, vai trò của nguồn nhân lực trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển xã hội. Vì vậy trong thời gian qua Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách phát triển nguồn lực con người, trong đó chăm sóc sức khỏe sinh sản cho phụ nữ dân tộc thiểu số luôn là vấn đề được đặt lên hàng đầu. Chăm sóc sức khỏe sinh sản là một trong những mục tiêu quan trọng của Ủy ban dân số Gia đình và Trẻ em của Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, là nhiệm vụ trọng tâm của chiến lược phát triển kinh tế xã hội. Chăm sóc sức khỏe sinh sản góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân và cộng đồng, nâng cao chất lượng dân số, kế hoạch hóa gia đình và cải tạo nòi giống. Không những vậy chăm sóc sức khỏe sinh sản còn góp phần giữ vững ổn định xã hội, củng cố hạnh phúc gia đình và thực hiện thắng lợi mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Dịch vụ công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản với các hoạt động tuyên truyền, vận động và các dịch vụ khám chữa bệnh… sẽ góp phần phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý có hiệu quả các bệnh lây truyền qua đường tình dục, đặc biệt là ngăn chặn, đẩy lùi và khắc phục hậu quả của đại dịch HIV/AIDS. Dịch vụ CTXH trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản cho phụ nữ cả nước nói chung và phụ nữ dân tộc thiểu số nói riêng hiện nay đang trở thành một vấn đề ưu tiên của chiến lược chăm sóc sức khỏe cộng đồng. Những nỗ lực trong việc triển khai các chiến lược quốc gia cũng như các chương trình y tế đã đem lại những chuyển biến tích cực trong công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản cho phụ nữ và đã đạt được nhiều kết quả quan trọng trong những năm qua. Đặc biệt công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản luôn được chú trọng lồng ghép với truyền thông kế hoạch hóa gia đình. Kết quả của những hoạt động đó đã làm thay đổi nhận thức của người dân trong việc bảo vệ sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống cho phụ nữ. Tuy nhiên việc thực hiện chăm sóc sức khỏe sinh sản có sự chênh lệch giữa đồng bằng và các khu vực miền núi, đặc biệt những vùng có nhiều dân tộc thiểu số sinh sống. Do sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội tại khu vực miền núi, nơi có 1 nhiều dân tộc thiểu số sinh sống còn thấp, đời sống kinh tế của người dân chưa cao, phong tục tập quán lạc hậu. Sự hạn chế trong tiếp cận thông tin, thiếu kiến thức về chăm sóc sức khỏe sinh sản là nguyên nhân gây ra tình trạng tử vong của sản phụ và trẻ sơ sinh hoặc ảnh hưởng đến sức khỏe của bà mẹ, trẻ em về sau. Bên cạnh đó hệ thống chăm sóc y tế và dịch vụ cung cấp các biện pháp tránh thai chưa được thực hiện tốt. Huyện Thanh Sơn là địa bàn tập trung nhiều dân tộc thiểu số sinh sống, đời sống của người dân còn nhiều khó khăn. Vấn đề cung cấp các dịch vụ công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản chưa được quan tâm đúng mức. Tuy nhiên, một phần nhỏ phụ nữ đã được tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản nhưng họ vẫn chủ quan và chưa áp dụng cách chăm sóc sức khỏe sinh sản cho bản thân mình. Nhận thức được tầm quan trọng cũng như ý nghĩa của vấn đề xã hội trên, đồng thời ý thức được vai trò của hoạt động công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản cho phụ nữ dân tộc thiểu số, chúng tôi chọn đề tài: “Dịch vụ công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện Thanh Sơn - tỉnh Phú Thọ” làm đề tài khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 2.1. Các công trình nghiên cứu trong nước về sức khỏe sinh sản của phụ nữ Tại Nghị quyết Hội nghị lần thứ IV của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VII năm 1993, trên cơ sở đặt “Công tác dân số kế hoạch hóa gia đình là một bộ phận quan trọng của chiến lược phát triển đất nước”, vấn đề này được coi như là một trong những vấn đề kinh tế - xã hội hàng đầu, một yếu tố cơ bản để nâng cao chất lượng cuộc sống của từng người, từng gia đình và toàn xã hội.[10] Nghiên cứu của Trần Thị Vân Anh và Lê Ngọc Hùng với tên gọi “Phụ nữ, giới và phát triển” cho rằng phụ nữ là người chịu thiệt thòi nhất trên mọi lĩnh vực ngay cả việc chăm sóc sức khỏe sinh sản. Phụ nữ hiếm khi trao đổi với chồng về các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục, kể cả khi họ cảm thấy chồng có thể gặp nguy cơ khi đi làm xa. Trên thực tế họ dành sự chăm sóc cho chồng và cho con, còn bản thân họ thì ít nhận được sự chăm sóc của người khác, trừ thời gian sau sinh. Kết quả nghiên cứu đã đưa ra nhận điṇh mức độ bình đẳng giới trong kinh tế, xã hội không tỷ lệ thuận với mức độ bình đẳng trong chăm sóc sức khỏe sinh sản.[2] 2 Trong cuốn sách “Phụ nữ, sức khỏe và môi trường” (Trung tâm nghiên cứu Giới, gia đình và môi trường trong phát triển) do nhà xuất bản Chính trị quốc gia xuất bản năm 2001 đã tập trung nghiên cứu vào vấn đề mối liên quan điều kiện, môi trường làm việc với sức khỏe lao động nữ. Đặc biệt quan tâm nghiên cứu sức khỏe sinh sản của phụ nữ, nghiên cứu nhận thức, thái độ và hành vi phòng ngừa bảo vệ sức khỏe nói chung, sức khỏe sinh sản của phụ nữ nói riêng.[22] Một công trình nghiên cứu đáng chú ý khác là “Phân tích tình hình phụ nữ và trẻ em của UNICEF” đã phản ánh tình hình kinh tế xã hội của Việt Nam có ảnh hưởng đến hệ thống chăm sóc sức khỏe và tình trạng sức khỏe của phụ nữ và trẻ em.[25] Trong cuốn “Mang thai và sinh đẻ sức khỏe sinh sản” nội dung trong cuốn này xoay quanh những vấn đề quan trọng nhất trong cuộc đời người phụ nữ: Mang thai, sinh đẻ và sức khỏe sinh sản. Khác với những ấn phẩm cùng chủ đề, cuốn sách này không sử dụng ngôn ngữ khoa học khô khan và xa lạ mà thủ thỉ kể cho bạn nghe những điều bạn muốn biết về bí mật của tạo hóa, sự kỳ diệu của thai nghén và sinh sản, những cảm xúc thiêng liêng của ngày đầu làm mẹ… Nó giúp bạn hay người bạn đời của bạn chuẩn bị đón nhận hạnh phúc và đồng thời cũng là thách thức lớn nhất của một người phụ nữ khi mang thai những ngày tháng tuyệt vời và khó khăn đó. Cuốn sách còn nói đến những vấn đề sức khỏe sinh sản khác mà nhiều phụ nữ dù không mong muốn nhưng có thể phải đương đầu. Nó mang lại kiến thức để giúp bạn bình tĩnh vượt qua khó khăn, lo lắng và đôi khi cả nỗi sợ hãi.[23] Như vậy có rất nhiều tác giả quan tâm đến vấn đề sức khỏe sinh sản cho phụ nữ, tuy nhiên vấn đề cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản cho phụ nữ dân tộc thiểu số còn rất ít. 2.2. Các công trình nghiên cứu nước ngoài về sức khỏe sinh sản của phụ nữ Nghiên cứu về sức khỏe sinh sản của phụ nữ đã được tiến hành từ lâu trên thế giới, đặc biệt ở các quốc gia phát triển. Sau bốn lần hội nghị về Dân số - Kế hoạch hóa gia đình ở Roma (1954), Belgrade (1965), Bucharest (1979), Mexico (1984), vấn đề về DSKHHGĐ ngày càng được nhìn nhận một cách thực tế hơn. Tuy nhiên, dấu mốc quan trọng đánh dấu sự quan tâm nghiên cứu về sức khỏe sinh sản là từ Hội nghị Quốc tế về Dân số và Phát triển (ICPD) tại Cai-rô, Ai Cập (Tháng 4 năm 1994). Sau khi định nghĩa 3 chính thức về sức khỏe sinh sản tại hội nghị này được thông qua và được thống nhất phổ biến đến các quốc gia trên thế giới thì mối quan tâm của các nhà quản lý xã hội, các nhà khoa học, các nhà giáo dục và toàn xã hội đối với vấn đề sức khỏe sinh sản cũng được nâng lên.[12] Hội nghị Phụ nữ thế giới lần thứ IV diễn ra ở Bắc Kinh (1995) đã khẳng định các quyền chăm sóc sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục. Sức khỏe sinh sản là vấn đề của mọi người trên thế giới vì những lý do chính như: Sự thiếu kiến thức về tình dục, các dịch vụ hay thông tin về sức khỏe sinh sản không phù hợp hoặc kém chất lượng, sự phổ biến của các hành vi tình dục có nguy cơ cao, các hành vi kì thị về mặt xã hội, thái độ tiêu cực đối với phụ nữ và trẻ em, quyền lực ít ỏi của phụ nữ và trẻ em không bảo vệ được họ trong việc quyết định đời sống tình dục và sinh sản.[12] Trong nhiều nghiên cứu về sức khỏe sinh sản trên thế giới, chúng ta có thể điểm qua bài tham luận “Vai trò của phụ nữ nông thôn Pakistan với tư cách là nhân tố làm thay đổi các quyền và sức khỏe sinh sản và tình dục của phụ nữ thông qua việc thành lập các ban vì sức khỏe của phụ nữ” của tác giả Farhat Sabir được trình bày tại Hội nghị Quốc tế: Nhận thức việc đảm bảo Quyền về Sức khỏe và Phát triển cho mọi người được tổ chức vào tháng 10 năm 2009, bài viết này đã trình bày những kết quả mà “Dự án sức khỏe phụ nữ” đạt được tại đất nước Pakistan thông qua việc đánh giá và đo lường tình trạng quyền về giới tính và sức khỏe sinh sản của phụ nữ nông thôn. Nghiên cứu này cũng đưa ra các giải pháp nhằm tăng cường việc thực hiện các Quyền về sức khỏe sinh sản cho phụ nữ.[6] Như vậy đã có rất nhiều các công trình nghiên cứu về chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ, trên đây chỉ là một số công trình tiêu biểu và có liên quan mật thiết đến vấn đề chăm sóc SKSS cho PNDTTS của chúng tôi. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu này chỉ đi sâu vào việc nghiên cứu lí luận, thực tiễn mà chưa tìm hiểu về việc áp dụng các dịch vụ CTXH trong việc chăm sóc SKSS đối với một đối tượng phụ nữ cụ thể và PNDTTS là một trong những đối tượng rất cần sự quan tâm giúp đỡ của xã hội. Do vậy, việc nghiên cứu về “Dịch vụ công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện Thanh Sơn - tỉnh Phú Thọ” là cần thiết trong nội dung nghiên cứu về CTXH ở nước ta hiện nay. 4 3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN * Ý nghĩa khoa học Nghiên cứu về “Dịch vụ công tác xã hội trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản đối với phụ nữ dân tộc thiểu số tại huyện Thanh Sơn - tỉnh Phú Thọ” nhằm tìm hiểu thực trạng dịch vụ chăm sóc SKSS của PNDTTS, tìm hiểu mức độ nhận thức, hành vi của họ trong công tác chăm sóc SKSS, tìm ra các yếu tố ảnh hưởng đến việc chăm sóc SKSS của họ. Đồng thời từ nghiên cứu này có tác dụng đóng góp những tri thức kinh nghiệm, làm sáng tỏ và hoàn thiện thêm một số vấn đề trong chăm sóc SKSS cho phụ nữ. * Ý nghĩa thực tiễn Đề tài làm sáng tỏ thực trạng dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS đối với PNDTTS, qua đó có thể thấy được nhu cầu sử dụng dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS của PNDTTS hiện nay. Đề tài sẽ góp phần vào việc nâng cao hiệu quả dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS của PNDTTS. 4. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI Đề tài tìm hiểu thực trạng dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS đối với PNDTTS huyện Thanh Sơn. Chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng đến dịch vụ chăm sóc SKSS, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hơn nữa dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS đối với PNDTTS. 5. ĐỐI TƯỢNG, KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU 5.1. Đối tượng nghiên cứu Dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS đối với PNDTTS. 5.2. Khách thể nghiên cứu - Nghiên cứu trên 200 PNDTTS tại huyện Thanh Sơn. - Nghiên cứu 2 cán bộ dân số, cán bộ y tế. - Nghiên cứu, trao đổi với cán bộ lãnh đạo. 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Phạm vi về nội dung: Dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS đối với PNDTTS. Phạm vi về thời gian nghiên cứu: Từ tháng 10/2017 đến tháng 4/2018. 5 Địa bàn nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trên địa bàn xã Hương Cần và thị trấn Thanh Sơn thuộc huyện Thanh Sơn - tỉnh Phú Thọ. 7. CÁCH TIẾP CẬN, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 7.1. Cách tiếp cận 7.1.1. Lý thuyết hệ thống Thuyết hệ thống là một trong những lý thuyết quan trọng được vận dụng trong CTXH khi thực hiện một tiến trình giúp đỡ cá nhân. Lý thuyết hệ thống đã chỉ ra các mối liên kết tất yếu trong mạng xã hội giữa cá nhân với cá nhân, với nhóm và ngược lại. Trong CTXH nói chung không thể không chú ý tới sự ảnh hưởng qua lại đó. Tạo dựng và phát huy những tiềm năng, sức mạnh của hệ thống sẽ tạo nên những lợi thế trong thực hành CTXH. Trong tiến trình can thiệp giải quyết vấn đề thân chủ, nhân viên CTXH vận dụng lý thuyết hệ thống làm cầu nối giữa thân chủ với gia đình, xã hội. Lý thuyết về CTXH trong chăm sóc SKSS: CTXH trong chăm sóc sức khỏe sinh sản là vấn đề xã hội rất cần sự quan tâm và chung tay giúp đỡ của mọi người. CTXH ngoài những chức năng huy động, liên kết và phát huy nguồn lực trợ giúp đối tượng có hoàn cảnh khó khăn; nghiên cứu dự báo và phòng ngừa nhằm hạn chế sự phát sinh, gia tăng các vấn đề của xã hội. Nếu đối tượng có vấn đề xã hội thì CTXH còn có chức năng can thiệp trực tiếp giải quyết các vấn đề mà đối tượng gặp phải. CTXH trong chức năng can thiệp trực tiếp giải quyết các vấn đề trong chăm sóc SKSS đối với PNDTTS thì nhân viên xã hội có nhiệm vụ cung cấp kiến thức và các dịch vụ về chăm sóc SKSS cho TC, sau đó tiến hành các phương pháp nghiệp vụ theo trình tự khoa học để giúp thân chủ giải quyết vấn đề của họ. 7.1.2. Thuyết nhu cầu Con người có nhiều nhu cầu khác nhau bao gồm cả nhu cầu vật chất và nhu cầu tinh thần. Ai cũng cần được yêu thương, được thừa nhận, được tôn trọng, cảm giác an toàn và được phát huy bản ngã… Do đó trong việc trợ giúp cho thân chủ nhân viên CTXH không chỉ trợ giúp TC thỏa mãn nhu cầu sinh lý cơ bản mà phải tập trung trợ giúp cho TC nhằm giúp TC thỏa mãn các nhu cầu tinh thần để sống lành mạnh hơn. Ngoài ra nhân viên CTXH còn xác định những nhu cầu nào của TC chưa được thỏa mãn tại thời điểm hiện tại, đặc biệt là các nhu cầu tâm lý của thân chủ để đáp ứng một cách kịp thời. Trong một số trường hợp, TC không có 6 khả năng thỏa mãn các nhu cầu cơ bản, việc kết nối họ với các nguồn lực là rất cần thiết.[26] 7.1.3. Thuyết nhận thức – hành vi Các vấn đề nhân cách hành vi của con người được tạo ra bởi những suy nghĩ sai lệch trong mối quan hệ tương tác với môi trường bên ngoài. Con người nhận thức lầm và gán nhãn nhầm từ tâm trạng ở trong ra đến hành vi bên ngoài, do đó gây nên những niềm tin, hình tượng, đối thoại nội tâm tiêu cực. Hầu hết hành vi là do con người học tập (trừ những hành vi bẩm sinh) đều bắt nguồn từ những tương tác với thế giới bên ngoài, do đó con người có thể học tập các hành vi mới, điều này sẽ sản sinh các hành vi, thái độ thích nghi và củng cố nhận thức. Như vậy, hành vi của con người không phải được tạo ra bởi môi trường, hoàn cảnh mà bởi cách nhìn nhận vấn đề. Con người học tập bằng cách quan sát, ghi nhớ và được thực hiện bằng suy nghĩ và quan niệm của mỗi người về những gì họ đã trải nghiệm. Thuyết nhận thức – hành vi là cơ sở giúp thân chủ giảm hành vi không phù hợp và tăng hành vi đúng đắn từ đó giúp TC có suy nghĩ tích cực và tương tác hài hòa với môi trường xung quanh.[27] 7.1.4. Thuyết sinh thái Thuyết sinh thái có vai trò quan trọng trong nền tảng triết lý của CTXH. Nó cho rằng con người chủ động tham gia vào quá trình phát triển và môi trường của họ luôn luôn thay đổi, bản thân họ cũng thay đổi. Theo lý thuyết này mỗi cá nhân đều có một môi trường sống và hoàn cảnh sống, coi các sinh vật tồn tại với nhau trong một môi trường sinh thái tác động lên nhau và tác động vào môi trường cũng như chịu tác động của môi trường. Nhân viên CTXH là người đóng vai trò tích cực trong việc tạo ra sự hài hòa giữa cá nhân và môi trường xung quanh. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Phương pháp nghiên cứu lý luận là phương pháp thu thập thông tin thông qua đọc sách báo, tài liệu nhằm mục đích tìm chọn những khái niệm và tư tưởng cơ bản là cơ sở cho lý luận của đề tài, hình thành giả thuyết khoa học, dự đoán về những thuộc tính của đối tượng nghiên cứu, xây dựng những mô hình lý thuyết hay thực nghiệm ban đầu. Chúng tôi áp dụng phương pháp phân tích tài liệu, nghiên cứu các số liệu về DSKHHGĐ, các số liệu thăm khám về SKSS tại bệnh viện và trạm y tế, qua các báo 7 cáo thống kê về DSKHHGĐ để đánh giá, phân tích tình hình sử dụng các dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS tại địa phương. 7.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp trò chuyện phỏng vấn Phương pháp trò chuyện phỏng vấn được sử dụng để thu thập những thông tin cần thiết về hoàn cảnh, đặc điểm của PNDTTS, cán bộ phụ nữ cơ sở về dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS tại địa bàn, qua đó thấy được những thuận lợi, khó khăn và nhu cầu của PNDTTS trong chăm sóc SKSS để rút ra những nhận định và đề xuất các giải pháp phù hợp. Đề tài tiến hành phỏng vấn các cán bộ dân số, nhân viên y tế ở các trạm y tế xã, phỏng vấn người dân tại xã Hương Cần và thị trấn Thanh Sơn. 7.2.2.2. Phương pháp quan sát Phương pháp quan sát được sử dụng trong suốt quá trình nghiên cứu để thu thập những thông tin liên quan đến vấn đề chăm sóc SKSS, tác giả quan sát những hành động, hành vi và thái độ, cách chăm sóc SKSS của PNDTTS tại huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. Đồng thời quan sát thái độ, phương pháp quản lý, chăm sóc, phục hồi chức năng của cán bộ nhân viên DSKHHGĐ. 7.2.2.3. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi là phương pháp mà người nghiên cứu thiết kế sẵn một phiếu hỏi với những câu hỏi được sắp xếp theo trật tự của suy luận lôgíc với trật tự được sắp xếp đúng đắn về phương pháp luận, người nghiên cứu có thể thu được những thông tin chuẩn xác về sự vật hoặc hiện tượng. 7.2.2.4. Phương pháp đặc thù trong CTXH Sử dụng phương pháp CTXH nhóm nhằm làm rõ vai trò nhân viên CTXH trong việc cung cấp các dịch vụ chăm sóc SKSS đối với PNDTTS. Đề xuất biện pháp và hướng dẫn PNDTTS các cách chăm sóc SKSS. Qua những thông tin về thực trạng sử dụng dịch vụ CTXH trong chăm sóc SKSS, nhân viên CTXH đưa ra cách thức trợ giúp cho PNDTTS để nâng cao hiểu biết về chăm sóc SKSS. 8 PHẦN HAI: PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI TRONG VIỆC CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ DÂN TỘC THIỂU SỐ 1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm công tác xã hội Hiện có rất nhiều khái niệm về “Công tác xã hội” được đưa ra từ các cá nhân, tổ chức trong nước và quốc tế. Mỗi nhà nghiên cứu hay mỗi tổ chức tìm hiểu về vấn đề này họ đưa ra các cách hiểu khác nhau. Năm 1970, Hiệp hội các nhân viên xã hội Mỹ (NASW) đã đưa ra khái niệm: Công tác xã hội là một hoạt động mang tính chuyên môn nhằm giúp đỡ những cá nhân, nhóm và cộng đồng có hoàn cảnh khó khăn để họ tự phục hồi chức năng xã hội và tạo ra các điều kiện thuận lợi cho họ đạt được mục đích cá nhân.[14] Theo Nguyễn Thị Oanh: CTXH nhằm trợ giúp cho cá nhân và cộng đồng tự giúp. Nó không phải là một hành động ban bố của từ thiện mà nhằm phát huy sứ mệnh của hệ thống thân chủ (cá nhân, nhóm và cộng đồng) để họ tự giải quyết vấn đề của mình.[15] Từ các cách hiểu trên, chúng tôi đưa ra cách hiểu chung nhất: “CTXH là một nghề, một hoạt động chuyên nghiệp nhằm trợ giúp các cá nhân, gia đình và cộng đồng nhằm nâng cao năng lực, đáp ứng nhu cầu và tăng cường chức năng xã hội đồng thời thúc đẩy môi trường xã hội về chính sách, nguồn lực và dịch vụ nhằm giúp cá nhân, gia đình, cộng đồng giải quyết và phòng ngừa các vấn đề xã hội góp phần đảm bảo an sinh xã hội”. 1.1.2. Khái niệm dịch vụ Có rất nhiều khái niệm về dịch vụ được phát biểu dưới những góc độ khác nhau như: Theo Luật giá năm 2013: Dịch vụ là hàng hóa có tính vô hình, quá trình sản xuất và tiêu dùng không tách rời nhau, bao gồm các loại dịch vụ trong hệ thống ngành sản phẩm Việt Nam theo quy định của pháp luật.[18] Theo Từ điển Tiếng Việt: Dịch vụ là công việc phục vụ trực tiếp cho những nhu cầu nhất định của số đông, có tổ chức và được trả công.[19;256] Theo Từ điển Wikipedia: Định nghĩa về dịch vụ trong kinh tế học được hiểu là những thứ tương tự như hàng hoá nhưng phi vật chất.[24] 9 Từ những khái niệm trên chúng tôi xây dựng khái niệm dịch vụ như sau: “Dịch vụ là hoạt động có chủ đích nhằm đáp ứng nhu cầu nào đó của con người. Đặc điểm của dịch vụ là không tồn tại ở dạng sản phẩm cụ thể (hữu hình) như hàng hoá nhưng nó phục vụ trực tiếp nhu cầu nhất định của xã hội”. 1.1.3. Khái niệm dịch vụ CTXH Hiện nay có rất nhiều khái niệm về dịch vụ CTXH được đưa ra từ các cá nhân, tổ chức, mỗi người đều có một cách nhìn nhận khác nhau: Dịch vụ CTXH thường phát triển theo hướng trở thành dịch vụ tại cộng đồng và góp phần cải thiện tính hiệu quả của dịch vụ phúc lợi xã hội. Cơ cấu các dịch vụ CTXH có sự kết hợp của các tổ chức Chính phủ và phi Chính phủ. Mối quan hệ này khác nhau giữa các nước do lịch sử phát triển của hệ thống phúc lợi xã hội, yếu tố văn hóa, xã hội và kinh tế chính trị của mỗi nước. Việc cung cấp dịch vụ xã hội và dịch vụ CTXH được thực hiện tại cấp chính quyền địa phương. Tác giả Trần Hậu, Đoàn Minh Tuấn cho rằng: Dịch vụ CTXH là những dịch vụ đáp ứng nhu cầu cộng đồng và cá nhân nhằm phát triển xã hội, có vai trò đảm bảo hạnh phúc, phúc lợi và công bằng xã hội, đề cao tính nhân văn và vì con người. Dịch vụ CTXH là hoạt động mang bản chất kinh tế, xã hội do Nhà nước, thị trường hoặc xã hội cung ứng tùy theo tính chất thuần công, không thuần công hay tư của từng lĩnh vực dịch vụ, bao gồm các lĩnh vực giáo dục, đào tạo, y tế, khoa học công nghệ, thông tin, thể dục thể thao và các trợ giúp xã hội khác.[9] Từ các khái niệm trên chúng tôi hiểu khái niệm dịch vụ CTXH như sau: “Dịch vụ công tác xã hội là một hoạt động lớn, phong phú và đa dạng, tồn tại và phát triển khách quan, gắn liền với quá trình phát triển của xã hội. Dịch vụ CTXH là hoạt động cung cấp, đáp ứng nhu cầu cho các cá nhân, nhóm người nhất định nhằm bảo đảm các giá trị và chuẩn mực xã hội. Dịch vụ CTXH có chức năng cung cấp và hỗ trợ thông qua các dịch vụ đặc thù giúp các công dân trong xã hội có thể xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn bằng sự độc lập về kinh tế, sự khẳng định quyền con người được hòa nhập và tham gia vào thị trường lao động cũng như các hoạt động cộng đồng, xã hội”. 1.1.4. Khái niệm phụ nữ Phụ nữ là khái niệm rất đặc biệt để phân biệt với đàn ông/nam giới và là một trong hai giới tính truyền thống, cơ bản và đặc trưng của loài người. 10