Tài liệu đánh giá hiệu quả của bài thuốc bạch cập, bối mẫu, diên hồ sách, đaị hoàng, cam thảo, mai mực trong điều trị viêm loét dạ dày tá tràng

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO BOÄ Y TEÁ ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH ----------------------------------- Võ Thị Trúc Phương ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA BÀI THUỐC BẠCH CẬP, BỐI MẪU, DIÊN HỒ SÁCH, ĐAỊ HOÀNG, CAM THẢO, MAI MỰC TRONG ĐIỀU TRỊ VIÊM LOÉT DẠ DÀY TÁ TRÀNG Luận văn Thạc Sĩ: Y học cổ truyền THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2018 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO BOÄ Y TEÁ ÑAÏI HOÏC Y DÖÔÏC THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Võ Thị Trúc Phương ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CỦA BÀI THUỐC BẠCH CẬP, BỐI MẪU, DIÊN HỒ SÁCH, ĐAỊ HOÀNG, CAM THẢO, MAI MỰC TRONG ĐIỀU TRỊ VIÊM LOÉT DẠ DÀY TÁ TRÀNG Ngành : Y học cổ truyền Mã số : 87 20 115 Luận văn Thạc sĩ Y HOÏC CỔ TRUYỀN NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TẠ VĂN TRẦM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu công bố trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. . I MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC BIỂU ĐỒ DANH MỤC SƠ ĐỒ - HÌNH ẢNH ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................... 1 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU.............................................................................. 3 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN ............................................................................. 4 1.1. Quan điểm YHHĐ về bệnh viêm loét dạ dày tá tràng ........................... 4 1.1.1. Sơ lược về giải phẫu, sinh lý dạ dày tá tràng ...................................... 4 1.1.2. Triệu chứng lâm sàng của bệnh lý VLDDTT. .................................... 6 1.1.3. Chẩn đoán viêm loét dạ dày tá tràng mạn. .......................................... 8 1.1.4. Hình ảnh nội soi viêm loét dạ dày tá tràng ......................................... 9 1.1.5. Điều trị viêm loét dạ dày tá tràng...................................................... 14 1.1.6. Tình hình các nghiên cứu điều trị VDDMT theo YHHĐ ............... 18 1.2. Quan điểm YHCT về Viêm loét dạ dày ............................................... 19 1.2.1. Một số đặc điểm về sinh lý, bệnh lý của Tỳ Vị theo YHCT ............ 19 1.2.2. Nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh của chứng Vị quản thống. .............. 21 1.2.3. Các thể lâm sàng Y học cổ truyền .................................................... 22 1.2.4. Điều trị. ............................................................................................. 23 1.3. Các nghiên cứu trên lâm sàng .............................................................. 25 1.4. Tổng quan về thuốc nghiên cứu ........................................................... 27 1.4.1. Cơ sở lí luận của thuốc nghiên cứu ................................................... 27 . . II 1.4.2. Tính năng các vị thuốc ...................................................................... 28 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN NGHIÊN CỨU ......... 32 2.1. Phương tiện và đối tượng nghiên cứu .................................................. 32 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu:. ..................................................................... 32 2.1.2. Phương tiện ....................................................................................... 33 2.2. Phương pháp ......................................................................................... 34 2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ........................................................................... 34 2.2.2. Dân số mục tiêu: ............................................................................... 34 2.2.3. Cỡ mẫu nghiên cứu ........................................................................... 34 2.2.4. Kỹ thuật chọn mẫu ............................................................................ 35 2.2.5. Tiêu chuẩn chọn mẫu ........................................................................ 35 2.2.6. Tiêu chuẩn đánh giá .......................................................................... 36 2.2.7. Các biến số, chỉ số và phương pháp thu thập số liệu: ....................... 38 2.2.8. Tổ chức thực hiện: ............................................................................ 42 2.2.9. Công cụ đánh giá............................................................................... 42 2.2.10. Vấn đề y đức. .................................................................................. 43 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ....................................................... 44 3.1 Đặc điểm bệnh nhân nghiên cứu trước điều trị ..................................... 44 3.2. Kết quả điều trị trên bệnh nhân ............................................................ 46 3.2.1.Thay đổi triệu chứng trước và sau điều trị bài thuốc YHCT………..46 3.2.2. Đánh giá mức độ đau thượng vị theo VAS ....................................... 47 3.3. Kết quả nghiên cứu đối với 2 thể bệnh YHCT..................................... 50 . . III 3.3.1. Đặt điểm bệnh nhân nghiên cứu sau điều trị của 2 thể bệnh YHCT .... ..................................................................................................................... 50 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ, BÀN LUẬN, KIẾN NGHỊ.................................... 53 4.1. Tác dụng điều trị trên bệnh nhân .......................................................... 53 4.1.1. Đặc điểm bệnh nhân nghiên cứu ....................................................... 53 4.1.2. Tác dụng điều trị trên bệnh nhân ...................................................... 57 4.2 Bài luận về tác dụng kháng viêm, giảm loét của bệnh nhân ................. 60 4.3. Tác dụng không mong muốn của bài thuốc nghiên cứu ...................... 61 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 64 KIẾN NGHỊ .................................................................................................... 64 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC . . IV DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT American Society of Health-System Pharmacist (Hiệp ASHP hội Dược sỹ trong hệ thống Y tế Hoa Kỳ) Cyt P450 Cytochrome P450 (enzym của cytochrom P450) EFA Exploratory Factor Analysis HP Helicobacter pylori ICU Intensive Care Unit (Đơn vị điều trị tích cực) NSAID Non-steroidal anti-inflammatory drug (Chống viêm không steroid) PPI Proton Pump Inhibitor (Thuốc ức chế bơm proton) VAS Visual Analogue Scale for pain (thang điểm đau) BN Bệnh nhân CS Cộng sự DSR Dị sản ruột NXB Nhà xuất bản TTYT GCT Trung tâm Y tế Gò Công Tây VDDMT Viêm dạ dày mạn tính VLDDTT Viêm loét dạ dày tá tràng YHCT Y học cổ truyền YHHĐ Y học hiện đại . . V DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Phân bố bệnh nhân theo giới tính ................................................... 44 Bảng 3.2: Bảng phân bố bệnh nhân theo tuổi ................................................. 44 Bảng 3.3: Phân bố bệnh nhân theo tính chất nghề nghiệp .............................. 45 Bảng 3.4: Sự liên quan đến tiền sử gia đình ................................................... 45 Bảng 3.5: Định khu tổn thương trên nôi soi trước điều trị ............................. 46 Bảng 3.6: Phân bố bệnh nhân theo nhóm bệnh kèm theo ............................... 46 Bảng 3.7: Thay đổi triệu chứng trước và sau điều trị của bài thuốc YHCT ... 47 Bảng 3.8: Giảm đau thượng vị theo VAS (n=30) ........................................... 48 Bảng 3.9: Kết quả hình ảnh nội soi trước và sau điều trị ................................ 50 Bảng 3.10: kết quả nội soi 2 thể Khí trệ và Hỏa uất trước và sau điều trị ...... 51 Bảng 3.11: Kết quả theo dõi tác dụng không mong muốn ở hai thể YHCT... 52 . . VI DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Mức độ giảm đau thượng vị ....................................................... 49 DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 1.1: Cơ chế tác dụng của omeprazole .................................................... 18 Hình 1.2: Universal Pain Assessment Tool (UPAT) ...................................... 37 . . 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Viêm loét dạ dày tá tràng là một bệnh khá phổ biến trong cộng đồng, chiếm khoảng 10% dân số ở nhiều quốc gia. Ở Mỹ, hàng năm viêm loét dạ dày-tá tràng ảnh hưởng đến khoảng 4,5 triệu người. Khoảng 10% dân số Mỹ có bằng chứng loét tá tràng tại một thời điểm bất kỳ [12]. Theo Hội khoa học Tiêu hóa Việt Nam, viêm loét dạ dày tá tràng chiếm khoảng 26% trong các bệnh về tiêu hóa [15]. Đặc điểm chính của bệnh là một bệnh mạn tính, diễn biến có chu kỳ, xu hướng hay tái phát và dễ gây biến chứng nguy hiểm như chảy máu hay thủng, ung thư dạ dày… Bệnh gặp ở mọi lứa tuổi, thường kéo dài, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và công việc, làm giảm sút sức lao động của toàn xã hội [44].Trong những thập niên vừa qua nền YHHĐ phát triển vượt bậc với rất nhiều thuốc điều trị VLDDTT và tỷ lệ thành công khá cao như thuốc ức chế bơm proton có khả năng làm lành vết loét 85% - 95% từ 4 tuần – 8 tuần.. Tuy nhiên, tỷ lệ lưu hành bệnh có giảm nhưng tỉ lệ biến chứng và nhập viện vẫn không thay đổi, trong đó tỉ lệ tử vong do xuất huyết là 5% và do loét thủng là 6% - 30%. Ngoài ra tỉ lệ lưu hành của bệnh có xu hướng tăng lên theo tuổi do nhiễm Helicobacter pylori và dùng thuốc chống viêm không steroide (NSAID) [15] Theo YHCT, triệu chứng viêm loét dạ dày tá tràng thuộc phạm trù chứng Vị quản thống. Cơ chế của chứng Vị quản thống phần lớn do lo lắng, suy nghĩ, tức giận quá độ và kéo dài sẽ ảnh hưởng đến chức năng của tạng tỳ, vị làm tỳ mất vận hóa vị mất chức năng thu nạp dẫn đến khí trệ, hỏa uất dẫn đến đau bụng, đầy bụng, chậm tiêu, buồn nôn và nôn…Ngoài ra, tức giận nhiều sẽ gây ảnh hưởng đến tạng can, làm can khí uất kết khí cơ mất thông sướng sẽ ảnh hưởng đến chức năng của tạng tỳ, vị. Nếu can khí uất lâu ngày sẽ hóa hỏa, hỏa sẽ thiêu đốt tân dịch làm tổn thương đến vị âm gây lên các . . 2 chứng sau: Miệng đắng khát nước họng khô, hỏa uất có thể làm tổn thương mạch lạc gây ra xuất huyết dẫn đến nôn ra máu, đi ngoài ra máu. [16], [33], [34], [47]. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu bài thuốc Bạch cập, Bối mẫu, Diên hồ sách, Đại hoàng, Cam thảo, Mai mực với tác dụng hoạt huyết, chỉ thống, thanh nhiệt, tả hỏa, sinh cơ, chỉ huyết và lý khí, giảm acid dạ dày, giảm đau. Tuy nhiên trong đề tài chúng tôi kết hợp bài thuốc YHCT và Omeprazol 20mg nhằm giảm bớt những tác dụng không mong muốn của Omeprazol như: buồn nôn, táo bón, tiêu chảy, hoặc chóng mặt, nhức đầu, ngủ gà… Từ những nhu cầu cấp thiết nêu trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài với câu hỏi nghiên cứu liệu bài thuốc “Bạch cập, Bối mẫu, Diên hồ sách, Đại hoàng, Cam thảo, Mai mực’’ có hiệu quả điều trị VLDDTT hay không. . . 3 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU MỤC TIÊU TỔNG QUÁT Đánh giá hiệu quả của bài thuốc Bạch Cập, Bối mẫu, Diên hồ sách, Đại hoàng, Cam thảo, Mai mực trong điều trị viêm loét dạ dày tá tràng. MỤC TIÊU CỤ THỂ - Đánh giá tác dụng giảm đau của bài thuốc Bạch cập, Bối mẫu, Diên hồ sách, Đại hoàng, Cam thảo, Mai mực trên bệnh nhân viêm loét dạ dày tá tràng. - Đánh giá tác dụng giảm viêm loét của bài thuốc Bạch cập, Bối mẫu, Diên hồ sách, Đại hoàng, Cam thảo, Mai mực trên bệnh nhân viêm loét dạ dày tá tràng. - Đánh giá tác dụng của bài thuốc trên hai thể Khí trệ và Hỏa uất và tác dụng không mong muốn (nếu có) . . 4 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 1.1. Quan điểm YHHĐ về bệnh viêm loét dạ dày tá tràng 1.1.1. Sơ lược về giải phẫu, sinh lý dạ dày tá tràng [43] 1.1.1.1. Giải phẫu Dạ dày là một túi phình đựng thức ăn nối thực quản với tá tràng, nó nằm trong khoang dưới hoành trái trên mạc treo đại tràng ngang, do đó phía trước nó bị phần dưới của ngực che chắn mất một phần lớn. Khối lượng dạ dày có thể chứa 1 - 1,5 lít; gồm 2 phần: phần đứng là thân dạ dày, phần ngang là hang vị. - Cấu tạo giải phẫu: Gồm 4 lớp + Lớp thanh mạc + Lớp cơ: cơ vòng, cơ dọc và cơ chéo + Lớp dưới niêm mạc + Lớp niêm mạc: phân cách với lớp dưới niêm mạc bởi lớp cơ trơn - Cấu tạo niêm mạc: Gồm 3 phần: + Lớp liên bào trụ phủ toàn bộ niêm mạc dạ dày, lớp này có những khe sâu gọi là khe dạ dày. + Tuyến dạ dày cấu tạo bởi các tế bào chế tiết, tuyến hình ống, phía trên hơi thắt vào cổ nối liền với crypte. + Lamina propria là lớp tổ chức đệm rất giàu mạch máu. Các ống tuyến nằm trong tổ chức đệm này. - Cấu tạo các tế bào chế tiết của tuyến dạ dày + Tế bào thành + Tế bào tiết pepsin hay tế bào chính + Tế bào tiết chất nhầy + Tế bào G . . - 5 Mạch máu của dạ dày: dạ dày được nuôi dưỡng bởi động mạch từ thân tạng tới, tạo nên 2 vòng cung: vòng cung nhỏ dọc theo bờ cong nhỏ, vòng cung lớn dọc theo bờ cong lớn. - Thần kinh chi phối dạ dày: + Đám rối Meissner và Auerbach + Thần kinh phó giao cảm Cholinergique (thần kinh X) + Thần kinh giao cảm Adrenergique (thần kinh tạng) 1.1.1.2. Sinh lý. Dạ dày có 3 chức năng là: chức năng vận động, chức năng bài tiết dịch vị và chức năng tiêu hóa. - Chức năng vận động: + Trương lực dạ dày: áp lực trong dạ dày vào khoảng 8-10 cm nước. Đó là nhờ sự co thường xuyên của lớp cơ dạ dày. + Nhu động của dạ dày: kết quả của hoạt động co bóp của dày là nhào trộn thức ăn với dịch vị, nghiền nhỏ thức ăn và tống thức ăn xuống ruột. - Chức năng bài tiết: Trung bình một ngày dạ dày bài tiết: 1-1,5 lít dịch vị, protein của huyết tương (đặc biệt là albumin, globulin miễn dịch) enzyme (pepsinogen và pepsin) glycoprotein, yếu tố nội tại (glycoprotein chứa ít glucid) và acid. - Chức năng tiêu hóa: HCl có tác dụng hoạt hóa các men tiêu hóa, điều chỉnh đóng mở môn vị và kích thích bài tiết dịch tụy. Pepsinogen với sự có mặt của HCl sẽ phân chia protein thành các polypeptide và làm đông sữa. Yếu tố nội tại có tác dụng làm hấp thu vitamin B12. Dạ dày cũng sản xuất secretin kích thích bài tiết dịch tụy. . . 6 1.1.2. Triệu chứng lâm sàng của bệnh lý VLDDTT [33], [35]. 1.1.2.1. Viêm dạ dày Triệu chứng hay gặp nhất là âm ỉ vùng thượng vị không có tính chất chu kỳ và không đặc hiệu. Triệu chứng lâm sàng của viêm dạ dày mạn tính thường kín đáo, có thể là không có triệu chứng hoặc có nhưng không đặc hiệu. Ngoài đau âm ỉ thượng vị người bệnh còn có một số triệu chứng khác như: đầy bụng, chậm tiêu, ợ hơi, ợ chua, tăng tiết nước bọt, buồn nôn, nôn khan, ăn kém, mệt mỏi, đại tiện có thể nát, lỏng hoặc táo bón…. Trên thực tế khám lâm sàng ít có giá trị chẩn đoán viêm dạ dày mạn tính [10], [17]. 1.1.2.2. Loét dạ dày tá tràng Rất đa dạng tùy thuộc vào giai đoạn tiến triển bệnh: đợt cấp hay thuyên giảm; phụ thuộc vào vị trí ổ loét: loét dạ dày hay tá tràng, loét có thể kèm theo những biến chứng. Khi đang có đợt cấp các triệu chứng lâm sàng rầm rộ hơn. Loét dạ dày Thường gặp ở người trung niên, nam giới gặp nhiều hơn nữ giới, tổn thương khu trú ở bờ cong nhỏ hoặc hang vị. Triệu chứng chính là đau vùng thượng vị, đôi khi lan lên ngực sau mũi ức, đau với đặc điểm đau quặn bụng, cảm giác như đói, cồn cào hoặc đôi khi có nóng rát, nhưng có khi âm ỉ từng đợt, có tính chất chu kỳ, những đợt đau kéo dài từ 2-8 tuần rồi đỡ trong vài tháng, có khi vài năm rồi tái phát trở lại. Rối lọan tiêu hóa: ăn kém, đầy bụng, chậm tiêu, nôn hoặc buồn nôn, ợ hơi, ợ chua, phân táo, lỏng bất thường. Suy nhược thần kinh: hay cáu gắt, giảm trí nhớ, mất ngủ. Khám thực thể: ấn đau vùng thượng vị, khám bụng ngoài cơn đau không có gì đặc biệt. . . 7 Loét tá tràng Có thể gặp ở mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp ở nam giới trẻ tuổi từ 18 đến 40 tuổi. Tổn thương khu trú ở hành tá tràng mặt sau hoặc mặt trước. Triệu chứng chính: đau rát, nóng ở thượng vị lệch sang phải là triệu chứng sớm của bệnh. Đau lúc đói (sau ăn từ 2-3 giờ) hoặc đau vào ban đêm, tính chất đau cường độ thay đổi, đau mang tính chất chu kỳ theo thời gian trong ngày, theo mùa trong năm. Nôn và buồn nôn cả lúc đói. Ợ hơi, ợ chua trong thời kỳ tiến triển, bệnh nhân thấy cồn cáo nếu ăn một chút gì vào thầy dễ chịu hơn. Thăm khám bụng trong cơn đau thấy co cứng vùng thượng vị lệch sang phải, tăng cảm giác đau khi ta sờ nắn bụng. Tùy theo vị trí của ổ loét ở mặt trước hay mặt sau của tá tràng mà vị trí lan của đau ra trước, ra sau lưng hoặc lan tỏa xung quanh. Biến chứng: - Chảy máu: + Nôn ra máu: Nôn ra máu đỏ tươi, máu đen lẫn máu cục, có thể lẩn cả thức ăn, số lượng máu có thể ít hoặc nhiều tùy thuộc vào mức độ xuất huyết [29]. + Đi ngoài phân đen: như bã cà phê mùi thúi khẳm, số lượng và hình thái phân tùy thuộc vào lượng máu chảy [25]. Theo Daniel [50] lượng máu chảy trên 50 ml máu là có đi ngoài phân đen, trường hợp chảy máu nhiều phân tự chảy ra có máu đỏ tươi. - Thủng: thường khởi đầu bằng cơn đau dữ dội như dao đâm, sau đó là dấu viêm phúc mạc và nhiễm trùng, nhiễm độc. - Loét xuyên thấu dính vào cơ quan kế cận: thường đau dữ dội ít đáp ứng với điều trị, loét xuyên vào tụy thường đau lan ra sau lưng, đến rò dạ dày vào đại tràng gây đi ngoài phân sống và kém hấp thu…. . . - 8 Hẹp môn vị: nặng bụng sau ăn, nôn thức ăn cũ > 24 giờ, dấu hiệu óc ách lúc đói, gầy và dấu hiệu mất nước. - Loét ung thư hóa. 1.1.3. Chẩn đoán viêm loét dạ dày tá tràng mạn [30]. 1.1.3.1. Viêm dạ dày Chẩn đoán viêm dạ dày mạn tính chủ yếu dựa vào nội soi và mô bệnh học. Trong đó mô bệnh học là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định VDDMT [25], [48]. - Nội soi: Viêm dạ dày nông: mang tính chất những mảng màu đỏ. Các nếp niêm mạc vẫn còn nguyên vẹn, đôi khi có hình ảnh phù nề. Cũng có thể có các vết loét trợt. Trong thể viêm teo: niêm mạc dạ dày trở thành nhợt nhạt, bề mặt nhẵn bóng, có thể thấy được mạch máu dưới niêm mạc. Ngoài ra còn có thể thấy được những đảo dạng u vàng, giả polyp. - Xquang: chỉ thấy được hình ảnh mất toàn bộ niêm mạc trong viêm dạ dày thể teo, vì vậy nên giá trị chỉ vừa phải. - Xét nghiệm sinh hóa: giúp định khu và mức độ viêm dạ dày + Tìm kháng thể kháng tế bào thành và kháng yếu tố nội tại trong viêm dạ dày tự miễn. + Xác định độ toan dịch vị. + Định lượng pepsinogen và gastrin máu. 1.1.3.2. Loét dạ dày tá tràng Loét dạ dày [30] Được đặt ra khi lâm sàng có cơn đau loét điển hình xác định bằng chụp phim dạ dày baryt và bằng nội soi. Điển hình là ổ đọng thuốc khi ổ loét ở bờ của dạ dày. Về nội soi dễ nhận ra miệng ổ loét, đáy ổ loét phủ một lớp fibrin . . 9 màu trắng xám, bờ đều hơi nhô lên do độ phù nề hoặc được bao quanh bởi các nếp niêm mạc hội tụ. Điều quan trọng là phải xác định bản chất ổ loét bằng sinh thiết để phân biệt với ung thư thể loét và ung thư hóa bề mặt bị loét. Các xét nghiệm sinh hóa ít có giá trị trong chẩn đoán: + Lưu lượng dịch vị cơ bản thấp + Lưu lượng sau kích thích bình thường hoặc giảm trong loét loại 1, bình thường hoặc tăng trong loét loại 2, loại 3 Trong loét dạ dày kèm vô toan cần nghĩ đến ung thư. Loét tá tràng Gợi ý bằng cơn đau loét xác định bằng nội soi và phim baryt cho thấy ổ đọng thuốc thường nằm theo trục của môn vị ở trên hai mặt hoặc hình ảnh hành tá tràng bị biến dạng. Trong trường hợp loét mạn tính xơ hóa, hành tá tràng bị biến dạng nhiều, các nếp niêm mạc bị hội tụ về ổ loét làm môn vị bị co kéo, hoặc hành tá tràng bị chia cắt thành 3 phần tạo thành hình cánh chuồn. Một hình ảnh biến dạng không đối xứng làm giãn nếp gấp đáy ngoài và teo nếp gấp đáy trong tạo thành túi thừa Cole làm cho lỗ môn vị bị đổ li tâm. Nội soi có thể nhận ra dễ dàng ổ loét ở đáy màu xám sẫm được phủ một lớp firin, đôi khi được che đậy bởi các nếp niêm mạc bị sưng phù, các loét dọc khó phân biệt với một ổ loét đang lành sẹo, trong trường hợp này bơm xanh methylen nó sẽ nhuộm fibrin có màu xanh. Đại lượng acid và gastrin được chỉ định nếu nghi ngờ sự tiết bất thường do u gastrin, một sự phì đại vùng hang vị, cường phó giao cảm hoặc suy thận. 1.1.4. Hình ảnh nội soi viêm loét dạ dày tá tràng [19] Trong các thập kỷ 60-70 của các thế kỷ trước, khi máy nội soi chưa được ứng dụng rộng rãi, thì chụp X-quang có sử dụng thuốc cản quang đóng vai trò quan trọng giúp chẩn đoán và định hướng điều trị. Độ nhạy trong chẩn . . 10 đoán loét dạ dày nâng lên 70% khi có sử dụng cản quang kép. Tuy nhiên độ nhạy của phương pháp này sẽ giảm đi rất nhiều khi ổ loét nhỏ hơn 0,5 cm. Do vậy ngày nay chụp X-quang dạ dày tá tràng không còn được ứng dụng nhiều trong lâm sàng, trừ một số trường hợp [55]. Ngày nay nội soi ống mềm đã trở thành một công cụ hữu ích giúp chẩn đoán VLDDTT có hiệu quả hơn. Nôi soi không những ghi lại hình ảnh tổn thương, biết rõ đặc điểm của tổn thương ổ loét (vị trí, kích thước, số lương…); viêm (vị trí, mức độ, dạng viêm….) đồng thời còn giúp sinh thiết làm mô bệnh học và xét nghiệm tìm vi khuẩn Helicobacter pylori [55]. 1.1.4.1. Hình ảnh nội soi viêm dạ dày Viêm dạ dày là sự thay đổi niêm mạc dạ dày do nhiễm khuẩn, do nuôi dưỡng, do sự xâm nhập của tế bào viêm vì nhiều nguyên nhân. Những hình ảnh của viêm dạ dày: có thể thấy một hình ảnh tổn thương hoặc nhiều hình ảnh tổn thương kết hợp với nhau. Tổn thương có thể khu trú hay lan tỏa. Hình ảnh tổn thương nổi bật nhất có thể ở mức độ nhẹ vừa hay nặng. Phân loại viêm dạ dày theo hệ thống Sydney System: Theo phân loại Sydney khi nội soi cần xác định vị trí tổn thương (Hang vị, thân vị, toàn bộ dạ dày), đánh giá các tổn thương cơ bản với các mức độ (nhẹ, vừa, nặng), xác định các dạng tổn thương dựa trên các tổn thương quan sát được trong khi soi trên cơ sở đó người ta phân biệt 7 type viêm dạ dày sau [10], [51]: - Viêm dạ dày sung huyết: Niêm mạc dạ dày mất tính nhẵn bóng, hơi lần sần, có từng mảng sung huyết, dễ xuất huyết khi chạm đến + Loại sung huyết nhẹ: đám sung huyết đỏ nhưng thay đổi màu sắc + Loại sung huyết trung bình: đám sung huyết lớn hơn màu đỏ rực. rõ. . . 11 + Loại sung hyết nặng: đám sung huyết rộng, màu đỏ rực. - Viêm dạ dày trợt phẳng: Trên niêm mạc dạ dày có nhiều trợt nông trên có giả mạc bám, hoặc có các trợt nông chạy dài trên các nếp niêm mạc. - Viêm dạ dày trợt lồi: khi có các nếp nổi gồ trên bề mặt niêm mạc dạ dày, ở đỉnh hơi lõm xuống hoặc có các nếp niêm mạc phù nề phì đại trên có trợt nông. + Mức độ nhẹ: có một hoặc vài nốt trợt + Mức độ vừa: có nhiều hạt + Mức độ nặng: có rất nhiều hạt - Viêm dạ dày teo: nhìn thấy các nếp niêm mạc mỏng và các mạch máu khi bơm hơi căng. Có thể nhìn thấy hình ảnh dị sản ruột (DSR) dưới dạng những đốm trắng. + Mức độ nhẹ: nhìn thấy mạch máu nhỏ + Mức độ vừa: nhìn thấy mạng lưới mạch máu + Mức độ nặng: mạng lưới mạch máu nổi rõ, cong vẹo - Viêm dạ dày xuất huyết: Có những đốm xuất huyết hoặc những đám bầm tím do chảy máu trong niêm mạc, hoặc có thể chảy máu vào lòng dạ dày. - Viêm dạ dày phì đại: niêm mạc mất tính nhẵn bóng và các nếp niêm mạc nổi to, không xẹp khi bơm căng hơi (nếp niêm mạc dày > 5mm) trên có các đốm giả mạc bám. - Viêm dạ dày trào ngược dịch mật: niêm mạc phù nề xung huyết, các nếp niêm mạc phù nề phì đại và có dịch mật trong dạ dày 1.1.4.2. Loét dạ dày tá tràng [22], [25]. - Ổ loét dạ dày tá tràng là tổn thương làm mất niêm mạc, phá hủy qua cơ niêm xuống tới hạ niêm mạc hoặc sâu hơn. Nội soi được coi là tiêu .