Tài liệu đánh giá hiệu quả can thiệp của dược sĩ trong sự tuân thủ sử dụng thuốc của bệnh nhân đái tháo đường týp 2 có kèm tăng huyết áp tại bệnh viện thống nhất

. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC Y DƯỢC TP HỒ CHÍ MINH ----------------- BỘ Y TẾ NGÔ THỊ PHƯƠNG HỒNG ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CAN THIỆP CỦA DƯỢC SĨ TRONG SỰ TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC CỦA BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 CÓ KÈM TĂNG HUYẾT ÁP TẠI BỆNH VIỆN THỐNG NHẤT Luận văn Thạc sĩ Dược học TP Hồ Chí Minh - 2018 . . BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC Y DƯỢC TP HỒ CHÍ MINH ----------------- BỘ Y TẾ Ngô Thị Phương Hồng ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CAN THIỆP CỦA DƯỢC SĨ TRONG SỰ TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC CỦA BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 CÓ KÈM TĂNG HUYẾT ÁP TẠI BỆNH VIỆN THỐNG NHẤT Ngành: Dược lý – Dược lâm sàng Mã số: 8720205 Luận văn Thạc sĩ Dược học NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Bùi Thị Hương Quỳnh TP Hồ Chí Minh - 2018 . . LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây chính là công trình nghiên cứu của tôi. Tất cả số liệu, kết quả trình bày trong luận văn đều trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Ngô Thị Phương Hồng . . BẢN TÓM TẮT Tổng quan: Tăng huyết áp (THA) và đái tháo đường (ĐTĐ) là hai bệnh ngày càng phổ biến ở Việt Nam cũng như trên thế giới và thường song hành cùng nhau. 27 – 49% bệnh nhân (BN) ĐTĐ và/hoặc THA không dùng thuốc theo đúng chỉ định và được xem là không tuân thủ. Sự tuân thủ dùng thuốc của BN là yếu tố quan trọng trong việc đạt được kết quả lâm sàng tích cực trong kiểm soát bệnh. Sự can thiệp nhân viên y tế, đặc biệt là dược sĩ là cần thiết để cải thiện tuân thủ sử dụng thuốc ở BN. Mục tiêu: Khảo sát đặc điểm BN và đặc điểm sử dụng thuốc trên BN ĐTĐ týp 2 có kèm THA tại bệnh viện Thống Nhất và đánh giá hiệu quà can thiệp của dược sĩ lên sự tuân thủ sử dụng thuốc ở BN ĐTĐ týp 2 có kèm THA sau 1 tháng xuất viện. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu bán can thiệp có đối chứng tại khoa Nội tiết bệnh viện Thống Nhất TP Hồ Chí Minh từ 14/3/2018 đến 14/6/2018 và có theo dõi BN sau 1 tháng xuất viện. BN tham gia nghiên cứu sau khi được sàng lọc với các tiêu chuẩn chọn mẫu được nhận ngẫu nhiên vào nhóm can thiệp (CT) và nhóm đối chứng (ĐC). Biện pháp can thiệp bao gồm cung cấp tờ thông tin hướng dẫn và tư vấn về tầm quan trọng của tuân thủ sử dụng thuốc. Dược sĩ gặp BN 2 ngày/ lần trong thời gian nằm viện để tư vấn. BN được đánh giá kết quả tuân thủ sau 1 tháng xuất viện qua điện thoại. Kết quả là sự khác biệt độ thay đổi điểm tuân thủ (MMAS-8) sau 1 tháng xuất viện so với ban đầu giữa nhóm CT và nhóm ĐC. Kết quả: Có 33 BN nhóm CT và 31 BN nhóm ĐC hoàn thành nghiên cứu. Sau 1 tháng xuất viện, độ thay đổi điểm MMAS-8 ở nhóm CT cao hơn có ý nghĩa thống kê so với nhóm ĐC: 0,636 ± 0,74 (CT) so với 0,065 ± 0,25 (ĐC) (p < 0,001). Đồng thời vai trò tích cực của việc can thiệp bởi dược sĩ đối với cải thiện tuân thủ sử dụng thuốc được khẳng định thông qua phân tích hồi quy đa biến: can thiệp của dược sĩ làm tăng độ thay đổi điểm MMAS-8 sau 1 tháng xuất viện so với ban đầu thêm 0,587 đơn vị. Kết luận: Biện pháp can thiệp của dược sĩ thông qua hình thức tư vấn và cung cấp thông tin hướng dẫn cải thiện tuân thủ sử dụng thuốc ở BN sau 1 tháng xuất viện. . . ABSTRACT Background: Hypertension and diabetes are two common diseases in Vietnam as well as in the world and often appear at the same time. 27 - 49% of patients with diabetes and /or hypertension did not take the prescribed medication and were considered non-adhere. The adherence to take medicine of patients is an important factor in achieving a positive clinical outcome in disease control. The intervention of health care workers, especially pharmacists, is necessary to improve adherence with medication use in patients. Objectives: To survey peculiarities of patients and peculiarities of usage medicine of patients with diabetes type II accompanied by hypertension at Thong Nhat hospital and to examine the effect of pharmacist's interventions in taking medication adherence of patients with diabetes type II accompanied by hypertension after one month discharged. Methods: To apply controlled quasi-experimental study at Endocrinology department in Thong Nhat Ho Chi Minh hospital from March 14th, 2018 to June 14th, 2018 and to follow patients after one month discharged. Surveyed patients after filtering with choosing simple standards were randomly divided into the intervention group and the control group. The intervention methods include providing instruction information and consulting about the importance of taking medication adherence. Pharmacist met each patient every two-days in the staying ward period for consultancy. Patients were examed their adherent results after one month discharged through phones. Results illustrate the differentiation of the one-month discharged adhere scores (MMAS-8) compared to the initial scores in the intervention group and the control group. Results: There are 33 patients in the intervention group and 31 patients in the control group. After one-month discharged, the changing MMAS-8 scores at the intervention group is higher-more statistics meaning than that in the control group: 0,636 ± 0,74 (the intervention group) as opposed to 0,065 ± 0,25 (the control group) (p < 0,001). Simultaneously, the positive effect of pharmacist's intervention in improving the medication adherence is ensured through multivariate regression analysis’s results: pharmacist's intervention led to the changing of after one month discharged (MMAS8) scores as opposed to the initial scores by 0.587 unit. Conclusions: The methods of pharmacist's intervention through consultancy and providing instruction information improve the medication adherence situation at the one-month discharged patients. . . MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................... iv DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................v DANH MỤC HÌNH ................................................................................................. vi DANH MỤC SƠ ĐỒ .............................................................................................. vii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ......................................................................3 1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG MẮC KÈM TĂNG HUYẾT ÁP .................. 3 1.1.1. Dịch tễ học ............................................................................................................... 3 1.1.2. Chẩn đoán ................................................................................................................ 4 1.1.3. Sinh lý bệnh ............................................................................................................. 5 1.1.4. Điều trị ..................................................................................................................... 5 1.2. TỔNG QUAN VỀ SỰ TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ ........................................................... 17 1.2.1. Tuân thủ điều trị ..................................................................................................... 17 1.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ điều trị của BN ......................................... 18 1.2.3. Các phương pháp đánh giá sự tuân thủ điều trị...................................................... 20 1.2.4. Các nghiên cứu có liên quan đến đề tài ................................................................. 21 Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................24 2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ...................................................................................... 24 2.1.1. Phương pháp chọn mẫu .......................................................................................... 24 2.1.2. Tiêu chuẩn chọn mẫu và tiêu chuẩn loại trừ .......................................................... 24 2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................ 25 2.2.1. Thiết kế nghiên cứu................................................................................................ 25 2.2.2. Cỡ mẫu ................................................................................................................... 25 2.2.3. Phương pháp tiến hành........................................................................................... 25 2.2.4. Tiêu chí đánh giá .................................................................................................... 30 2.2.5. Xử lý và phân tích số liệu ...................................................................................... 31 . . 2.2.6. Vấn đề đạo đức ...................................................................................................... 32 Chương 3. KẾT QUẢ .............................................................................................33 3.1. ĐẶC ĐIỂM MẪU NGHIÊN CỨU .............................................................................. 33 3.1.1. Đặc điểm về giới .................................................................................................... 33 3.1.2. Đặc điểm về tuổi .................................................................................................... 33 3.1.3. Trình độ học vấn .................................................................................................... 34 3.1.4. Đặc điểm bệnh ....................................................................................................... 35 3.1.5. Thể trạng BN và đặc điểm về lối sống ................................................................... 36 3.1.6. Đặc điểm về các chỉ số sinh hiệu – hóa sinh .......................................................... 37 3.2. KHẢO SÁT SỬ DỤNG THUỐC ................................................................................. 38 3.2.1. Thống kê việc sử dụng thuốc ................................................................................. 38 3.2.2. Nhận xét tính hợp lý............................................................................................... 42 3.3. HIỆU QUẢ CAN THIỆP CỦA DƯỢC SĨ LÊN VIỆC TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC ............................................................................................................................................. 42 3.3.1. So sánh tỷ lệ BN tuân thủ sử dụng thuốc tại thời điểm ban đầu ............................ 42 3.3.2. So sánh sự tuân thủ sử dụng thuốc giữa 2 nhóm BN sau 1 tháng xuất viện .......... 43 Chương 4. BÀN LUẬN ...........................................................................................45 4.1. ĐẶC ĐIỂM MẪU NGHIÊN CỨU .............................................................................. 45 4.1.1. Đặc điểm về giới .................................................................................................... 45 4.1.2. Đặc điểm về tuổi .................................................................................................... 46 4.1.3. Trình độ học vấn .................................................................................................... 48 4.1.4. Đặc điểm bệnh ....................................................................................................... 49 4.1.5. Thể trạng BN và đặc điểm về lối sống ................................................................... 50 4.1.6. Đặc điểm về các chỉ số sinh hiệu – hóa sinh .......................................................... 51 4.2. KHẢO SÁT VIỆC SỬ DỤNG THUỐC SỬ DỤNG THUỐC ĐTĐ VÀ THA ........... 54 4.2.1. Khảo sát các thuốc sử dụng.................................................................................... 54 4.2.2. Tính hợp lý về chỉ định thuốc ................................................................................ 60 . . 4.3. HIỆU QUẢ CAN THIỆP CỦA DƯỢC SĨ LÊN VIỆC TUÂN THỦ SỬ DỤNG THUỐC ............................................................................................................................................. 61 4.3.1. Đánh giá tuân thủ sử dụng thuốc ban đầu .............................................................. 61 4.3.2. Đánh giá tuân thủ sử dụng thuốc sau 1 tháng ........................................................ 63 Chương 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ..................................................................67 5.1. KẾT LUẬN................................................................................................................... 67 5.2. HẠN CHẾ ..................................................................................................................... 68 5.3. ĐỀ NGHỊ ...................................................................................................................... 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................1 PHỤ LỤC 1 ................................................................................................................7 PHỤ LỤC 2 ................................................................................................................1 PHỤ LỤC 3 ................................................................................................................3 PHỤ LỤC 4 ................................................................................................................1 PHỤ LỤC 5 ................................................................................................................1 . . DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt ACEi ADA AG II ARB BMI BN DPP-4 ĐTĐ FPG GIP GLP-1 MCQ MMAS OR PPAR-γ RAS SGLT2 THA Tiếng Anh Angiotensin converting enzyme inhibitor Tiếng Việt Thuốc ức chế men chuyển American Diabetes Association Angiotensin II Angiotensin receptor blocker Body Mass Index Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ Thuốc ức chế thụ thể angiotensin Chỉ số khối lượng cơ thể Bệnh nhân Dipeptidyl peptidase-4 fasting plasma glucose glucose-dependent insulinotropic peptide Glucagon-like peptide-1 Medication Compliance Questionnaire Morisky Medication Adherence Scale Odds ratio peroxisome proliferator– activated receptor γ Renin – angiotensin system Sodium Glucose Transporter 2 Đái tháo đường Đường huyết lúc đói Bộ câu hỏi tuân thủ dùng thuốc MCQ Thang đo tuân thủ điều trị Morisky Hệ renin - angiotensin Tăng huyết áp . . DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị ..............................................19 Bảng 1.2 Một số bộ câu hỏi được sử dụng để đánh giá sự tuân thủ điều trị của BN ...................................................................................................................................20 Bảng 1.3 Một số nghiên cứu có liên quan ................................................................22 Bảng 2.4 Bộ câu hỏi tuân thủ điều trị MMAS-8 ......................................................31 Bảng 3.5 Đặc điểm về giới .......................................................................................33 Bảng 3.6 Đặc điểm về tuổi .......................................................................................33 Bảng 3.7 Đặc điểm về trình độ học vấn ...................................................................34 Bảng 3.8 Đặc điểm bệnh ...........................................................................................35 Bảng 3.9 Đặc điểm về thể trạng BN và lối sống ......................................................36 Bảng 3.10 Đặc điểm về các chỉ số sinh hiệu – hóa sinh ...........................................37 Bảng 3.11 Thống kê sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ týp 2 ...........................................38 Bảng 3.12 Phác đồ sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ týp 2..............................................39 Bảng 3.13 Thống kê sử dụng thuốc điều trị THA ....................................................40 Bảng 3.14 Phác đồ sử dụng thuốc điều trị THA .......................................................41 Bảng 3.15 Thống kê sử dụng thuốc statin ................................................................41 Bảng 3.16 Tính hợp lý trong chỉ định thuốc cho BN ĐTĐ týp 2 kèm THA ............42 Bảng 3.17 So sánh giá trị MMAS-8 ban đầu ............................................................42 Bảng 3.18 So sánh sự tuân thủ sử dụng thuốc giữa 2 nhóm BN sau 1 tháng xuất viện ...................................................................................................................................43 Bảng 3.19 So sánh MMAS-8 ban đầu và sau 1 tháng trong từng nhóm ..................43 Bảng 3.20 Các yếu tố liên quan đến độ thay đổi điểm tuân thủ ...............................44 . . DANH MỤC HÌNH Hình 1.1 Sơ đồ lựa chọn thuốc và phương pháp điều trị ĐTĐ týp 2 .........................8 Hình 1.2 Sơ đồ điều trị với insulin ...........................................................................10 Hình 1.3 Trị liệu chống tăng đường huyết ở BN ĐTĐ týp 2 ...................................12 Hình 1.4 Khuyến cáo trong điều trị THA ở BN ĐTĐ ..............................................15 . i. DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1 Phương pháp tiến hành .............................................................................26 . . MỞ ĐẦU Tăng huyết áp (THA) và đái tháo đường (ĐTĐ) là hai bệnh ngày càng phổ biến ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Tiến triển bệnh của THA và ĐTĐ có thể độc lập nhưng cũng có thể có mối liên quan với nhau. Nhiều nghiên cứu cho thấy THA và ĐTĐ thường song hành cùng nhau do có cùng những yếu tố nguy cơ như: thừa cân hoặc béo phì; chế độ ăn nhiều chất béo, nhiều muối; lười vận động… THA là một yếu tố làm tăng mức độ nặng của ĐTĐ, ngược lại ĐTĐ cũng làm cho THA trở nên khó điều trị hơn. Người bệnh ĐTĐ ở týp 1 hay týp 2 khi có THA đều làm cho tiên lượng bệnh xấu đi rõ rệt với tỷ lệ bệnh lý mạch vành và đột quỵ tăng gấp 2 đến 3 lần so với người không bị ĐTĐ [21]. THA và ĐTĐ làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh mạch máu lớn và nhỏ: bệnh mạch vành, tai biến mạch máu não, tắc mạch chi, bệnh võng mạc mắt, bệnh lý thần kinh. Việc làm giảm huyết áp đồng thời giảm đường huyết sẽ giúp giảm các nguy cơ trên nên được coi là một mục tiêu quan trọng ở bệnh nhân (BN) ĐTĐ có THA. Các nghiên cứu trước đây đã cho thấy rằng khoảng 27- 49% BN ĐTĐ và/hoặc THA không dùng thuốc theo đúng chỉ định và được xem là không tuân thủ điều trị [34],[53]. Sự tuân thủ điều trị của BN là một yếu tố phức tạp nhưng quan trọng trong việc đạt được kết quả lâm sàng tích cực cho những bệnh này [1],[3]. Trên thế giới đã có một số nghiên cứu cho thấy ảnh hưởng của sự can thiệp của nhân viên y tế có thể tăng hiệu quả điều trị lên 50 – 80% và tăng sự tuân thủ của BN lên khoảng 80% [56], [62]. Do đó, sự can thiệp của nhân viên y tế là cần thiết cho điều trị bệnh. Có thể thấy rằng dược sĩ cũng đóng một vai trò quan trọng trong đội ngũ chăm sóc cho BN bằng cách tư vấn BN hiểu rõ về bệnh, liệu trình điều trị, đơn thuốc và khuyến khích BN tuân thủ điều trị. Vì vậy, để đánh giá rõ hơn vai trò của dược sĩ trong việc tuân thủ điều trị của BN ĐTĐ týp 2 có kèm THA, tôi tiến hành đề tài “Đánh giá hiệu quả can thiệp của dược sĩ trong sự tuân thủ sử dụng thuốc của bệnh nhân đái tháo đường týp 2 có kèm tăng huyết áp tại Bệnh viện Thống Nhất’’ với các mục tiêu: . . 1. Khảo sát đặc điểm BN và đặc diểm sử dụng thuốc trên BN ĐTĐ có kèm THA tại Bệnh viện Thống Nhất. 2. Đánh giá hiệu quả can thiệp tư vấn của dược sĩ lên sự tuân thủ sử dụng thuốc ở BN ĐTĐ có kèm THA sau 1 tháng xuất viện. . . Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. TỔNG QUAN VỀ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG MẮC KÈM TĂNG HUYẾT ÁP 1.1.1. Dịch tễ học Định nghĩa ĐTĐ mắc kèm THA đơn giản được hiểu là người bệnh được chẩn đoán mắc đồng thời ĐTĐ và THA. BN có thể bị THA trước hoặc bị ĐTĐ trước hoặc cùng lúc bị hai bệnh này. ĐTĐ là một trong những bệnh không lây nhiễm phổ biến nhất toàn cầu, tỷ lệ mắc ĐTĐ trên thế giới rất cao, chiếm 1-2% dân số ở các nước đang phát triển, 10% ở các nước phát triển trong đó ĐTĐ týp 2 chiếm 85-95% [7]. THA thường gặp ở BN ĐTĐ, với khoảng trên 70% BN ĐTĐ týp 2 có THA. THA và các bệnh mạch vành ở BN ĐTĐ được xếp vào loại biến chứng mạch máu lớn. Các nguy cơ đột quị hoặc nguy cơ biến cố trên tim mạch tăng gấp 2 lần, bệnh thận giai đoạn cuối tăng gấp 5-6 lần ở BN THA mắc kèm ĐTĐ [19]. Theo báo cáo của Bộ Y tế Hoa Kỳ, từ năm 2005-2008, 67% người bị ĐTĐ từ 20 tuổi trở lên có kèm theo THA [73]. Ở Việt Nam, theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới năm 2010 có khoảng 1 triệu người mắc ĐTĐ. Trong đó tỷ lệ người bị mắc kèm THA chưa được thống kê rõ ràng trên quy mô lớn. Các nghiên cứu dịch tễ về ĐTĐ mắc kèm THA mới chỉ dừng lại ở những nghiên cứu, báo cáo nhỏ, theo từng vùng địa lý. Hướng dẫn điều trị và chẩn đoán bệnh nội tiết – chuyển hóa của Bộ Y tế Việt Nam đề cập có khoảng 20 – 60% BN THA bị bệnh ĐTĐ, thay đổi từ 50 – 70% [2]. Tác giả Nguyễn Thị Nhạn đã ghi nhận tỷ lệ ĐTĐ týp 1 chiếm tỷ lệ 21,22%; ĐTĐ týp 2 chiếm tỷ lệ 78,78% ở BN THA [16]. THA chiếm tỷ lệ cao ở người ĐTĐ hơn là người không ĐTĐ. Tác giả Phan Thị Kim Lan đã ghi nhận, người ĐTĐ có nguy cơ bị THA gấp 3,15 lần người không ĐTĐ, tỷ lệ ĐTĐ ở BN nữ cao hơn BN nam [20]. . . 1.1.2. Chẩn đoán Do hai bệnh này có tác động, ảnh hưởng qua lại lẫn nhau nên thực tế có những điểm khác biệt khi chẩn đoán ĐTĐ kèm THA mà đến nay vẫn còn nhiều tranh luận, chưa được thống nhất. BN được chẩn đoán là THA mắc kèm ĐTĐ khi người bệnh được chẩn đoán THA theo Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị THA năm 2010 của Bộ Y tế [1], nghĩa là huyết áp tâm thu ≥ 140 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 90 mmHg và được chẩn đoán ĐTĐ theo Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh ĐTĐ týp 2 của Bộ Y tế 2017 [3]), tiêu chuẩn chẩn đoán ĐTĐ (theo Hiệp Hội ĐTĐ Mỹ - ADA) dựa vào 1 trong 4 tiêu chuẩn sau đây: a. Glucose huyết tương lúc đói (fasting plasma glucose: FPG) ≥ 126 mg/dL (hay 7 mmol/L). BN phải nhịn ăn (không uống nước ngọt, có thể uống nước lọc, nước đun sôi để nguội) ít nhất 8 giờ (thường phải nhịn đói qua đêm từ 8 -14 giờ) b. Glucose huyết tương ở thời điểm sau 2 giờ làm nghiệm pháp dung nạp glucose đường uống 75 g (oral glucose tolerance test: OGTT) ≥ 200 mg/dL (hay 11,1 mmol/L). c. HbA1c ≥ 6,5% (48 mmol/mol). Xét nghiệm này phải được thực hiện ở phòng xét nghiệm được chuẩn hóa theo tiêu chuẩn quốc tế. d. Ở BN có triệu chứng kinh điển của tăng glucose huyết hoặc mức glucose huyết tương ở thời điểm bất kỳ ≥ 200 mg/dL (hay 11,1 mmol/L). Nếu không có triệu chứng điển hình của tăng glucose huyết (bao gồm tiểu nhiều, uống nhiều, ăn nhiều, sụt cân không rõ nguyên nhân), xét nghiệm chẩn đoán ở mục a, b, d ở trên cần được thực hiện lặp lại lần 2 để xác định chẩn đoán. Thời gian thực hiện xét nghiệm lần 2 sau lần thứ nhất có thể từ 1 đến 7 ngày. Trong điều kiện thực tế tại Việt Nam, nên dùng phương pháp đơn giản và hiệu quả để chẩn đoán ĐTĐ là định lượng glucose huyết tương lúc đói 2 lần ≥ 126 mg/dL (hay . . 7 mmol/L). Nếu HbA1c được đo tại phòng xét nghiệm được chuẩn hóa quốc tế, có thể đo HbA1c 2 lần để chẩn đoán ĐTĐ. 1.1.3. Sinh lý bệnh So với BN không ĐTĐ, THA ở BN ĐTĐ các những đặc điểm bao gồm tăng nhạy cảm muối, mất đi khoảng trũng huyết áp và nhịp tim sinh lý về đêm, gia tăng thải protein niệu, hạ huyết áp tư thế và THA tâm thu đơn độc [11]. Sự liên quan giữa THA, béo phì, kháng insulin và ĐTĐ rất phức tạp. THA chiếm tỷ lệ cao ở người ĐTĐ hơn là người không ĐTĐ. Khi so sánh với tuổi, giới, chủng tộc, béo phì, hoạt động thể lực và tiền sử gia đình ghi nhận tần suất THA ở ĐTĐ týp 2 tăng 2,5 lần so với người không ĐTĐ [11]. 1.1.4. Điều trị 1.1.4.1. Nguyên tắc điều trị Điều trị ĐTĐ có kèm THA nên được cá thể hóa nhằm đạt được mục tiêu đường huyết, huyết áp, lipid máu và phòng ngừa biến chứng cấp và mạn tính, phù hợp với tuổi tác, tình trạng kinh tế xã hội và văn hóa của từng BN. BN ĐTĐ có kèm THA được xếp vào nhóm nguy cơ tim mạch cao nên nguyên tắc điều trị cơ bản bao gồm kết hợp thay đổi lối sống và điều trị bằng thuốc.  Thay đổi lối sống bao gồm: Có chế độ tập luyện thể lực, dinh dưỡng hợp lý. Giảm cân nặng hoặc duy trì cân nặng hợp lý. Hạn chế sử dụng bia rượu, thuốc lá, thuốc lào. Tránh lo âu, căng thẳng thần kinh, cần chú ý nghỉ ngơi, thư giãn hợp lý. Tránh bị lạnh đột ngột. . . Kiểm soát các yếu tố nguy cơ: tuổi, tình trạng béo phì, huyết áp, trong gia đình có người mắc bệnh ĐTĐ ở thế hệ cạn kề, tiền sử mắc hội chứng chuyển hóa, tiền ĐTĐ, phụ nữ có tiền sử thai sản đặc biệt, BN có rối loạn lipid máu.  Điều trị bằng thuốc: Sử dụng thuốc đơn trị hoặc phác đồ phối hợp thuốc. Điều trị đúng và đủ hàng ngày, điều trị lâu dài và tái khám đúng theo lịch. Phối hợp thuốc điều trị càng sớm càng tốt. Sử dụng insulin trong trường hợp cần thiết như trong đợt cấp của bệnh mạn tính, nhồi máu cơ tim... 1.1.4.2. Mục tiêu điều trị  Mục tiêu điều trị theo ADA 2018 [31] - Kiểm soát HbA1c < 7% (53 mmol/mol) đối với người trưởng thành không mang thai. Bên cạnh đó, tùy theo tình trạng của BN mà có thể đặt mục tiêu HbA1c khác. HbA1c < 6,5% (48 mmol/mol) với BN có thể đáp ứng mà không có hạ đường huyết hoặc các tác dụng phụ đáng kể, bao gồm người bị ĐTĐ trong thời gian ngắn, ĐTĐ týp 2 chỉ điều trị bằng thay đổi lối sống hoặc chỉ dùng metformin, tuổi thọ dài hoặc không có bệnh tim mạch đáng kể. HbA1c < 8% (64 mmol/mol) với BN có tiền sử hạ đường huyết nặng, tuổi thọ hạn chế, có các biến chứng mạch máu nhỏ hoặc biến chứng mạch máu lớn, có bệnh kèm theo hoặc là ĐTĐ kéo dài. - Đường huyết lúc đói, trước ăn 80 – 130 mg/dL (4,4 –7,2 mmol/L) - Đỉnh đường huyết sau ăn <180 mg/dL (10,0 mmol/L) - Kiểm soát huyết áp < 140/90 mmHg. Huyết áp < 130/80 mmHg với BN có một hoặc nhiều yếu tố nguy cơ bệnh tim mạch nếu có thể mà không làm tăng gánh nặng trị liệu. Đối với BN mang thai bị ĐTĐ và THA từ trước đã được điều trị bằng thuốc . . điều trị THA, huyết áp mục tiêu là 120 – 160/ 80 – 105 mmHg để đảm bảo sức khỏe của mẹ và sự phát triển của thai nhi.  Mục tiêu điều trị theo Hướng dẫn của Bộ Y tế năm 2017 [3] - Mục tiêu điều trị cho BN ĐTĐ ở người trưởng thành, không mang thai:  HbA1c < 7%.  Glucose huyết tương mao mạch lúc đói, trước ăn 80 - 130 mg/dL (4,4 – 7,2 mmol/L) Đỉnh glucose huyết tương mao mạch sau ăn 1 - 2 giờ < 180 mg/dL (10,0 mmol/L) Huyết áp Tâm thu < 140 mmHg, Tâm trương < 90 mmHg. Nếu đã có biến chứng thận: Huyết áp < 130/ 85-80 mmHg.  Lipid máu LDL cholesterol < 100 mg/dL (2,6 mmol/L), nếu chưa có biến chứng tim mạch. LDL cholesterol < 70 mg/dL (1,8 mmol/L) nếu đã có bệnh tim mạch.  Triglycerid < 150 mg/dL (1,7 mmol/L).  HDL cholesterol > 40 mg/dL (1,0 mmol/L) ở nam và > 50 mg/dL (1,3 mmol/L) ở nữ. - Mục tiêu điều trị ở các cá nhân có thể khác nhau tùy tình trạng của BN:  Mục tiêu điều trị có thể nghiêm ngặt hơn: HbA1c < 6,5% (48 mmol/mol) nếu có thể đạt được và không có dấu hiệu đáng kể của hạ đường huyết và những tác dụng có hại của thuốc: Đối với người bị bệnh ĐTĐ trong thời gian ngắn, bệnh ĐTĐ týp 2 được điều trị bằng thay đổi lối sống hoặc chỉ dùng metformin ở người trẻ tuổi hoặc không có bệnh tim mạch quan trọng.  Ngược lại, mục tiêu điều trị có thể ít nghiêm ngặt (nới lỏng hơn): HbA1c < 8% (64 mmol/mol) phù hợp với những BN có tiền sử hạ glucose huyết trầm trọng, lớn tuổi, các biến chứng mạch máu nhỏ hoặc mạch máu lớn, có nhiều bệnh lý đi kèm hoặc bệnh ĐTĐ trong thời gian dài và khó đạt mục tiêu điều trị. . .  Nếu đã đạt mục tiêu glucose huyết lúc đói, nhưng HbA1c còn cao, cần xem lại mục tiêu glucose huyết sau ăn, đo vào lúc 1-2 giờ sau khi BN bắt đầu ăn. 1.1.4.3. Phác đồ điều trị  Phác đồ điều trị ĐTĐ  Phác đồ điều trị theo hướng dẫn Bộ Y tế 2017 [3] Hướng dẫn của Bộ Y tế 2017 khuyến cáo lựa chọn thuốc và phương pháp điều trị ĐTĐ týp 2 theo Hình 1.1 Giảm cân nếu thừa cân + dinh dưỡng + luyện tập +/- metformin khuyến Hình 1.1 Sơ đồ lựa chọn thuốc và phương pháp điều trị ĐTĐ týp 2 “Nguồn : Bộ Y tế 2017” [3] Các loại thuốc điều trị ĐTĐ lần lượt là: metformin, thuốc ức chế kênh đồng vận chuyển natri-glucose (SGLT2i), sulfonylurea, glinid, pioglitazon, ức chế enzym αglucosidase, ức chế enzym DPP- 4, đồng vận thụ thể GLP-1, insulin  Các yếu tố cần xem xét khi chọn lựa điều trị: .