Tài liệu Dân cư trong tồn tại xã hội ở tỉnh lâm đồng và sự vận động của nó hiện nay

®¹i häc quèc gia hµ néi tr−êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n bïi trung h−ng D©n c− trong tån t¹i x· héi ë tØnh l©m ®ång vµ sù vËn ®éng cña nã hiÖn nay luËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc hµ néi - 2002 1 ®¹i häc quèc gia hµ néi tr−êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n bïi trung h−ng D©n c− trong tån t¹i x· héi ë tØnh l©m ®ång vµ sù vËn ®éng cña nã hiÖn nay luËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc Chuyªn ngµnh : CNDVBC vµ CNDVLS M· sè : 5.01.02 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc : 1. GS.TS. NguyÔn H÷u Vui 2. PGS.TS Hå SÜ Quý hµ néi - 2002 2 PhÇn më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: D©n c− vµ sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña x· héi lµ hai vÊn ®Ò kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau; bëi lÏ, d©n c− lµ yÕu tè quan träng cña s¶n xuÊt vµ cña ®êi sèng x· héi. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, d©n c− lµ yÕu tè quan träng cña tån t¹i x· héi: "TiÒn ®Ò ®Çu tiªn cña toµn bé lÞch sö nh©n lo¹i th× dÜ nhiªn lµ sù tån t¹i cña nh÷ng c¸ nh©n con ng−êi sèng"(C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen) [55. tr 32]. MÆc dÇu quan träng nh− vËy, song víi tÝnh c¸ch lµ mét hÖ thèng nhá trong hÖ thèng lín lµ ®êi sèng x· héi, ®ång thêi víi tÝnh c¸ch lµ mét cùc trong hÖ thèng t−¬ng t¸c x· héi 3 cùc cña tån t¹i x· héi, d©n c− cßn ch−a thËt sù ®−îc lµm râ vÒ c¸c néi dung vµ vai trß cña nã. Trong nhËn thøc, cã lóc, cã n¬i yÕu tè d©n c− dÔ bÞ mê nh¹t ®i bªn c¹nh yÕu tè ®Þa lý hoÆc yÕu tè ph−¬ng thøc s¶n xuÊt (yÕu tè th−êng ®−îc coi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi). Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö th× "®êi sèng x· héi vÒ thùc chÊt lµ cã tÝnh thùc tiÔn"; ®iÒu ®ã nãi lªn r»ng, trong tiÕn tr×nh lÞch sö cña mçi quèc gia, mçi d©n téc, ngoµi yÕu tè s¶n xuÊt, c¸c yÕu tè hoµn c¶nh ®Þa lý, d©n c− lµ nh÷ng nh©n tè bªn trong cã thÓ gãp phÇn thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn ®Æc thï cña mçi d©n téc. ViÖt Nam lµ n−íc ®«ng d©n thø 13 trªn thÕ giíi, víi 54 téc ng−êi. §¶ng, Nhµ n−íc ta tõ l©u ®· sím nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò d©n c− vµ ®· cã nhiÒu chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch t¸c ®éng tíi mét sè mÆt cña vÊn ®Ò d©n c− nh−: chÝnh s¸ch d©n sè, chÝnh s¸ch di d©n... MÆc dÇu vËy, hiÖu qu¶ cña nh÷ng chÝnh s¸ch trªn, trªn thùc tÕ, cßn thÊp vµ kh«ng ®ång ®Òu ë c¸c ®Þa ph−¬ng. Thùc tiÔn ph¸t triÓn cña d©n c− ViÖt Nam cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®−îc nghiªn cøu, gi¶i quyÕt vµ ®−a ra nh÷ng kÕt luËn, nh»m t¹o c¬ së cho nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp h¬n víi sù ph¸t triÓn cña x· héi theo h−íng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa. 3 Trong ®Þnh h−íng chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 10 n¨m tíi, §¶ng ta ®· chØ râ: "Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n ®Æt träng t©m vµo tæng kÕt thùc tiÔn, ®i s©u nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lín cña ®Êt n−íc, khu vùc vµ toµn cÇu, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc, cung cÊp luËn cø cho viÖc ho¹ch ®Þnh ®−êng lèi, chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi; ph¸t huy nh©n tè con ng−êi vµ v¨n hãa ViÖt Nam" [24. tr 205]. Víi tÝnh c¸ch lµ mét ngµnh khoa häc thuéc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n, viÖc triÕt häc nghiªn cøu yÕu tè c− d©n trong tån t¹i x· héi ë L©m ®ång còng nh− trong c¶ n−íc lµ nh»m gãp phÇn ®¸p øng yªu cÇu nãi trªn. L©m §ång lµ mét tØnh miÒn nói cao, thuéc nam T©y Nguyªn, cã nhiÒu tiÒm n¨ng, víi h¬n 30 téc ng−êi sinh sèng. Nh×n chung, hiÖn kinh tÕ L©m §ång cßn chËm ph¸t triÓn; tµi nguyªn, m«i tr−êng ®ang bÞ khai th¸c thiÕu khoa häc, kÐm hiÖu qu¶. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng ®ã lµ d©n c− L©m §ång ®ang cã nhiÒu vÊn ®Ò cÇn quan t©m, ch¼ng h¹n nh−: tû lÖ t¨ng d©n sè sinh häc cßn cao, di d©n tù do nhiÒu, sù ph©n bè, chÊt l−îng sèng cña c− d©n ch−a thËt hîp lý, c¸c yÕu tè x· héi kh¸c ®ang ¶nh h−ëng tiªu cùc tíi d©n c−... mÆt kh¸c, vÊn ®Ò t¸c ®éng cña d©n c− tíi s¶n xuÊt vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nhÊt lµ m«i tr−êng sèng ë L©m §ång còng ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ vµ ph¸t huy mét c¸ch khoa häc. Víi nh÷ng lý do trªn, chóng t«i thÊy cÇn cã sù nghiªn cøu s©u h¬n vÒ yÕu tè d©n c− vµ vai trß cña nã trong sù ph¸t triÓn cña L©m §ång. Trªn c¬ së ®ã, lµm râ thªm c¸c quan ®iÓm khoa häc vÒ vÊn ®Ò d©n c−, vÒ tÝnh ®Æc thï cña nã, t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p cho sù ph¸t triÓn cña d©n c− L©m §ång trong sù ph¸t triÓn chung cña c¶ n−íc, nh»m môc tiªu d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ vµ v¨n minh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi: a). Tµi liÖu dÞch: §a sè c¸c c«ng tr×nh cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoµi vÒ d©n c− ®−îc phæ biÕn ë ViÖt Nam ®Òu chñ yÕu lµ nghiªn cøu theo chuyªn 4 ngµnh d©n sè häc. ChØ cã mét sè Ýt c«ng tr×nh tiÕp cËn yÕu tè d©n c− tõ gãc ®é nh©n khÈu häc vµ x· héi häc nh−: + Nhãm ph©n tÝch quan hÖ gi÷a d©n c−, d©n sè - m«i tr−êng cã: - Amir Khan (Pakistan). Nh÷ng quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c yÕu tè d©n sè, ph¸t triÓn vµ m«i tr−êng ë khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. Ng−êi dÞch TrÇn V¨n ChiÕn. Trung t©m nghiªn cøu, th«ng tin vµ t− liÖu d©n sè (TTNC, TT & TLDS) Hµ Néi 1995. Trong c«ng tr×nh nµy, t¸c gi¶ ®· chØ ra nh÷ng ¶nh h−ëng cña sù tËp trung d©n sè qu¸ lín vµo c¸c ®« thÞ, ¶nh h−ëng cña mËt ®é d©n c− qu¸ cao ®Õn m«i tr−êng ®« thÞ vµ m«i tr−êng sèng nãi chung; ®Ò ra mét sè khuyÕn nghÞ cã tÝnh chÊt gi¶i ph¸p ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh. - Monowar Hossnin (B¨ngla®Ðt). Nh÷ng quan hÖ qua l¹i gi÷a d©n sè vµ c¸c tµi nguyªn: mét khung ph©n tÝch. TËp san D©n sè cña Liªn hiÖp quèc 1995. Sau khi kh¸i qu¸t c¸c giai ®o¹n lÞch sö cña mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a con ng−êi víi tù nhiªn, t¸c gi¶ nhÊn m¹nh: cïng víi sù xuÊt hiÖn v¨n minh ®« thÞ vµ khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i, con ng−êi ®· khai th¸c qu¸ møc, dÉn tíi vi ph¹m sù c©n b»ng trong quan hÖ víi tù nhiªn. Tuú theo møc ®é ph¸t triÓn vµ lîi Ých cña mçi céng ®ång con ng−êi vi ph¹m sù c©n b»ng ®ã, song ®Òu theo h−íng ph¸ huû m«i tr−êng. Tõ ®ã t¸c gi¶ ®−a ra mét biÓu ®å khung ph©n tÝch c¸c liªn hÖ hîp lý gi÷a con ng−êi (céng ®ång) vµ m«i tr−êng th«ng qua c¸c kh©u trung gian nh− thiÕt chÕ x· héi vµ c«ng nghÖ ®Ó cã thÓ t¸c ®éng vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh. + C¸c nhãm tµi liÖu tiÕp cËn d©n c− tõ gãc ®é nh©n khÈu häc cã c¸c c«ng tr×nh: - Leon Tabanh - ban d©n sè thuéc Ban th− ký LHQ. Tõ mét qu¸ ®é nh©n khÈu häc nµy sang mét qu¸ ®é kh¸c. TËp san d©n sè cña Liªn HiÖp Quèc. Ng−êi dÞch Hoµng TÝch Giang. TTNC, TT & TLDS. Hµ néi,1995. 5 C«ng tr×nh ®· so s¸nh t×nh h×nh gia t¨ng d©n sè kh«ng ®ång ®Òu ë 3 ch©u lôc: ¢u, ¸, Phi, tõ ®ã rót ra vai trß quan träng cña c¸c nh©n tè kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ trong c¸c qu¸ tr×nh qu¸ ®é nh©n khÈu häc cña nh©n lo¹i. T¸c gi¶ ®· ®−a ra mét sè kÕt luËn vÒ h−íng nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò nh©n khÈu häc trong quan hÖ liªn ngµnh rÊt ®¸ng chó ý lµ: "ph¶i thõa nhËn r»ng bÊt kú ý ®Þnh nµo ®Þnh gi¶i thÝch nh©n khÈu häc theo c¸c qu¸ tr×nh d©n sè sÏ lµ ¶o t−ëng. Nh©n khÈu häc chØ cã thÓ gi¶i thÝch c¸c nguyªn nh©n nh©n khÈu häc cña hiÖn t−îng - vÝ dô, nh÷ng thay ®æi vÒ møc sinh cã thÓ quy mét phÇn cho nh÷ng thay ®æi vÒ c¸c kiÓu kÕt h«n hoÆc vÒ c¬ cÊu tuæi; nh÷ng gi¶i thÝch nh− vËy hoµn toµn lµ néi t¹i do ®ã bÞ h¹n chÕ. Gi¶i thÝch thùc sù c¸c hiÖn t−îng theo quy m« cña qu¸ ®é nh©n khÈu häc ph¶i ®−îc xÐt tõ bªn ngoa× m«n nh©n khÈu häc vµ chØ cã thÓ ®¹t ®−îc qua nç lùc phèi hîp cña c¸c nhµ nghiªn cøu vÒ khoa häc x· héi" [50. tr 3]. Georges Photios Tapinos - ViÖn nghiªn cøu chÝnh s¸ch Paris. Di c− quèc tÕ vµ sù ph¸t triÓn. TËp san d©n sè cña Liªn HiÖp Quèc. Ng−êi dÞch Hoµng TÝch Giang. TTNC, TT&TLDS. Hµ néi 1995. T¸c gi¶ ®· tËp trung ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng cña di c− tíi sù ph¸t triÓn cña tõng quèc gia ®Õn triÓn väng quèc tÕ. T¸c gi¶ còng kh¸i qu¸t sù biÕn ®éng cña c¸c luång di c−, c¸c chÝnh s¸ch di d©n, nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc cña nã trong quan hÖ víi ®êi sèng ë c¶ n¬i xuÊt c− vµ n¬i chuyÓn ®Õn. Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh trªn ®©y t×m c¸ch tiÕp cËn nh©n khÈu häc, x· héi häc, ®· ®i s©u ph©n tÝch tõng mÆt cña yÕu tè d©n c− trong ®êi sèng x· héi hiÖn ®¹i. Trong sè ®ã cã mét sè kÕt luËn cã gi¸ trÞ nh− lµ nh÷ng tæng kÕt lý luËn triÕt häc. b) Tõ gãc ®é triÕt häc: ë n−íc ta tõ tr−íc tíi nay ch−a cã mét c«ng tr×nh triÕt häc riªng biÖt nµo nghiªn cøu vÒ d©n c− víi tÝnh c¸ch lµ mét yÕu tè cña tån t¹i x· héi. MÆc dï d©n c− trong tån t¹i x· héi ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn nh− lµ mét yªu tè tÊt yÕu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng trong c¸c gi¸o tr×nh triÕt häc, song l¹i chñ yÕu ®−îc m« t¶ theo khÝa c¹nh vËt chÊt - kü thuËt, cßn Ýt chó ý tíi 6 khÝa c¹nh x· héi, tinh thÇn. Trong khi ®ã ë mét sè n−íc trªn thÕ giíi, trong mét sè c¸ch gi¶i nghÜa kh¸i niÖm d©n c−, hä ®· coi d©n c− võa lµ chñ thÓ cña s¶n xuÊt, cña tiªu dïng, võa lµ nÒn t¶ng ®Ó s¸ng t¹o, l−u gi÷ c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn. c) Mét sè khÝa c¹nh, vÊn ®Ò cña yÕu tè d©n c− ë ViÖt Nam ®−îc nghiªn cøu nhiÒu d−íi gãc ®é chuyªn ngµnh: d©n sè häc, ®ia lý, x· héi häc: + Chuyªn ngµnh d©n sè häc cã c¸c c«ng tr×nh ®¸ng chó ý lµ: Nhãm c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn ngµnh d©n sè gåm : - Mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi cã quan hÖ víi chÝnh s¸ch d©n sè. Th«ng tin d©n sè sè 1/1996 cña t¸c gi¶ Do·n MËu DiÖp. - §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña d©n sè n−íc ta hiÖn nay vµ nh÷ng khuyÕn nghÞ vÒ chÝnh s¸ch. Th«ng tin d©n sè sè 4/2000. tr 8-12 cña PGS. TS. NguyÔn §×nh Cö. - Dù b¸o d©n sè theo ch−¬ng tr×nh môc tiªu cho c¸c tØnh thµnh phè ®Õn n¨m 2020: c«ng nghÖ thùc hiÖn vµ nh÷ng nh×n nhËn tõ kÕt qu¶ dù b¸o. Th«ng tin d©n sè. sè 2/1998. tr10-12 cña t¸c gi¶ Hoµng Ph−íc Hßa. - Qu¸ ®é d©n sè: ViÖt Nam ®ang ë ®©u ? Th«ng tin d©n sè. sè 5/1997 cña Ph¹m Quý Thä. - B¸o c¸o t×nh h×nh thùc hiÖn nghÞ quyÕt BCHTW4 - khãa VII vÒ chÝnh s¸ch d©n sè vµ KHHG§ cña UBQGDS - KHHG§ do TS. TrÇn ThÞ Trung ChiÕn tr×nh bµy. Th«ng tin d©n sè, sè 1/2000. C¸c c«ng tr×nh nµy tËp trung xem xÐt thùc tr¹ng vÒ quy m«, c¬ cÊu d©n sè ®Ò ra nh÷ng khuyÕn nghÞ vÒ chÝnh s¸ch d©n sè. Nhãm c¸c c«ng tr×nh xem xÐt quan hÖ cña d©n sè víi m«i tr−êng sèng gåm cã : - §« thÞ hãa vµ m«i tr−êng ®« thÞ. T¹p chÝ th«ng tin d©n sè sè 4/1996 cña PGS Lª Träng Cóc. 7 - X©y dùng c¬ së d÷ liÖu d©n sè m«i tr−êng trªn ph¹m vi toµn quèc. Th«ng tin d©n sè. sè 1/1998, cña hai t¸c gi¶: Vâ Anh Dòng - PTS §oµn Minh Léc. - D©n sè vµ m«i tr−êng. Hai t¸c gi¶ Minh LuËn - H−¬ng Giang, trong kû yÕu héi th¶o khoa häc: Hîp t¸c nghiªn cøu vµ ho¹t ®éng vÒ d©n sè vµ ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. Hµ Néi 1999. - Mét sè vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ sù ph¸t triÓn. Do TrÇn Cao S¬n (chñ biªn). NXB khoa häc x· héi. Hµ Néi, 1997. C¸c c«ng tr×nh trªn ®©y vµ nhiÒu c«ng tr×nh kh¸c n÷a tuy tiÕp cËn chñ yÕu tõ gãc ®é d©n sè häc, song ®· Ýt nhiÒu nªu ra vµ gi¶i quyÕt ®−îc mét sè mÆt, mét sè vÊn ®Ò cña yÕu tè d©n c− ®èi víi sù ph¸t triÓn. + Chuyªn ngµnh x· héi häc cã c¸c c«ng tr×nh ®¸ng chó ý lµ: - Mét sè vÊn ®Ò d©n sè tõ h−íng tiÕp cËn x· héi häc. Do GS. T−¬ng Lai chñ biªn. NXB khoa häc x· héi. Hµ néi, 1992. - Xãa ®ãi gi¶m nghÌo d−íi c¸i nh×n v¨n hãa truyÒn thèng cña TS. NguyÔn Minh Hßa. T¹p chÝ th«ng tin lý luËn sè 12/2000. C¸c c«ng tr×nh nµy ®· h−íng c¸ch tiÕp cËn trùc tiÕp vµo mét sè vÊn ®Ò cô thÓ cña d©n c−, kh¸i qu¸t c¸c gi¶i ph¸p mang tÝnh lý luËn cã tÇm triÕt häc. d). VÒ d©n c− ë L©m §ång ®· cã 2 t¸c phÈm: - VÊn ®Ò d©n téc ë L©m §ång do PGS. TS. M¹c §−êng chñ biªn. T¸c phÈm nµy chñ yÕu nghiªn cøu c¸c c− d©n b¶n ®Þa ë L©m §ång d−íi gãc ®é d©n téc häc. - D©n téc - d©n c− L©m §ång cña t¸c gi¶ TrÇn SÜ Thø. Ngoµi viÖc chØ ra nguån gèc cña c− d©n L©m §ång, t¸c gi¶ thèng kª c¸c téc ng−êi, mét sè ®Æc tr−ng cña hä vµ ®Æc tr−ng d©n sè häc cña c− d©n L©m §ång. T¸c gi¶ còng nªu ®−îc mét sè thµnh tùu trong ph¸t triÓn kinh tÕ vµ v¨n ho¸ nh− lµ nh÷ng vai trß cña céng ®ång c− d©n L©m §ång trong thêi gian qua. Tuy nhiªn c¸ch tiÕp cËn c¬ b¶n vÉn lµ tõ gãc ®é thèng kª häc vµ d©n téc häc. 8 HiÖn ch−a cã c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ yÕu tè d©n c− ë L©m §ång tiÕp cËn tõ gãc ®é triÕt häc, ®Ó ®i s©u ph©n tÝch cÊu tróc, vai trß thùc tiÔn cña c− d©n L©m §ång vµ tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p khoa häc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña d©n c− ë ®©y. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi: + Môc ®Ých: Gãp phÇn lµm râ nh÷ng néi dung cña d©n c− vµ quan hÖ cña nã víi c¸c yÕu tè kh¸c trong tån t¹i x· héi; trªn c¬ së ®ã, kh¶o s¸t d©n c− trong ®êi sèng x· héi ë L©m §ång; b−íc ®Çu ®¸nh gi¸ vµ ®Ò xuÊt nh÷ng biÖn ph¸p nh»m ph¸t huy vai trß cña yÕu tè d©n c− trong tån t¹i x· héi ë tØnh L©m §ång. + NhiÖm vô: - Ph©n tÝch néi dung vµ vai trß cña yÕu tè d©n c− trong tån t¹i x· héi. - Ph©n tÝch nh÷ng h¹n chÕ, −u thÕ vµ xu h−íng ph¸t triÓn cña d©n c− ë L©m §ång. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy vai trß vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña yÕu tè d©n c− trong tån t¹i x· héi ë L©m §ång. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: + D©n c−: cÊu tróc, vai trß vµ vÞ trÝ cña nã trong tån t¹i x· héi theo quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c - Lªnin. LuËn ¸n ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c quan ®iÓm, c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch... cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta khi kiÕn gi¶i vÒ c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra ë L©m §ång. + Ph¹m vi kh¶o s¸t thùc tiÔn cña luËn ¸n lµ L©m §ång, vïng v¨n hãa cã nh÷ng nÐt ®Æc thï tiªu biÓu cho khu vùc nam T©y Nguyªn. 5. C¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: - C¬ së lý luËn cña luËn ¸n lµ nh÷ng quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö vÒ x· héi cña C.M¸c, Ph.¡ngghen, V.I. Lªnin vµ Hå ChÝ Minh. LuËn ¸n cã chó ý thÝch ®¸ng ®Õn nh÷ng thµnh tùu khoa häc cña mét sè häc gi¶ trong vµ ngoµi n−íc khi bµn vÒ yÕu tè d©n c− vµ c¸c vÊn ®Ò cña L©m §ång. 9 - Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: C¸c ph−¬ng ph¸p chung cña CNDVBC vµ CNDVLS; c¸c ph−¬ng ph¸p: cÊu tróc hÖ thèng, ph©n tÝch, tæng hîp, l«gic, lÞch sö, so s¸nh, ®iÒu tra, pháng vÊn... ®Ó thu thËp, ph©n tÝch, xö lý vµ tr×nh bµy vÊn ®Ò. 6. C¸i míi cña ®Ò tµi: - §Ò xuÊt viÖc sö dông thèng nhÊt thuËt ng÷ d©n c− ®Ó chØ yÕu tè ng−êi trong tån t¹i x· héi vµ nªu ra kh¸i niÖm d©n c−, lµm râ vai trß cña d©n c− víi hoµn c¶nh ®Þa lý vµ ph−¬ng thøc s¶n xuÊt trong tån t¹i x· héi. - ChØ ra nh÷ng nÐt ®Æc thï cña yÕu tè d©n c− trong tån t¹i x· héi ë L©m §ång, ph©n tÝch nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ trong sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña d©n c− ë ®©y, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña yÕu tè d©n c−, nh»m gi¶i quyÕt tèt h¬n c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra ë L©m §ång trong t−¬ng quan chung víi sù ph¸t triÓn cña c¶ n−íc. 7. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn: - LuËn ¸n cã thÓ lµm t− liÖu tham kh¶o cho c«ng t¸c nghiªn cøu, gi¶ng d¹y triÕt häc M¸c - Lªnin vÒ tån t¹i x· héi, vÒ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi; luËn ¸n còng lµ t− liÖu tham kh¶o cho tÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m tíi c¸c vÊn ®Ò cña L©m §ång vµ nam T©y Nguyªn. 8. KÕt cÊu cña luËn ¸n: ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn, luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng víi 7 tiÕt. 10 phÇn néi dung Ch−¬ng 1 D©n c− - yÕu tè cña tån t¹i x· héi 1.1. Nh÷ng quan ®iÓm tiªu biÓu vÒ d©n c− trong lÞch sö t− t−ëng t«n gi¸o vµ triÕt häc. 1.1.1. Mét sè quan ®iÓm t«n gi¸o vµ triÕt häc tr−íc M¸c vÒ d©n c−. 1.1.1.1. Quan ®iÓm cña mét sè t«n gi¸o quèc tÕ. Ngo¹i trõ PhËt gi¸o, c¸c t«n gi¸o lín ®Òu cho r»ng Th−îng ®Õ (hoÆc trêi) sinh ra v¹n vËt, trong ®ã cã con ng−êi. Tuy nhiªn, do mçi t«n gi¸o th−êng g¾n víi nh÷ng céng ®ång d©n c− nhÊt ®Þnh, hoÆc nh÷ng bé phËn cña céng ®ång ®ã, cho nªn c¸c t«n gi¸o cã sù quan t©m ®¸ng kÓ ®Õn yÕu tè d©n c− vµ vÊn ®Ò d©n c−. NÕu t−íc bá ®i yÕu tè duy t©m, t«n gi¸o, th× cã thÓ nãi c¸c t«n gi¸o cã sù quan t©m sím vµ kh¸ chi tiÕt trong viÖc tæ chøc c¸c céng ®ång d©n c−, th−êng ®−îc gäi lµ c¸c céng ®ång gi¸o d©n. §iÒu nµy lµ phæ biÕn ë tÊt c¶ c¸c t«n gi¸o quèc tÕ nh− PhËt gi¸o, Ki-t« gi¸o, Håi gi¸o... C¸c céng ®ång gi¸o d©n th−êng ®−îc tæ chøc nh− lµ nh÷ng ®¬n vÞ x· héi khÐp kÝn cã ®Çy ®ñ tÝnh chÊt vµ c¬ cÊu cña mét ®¬n vÞ x· héi cña d©n c−. §iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n cña c¸c ®¬n vÞ x· héi nµy lµ ë chç, trung t©m liªn kÕt cña hä lµ n¬i thê tù (nhµ thê, chïa, th¸nh ®−êng...) víi "chÊt" liªn kÕt c¬ b¶n lµ niÒm tin t«n gi¸o. §Æc ®iÓm nµy phæ biÕn vµ cã ý nghÜa lín ë nh÷ng n¬i mµ mét t«n gi¸o nµo ®ã chiÕm ®Þa vÞ ®éc t«n; khi ®ã céng ®ång t«n gi¸o cßn thÓ hiÖn nh− lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh. Cßn ë nh÷ng n¬i cã sù ®an xen gi÷a c¸c t«n gi¸o trong mét céng ®ång d©n c− th× ®Æc tr−ng trªn vÉn lµ c¬ b¶n, gãp phÇn duy tr× søc sèng cña c¸c t«n gi¸o. V× vËy, trong kinh s¸ch cña c¸c t«n gi¸o, yÕu tè d©n c− ®−îc chó ý bµn ®Õn kh¸ chi tiÕt. §iÓn h×nh lµ phÇn "s¸ch d©n sè" trong kinh Cùu −íc cña Ki-t« gi¸o. S¸ch nµy ®· ®Ò cËp ®Õn nhiÒu néi dung cña yÕu tè d©n c−, d−íi tªn gäi lµ "céng ®ång d©n chóa". " S¸ch d©n sè" ®· m« t¶ qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c céng ®ång d©n c−; c¸c quy −íc nh− lµ nh÷ng luËt lÖ vÒ ph©n chia ®Êt ®ai, vÒ quyÒn 11 thõa kÕ ®Êt ®ai, tµi s¶n; c¸c phong tôc tËp qu¸n, vÒ ®iÒu tra d©n sè vµ qu¸ tr×nh di d©n lËp n¬i ë míi v.v... §©y chÝnh lµ c¬ së lý thuyÕt mµ nhµ thê Ki-t« gi¸o dùa vµo ®Ó x©y dùng c¸c gi¸o khu ë hÇu hÕt c¸c n−íc Ch©u ¢u. Vµ ®ã còng lµ lý thuyÕt cho m« h×nh ®−îc gäi lµ c¸c Pha-l¨ng-d¬ (n−íc chóa ngµn n¨m) mµ c¸c nhµ XHCN kh«ng t−ëng ë thÕ kû XVIII mong muèn x©y dùng. 1.1.1.2. Quan ®iÓm triÕt häc cña Nho gi¸o. Nh− ®· biÕt, Nho gi¸o lµ mét häc thuyÕt triÕt häc - chÝnh trÞ do Khæng Tö (551-480 T.C.N), ng−êi Trung quèc s¸ng lËp vµ sau ®ã trë thµnh nÒn t¶ng t− t−ëng cho c¸c chÕ ®é Phong kiÕn ë mét sè n−íc ch©u ¸. V× vËy, cã thÓ nãi quan niÖm vÒ d©n c− cña Nho gi¸o còng lµ quan niÖm chung cho toµn bé thêi ®¹i phong kiÕn vÒ d©n c−. D©n c− ë thêi phong kiÕn, theo quan niÖm cña Nho gi¸o, tuy cã nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau song tùu trung ®Òu ®−îc gäi lµ "thÇn d©n". "Kh¸i niÖm "thÇn d©n" chØ hÕt th¶y nh÷ng ng−êi thuéc c¸c giai cÊp, c¸c tÇng líp trong mét n−íc, bÊt kÓ ®ã lµ lµm quan hay kh«ng lµm quan, lao lùc hay lao t©m, giµu sang hay nghÌo hÌn... ®Òu cã sè phËn lµ t«i con cña triÒu ®×nh, chÞu sù thèng trÞ cña vua, phôc vô nhµ vua vµ trung thµnh víi quyÒn lîi cña vua. Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lµ d©n c− cña triÒu ®¹i phong kiÕn". [86.192]. §Ó cã thÓ cai trÞ ®−îc tèt, Nho gi¸o còng ®· ®−a ra mét quan ®iÓm râ rµng vÒ vai trß cña d©n c− vµ nh÷ng biÖn ph¸p nh»m ph¸t huy vai trß ®ã. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ, ®«i khi, Khæng Tö ®· tõng quan niÖm d©n ngang víi trêi, ý d©n lµ ý trêi, vua tuy ®−îc quyÒn thay trêi, nh−ng ®èi víi d©n l¹i ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm toµn diÖn. D©n tuy ph¶i chÞu quyÒn cai trÞ cña vua, nh−ng vÉn cã quyÒn b¾t vua ph¶i theo ®iÒu lµnh, ®iÒu thiÖn mµ lµm: "C¸i s¸ng suèt cña trêi ë c¸i s¸ng suèt cña d©n, sù lµm cho râ ®iÒu lµnh sî ®iÒu ¸c cña trêi ë sù lµm cho râ ®iÒu lµnh sî ®iÒu ¸c cña d©n, trªn trêi d−íi d©n th«ng ®¹t víi nhau. VËy nªn ng−êi lµm vua, lµm chóa, ph¶i kÝnh vËy thay! (Th−: Cao - Dao m«) [45, tr 131]. MÆc dÇu vËy, Nho gi¸o lu«n coi vua lµ "t©m" - c¸i tinh tuý; coi d©n lµ "th©n thÓ" - c¸i tÇm th−êng, hai c¸i ®ã lu«n liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau, kh«ng 12 thÓ t¸ch rêi ®−îc: t©m nhê th©n thÓ mµ toµn, vµ còng v× th©n thÓ mµ nguy; vua nhê d©n mµ cßn, vµ còng v× d©n mµ mÊt (LÔ KÝ: Trung Y. XXXIII) [45, tr133]. Tu©n Tö cho r»ng con ng−êi kh¸c ®éng vËt ë chç sèng tËp thÓ theo x· héi mµ cã tæ chøc, cã lÔ nghÜa trªn d−íi. ¤ng ®· chØ ra nguyªn nh©n cña "lo¹n" trong ®êi sèng d©n c− lµ: thø nhÊt, tuy con ng−êi sèng hîp quÇn nh−ng mçi c¸ nh©n chØ cã mét kh¶ n¨ng nhÊt ®Þnh, nÕu kh«ng cã sù ph©n c«ng hîp lý th× sinh lo¹n; thø hai, s¶n vËt tù nhiªn vµ cña c¶i lµm ra th× Ýt mµ nhu cÇu cña con ng−êi th× v« cïng, nªn dÉn tíi tranh chÊp. Tõ ®ã, «ng chñ tr−¬ng: ph¶i t¨ng c−êng s¶n xuÊt vµ tiÕt kiÖm, trong ®ã lÊy n«ng nghiÖp lµm c¬ b¶n, ph©n râ ngµnh nghÒ trong x· héi (sÜ, n«ng, c«ng, th−¬ng); ph¶i h¹n chÕ nhu cÇu, dôc väng, lÊy lÔ lµm c¬ së, lµm nguyªn t¾c ®¹o ®øc ®Ó ph©n chia thø bËc vµ cung c¸ch giao tiÕp x· héi. Tu©n Tö tõng nãi "Chë thuyÒn lµ d©n mµ lËt thuyÒn còng lµ d©n". S¸ch Th−îng th− còng viÕt "D©n cã thÓ gÇn, kh«ng thÓ coi th−êng. D©n lµ gèc n−íc. Gèc cã v÷ng th× n−íc míi yªn" Muèn gi÷ ®−îc quyÒn bÝnh th× ph¶i ®−îc d©n tin. Khi Tö Cèng hái Khæng Tö, ®Ó lµm chÝnh trÞ cÇn cã nh÷ng ®iÒu g×, Khæng Tö ®· tr¶ lêi cã 3 ®iÒu, trong ®ã d©n tin lµ quan träng nhÊt: "®ñ ¨n, ®ñ binh, d©n tin m×nh vËy. Nh−îc b»ng trong 3 ®iÒu Êy, bÊt ®¾c dÜ ph¶i bá mét ®iÒu, th× nªn bá ®iÒu nµo tr−íc? Bá viÖc binh. Cßn hai ®iÒu mµ bÊt ®¾c dÜ ph¶i bá ®i mét ®iÒu n÷a th× nªn bá ®iÒu nµo tr−íc? Bá ¨n. V× bá ¨n th× chÕt, nh−ng x−a nay ng−êi ta vÉn chÕt, chø d©n mµ kh«ng tin, th× kh«ng sao ®øng v÷ng ®−îc (LuËn ng÷: Nhan Uyªn, XII) [45, tr 137]. Muèn d©n tin m×nh, theo Khæng Tö, ng−êi cÇm quyÒn ph¶i lÊy viÖc nh©n nghÜa mµ trÞ d©n. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó phôc vô viÖc trÞ d©n, Nho gi¸o rÊt quan t©m tíi viÖc ph¸t triÓn d©n sè vµ n©ng cao chÊt l−îng d©n c−. Víi quan niÖm vÒ thø, phó, gi¸o, Khæng Tö cho r»ng cã 3 ®iÒu quan träng mµ nhµ cÇm quyÒn ph¶i lµm ®−îc, ®ã lµ: lµm cho d©n nhiÒu, lµm cho d©n giµu vµ d¹y d©n biÕt lÔ nghÜa. NhiÔm H÷u hái vÒ ph−¬ng c¸ch trÞ d©n, Khæng Tö ®· tr¶ lêi: TrÞ d©n mµ kh«ng d¹y d©n, th× d©n biÕt thÕ nµo ®−îc c−¬ng, th−êng ®¹o lý, ®Ó gi÷ trËt tù trong x· 13 héi, nh−ng tr−íc khi d¹y d©n, cÇn ph¶i lµm cho d©n giµu, v× cã ®ñ ¨n, ®ñ mÆc th× míi häc ®−îc lÔ nghÜa (xem luËn ng÷: Tö Lé, XIII). M¹nh Tö ®· ph¸t triÓn t− t−ëng nµy khi cho r»ng ng−êi trÞ d©n, trÞ n−íc lµ ph¶i ch¨m lo viÖc d©n, khiÕn cho d©n ®−îc sung tóc råi ph¶i d¹y dç d©n ®Ó cho d©n ®õng lµm ®iÒu sai tr¸i (§»ng V¨n C«ng, th−îng). Tuy nhiªn, xuÊt ph¸t tõ lîi Ých Ých kû cña giai cÊp m×nh, víi c¸i nh×n h¹n hÑp, M¹nh Tö ®· nh×n d©n nh− nh÷ng lùc l−îng thÊp hÌn, ph¶i chÞu ®Þa vÞ n« lÖ lµ do trêi sinh ra. M¹nh Tö tõng nãi: "HoÆc lµ lao t©m, hoÆc lµ lao lùc; ng−êi lao t©m th× trÞ ng−êi, ng−êi lao lùc th× bÞ ng−êi trÞ; bÞ ng−êi trÞ th× nu«i ng−êi, trÞ ng−êi th× ®−îc ng−êi nu«i. §ã lµ nghÜa th«ng th−êng trong thiªn h¹ "(M¹nh Tö §»ng V¨n C«ng, th−îng) [45, tr. 221 - 222]. T− t−ëng trªn ®©y ®· trë thµnh chç dùa cho giai cÊp phong kiÕn thèng trÞ cñng cè ®Þa vÞ m×nh, n« dÞch, bãc lét nh©n d©n. ë ViÖt Nam, tuy ¶nh h−ëng cña Nho gi¸o kh¸ nÆng nÒ, song do hoµn c¶nh lÞch sö, do yªu cÇu cña viÖc dùng n−íc vµ gi÷ n−íc, nªn quan niÖm vÒ d©n vµ vai trß cña d©n trong giai cÊp thèng trÞ cã kh¸c so víi quan niÖm Nho gi¸o ë Trung Quèc. Lý Th−êng KiÖt ®· nªu lªn t− t−ëng "ng−êi lµm vua cña d©n, cèt ph¶i nu«i d©n" TrÇn Quèc TuÊn th× nªu ra bµi häc cÇn ph¶i lµm cho "lßng d©n kh«ng ly t¸n", "khoan søc d©n ®Ó lµm kÕ s©u gèc bÒn rÔ, ®ã lµ th−îng s¸ch cña sù gi÷ n−íc". NguyÔn Tr·i cho r»ng: "ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n", "®em qu©n ®i ®¸nh giÆc cèt ®Ó yªn d©n". C¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam ®· t¹o ra mét nÒn t¶ng chÝnh s¸ch gÇn d©n, th©n d©n vµ ph¸t huy tèt søc m¹nh cña d©n trong c«ng cuéc chèng ngo¹i x©m, gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp d©n téc, còng nh− trong viÖc x©y dùng ®Êt n−íc. 1.1.1.3. Quan niÖm vÒ d©n c− trong triÕt häc ph−¬ng T©y: Ngay tõ thêi cæ ®¹i, víi v¨n minh ®å s¾t ph¸t triÓn, ë ph−¬ng T©y ®· h×nh thµnh ®−îc c¸c nhµ n−íc m¹nh, thèng trÞ c¸c bé téc bÞ hîp nhÊt l¹i, th−êng ®−îc gäi lµ nhµ n−íc thµnh bang, víi mét chÕ ®é n« lÖ ®iÓn h×nh vµ víi nh÷ng 14 quan niÖm kh¸ ®Þnh h×nh vÒ vai trß cña c¸ nh©n vµ xu h−íng gi¶i phãng c¸ nh©n (tÊt nhiªn lµ c¸ nh©n chñ n«) trong quan hÖ víi c¸c céng ®ång d©n c−. §ã lµ mét trong nh÷ng nguyªn do lµm cho trong triÕt häc ph−¬ng T©y, con ng−êi th−êng ®−îc nghiªn cøu nhiÒu h¬n ë gãc ®é c¸ nh©n, tr−íc khi nghiªn cøu trong quan hÖ céng ®ång. Sau ®©y chóng ta xem xÐt vÊn ®Ò trªn th«ng qua mét sè triÕt gia tiªu biÓu. - Plat«n: (427 - 347 T.C.N) ®· ®−a ra mét quan niÖm duy t©m vÒ con ng−êi; «ng ®èi lËp gi÷a linh hån vµ thÓ x¸c con ng−êi. ¤ng cho r»ng linh hån con ng−êi cã 3 phÇn: Lý tÝnh, xóc c¶m vµ c¶m tÝnh, trong ®ã chØ cã linh hån lý tÝnh lµ bÊt diÖt cßn hai phÇn kia th× chÕt cïng thÓ x¸c. T−¬ng øng víi ba lo¹i linh hån nãi trªn lµ ba lo¹i cÊu thµnh x· héi, tuú theo møc ®é chñ ®¹o cña tõng phÇn linh hån ®ã. Thø nhÊt, lµ c¸c nhµ triÕt häc, nhµ th«ng th¸i, víi linh hån lý tÝnh lµm chñ ®¹o, nªn cã nhiÒu phÈm chÊt −u tó, cã thÓ ®¶m nhËn vai trß l·nh ®¹o trong nhµ n−íc lý t−ëng. Thø hai, lµ nh÷ng ng−êi lÝnh, víi linh hån xóc c¶m lµm chñ ®¹o, cã mét sè phÈm chÊt ®Ó ®¶m nhËn ®−îc nhiÖm vô b¶o vÖ nhµ n−íc lý t−ëng. Thø ba, lµ nh÷ng ng−êi lao ®éng ch©n tay nãi chung, víi linh hån c¶m tÝnh lµm chñ ®¹o, cã ®Þa vÞ thÊp hÌn nhÊt, chñ yÕu sinh ra ®Ó phôc vô cho nhµ n−íc lý t−ëng. Nh− vËy, theo Plat«n, x· héi ngay tõ khi sinh ra ®· bao gåm nh÷ng con ng−êi víi c¸c ®¼ng cÊp kh¸c nhau vµ kh«ng thÓ cã sù b×nh ®¼ng gi÷a mäi ng−êi. §a sè nh©n d©n ph¶i sèng v× nhµ n−íc, chø kh«ng ph¶i nhµ n−íc v× nh©n d©n. - Arixtèt (384-322 T.C.N), tuy còng thõa nhËn con ng−êi cã hai phÇn: linh hån vµ thÓ x¸c, song «ng kh«ng ®èi lËp chóng víi nhau, mµ cho r»ng hai phÇn ®ã cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau. ¤ng quan niÖm cã ba lo¹i linh hån: linh hån thùc vËt, linh hån ®éng vËt, linh hån lý tÝnh ; con ng−êi lµ loµi bao hµm c¶ ba lo¹i linh hån nãi trªn, tøc lµ, ngoµi th−îng ®Õ ra, linh hån lý tÝnh chØ cã ë con ng−êi, bëi vËy con ng−êi lµ cao cÊp nhÊt trong mu«n loµi, con ng−êi lµ mét sinh vËt x· héi, b¶n tÝnh cña nã lµ sèng céng ®ång. 15 C¸c h×nh thøc céng ®ång cña con ng−êi ®ã lµ gia ®×nh (kiÓu chiÕm n«) vµ Nhµ n−íc. Trong ®ã, céng ®ång gia ®×nh lµ tù nhiªn; nhµ n−íc ra ®êi trªn c¬ së gia ®×nh, lµ sù ph¸t triÓn cao cña céng ®ång gia ®×nh. Theo Arixtèt, nhµ n−íc ph¶i mang l¹i cuéc sèng h¹nh phóc cho mäi ng−êi (tÊt nhiªn trõ n« lÖ): "Môc ®Ých cña nhµ n−íc lµ cuéc sèng phóc lîi... b¶n th©n nhµ n−íc lµ sù giao tiÕp cña c¸c gia téc vµ d©n c− nh»m ®¹t ®−îc sù tån t¹i mét c¸ch hoµn thiÖn vµ tù lËp "[110.241]. Arixtèt ®· nhËn râ vai trß cña c¸c céng ®ång d©n c− víi chÝnh trÞ - x· héi theo lËp tr−êng cña giai cÊp chñ n«. Nh×n chung c¸c nhµ triÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p ®· xem xÐt quan hÖ cña d©n c− vµ c¸c céng ®ång trong quan hÖ víi nhµ n−íc, mét thiÕt chÕ chÝnh trÞ ®Æc biÖt. §iÒu ®ã ®· ®Æt c¬ së cho nh÷ng t− t−ëng vÒ x· héi c«ng d©n ph¸t triÓn m¹nh ë thÕ kû XVIII trong triÕt häc ph−¬ng T©y. - T«m¸t Hèpx¬ (1588 - 1679) cho r»ng mçi d©n téc ®Òu ph¶i tr¶i qua hai giai ®o¹n ph¸t triÓn: giai ®o¹n tù nhiªn vµ giai ®o¹n x· héi c«ng d©n (cßn gäi lµ giai ®o¹n nhµ n−íc). Nhµ n−íc lµ sù s¸ng t¹o cao nhÊt mµ con ng−êi cã thÓ lµm ra. Nhµ n−íc lµ "con ng−êi nh©n t¹o", mµ chÝnh phñ lµ linh hån cña "con ng−êi" ®ã. Tuy nhµ n−íc lµm h¹n chÕ tù do cña con ng−êi, lµm gi¶m c¸c kh¸t väng tù nhiªn cña con ng−êi, nh−ng quyÒn lµm chñ x· héi cña con ng−êi chØ thùc sù cã ®−îc khi hä lËp ra nhµ n−íc cña m×nh. - M«ngtexki¬ (1689 - 1775)lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng sím nhËn thÊy c¬ së tù nhiªn cña x· héi loµi ng−êi; «ng kh¼ng ®Þnh, c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn vµ x· héi cã sù thèng nhÊt víi nhau vµ ®Òu chÞu sù chi phèi bëi c¸c quy luËt nhÊt ®Þnh. Theo «ng, cã 2 d¹ng quy luËt chi phèi sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi. Thø nhÊt, ®ã lµ c¸c quy luËt tù nhiªn xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt sinh vËt cña con ng−êi, chóng ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu sinh häc cña con ng−êi. Thø hai ®ã lµ quy luËt "thuÇn tuý x· héi". Tuy nhiªn, «ng ch−a ®¸nh gi¸ ®óng møc tÝnh ®Æc thï cña c¸c quy luËt x· héi. V× vËy, dï sím nhËn ra vai trß cña s¶n xuÊt vËt chÊt trong sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ c¸c céng ®ång ng−êi, «ng l¹i qu¸ nhÊn m¹nh vai trß quyÕt ®Þnh cña ®iÒu kiÖn ®Þa lý, khi cho r»ng tõ sù kh¸c 16 nhau vÒ ®iÒu kiÖn ®Þa lý gi÷a c¸c vïng trªn tr¸i ®Êt dÉn tíi sù kh¸c nhau gi÷a c¸c d©n téc, c¸c quèc gia vÒ chñng téc, lèi sèng, v¨n ho¸, ph¸p luËt, thÓ chÕ, x· héi v.v... Do ®ã con ng−êi ®Þnh c− ë khu vùc nµo ®ã trªn tr¸i ®Êt, hä chØ cã thÓ lµm ra lÞch sö cña m×nh trong giíi h¹n mµ ®Þa lý, khÝ hËu chi phèi hä. Bëi v×, theo «ng "uy quyÒn cña khÝ hËu m¹nh h¬n mäi uy quyÒn" [110, tr.120]. - Gi¨ng Gi¾c Rótx« (1712 - 1778), nhµ t− t−ëng vÜ ®¹i cña triÕt häc khai s¸ng Ph¸p cho r»ng, con ng−êi sinh ra vèn cã tù do, nh−ng tõ tr−íc tíi giê nã lu«n bÞ k×m h·m, t−íc mÊt tù do. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng ®ã n»m ngay trong b¶n th©n x· héi loµi ng−êi, cô thÓ lµ ë b¶n th©n sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ chÕ ®é së h÷u cña x· héi. ¤ng chia tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö thµnh 2 giai ®o¹n. Giai ®o¹n ®Çu, hay " tr¹ng th¸i tù nhiªn", lµ giai ®o¹n thuÇn khiÕt ch−a cã sù ph©n chia ®¼ng cÊp, ®ã lµ mét thêi kú dµi, b×nh yªn vµ h¹nh phóc nhÊt trong lÞch sö nh©n lo¹i. Giai ®o¹n sau hay "tr¹ng th¸i c«ng d©n", lµ giai ®o¹n trÝ tuÖ cña con ng−êi ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ sù xuÊt hiÖn cña së h÷u t− nh©n ®· ph¸ vì "tr¹ng th¸i tù nhiªn" cña x· héi, x· héi c«ng d©n xuÊt hiÖn. Theo «ng do së h÷u t− nh©n dÉn tíi bÊt b×nh ®¼ng vÒ thu nhËp mµ lµm n¶y sinh bÊt b×nh ®¼ng vÒ x· héi, giai cÊp xuÊt hiÖn, ®ßi hái ph¶i cã c¸c ®¹o luËt x· héi ®Ó ®iÒu tiÕt. ¤ng cho r»ng b¶n tÝnh con ng−êi lµ sèng céng ®ång, nªn nhµ n−íc ®· ra ®êi trªn c¬ së "khÕ −íc x· héi" do nh©n d©n lËp ra mét c¸ch thÇm lÆng. Theo «ng, "sù tho¶ thuËn c¬ b¶n kh«ng nh÷ng kh«ng ph¸ vì b×nh ®¼ng, tù nhiªn, mµ ng−îc l¹i, thay thÕ sù b×nh ®¼ng vÒ thÓ lùc mµ giíi tù nhiªn cã thÓ t¹o ra b»ng sù b×nh ®¼ng vÒ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt. Mäi ng−êi tuy kh«ng ®Òu nhau vÒ thÓ lùc vµ trÝ tuÖ, trë thµnh ngang nhau trong hiÖu lùc cña khÕ −íc " [110, II tr.127]. MÆc dï vËy, cã thÓ thÊy r»ng, trong x· héi ®−¬ng thêi, "khÕ −íc x· héi" cã thÓ trë thµnh ph−¬ng tiÖn hîp ph¸p ho¸ së h÷u t− nh©n vµ mäi bÊt c«ng trong x· héi. Tr¹ng th¸i thø ba lµ th«ng qua c¸ch m¹ng x· héi ®−a x· héi trë vÒ víi "tr¹ng th¸i tù nhiªn" ban ®Çu cña nã, nh−ng ë møc cao h¬n. ¤ng cho r»ng c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa lý, khÝ hËu ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng trong sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ d©n c−. 17 - ThuyÕt nh©n khÈu häc ph¶n tiÕn bé cña Mantót (1766-1834), nhµ kinh tÕ häc ng−êi Anh: Do ph¸t triÓn nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ häc t− s¶n cùc ®oan trong viÖc xem xÐt c¸c vÊn ®Ò d©n c−, Mantót ®· nh×n nhËn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña d©n c− thuÇn tuý vÒ mÆt sè l−îng. B»ng quan ®iÓm duy t©m vÒ lÞch sö, Mantót ®· c¾t nghÜa sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña d©n c− nh− lµ mét trËt tù thiªn ®Þnh. "§Æc ®iÓm cña Mantót lµ ... coi sù nghÌo khæ cña nh©n d©n lµ mét sù trõng ph¹t ®èi víi téi lçi, vµ nãi chung, h¾n kh«ng thÓ kh«ng viÖn ®Õn c¸i c¶nh "trÇn gian khæ ¶i", nh−ng ®ång thêi khi nghÜ ®Õn nh÷ng kho¶n thu nhËp cña gi¸o héi mµ h¾n ®· nhËn ®−îc vµ khi sö dông gi¸o lý vÒ ®Þnh mÖnh th× h¾n l¹i thÊy r»ng, lµm cho cuéc sèng trong c¶nh trÇn gian khæ ¶i Êy "bít ®au th−¬ng" ®èi víi giai cÊp thèng trÞ th× ®ã lµ mét ®iÒu rÊt cã lîi cho h¾n" - nhËn xÐt cña C. M¸c [63, tr.67]. Víi t− t−ëng chñ ®¹o ®ã, Mantót g¸n cho nh÷ng ng−êi lao ®éng nghÌo khæ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ n¹n nh©n khÈu thõa. Thø nhÊt, do hä sinh ®Î nhiÒu; thø hai, tr−íc khi trë thµnh ng−êi lao ®éng, x· héi ph¶i nu«i kh«ng hä mét thêi gian, Mantót viÕt: "Do b¶n chÊt cña d©n sè, sè t¨ng cña d©n sè lao ®éng kh«ng thÓ ®−îc ®−a ra thÞ tr−êng sím h¬n 16 - 18 n¨m sau ®Ó tho¶ m·n mét sè l−îng cÇu ®Æc biÖt, trong lóc ®ã, th× viÖc biÕn thu nhËp thµnh t− b¶n b»ng c¸ch tiÕt kiÖm l¹i cã thÓ diÔn ra nhanh h¬n nhiÒu, mét n−íc bao giê còng cã nguy c¬ lµ nh÷ng quü dïng ®Ó nu«i sèng lao ®éng sÏ t¨ng nhanh h¬n d©n sè" [63, tr.42]. Mantót cho r»ng d©n sè lu«n t¨ng lªn theo cÊp sè nh©n, trong khi cña c¶i l¹i chØ t¨ng lªn theo cÊp sè céng, do ®ã trªn tr¸i ®Êt lu«n cã nh©n khÈu thõa. Tõ ®ã «ng chñ tr−¬ng ph¶i h¹n chÕ nh©n khÈu thõa b»ng nhiÒu biÖn ph¸p. C. M¸c ®· phª ph¸n c¸c chñ tr−¬ng cña Mantót lµ "sö dông ®Õn nh÷ng thñ ®o¹n nh©n t¹o. Nh÷ng thñ ®o¹n nµy lµ: thuÕ kho¸ cao, mét sè l−îng lín c¸c chøc vô bÐo bë cña nhµ n−íc vµ nhµ thê, nh÷ng ®éi qu©n lín, nh÷ng kho¶n tiÒn h−u bæng, thuÕ thËp ph©n cho c¸c môc sù, quèc tr¸i lín vµ thØnh tho¶ng cã nh÷ng cuéc chiÕn tranh rÊt tèn kÐm" [64, tr.64]. Trªn thùc tÕ, Mantót chñ tr−¬ng ñng hé nh÷ng sinh ho¹t xa hoa l·ng phÝ cña tÇng líp trªn, ¨n b¸m trong x· héi mµ 18 «ng ta gäi lµ "nh÷ng ng−êi tiªu dïng kh«ng s¶n xuÊt". MÆt kh¸c víi nh÷ng "nh©n khÈu thõa", th× Mantót cho r»ng, ph¶i gi¶m bít ®i b»ng c¸ch ®Ó cho hä ph¶i chÕt ®ãi vµ buéc hä ph¶i sèng ®éc th©n ®Ó kh«ng sinh ®Î thªm nh©n khÈu. Theo Mantót, viÖc mäi ng−êi ®Òu cã t− liÖu s¶n xuÊt vµ b×nh ®¼ng vÒ c¸c quyÒn lîi kh¸c lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Ng−êi thõa ph¶i chÞu lÊy tr¸ch nhiÖm vÒ sù d− thõa cña chÝnh m×nh, v× tr−íc khi anh ta ra ®êi anh ta ®· kh«ng hái xem "x· héi cã cÇn sù ra ®êi cña anh ta kh«ng". Ch¼ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ l©u nay, quan ®iÓm cña Mantót ®· bÞ chØ trÝch vµ phª ph¸n tõ nhiÒu lËp tr−êng kh¸c nhau. Ngoµi ra còng cÇn xem xÐt thªm mét sè quan ®iÓm ngoµi m¸cxit hiÖn ®¹i ®Ó lµm râ h¬n vÊn ®Ò d©n c− víi tÝnh c¸ch lµ mét vÊn ®Ò triÕt häc: Tõ c¸ch tiÕp cËn nh©n häc - x· héi, t¸c gi¶ ng−êi Ph¸p Gioãc Cond«min¸t trong cuèn "Kh«ng gian x· héi vïng §«ng Nam ¸" ®· xem xÐt c¸c céng ®ång d©n c− qua kh¸i niÖm "kh«ng gian x· héi", t¸c gi¶ ®Þnh nghÜa: "Kh«ng gian x· héi lµ c¸i kh«ng gian ®−îc x¸c ®Þnh bëi mét tËp hîp c¸c hÖ thèng quan hÖ ®Æc tr−ng cho mét nhãm ng−êi nµo ®ã" [29, tr.16]. Theo «ng, kh«ng gian x· héi cã c¸c khÝa c¹nh c¬ b¶n lµ: - Nh÷ng mèi liªn hÖ víi kh«ng gian vµ thêi gian: xem xÐt sù tån t¹i cña c¸c céng ®ång d©n c− trong kh«ng gian vµ thêi gian sinh th¸i. - Nh÷ng quan hÖ víi m«i tr−êng: xem xÐt quan hÖ gi÷a d©n c− víi m«i tr−êng sinh th¸i. - Nh÷ng quan hÖ vÒ trao ®æi cña c¶i: quan hÖ cña d©n c− víi kinh tÕ. - Nh÷ng quan hÖ vÒ giao tiÕp: ng«n ng÷ vµ ch÷ viÕt. Xem xÐt c¸c c«ng cô chuyÓn t¶i c¸c quan hÖ trong céng ®ång d©n c−. - Nh÷ng quan hÖ hä hµng, xãm giÒng: xem xÐt c¸c quan hÖ gi÷a con ng−êi víi con ng−êi trong céng ®ång d©n c− nh− lµ mét hÖ thèng nhá trong hÖ thèng lín nhÊt lµ x· héi. Còng víi c¸ch tiÕp cËn nµy, t¸c gi¶ Christian Taildard th× ®−a ra ®Þnh nghÜa: "Kh«ng gian x· héi cña c¸c mèi quan hÖ tËp hîp nh÷ng ®¬n vÞ chÝnh trÞ 19 - x· héi cïng lo¹i trong lßng mét ®¬n vÞ d©n c−, ®¬n vÞ d©n c− nµy lµ khung tham chiÕu chung cña c¸c nhãm ®ã còng nh− c¸c c¸ nh©n mµ c¸c nhãm ®ã tËp hîp, kh«ng gian cã mét sù n¨ng ®éng x· héi riªng, liªn kÕt c¸c quan hÖ c¹nh tranh vµ hîp t¸c cho phÐp mçi ®¬n vÞ ®ã t¸i s¶n sinh gÇn gièng hÖt víi c¸c ®¬n vÞ kh¸c" [29, tr.65]. Cã thÓ thÊy r»ng, d©n c− víi tÝnh céng ®ång næi tréi cña nã trong quan niÖm cña Christian Taildard còng nh− trong quan niÖm cña Gioãc Cond«min¸t ®Òu cã nh÷ng ®iÓm hîp lý nhÊt ®Þnh. Chóng t«i sÏ sö dông nh÷ng ®iÓm hîp lý ®ã ®Ó ph©n tÝch vÊn ®Ò ®Æt ra trong luËn ¸n nµy. 1.1.2. Quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c-Lªnin vÒ d©n c−. §Ó xem xÐt c¸c quan niÖm cña triÕt häc M¸c-Lªnin vÒ d©n c−, cÇn thiÕt ph¶i ®iÓm l¹i vµ kh¼ng ®Þnh nh÷ng t− t−ëng chñ ®¹o trong quan niÖm cña C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen vÒ tån t¹i x· héi. Bëi v× xem xÐt vÊn ®Ò d©n c− lµ xem xÐt mét bé phËn quan träng cña tån t¹i x· héi. Xung quanh ph¹m trï tån t¹i x· héi, vµo nh÷ng n¨m 60-70 (thÕ kû XX), trong giíi triÕt häc m¸cxÝt ë c¸c n−íc XHCN ®· cã nhiÒu tranh luËn víi nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau. §iÓn h×nh cho sù tranh luËn ®ã lµ nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau cña c¸c nhµ triÕt häc Bungari vµ Liªn x«. Cã quan ®iÓm cho r»ng tån t¹i x· héi chØ cÇn ®−îc hiÓu bao gåm lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ ®ñ bëi v× theo hä, hoµn c¶nh ®Þa lý - ®iÒu kiÖn tù nhiªn chØ lµ nh÷ng tån t¹i tù nhiªn mµ th«i vµ chØ khi nµo con ng−êi khai th¸c tíi th× chóng míi cã nghÜa nh− tån t¹i x· héi. Khi con ng−êi ®−a ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµo khai th¸c th× giíi tù nhiªn ®ã ®· trë thµnh mét bé phËn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, cßn vai trß cña con ng−êi ®−îc thÓ hiÖn nh− lµ mét yÕu tè cña lùc l−îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ cña hä th× ®−îc thÓ hiÖn trong quan hÖ s¶n xuÊt (xem: D. G−rdev. Nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch cña ý thøc x· héi. M., 1982). C¸c nhµ triÕt häc Nga th× cho r»ng tån t¹i x· héi gåm cã ba yÕu tè: con ng−êi, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt vµ hoµn c¶nh ®Þa lý - ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Tõ ®iÓn