Tài liệu đặc điểm của ung thư phổi không tế bào nhỏ trên hình ảnh pet ct với 18f fdg

. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ---oOo--- DƯƠNG PHỦ TRIẾT DIỄM ĐẶC ĐIỂM CỦA UNG THƯ PHỔI KHÔNG TẾ BÀO NHỎ TRÊN HÌNH ẢNH PET/CT VỚI 18F-FDG LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH-NĂM 2018 . . BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH DƯƠNG PHỦ TRIẾT DIỄM ĐẶC ĐIỂM CỦA UNG THƯ PHỔI KHÔNG TẾ BÀO NHỎ TRÊN HÌNH ẢNH PET/CT VỚI 18F-FDG CHUYÊN NGÀNH: CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH (X QUANG) MÃ SỐ: CK 62 72 05 01 LUẬN VĂN CHUYÊN KHOA CẤP II NGƯỜI HƯỚNG DẪN: 1. TS.BS NGUYỄN XUÂN CẢNH 2. BS CK2 TRẦN THỊ MAI THÙY THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH-NĂM 2018 . . LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu và kết quả trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác. TP HCM, ngày 10 tháng 09 năm 2018 Tác giả luận văn Dương Phủ Triết Diễm . . MỤC LỤC Lời cam đoan Mục lục Danh mục từ viết tắt tiếng việt ..................................................................................... i Danh mục từ viết tắt tiếng anh ..................................................................................... i Danh mục đối chiếu việt anh .......................................................................................ii Danh mục bảng .......................................................................................................... iv Danh mục biểu đồ ...................................................................................................... vi Danh mục hình .......................................................................................................... vii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU..................................................................3 1.1. Giải phẫu ..........................................................................................................3 1.2. Giải phẫu thùy phổi và phân thùy phổi trên CLVT .........................................4 1.3. Tổng quan ung thư phổi ...................................................................................8 1.4. Các phương pháp chẩn đoán ung thư phổi ....................................................12 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................29 2.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................29 2.2. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................29 2.3. Y đức ..............................................................................................................39 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..............................................................40 3.1. Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu ............................................................40 3.2. Đặc điểm hình thái của UTPKTBN ...............................................................43 3.3. Đặc điểm chuyển hóa của UTPKTBN...........................................................49 3.4. Tương quan loại mô học với mức độ chuyển hóa của u phổi........................49 . . 3.5. Tương quan giữa đặc điểm hình thái và các đặc điểm chuyển hóa trên PET/CT ...............................................................................................................................51 BÀN LUẬN ......................................................................................57 4.1. Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu ............................................................57 4.2. Đặc điểm hình thái của u phổi trên PET/CT..................................................59 4.3. Đặc điểm chuyển hóa của u phổi trên PET/CT .............................................67 4.4. Sự tương quan giữa đặc điểm mô học và đặc điểm chuyển hóa của u phổi ..69 4.5. Sự tương quan giữa đặc điểm hình thái và đặc điểm chuyển hóa của u phổi72 KẾT LUẬN ..............................................................................................................79 KIẾN NGHỊ .............................................................................................................80 Tài liệu tham khảo Phụ lục . . i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT TỪ VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ BN Bệnh nhân BV Bệnh viện CLVT Cắt lớp vi tính ĐHYD Đại học Y Dược GPB Giải phẫu bệnh NSPQOSM Nội soi phế quản ống soi mềm PTNSLN Phẫu thuật nội soi lồng ngực TB Tế bào UTBM Ung thư biểu mô UTPKTBN Ung thư phổi không tế bào nhỏ UTPTBN Ung thư phổi tế bào nhỏ UTP Ung thư phổi . . i DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH TỪ VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ 18-F 18-flourine AJCC American Joint Committee on Cancer CEA Carcioembryonic antigen FDG 2-deoxy-2-18F-fluoro-D-glucose (fluorodeoxyglucose) IASLC International Association for the Study of Lung Cancer MTV Metabolic tumor volume NSE Neurone specific enolase NSCLC Non- small cell lung cancer PERCIST Positron Emission Tomography (PET) Response Criteria in Solid Tumors PET Positron Emission Tomography PET/CT Positron Emission Tomography/Computed Tomography SUV Standardized uptake value TLG Total lesion glycolysis UICC International Union Against Cancer . . ii DANH MỤC ĐỐI CHIẾU VIỆT ANH TÊN TIẾNG VIỆT TÊN TIẾNG ANH 18F FDG 18F FDG Chụp cắt lớp phát xạ positron Positron emission tomography (PET) Chụp cắt lớp phát xạ positron kết hợp Positron emission tomography/computed chụp cắt lớp vi tính tomography (PET/CT) Chụp cắt lớp vi tính Computed tomography (CT) Chụp cộng hưởng từ Magnetic resonance imaging (MRI) FDG-6-phosphats FDG-6-P Giá trị hấp thu chuẩn Standardized uptake value (SUV) Giá trị hấp thu chuẩn tối đa SUVmax Giá trị hấp thu chuẩn trung bình SUVmean Protein vận chuyển đường GLUT Sống còn không bệnh Disease -free survival Sống còn toàn bộ Overall survival Thể tích chuyển hóa của u Metabolic tumor volume (MTV) Thể tích vùng quan tâm Volume of interest (VOI) Tổng lượng chuyển hóa glucose của tổn Total lesion glycolysis (TLG) thương Ung thư biểu mô gai-tuyến Adenosquamous cell carcinoma . . iii Ung thư biểu mô tế bào gai Squamous cell carcinoma Ung thư biểu mô tế bào lớn Large cell carcinoma Ung thư biểu mô tuyến Adenocarcinoma Vùng quan tâm Region of interest (ROI) . . iv DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Phân loại và xuất độ ung thư phế quản ......................................................9 Bảng 1.2: Phân chia giai đoạn bệnh ung thư phổi ....................................................12 Bảng 2.1: Bảng biến số chung ..................................................................................35 Bảng 2.2: Bảng biến số hình thái trên CLVT ...........................................................35 Bảng 2.3: Bảng biến số về đặc điểm chuyển hóa của u phổi trên PET/CT ..............38 Bảng 3.1: Tuổi trung bình theo giới tính ..................................................................40 Bảng 3.2: Tuổi trung bình theo loại mô học .............................................................41 Bảng 3.3: Phân loại mô học u theo giới tính ............................................................42 Bảng 3.4: Mức độ biệt hóa của u ..............................................................................43 Bảng 3.5: Vị trí u phổi ..............................................................................................43 Bảng 3.6: Kích thước u phổi theo giới tính ..............................................................44 Bảng 3.7: Kích thước u phổi theo phân loại mô học ................................................45 Bảng 3.8: Đặc điểm đường bờ u ...............................................................................45 Bảng 3.9: Các dạng đậm độ của u ............................................................................46 Bảng 3.10: Tính chất xâm lấn của u .........................................................................46 Bảng 3.11: Nốt phổi cùng bên với u .........................................................................47 Bảng 3.12: Giai đoạn u .............................................................................................47 Bảng 3.13: Đậm độ u trước và sau tiêm thuốc cản quang ........................................48 Bảng 3.14: Các tính chất khác của u.........................................................................48 Bảng 3.15: Mức độ chuyển hóa của u phổi nguyên phát .........................................49 Bảng 3.16: Tương quan loại mô học với mức độ chuyển hóa của u phổi ................49 Bảng 3.17: Tương quan loại mô học (UTBM tuyến và gai) với mức độ chuyển hóa ...................................................................................................................................50 Bảng 3.18:Tương quan giữa mức độ biệt hóa với mức độ chuyển hóa của u ..........50 . . v Bảng 3.19: Sự tương quan giữa kích thước và mức độ chuyển hóa u ......................51 Bảng 3.20: Tương quan giữa đậm độ u và mức độ chuyển hóa ...............................52 Bảng 3.21: Tương quan giữa độ tăng quang và mức độ chuyển hóa của u..............53 Bảng 3.22: Tương quan giữa giai đoạn T và mức độ chuyển hóa ............................54 Bảng 3.23: Tương quan giữa xâm lấn và mức độ chuyển hóa .................................54 Bảng 3.24: Tương quan các đặc điểm hình thái khác của u với mức độ chuyển hóa ...................................................................................................................................55 Bảng 3.25: Phân tích đa biến loại mô học, các đặc điểm hình thái của u với SUVmax ...................................................................................................................................55 Bảng 3.26: Phân tích đa biến các đặc điểm hình thái của u với MTV .....................56 Bảng 3.27: Phân tích đa biến các đặc điểm hình thái của u với TLG ......................56 . . vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Biểu đồ phân bố giới tính bệnh nhân UTPKTBN ................................40 Biểu đồ 3.2: Biểu đồ phân bố nhóm tuổi ..................................................................41 Biểu đồ 3.3: Phân loại mô học ..................................................................................42 Biểu đồ 3.4: Biểu đồ phân bố vị trí u theo mô học...................................................44 Biểu đồ 3.5: Tương quan giữa kích thước và SUVmax, MTV, TLG ......................52 Biểu đồ 3.6: Tương quan giữa độ tăng quang với SUVmax, MTV, TLG ...............53 . . vii DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Giải phẫu các phân thùy phổi phải .............................................................3 Hình 1.2: Giải phẫu các phân thùy phổi trái...............................................................4 Hình 1.3: Giải phẫu CLVT các phân thùy phổi .........................................................7 Hình 1.4: U phổi phải trên X quang .........................................................................14 Hình 1.5: U phổi phải trên CLVT ............................................................................15 Hình 1.6: Các dạng đường bờ u................................................................................17 Hình 1.7: UTBM tế bào gai vôi hóa .........................................................................17 Hình 1.8: Tạo hang trong u.......................................................................................18 Hình 1.9: Các dạng đậm độ của u.............................................................................19 Hình 1.10: Ung thư phổi xâm lấn .............................................................................20 Hình 1.11: Nguyên lý ghi hình PET .........................................................................21 Hình 1.12: Máy chụp cắt lớp PET/CT dưới dạng giản đồ .......................................21 Hình 1.13: Công thức hóa học của 18F-FDG ..........................................................22 Hình 1.14: FDG PET/CT nốt phổi đơn độc .............................................................23 Hình 2.1: Máy PET/CT ............................................................................................30 Hình 2.2: Thử đường huyết cho BN .........................................................................31 Hình 2.3: Xạ hình toàn thân PET/CT .......................................................................31 Hình 2.4: Vẽ VOI trên mặt phẳng đứng ngang ........................................................33 Hình 2.5: Vẽ VOI trên mặt phẳng ngang .................................................................34 Hình 2.6: Vẽ VOI trên mặt phẳng đứng dọc ............................................................34 Hình 4.1: UTBM tuyến thùy trên phổi trái, không xâm lấn .....................................62 Hình 4.2: UTBM tuyến xâm lấn trung thất ..............................................................62 Hình 4.3: UTBM tuyến phế quản có tạo hang .........................................................66 Hình 4.4: SUVmax giữa u có xâm lấn và không xâm lấn ........................................73 Hình 4.5: MTV, TLG giữa u có xâm lấn và không xâm lấn ....................................74 . . 1 MỞ ĐẦU Ung thư phổi là bệnh lý đứng thứ hai trong các loại ung thư và có tiên lượng sống còn kém, trên 50% số người được chẩn đoán chết trong vòng một năm [119],[44]. Tỉ lệ sống 5 năm của bệnh nhân ung thư phổi rất thấp, tỉ lệ này ở Mỹ là 15,6%, ở Châu Âu, Trung Quốc và các nước đang phát triển là 8,9% [39]. Do đó, trong những năm gần đây nhiều kỹ thuật chẩn đoán hiện đại, nhiều phương pháp điều trị mới được áp dụng nhằm cải thiện nâng cao tỉ lệ sống 5 năm và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân. 18F-FDG PET/CT là một trong những phương pháp được sử dụng trong chẩn đoán, phân loại giai đoạn bệnh, theo dõi kết quả điều trị trong các trường hợp ung thư phổi. Kỹ thuật này là kết hợp giữa chụp cắt lớp bằng bức xạ Positron có độ nhạy cao với chụp cắt lớp vi tính có độ phân giải cao, giúp cung cấp thông tin chi tiết cả về quá trình chuyển hóa và hình ảnh giải phẫu của cơ thể trong một lần ghi hình [42],[49]. Các nghiên cứu trên thế giới của một số tác giả Aysel Sunnnetcioglu, Cerfolio, AlSarraf, Mehmet Akif Ozgul, Lapa từ những năm 2005-2017 đã quan tâm khảo sát mối tương quan giữa giá trị SUVmax với đặc điểm của khối u như kích thước khối u, giai đoạn bệnh và thời gian sống còn của bệnh nhân UTPKTBN cũng như đánh giá độ nhạy, độ đặc hiệu, tỉ lệ dương tính giả, tỉ lệ âm tính giả của FDG PET/CT. Trong nước đã có một số công trình nghiên cứu xác định giá trị của 18F-FDG PET/CT trong chẩn đoán UTP của Mai Trọng Khoa, Nguyễn Xuân Cảnh, Vũ Hữu Khiêm, Đặng Huy Cường, Bùi Quang Biểu. Các nghiên cứu này quan tâm đánh giá độ nhạy, độ đặc hiệu, mối tương quan giữa SUVmax với kích thước u, lập kế hoạch xạ trị… Tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu chi tiết về mô tả đặc điểm hình thái, đặc điểm chuyển hóa và mối tương quan giữa hai đặc điểm này với SUVmax, MTV, TLG của bệnh nhân UTPKTBN trên PET/CT. . . 2 Với mong muốn đáp ứng một phần của các nhà lâm sàng ung thư học, các bác sĩ trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh, chúng tôi đặt vấn đề nghiên cứu “Đặc điểm của ung thư phổi không tế bào nhỏ trên hình ảnh PET/CT với 18F-FDG”. Mục tiêu: 1. Khảo sát đặc điểm hình thái của ung thư phổi không tế bào nhỏ trên hình ảnh 18F-FDG PET/CT. 2. Đánh giá đặc điểm chuyển hoá trong khối u của bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ trên hình ảnh 18F-FDG PET/CT. 3. Xác định mối tương quan giữa đặc điểm hình thái với các đặc điểm chuyển hóa như SUVmax, MTV, TLG của bệnh nhân ung thư phổi không tế bào nhỏ trên hình ảnh 18F-FDG PET/CT. . . 3 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. GIẢI PHẪU Theo sự phân chia phế quản, phổi được chia thành các thùy và phân thùy. Phổi phải có 3 thùy là thùy trên, thùy giữa và thùy dưới. Phổi trái có hai thùy là thùy trên và thùy dưới. Phổi phải có 10 phân thùy. Ở phổi trái có 8 phân thùy do có sự gộp chung phân thùy đỉnh-sau và phân thùy đáy trước-trong. Các thùy phổi được giới hạn bởi các rãnh màng phổi do sự đi sâu vào trong nhu mô của lá tạng màng phổi [5],[112]. Hình 1.1: Giải phẫu các phân thùy phổi phải Mặt sườn (A), mặt trung thất (B) “Nguồn: Ugalde Paula, 2007” [112] . . 4 Hình 1.2: Giải phẫu các phân thùy phổi trái Mặt sườn (A), mặt trung thất (B) “Nguồn: Ugalde Paula, 2007” [112] 1.2. GIẢI PHẪU THÙY PHỔI VÀ PHÂN THÙY PHỔI TRÊN CLVT . . 5 . . 6 . . 7 Phổi phải Phổi trái 1. Phân thùy đỉnh của thùy trên 1+2. Phân thùy đỉnh sau của thùy trên 2. Phân thùy sau của thùy trên 3. Phân thùy trước của thùy trên 3. Phân thùy trước của thùy trên 4. Phân thùy lưỡi trên 4. Phân thùy ngoài của thùy giữa 5. Phân thùy lưỡi dưới 5. Phân thùy trong của thùy giữa 6. Phân thùy trên của thùy dưới 6. Phân thùy trên của thùy dưới 7. Phân thùy đáy trong của thùy dưới 7. Phân thùy đáy trong thùy dưới 8. Phân thùy đáy trước của thùy dưới 8. Phân thùy đáy trước của thùy dưới 9. Phân thùy đáy ngoài của thùy dưới 10. Phân thùy đáy sau của thùy dưới 9. Phân thùy đáy ngoài của thùy dưới 10. Phân thùy đáy sau của thùy dưới Hình 1.3: Giải phẫu CLVT các phân thùy phổi “Nguồn: Moeller T.B. (2007)” [73] .