Tài liệu Tăng cường huy động vốn tdnn cho nsnn và cho đtpt qua việc phát hành tpcp

1 MUÏC LUÏC DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT DANH MUÏC BIEÅU ÑOÀ VAØ PHUÏ LUÏC MÔÛ ÑAÀU 1 CHÖÔNG 1 : MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN VEÀ TDNN VAØ TPCP 5 1.1 – CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ TDNN 5 1.1.1. Khaùi nieäm veà TDNN 5 1.1.2. Baûn chaát cuûa TDNN 6 1.1.3. Ñaëc ñieåm cuûa TDNN 6 1.1.4. Chöùc naêng cuûa TDNN 8 1.2 – TPCP - COÂNG CUÏ HUY ÑOÄNG VOÁN TDNN CHO NSNN VAØ CHO ÑTPT 10 1.2.1. Khaùi nieäm veà TPCP 10 1.2.2. Phaân loaïi TPCP 10 1.2.3. Caùc yeáu toá cô baûn cuûa TPCP 14 1.2.4. Caùc phöông thöùc phaùt haønh TPCP ñeå huy ñoäng voán cho NSNN vaø cho ÑTPT 15 1.2.5. Vai troø cuûa TPCP 1.3 – KINH NGHIEÄM PHAÙT HAØNH TPCP ÔÛ MOÄT SOÁ QUOÁC GIA: 18 21 1.3.1. Phaùt haønh TPCP ôû Myõ 21 1.3.2. Phaùt haønh TPCP ôû Nhaät Baûn 22 1.3.3. Phaùt haønh TPCP ôû Trung Quoác 23 1.3.4. Moät soá baøi hoïc kinh nghieäm veà phaùt haønh TPCP ôû caùc nöôùc 24 CHÖÔNG 2 : THÖÏC TRAÏNG HUY ÑOÄNG VOÁN TDNN CHO NSNN VAØ CHO ÑTPT QUA VIEÄC PHAÙT HAØNH TPCP GIAI ÑOAÏN 1991 - 2004 27 2.1- THÖÏC TRAÏNG HUY ÑOÄNG VOÁN TDNN CHO NSNN VAØ CHO ÑTPT QUA VIEÄC PHAÙT HAØNH TPCP GIAI ÑOAÏN 1991 - 2004 28 2.1.1. Phaùt haønh tín phieáu Kho baïc 28 2.1.2. Phaùt haønh traùi phieáu Kho baïc 32 2.1.3. Phaùt haønh coâng traùi xaây döïng toå quoác 39 2.1.4. Phaùt haønh traùi phieáu coâng trình 41 2 2.1.5. Phaùt haønh traùi phieáu ngoaïi teä 43 2.2- ÑAÙNH GIAÙ KEÁT QUAÛ HUY ÑOÄNG VOÁN TDNN CHO NSNN VAØ CHO ÑTPT QUA VIEÄC PHAÙT HAØNH TPCP GIAI ÑOAÏN 1991 - 2004 45 2.2.1. Nhöõng öu ñieåm vaø thaønh töïu ñaït ñöôïc 45 2.2.2. Nhöõng toàn taïi vaø haïn cheá 49 2.2.3. 49 Caùc nguyeân chuû yeáu cuûa toàn taïi vaø haïn cheá CHÖÔNG 3 : GIAÛI PHAÙP TAÊNG CÖÔØNG HUY ÑOÄNG VOÁN TDNN CHO NSNN VAØ ÑTPT QUA VIEÄC PHAÙT HAØNH TPCP TRONG GIAI ÑOAÏN TÔÙI 55 3.1 – MUÏC TIEÂU PHAÙT TRIEÅN KINH TEÁ VAØ NHIEÄM VUÏ HUY ÑOÄNG VOÁN CHO NSNN VAØ ÑTPT GIAI ÑOAÏN 2001 - 2010 55 3.2 – GIAÛI PHAÙP TAÊNG CÖÔØNG HUY ÑOÄNG VOÁN TDNN CHO NSNN VAØ ÑTPT QUA VIEÄC PHAÙT HAØNH TPCP TRONG GIAI ÑOAÏN TÔÙI 56 3.2.1 – Ña daïng hoùa TPCP phaùt haønh 57 3.2.1 –Tieâu chuaån hoùa TPCP phaùt haønh 58 3.2.3 – Xaây döïng laõi suaát TPCP phuø hôïp vôùi nguyeân taéc thò tröôøng 59 3.2.4 – Cuûng coá vaø hoaøn thieän caùc phöông thöùc phaùt haønh TPCP 60 3.2.5 – Phaùt trieån thò tröôøng thöù caáp TPCP 63 3.2.6 – Caûi tieán coâng taùc keá hoaïch hoaù phaùt haønh TPCP 66 3.2.7 – ÖÙng duïng coâng ngheä thoâng tin trong coâng taùc phaùt haønh, quaûn lyù vaø thanh toaùn TPCP 66 3.2.8 – Taêng cöôøng coâng taùc ñaøo taïo, boài döôõng ñoäi nguõ caùn boä vaø ñaåy maïnh tuyeân truyeàn veà TPCP vaø thò tröôøng TPCP 67 3.2.9 – Taïo laäp moâi tröôøng kinh teá vó moâ oån ñònh 68 3.2.10 – Hoaøn thieän khung phaùp lyù phaùt haønh TPCP ñeå huy ñoäng voán cho NSNN vaø cho ÑTPT 69 KEÁT LUAÄN PHUÏ LUÏC DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 71 3 MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi Ñeå buø ñaép thieáu huït NSNN vaø boå sung nguoàn voán cho ÑTPT nhaèm thuùc ñaåy nhanh quaù trình phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, Nhaø nöôùc coù theå söû duïng nhieàu coâng cuï vaø giaûi phaùp khaùc nhau nhö : taêng thueá, phaùt haønh tieàn hoaëc vay nôï, trong ñoù huy ñoäng voán TDNN döôùi hình thöùc phaùt haønh TPCP laø moät giaûi phaùp taøi chính quan troïng. Cuøng vôùi vieäc thaønh laäp heä thoáng KBNN (01/4/1990) coâng taùc huy ñoäng voán cho NSNN vaø cho ÑTPT döôùi hình thöùc phaùt haønh TPCP ñöôïc baét ñaàu trieån khai thöïc hieän töø thaùng 3/1991. Cho ñeán nay coâng taùc huy ñoäng voán döôùi hình thöùc TPCP ñaõ daàn ñöôïc hoaøn thieän vaø phaùt trieån khoâng ngöøng caû veà qui moâ vaø phöông thöùc phaùt haønh. Töø choå khoái löôïng TPCP phaùt haønh chæ chieám 1,2% GDP giai ñoaïn 1991-1995, ñaõ naâng leân 3,9% GDP trong giai ñoaïn töø 2001 ñeán nay. Töø vieäc chæ phaùt haønh tín phieáu ngaén haïn baùn leû qua heä thoáng KBNN ñeå buø ñaép thieáu huït taïm thôøi cho NSNN, ñaõ phaùt trieån caùc loaïi traùi phieáu trung haïn döôùi caùc hình thöùc ñaáu thaàu vaø baûo laõnh phaùt haønh treân thò tröôøng voán cho muïc ñích ÑTPT. Tuy nhieân, beân caïnh nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc thì hoaït ñoäng huy ñoäng voán TDNN döôùi hình thöùc TPCP cuõng coøn moät soá khoù khaên, haïn cheá nhö : qui moâ huy ñoäng voán chöa ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu veà voán ñeå phaùt trieån neàn kinh teá ; TPCP ngaén haïn coøn chieám tyû troïng lôùn trong toång soá TPCP ñaõ phaùt haønh neân löôïng TPCP phaùt haønh môùi chuû yeáu laø traû nôï cuû ñeán haïn, aûnh höôûng ñeán vieäc söû duïng voán cho muïc ñích ÑTPT ; caùc phöông thöùc phaùt haønh nhìn chung coøn ñôn giaûn ; keá hoaïch phaùt haønh coøn bò ñoäng, phuï thuoäc nhieàu vaøo keá hoaïch buø ñaép boäi chi NSNN ; thò tröôøng giao dòch TPCP coøn nhieàu haïn cheá, chöa thuùc ñaåy thò tröôøng voán daøi haïn phaùt trieån nhaèm khai thaùc trieät ñeå tieàm löïc voán trong neàn kinh teá… Trong nhöõng naêm saép ñeán, xuaát phaùt töø yeâu caàu phaùt trieån nhanh neàn kinh teá cuûa ñaát nöôùc, ñoøi hoûi Nhaø nöôùc phaûi coù nguoàn löïc taøi chính ñuû maïnh ñeå ñaùp öùng nhu caàu chi tieâu cuûa NSNN ñöôïc taêng cöôøng caû veà quy moâ vaø toác ñoä nhaèm thöïc hieän muïc tieâu chieán löôïc phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi maø Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù IX ñaõ ñeà ra. Thöïc traïng treân ñoøi hoûi caàn taêng cöôøng hôn nöõa coâng taùc huy ñoäng voán TDNN cho NSNN vaø cho ÑTPT qua vieäc phaùt haønh TPCP. 4 Xuaát phaùt töø lyù do treân, taùc giaû ñaõ choïn ñeà taøi “Taêng cöôøng huy ñoäng voán TDNN cho NSNN vaø cho ÑTPT qua vieäc phaùt haønh TPCP”. 2. Muïc ñích nghieân cöùu Treân cô sôû nghieân cöùu cô sôû lyù luaän veà TDNN vaø TPCP, tham khaûo kinh nghieäm phaùt haønh TPCP cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi ñeå töø ñoù aùp duïng vaøo thöïc tieãn coâng taùc phaùt haønh TPCP cuûa nöôùc ta. Nghieân cöùu thöïc traïng phaùt haønh TPCP ôû nöôùc ta trong thôøi gian qua, ñaùnh giaù nhöõng thaønh töïu ñaõ ñaït ñöôïc vaø nhöõng toàn taïi, haïn cheá qua ñoù ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp nhaèm taêng cöôøng coâng taùc huy ñoäng voán TDNN cho NSNN vaø cho ÑTPT qua vieäc phaùt haønh TPCP ôû Vieät Nam trong nhöõng naêm saép ñeán. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa luaän vaên laø TPCP trong vieäc huy ñoäng voán TDNN cho NSNN vaø cho ÑTPT. Phaïm vi nghieân cöùu cuûa luaän vaên laø thöïc traïng huy ñoäng voán TDNN cho NSNN vaø cho ÑTPT qua vieäc phaùt haønh TPCP giai ñoaïn 1991 - 2004 vaø nhöõng giaûi phaùp chuû yeáu nhaèm taêng cöôøng vaø hoaøn thieän coâng taùc phaùt haønh TPCP huy ñoäng voán cho NSNN vaø cho ÑTPT trong giai ñoaïn tôùi. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Ñeà taøi söû duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu nhö : phöông phaùp duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû cuûa chuû nghóa Maùc - Leâ nin, keát hôïp vôùi caùc phöông phaùp truyeàn thoáng nhö phöông phaùp toång hôïp, phöông phaùp thoáng keá, phöông phaùp so saùnh vaø phaân tích… 5. Keát caáu noäi dung cuûa luaän vaên Noäi dung cuûa luaän vaên ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän, goàm 3 chöông : Chöông 1 : Moät soá vaán ñeà lyù luaän veà TDNN vaø TPCP Chöông 2 : Thöïc traïng huy ñoäng voán TDNN cho NSNN vaø cho ÑTPT qua vieäc phaùt haønh TPCP giai ñoaïn 1991 - 2004 Chöông 3 : Giaûi phaùp taêng cöôøng huy ñoäng voán TDNN cho NSNN vaø cho ÑTPT qua vieäc phaùt haønh TPCP trong giai ñoaïn tôùi 5 CHÖÔNG 1 MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN VEÀ TDNN VAØ TPCP 1.1 – CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ TDNN 1.1.1. Khaùi nieäm veà TDNN Tín duïng ra ñôøi gaén lieàn vôùi söï ra ñôøi cuûa saûn xuaát haøng hoaù - tieàn teä, söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi vaø söï xuaát hieän sôõ höõu tö nhaân vaø tö lieäu saûn xuaát. Tín duïng phaûn aûnh caùc quan heä vay möôïn, söû duïng voán laãn nhau döïa treân nguyeân taéc hoaøn traû, noù theå hieän ra beân ngoaøi nhö laø söï vay möôïn taïm thôøi moät vaät hay moät soá tieàn teä trong ñoù hai chuû theå ngöôøi ñi vay vaø cho vay seõ thoaû thuaän moät thôøi haïn nôï vaø moät möùc laõi cuï theå. Neáu xeùt treân moät nghóa roäng hôn, tín duïng laø söï vaän ñoäng cuûa caùc nguoàn voán töø nôi thöøa ñeán nôi thieáu. Maët khaùc, tín duïng coøn theå hieän nieàm tin cuûa ngöôøi cho vay höôùng veà ngöôøi ñi vay sau moät thôøi gian nhaát ñònh seõ hoaøn traû voán vay. Ngaøy nay, trong neàn kinh teá thò tröôøng ñaõ ra ñôøi vaø toàn taïi nhieàu hình thöùc tín duïng khaùc nhau nhö : tín duïng naëng laõi, tín duïng thöông maïi, tín duïng ngaân haøng, TDNN… Caùc quan heä tín duïng coù söï khaùc nhau veà tính chaát, ñaëc ñieåm nhöng baát kyø ôû daïng naøo thì tín duïng cuõng döïa treân nguyeân taéc coù hoaøn traû (caû voán laãn laõi) sau moät thôøi gian nhaát ñònh. Chính tính chaát hoaøn traû naøy cuûa tín duïng laø bieåu hieän ñaëc tröng nhaát cuûa söï khaùc bieät giöõa quan heä tín duïng vôùi caùc quan heä kinh teá khaùc. TDNN laø loaïi tín duïng gaén lieàn vôùi Nhaø nöôùc - moät chuû theå quan troïng trong quan heä tín duïng. TDNN ra ñôøi töø raát sôùm, theo moät soá nhaø nghieân cöùu chuyeân moân cho raèng TDNN ñaõ xuaát hieän töø thôøi kyø chieám höõu noâ leä. TDNN phaûn aûnh moái quan heä tín duïng giöõa Nhaø nöôùc vôùi daân cö vaø caùc chuû theå kinh teá khaùc, trong ñoù Nhaø nöôùc laø ngöôøi ñi vay, ñoàng thôøi laø ngöôøi cho vay ñeå ñaûm baûo thöïc hieän caùc chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa mình trong quaûn lyù kinh teá - xaõ hoäi. TDNN coøn naûy sinh trong quan heä ñoái ngoaïi giöõa Chính phuû nöôùc naøy vôùi nöôùc khaùc hoaëc vôùi caùc toå chöùc tieàn teä - tín duïng quoác teá. Nhö vaäy, TDNN laø moät phaïm truø kinh teá gaén lieàn vôùi chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa Nhaø nöôùc, phaûn aûnh moái quan heä tín duïng trong ñoù Nhaø nöôùc laø ngöôøi ñi vay ñeå ñaûm baûo caùc khoaûn chi tieâu cuûa NSNN, ñoàng thôøi laø 6 ngöôøi cho vay ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa mình trong quaûn lyù kinh teá - xaõ hoäi vaø phaùt trieån quan heä ñoái ngoaïi. 1.1.2. Baûn chaát cuûa TDNN Hình thöùc bieåu hieån beân ngoaøi cuûa TDNN laø söï vay möôïn taïm thôøi moät vaät hoaëc moät soá voán tieàn teä, nhöng baûn chaát beân trong chöùa ñöïng moái quan heä kinh teá giöõa ngöôøi cho vay vaø ngöôøi ñi vay thoâng qua söï vaän ñoäng giaù trò voán tín duïng ñöôïc phaân phoái taïm thôøi töø ngöôøi cho vay sang ngöôøi ñi vay. Baûn chaát cuûa TDNN, moät maët cuõng coù ñaëc tröng laø söï hoaøn traû vaø coù lôïi töùc gioáng nhö baûn chaát cuûa tín duïng noùi chung. Maët khaùc, noù coøn coù nhöõng ñaëc tröng khaùc ñoù laø tính nghóa vuï, chính trò, xaõ hoäi. Nhöõng ñaëc tröng naøy xuaát phaùt töø quyeàn löïc chính trò, töø nhöõng chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa Nhaø nöôùc trong quaûn lyù kinh teá xaõ hoäi vaø quan heä ñoái ngoaïi. Ngoaøi ra baûn chaát cuûa TDNN coøn phuï thuoäc vaø chuyeån bieán theo söï phaùt trieån cuûa caùc hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi vaø gaén lieàn vôùi baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc. Baûn chaát TDNN trong thôøi kyø noâ leä, phong kieán mang tính cöôõng cheá, baát bình ñaúng giöõa Nhaø nöôùc vaø caùc chuû theå khaùc. Baûn chaát TDNN thôøi kyø Tö baûn chuû nghóa khôûi ñaàu chuù troïng söï töï nguyeän vaø tính lôïi ích kinh teá, coù yù nghóa tích cöïc hôn. Baûn chaát TDNN trong thôøi ñaïi ngaøy nay vöøa keá thöøa nhöõng maët tích cöïc cuûa giai ñoaïn TDNN thôøi kyø ñaàu Tö baûn chuû nghóa, vöøa ñöôïc môû roäng nhieàu moái quan heä kinh teá - chính trò - xaõ hoäi trong nöôùc vaø quoác teá, theå hieän roû neùt baûn chaát cuûa Nhaø nöôùc hieän ñaïi. 1.1.3. Ñaëc ñieåm cuûa TDNN TDNN cuõng laø moät hình thöùc cuûa phaïm truø tín duïng neân noù cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa tín duïng, ñoù laø: - Quan heä tín duïng chæ thay ñoåi quyeàn söû duïng voán tín duïng maø khoâng thay ñoåi quyeàn sôõ höõu voán tín duïng: ngöôøi ñi vay khoâng phaûi laø chuû sôõ höõu voán vay maø chæ laø ngöôøi coù quyeàn söû duïng taïm thôøi voán vay vaøo muïc ñích cuûa mình, coøn ngöôøi cho vay môùi laø ngöôøi chuû sôõ höõu voán vay. - Thôøi haïn tín duïng ñöôïc xaùc ñònh do thoaû thuaän giöõa ngöôøi cho vay vaø ngöôøi ñi vay, nghóa laø sau moät thôøi gian söû duïng nhaát ñònh ngöôøi ñi vay phaûi hoaøn traû voán vay vaø laõi vay cho sôõ höõu voán vay. Ñaây laø daáu hieäu phaân bieät phaïm truø tín duïng vôùi nhöõng phaïm truø kinh teá khaùc. Ngoaøi ra, xuaát phaùt töø chöùc naêng, nhieäm vuï vaø vai troø cuûa Nhaø nöôùc trong 7 quaûn lyù kinh teá - xaõ hoäi, môû roäng caùc quan heä ñoái ngoaïi neân TDNN coøn coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng cuûa mình, ñoù laø : - TDNN gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng NSNN TDNN laø moät hoaït ñoäng thuoäc laõnh vöïc taøi chính - tieàn teä, gaén lieàn vôùi hoaït ñoäng cuûa NSNN, noù theå hieän Nhaø nöôùc vöøa laø ngöôøi ñi vay ñeå ñaøi thoï caùc khoaûn chi cuûa NSNN, vöøa laø ngöôøi cho vay ñeå thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm vuï quaûn lyù kinh teá -xaõ hoäi, phaùt trieån kinh teá ñoái ngoaïi cuûa Nhaø nöôùc. - TDNN vöøa mang tính lôïi ích kinh teá, vöøa mang yù nghóa chính trò, vöøa coù tính töï nguyeän thoaû thuaän, vöøa mang tính nghóa vuï baét buoäc Khaùc vôùi caùc loaïi hình tín duïng khaùc döïa treân cô sôû thoaû thuaän, theo cô cheá thò tröôøng vaø mang lôïi ích kinh teá laø chuû yeáu, thì TDNN vöøa mang tính lôïi ích kinh teá vöøa mang yù nghóa chính trò, vöøa coù tính töï nguyeän thoaû thuaän vöøa mang tính nghóa vuï baét buoäc. Tính chính trò cuûa TDNN theå hieän loøng tin cuûa nhaân daân ñoái vôùi Chính phuû, theå hieän traùch nhieäm cuûa Chính phuû ñoái vôùi nhaân daân qua vieäc cho daân vay öu ñaõi; theå hieän moái quan heä chính trò, ngoaïi giao giöõa Chính phuû caùc nöôùc vôùi caùc toå chöùc taøi chính - tieàn teä theá giôùi qua vieäc kyù keát caùc hieäp ñònh vay nôï vaø phaùt haønh TPCP ra nöôùc ngoaøi. TDNN mang tính nghóa vuï baét buoäc khi Nhaø nöôùc coù theå huy ñoäng voán trong nöôùc baèng caùch phaùt haønh caùc loaïi coâng traùi phieáu mang tính nghóa vuï, baét buoäc; yeáu toá lôïi ích kinh teá trong tröôøng hôïp naøy chæ laø yeáu toá phuï. - Phaïm vi huy ñoäng voán cuûa TDNN roäng lôùn, caû trong nöôùc laãn nöôùc ngoaøi Trong nöôùc, TDNN huy ñoäng voán taïm thôøi nhaøn roåi cuûa moïi taàng lôùp daân cö, caùc toå chöùc ñoaøn theå xaõ hoäi, caùc toå chöùc kinh teá, doanh nghieäp, caùc toå chöùc taøi chính trung gian… thoâng qua caùc hình thöùc phaùt haønh coâng traùi, caùc loaïi tín phieáu, TPCP. ÔÛ nöôùc ngoaøi, vieäc huy ñoäng voán ñöôïc thoâng qua vay voán ODA vaø phaùt haønh traùi phieáu quoác teá cuûa Chính phuû ra nöôùc ngoaøi. - Ñoái töôïng huy ñoäng voán cuûa TDNN phong phuù, hình thöùc huy ñoäng voán ña daïng 8 TDNN coù theå huy ñoäng voán baèng tieàn, vaøng, ngoaïi teä, hieän vaät döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau nhö: coâng traùi, TPCP voâ danh, kyù danh; baèng chöùng chæ hoaëc ghi soå; coù theå thanh toaùn töøng laàn hoaëc moät laàn khi ñeán haïn; coù theå thanh toaùn ôû nôi phaùt haønh hoaëc trong phaïm vi caû nöôùc… ñieàu ñoù taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc ñoái töôïng deã daøng tieáp caän giao dòch vôùi TDNN, giuùp cho Nhaø nöôùc coù theå huy ñoäng voán nhanh choùng vaø chuû ñoäng ñaûm baûo caùc khoaûn chi tieâu töø nguoàn voán TDNN. - Lôïi ích kinh teá cuûa TDNN chöùa ñöïng nhieàu noäi dung khaùc nhau moät caùch tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp Ngoaøi vieäc höôûng laõi töø vieäc mua coâng traùi, TPCP ngöôøi daân coøn ñöôïc höôûng nhöõng tieän ích do nhöõng coâng trình phuùc lôïi coâng coäng mang laïi töø nguoàn voán ñaàu tö cuûa TDNN. Ngoaøi ra Nhaø nöôùc coøn cho caùc ñoái töôïng chính saùch xaõ hoäi vay voán öu ñaõi vôùi laõi suaát thaáp hoaëc khoâng thu laõi nhaèm oån ñònh chính trò, an ninh, traät töï xaõ hoäi, xoaù ñoùi giaûm ngheøo, giaûi quyeát vieäc laøm… Coøn ñoái vôùi vieäc vay nôï nöôùc ngoaøi, nöôùc ñi vay ñöôïc höôûng laõi suaát thaáp, thôøi gian aân haïn daøi; nöôùc cho vay ñöôïc lôïi qua vieäc giao thaàu thi coâng caùc coâng trình döï aùn, tieâu thuï haøng hoaù xuaát khaåu vaø moät soá quyeàn lôïi khaùc theo hieäp ñònh ñaõ ñöôïc kyù keát giöõa hai nöôùc, hai Chính phuû. 1.1.4. Chöùc naêng cuûa TDNN Xuaát phaùt töø chöùc naêng cô baûn cuûa tín duïng noùi chung vaø töø nhöõng chöùc naêng, nhieäm vuï cuûa Nhaø nöôùc trong quaûn lyù kinh teá - xaõ hoäi. TDNN coù nhöõng chöùc naêng chuû yeáu sau ñaây - Chöùc naêng buø ñaép thieáu huït NSNN Ñaây laø chöùc naêng cô baûn nhaát cuûa TDNN. TDNN ra ñôøi thoaït tieân laø huy ñoäng voán nhaèm buø ñaép thieáu huït cuûa NSNN. NSNN thieáu huït laø hieän töôïng dieãn ra phoå bieán ôû haàu heát caùc quoác gia treân theá giôùi, baát keå ñoù laø nöôùc ngheøo, ñang phaùt trieån hay caùc nöôùc coù neàn kinh teá ñaõ phaùt trieån. Boäi chi NSNN coù theå laø yeáu toá khaùch quan cuûa söï maát caân ñoái cuûa neàn kinh teá, hoaëc xuaát phaùt töø yù chí chuû quan cuûa Nhaø nöôùc tröôùc yeâu caàu gia taêng voán ÑTPT töø NSNN ñeå thöïc hieän chieán löôïc phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi trong töøng thôøi kyø nhaát ñònh. Boäi chi NSNN coù theå ñöôïc buø ñaép baèng caùc bieän phaùp khaùc nhau: vay nôï trong nöôùc, vay nôï nöôùc ngoaøi hoaëc phaùt haønh tieàn. Trong ñoù bieän phaùp vay nôï trong nöôùc laø bieän phaùp phoå bieán ñöôïc nhieàu nöôùc aùp duïng, maët tích cöïc cuûa bieän phaùp naøy laø taùc ñoäng taêng tröôûng kinh teá maø khoâng daãn ñeán laïm phaùt, neàn taøi chính - tieàn teä cuûa quoác gia ñöôïc giöõ vöõng. 9 - Chöùc naêng taäp trung vaø phaân phoái laïi caùc nguoàn löïc taøi chính trong xaõ hoäi döïa treân nguyeân taéc coù hoaøn traû Thoâng qua TDNN, Nhaø nöôùc coù theå huy ñoäng moïi nguoàn voán nhaøn roãi trong cuõng nhö ngoaøi nöôùc, ñoàng thôøi phaân phoái laïi moät phaàn nguoàn löïc cuûa xaõ hoäi nhaèm thoaû maõn nhu caàu ÑTPT hoaëc tieâu duøng. Khaùc vôùi caáp phaùt khoâng hoaøn laïi cuûa NSNN, chöùc naêng phaân phoái cuûa TDNN laø phaân phoái coù hoaøn laïi. Nhaø nöôùc söû duïng TDNN nhö laø moät bieän phaùp hoã trôï taøi chính cuûa Nhaø nöôùc cho caùc muïc tieâu, chöông trình döï aùn ñöôïc Nhaø nöôùc pheâ duyeät; laø moät giaûi phaùp cung caáp, hoå trôï voán cho caùc chuû theå nhaèm thoaû maõn nhu caàu ñaàu tö hoaëc tieâu duøng cuûa hoï; taïo ñieàu kieän thuùc ñaåy löu thoâng haøng hoaù phaùt trieån, môû roäng vaø phaùt trieån saûn xuaát, taïo coâng aên vieäc laøm vaø thuùc ñaåy hieäu quaû söû duïng voán. Maët khaùc, TDNN laø bieän phaùp ñeå Nhaø nöôùc toå chöùc quaûn lyù, söû duïng quyõ tieàn teä cuûa Nhaø nöôùc moät caùch coù hieäu quaû nhaát, töø ñoù laø ñoøn baåy kinh teá quan troïng ñeå ñieàu tieát tyû leä giöõa tích luõy vaø tieâu duøng. - Chöùc naêng kieåm tra, kieåm soaùt taøi chính, caùc hoaït ñoäng kinh teá Trong quan heä tín duïng ngöôøi cho vay voán khoâng chæ quan taâm ñeán lôïi ích do vieäc cho vay voán mang laïi, maø coøn quan taâm ñeán vieäc ngaên ngöøa ruûi ro, maát voán. Do ñoù, maø ngöôøi cho vay phaûi kieåm tra vieäc söû duïng voán vay cuûa ngöôøi ñi vay, vì vaäy, kieåm tra laø moät trong nhöõng chöùc naêng quan troïng cuûa tín duïng. Ñoái vôùi TDNN, vôùi vai troø laø ngöôøi ñi vay ôû phaïm vi trong nöôùc, chöùc naêng kieåm tra cuûa TDNN theå hieän qua söï tín nhieäm cuûa ngöôøi daân ñoái vôùi Chính phuû. Nhöng ñoái vôùi vieäc vay nôï nöôùc ngoaøi, Chính phuû phaûi chòu söï kieåm tra nhieàu maët cuûa caùc toå chöùc taøi trôï veà vieäc söû duïng voán vay nôï nöôùc ngoaøi. Vôùi vai troø laø ngöôøi cho vay, ôû phaïm vi trong nöôùc, chöùc naêng kieåm tra cuûa TDNN ñöôïc thöïc hieän tröôùc, trong vaø sau quaù trình phaùt sinh quan heä tín duïng nhö : thaåm ñònh döï aùn vay voán, kieåm tra vieäc theá chaáp taøi saûn, baûo laõnh tín chaáp, kieåm tra vieäc söû duïng voán vay… Trong phaïm vi ñoái ngoaïi, chöùc naêng kieåm tra ñöôïc thöïc hieän qua vieäc ñaøm phaùn, tìm hieåu nhau giöõa caùc ñoái taùc, kieåm tra caùc döï aùn tieàn khaû thi, baûo laõnh voán vay, tö vaán taøi trôï, kieåm tra vieäc söû duïng voán vay ODA… Maët khaùc vôùi chöùc naêng toå chöùc vaø quaûn lyù neàn kinh teá, Nhaø nöôùc söû duïng TDNN nhö moät coâng cuï kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá, quaù trình saûn xuaát vaø phaân phoái saûn phaåm xaõ hoäi, ñaûm baûo söû duïng voán TDNN ñaït ñöôïc hieäu quaû cao. 10 1.2 – TPCP - COÂNG CUÏ HUY ÑOÄNG VOÁN TDNN CHO NSNN VAØ CHO ÑTPT 1.2.1. Khaùi nieäm veà TPCP Traùi phieáu laø loaïi chöùng khoaùn nôï, ngöôøi phaùt haønh vôùi tö caùch laø ngöôøi ñi vay, ngöôøi mua traùi phieáu ñöôïc goïi laø traùi chuû. Nhaø phaùt haønh phaûi traû cho traùi chuû caû goác vaø laõi taïi moät thôøi ñieåm nhaát ñònh. TPCP laø moät loaïi chöùng khoaùn nôï do Chính phuû phaùt haønh, coù thôøi haïn, meänh giaù, laõi suaát vaø xaùc nhaän nghóa vuï traû nôï cuûa Chính phuû ñoái vôùi ngöôøi sôû höõu traùi phieáu. Chính phuû cuûa moät quoác gia luoân ñöôïc xem laø nhaø phaùt haønh coù uy tín nhaát treân thò tröôøng. TPCP laø teân goïi chung cho caùc loaïi traùi phieáu do KBNN phaùt haønh, traùi phieáu do chính quyeàn ñòa phöông, caùc cô quan ñöôïc Chính phuû cho pheùp phaùt haønh vaø ñöôïc Chính phuû baûo ñaûm. Muïc ñích cuûa vieäc phaùt haønh TPCP laø nhaèm huy ñoäng voán ñeå buø ñaép thieáu huït NSNN hoaëc ñeå ñaàu tö xaây döïng caùc coâng trình, döï aùn troïng ñieåm, caùc chöông trình muïc tieâu cuûa Chính phuû. Nguoàn thanh toaùn TPCP chuû yeáu laáy töø NSNN hoaëc nguoàn voán thu hoài tröïc tieáp töø caùc coâng trình ñaõ phaùt haønh TPCP ñeå ñaàu tö xaây döïng mang laïi. Do vaäy, TPCP laø loaïi traùi phieáu coù tính an toaøn cao, ruûi ro thaáp nhaát so vôùi caùc loaïi traùi phieáu khaùc, bôûi vì nguoàn buø ñaép traû nôï cuûa TPCP chuû yeáu laø töø NSNN. 1.2.2. Phaân loaïi TPCP TPCP raát ña daïng, phong phuù coù theå phaân loaïi TPCP theo caùc tieâu thöùc chuû yeáu sau ñaây - Phaân loaïi theo muïc ñích phaùt haønh + Tín phieáu kho baïc Laø loaïi TPCP coù kyø haïn döôùi1 naêm, muïc ñích cuûa vieäc phaùt haønh laø huy ñoäng voán ñeå buø ñaép thieáu huït taïm thôøi NSNN vaø nhaèm phaùt trieån thò tröôøng tieàn teä. Tín phieáu kho baïc ñöôïc phaùt haønh theo phöông thöùc ñaáu thaàu qua NHNN, khoái löôïng vaø laõi suaát tín phieáu Kho baïc ñöôïc hình thaønh qua keát quaû ñaáu thaàu. Tín phieáu Kho baïc ñöôïc NSTW ñaûm baûo nguoàn thanh toaùn goác vaø laõi. Tín phieáu kho baïc ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng tieàn teä hoaëc ñöôïc chieát khaáu taïi Sôû giao dòch cuûa NHNN, laø loaïi traùi phieáu coù tính thanh khoaûn cao nhaát trong taát caû caùc loaïi TPCP. 11 + Traùi phieáu kho baïc Laø loaïi TPCP coù kyø haïn töø 1 naêm trôû leân ñeå huy ñoäng voán buø ñaép thieáu huït cuûa NSNN haèng naêm ñaõ ñöôïc Quoác hoäi pheâ chuaån. Traùi phieáu kho baïc ñöôïc baùn leû qua heä thoáng KBNN hoaëc ñaáu thaàu qua thò tröôøng giao dòch chöùng khoaùn, baûo laõnh phaùt haønh vaø ñaïi lyù phaùt haønh. Traùi phieáu kho baïc ñöôïc ñaûm baûo thanh toaùn (caû goác vaø laõi) bôûi NSTW, vì vaäy coù ñoä ruûi ro khoâng ñaùng keå. + Traùi phieáu coâng trình Laø loaïi TPCP coù kyø haïn töø 1 naêm trôû leân nhaèm huy ñoäng voán theo quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng Chính phuû cho caùc döï aùn thuoäc nguoàn voán ñaàu tö cuûa NSNN ñaõ ghi trong keá hoaïch nhöng chöa ñöôïc boá trí voán ngaân saùch trong naêm. Traùi phieáu coâng trình ñöôïc phaùt haønh theo phöông thöùc baùn leû qua heä thoáng KBNN, ñaáu thaàu hoaëc baûo laõnh phaùt haønh. NSNN (NSTW ñoái vôùi coâng trình trung öông, NSÑP ñoái vôùi coâng trình ñòa phöông) ñaûm baûo vieäc thanh toaùn goác, laõi vaø phí cho traùi phieáu coâng trình. + Traùi phieáu ñaàu tö Laø loaïi TPCP coù kyø haïn töø 1 naêm trôû leân do caùc toå chöùc taøi chính Nhaø nöôùc vaø caùc toå chöùc taøi chính, tín duïng ñöôïc Thuû töôùng Chính phuû chæ ñònh phaùt haønh nhaèm huy ñoäng voán ñeå ñaàu tö theo chính saùch cuûa Chính phuû. Traùi phieáu ñaàu tö ñöôïc baùn leõ qua heä thoáng KBNN, ñaáu thaàu hoaëc baûo laõnh phaùt haønh. Tieàn thu töø phaùt haønh traùi phieáu ñaàu tö chæ söû duïng cho muïc tieâu kinh teá ñaõ ñöôïc Chính phuû pheâ duyeät. Toå chöùc phaùt haønh coù traùch nhieäm thanh toaùn goác, laõi traùi phieáu ñaàu tö ñeán haïn thanh toaùn vaø caùc chi phí coù lieân quan ñeán vieäc toå chöùc phaùt haønh, thanh toaùn. NSNN seõ ñaûm nhaän thanh toaùn moät phaàn hay toaøn boä laõi traùi phieáu hoaëc caáp buø cheânh leäch laõi suaát cho toå chöùc phaùt haønh theo quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng Chính phuû. + Traùi phieáu ngoaïi teä Laø loaïi TPCP coù kyø haïn töø 1 naêm trôû leân ñöôïc phaùt haønh ñeå huy ñoäng voán ñaàu tö cho caùc muïc tieâu theo chæ ñònh cuûa Thuû töôùng Chính phuû. Ñoàng tieàn phaùt haønh laø ngoaïi teä töï do chuyeån ñoåi vaø ñöôïc Boä tröôûng Boä Taøi chính quyeát ñònh cho töøng ñôït phaùt haønh. Traùi phieáu ngoaïi teä ñöôïc baùn leû qua heä thoáng KBNN hoaëc ñaáu 12 thaàu qua NHNN. Traùi phieáu ngoaïi teä ñöôïc NSNN ñaûm baûo thanh toaùn goác vaø laõi khi ñeán haïn thanh toaùn. + Coâng traùi xaây döïng toå quoác Coâng traùi xaây döïng toå quoác do Chính phuû phaùt haønh nhaèm huy ñoäng nguoàn voán trong caùc taàng lôùp daân cö ñeå ñaàu tö xaây döïng nhöõng coâng trình quan troïng vaø caùc coâng trình thieát yeáu khaùc phuïc vuï saûn xuaát, ñôøi soáng, taïo cô sôû vaät chaát kyõ thuaät cho ñaát nöôùc. Vieäc phaùt haønh coâng traùi caên cöù vaøo nhu caàu huy ñoäng voán cuûa töøng thôøi kyø. Nguoàn voán thanh toaùn coâng traùi do NSNN ñaûm baûo. - Phaân loaïi theo theo thôøi haïn Bao goàm traùi phieáu ngaén haïn, trung haïn vaø daøi haïn. + Traùi phieáu ngaén haïn Traùi phieáu ngaén haïn laø loaïi traùi phieáu coù thôøi haïn döôùi 1 naêm. Traùi phieáu ngaén haïn ñöôïc phaùt haønh nhaèm huy ñoäng voán ñeå phuïc vuï nhu caàu chi tieâu thöôøng xuyeân trong naêm taøi chính cuûa Chính phuû. Traùi phieáu ngaén haïn ñöôïc coi laø khoâng coù ruûi ro vaø tính thanh khoaûn khaù cao, neân ñöôïc coâng chuùng öa thích, caùc toå chöùc taøi chính cuõng thích mua loaïi traùi phieáu naøy khi coù voán taïm thôøi nhaøn roåi. + Traùi phieáu trung haïn Traùi phieáu trung haïn laø loaïi traùi phieáu coù thôøi haïn töø 1 naêm ñeán 5 naêm. Ñaây laø loaïi traùi phieáu coù tyû leä phaùt haønh khaù cao trong caùc loaïi TPCP. Traùi phieáu trung haïn thöôøng traû laõi 6 thaùng moät laàn (moät naêm 2 kyø). Traùi phieáu trung haïn ñöôïc phaùt haønh nhaèm muïc ñích buø ñaép thieáu huït cho NSNN vaø cho ñaàu tö caùc coâng trình cô sôû haï taàng kinh teá - xaõ hoäi. + Traùi phieáu daøi haïn Traùi phieáu daøi haïn laø loaïi traùi phieáu ñeå giaûi quyeát nhu caàu voán ñaàu tö daøi haïn cuûa Nhaø nöôùc. Traùi phieáu daøi haïn thoâng thöôøng coù thôøi haïn töø 10 ñeán 20 naêm. Caùc loaïi traùi phieáu naøy phaùt haønh raát maïnh ôû nhöõng nöôùc coù thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån nhö Myõ, Nhaät vaø caùc nöôùc Taây AÂu. Veà nguyeân taéc, traùi phieáu coù thôøi haïn caøng daøi thì laõi suaát caøng cao. Ngöôøi ñaàu tö coù theå thu hoài voán tröôùc haïn thoâng qua thò tröôøng chöùng khoaùn. Nhöõng nöôùc chöa coù thò tröôøng thöù caáp phaùt trieån, töùc laø chöa taïo ra khaû naêng thanh khoaûn deã daøng cho voán ñaàu tö traùi phieáu, thì ngöôøi ñaàu tö khoâng thích ñaàu tö vaøo loaïi traùi phieáu naøy. 13 - Phaân loaïi theo lôïi töùc traùi phieáu + Traùi phieáu coù laõi suaát coá ñònh Traùi phieáu coù laõi suaát coá ñònh laø loaïi traùi phieáu maø lôïi töùc ñöôïc xaùc ñònh theo moät tyû leä % coá ñònh theo meänh giaù trong suoát thôøi haïn cuûa traùi phieáu. + Traùi phieáu coù laõi suaát bieán ñoåi Traùi phieáu coù laõi suaát bieán ñoåi coøn goïi laø traùi phieáu laõi suaát thaû noåi. Lôïi töùc cuûa traùi phieáu ñöôïc traû trong caùc kyø coù söï khaùc nhau ñöôïc tính theo moät laõi suaát coù söï bieán ñoåi theo moät laõi suaát tham chieáu. + Traùi phieáu khoâng coù laõi suaát (zero – coupon Bonds) Traùi phieáu khoâng coù laõi suaát laø loaïi traùi phieáu maø ngöôøi mua khoâng nhaän ñöôïc laõi, nhöng ñöôïc mua vôùi giaù thaáp hôn meänh giaù (mua chieát khaáu) vaø ñöôïc hoaøn traû baèng meänh giaù khi traùi phieáu ñoù ñaùo haïn. - Phaân loaïi theo hình thöùc traùi phieáu + Traùi phieáu voâ danh Traùi phieáu voâ danh laø loaïi traùi phieáu khoâng ghi teân ngöôøi mua treân traùi phieáu hoaëc trong soå saùch cuûa ngöôøi phaùt haønh. Ngöôøi naém giöõ traùi phieáu laø ngöôøi ñöôïc höôûng quyeàn lôïi. Loaïi traùi phieáu naøy thöôøng ñöôïc chuyeån nhöôïng töï do treân thò tröôøng. + Traùi phieáu ghi danh Traùi phieáu ghi danh laø loaïi traùi phieáu coù ghi teân ngöôøi mua treân tôø traùi phieáu vaø trong soå saùch cuûa nhaø phaùt haønh. - Phaân loaïi theo phaïm vi phaùt haønh + Traùi phieáu quoác noäi Traùi phieáu quoác noäi laø loaïi traùi phieáu do chính quyeàn trung öông hoaëc ñòa phöông phaùt haønh trong phaïm vi quoác gia, chuû yeáu laø baèng noäi teä nhaèm huy ñoäng voán nhaøn roåi cuûa caùc taàng lôùp daân cö, caùc toå chöùc kinh teá - xaõ hoäi vaø caùc toå chöùc taøi chính tín duïng. + Traùi phieáu quoác teá Traùi phieáu quoác teá laø loaïi chöùng chæ vay nôï cuûa Nhaø nöôùc phaùt haønh ra nöôùc 14 ngoaøi ñeå huy ñoäng voán baèng ngoaïi teä. Ngoaøi caùc caùch phaân loaïi nhö ñaõ neâu treân, ngöôøi ta coøn coù nhieàu caùch phaân loaïi khaùc nhau nhö: phaân loaïi theo möùc ñoä ruûi ro tín duïng, theo tính chaát cuûa traùi phieáu… 1.2.3. Caùc yeáu toá cô baûn cuûa TPCP Coù nhieàu loaïi traùi phieáu khaùc nhau, nhöng taát caû caùc loaïi traùi phieáu ñeàu coù chung nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn sau ñaây - Meänh giaù cuûa traùi phieáu Meänh giaù cuûa traùi phieáu hay coøn goïi laø giaù trò danh nghóa cuûa traùi phieáu, laø giaù trò ñöôïc ghi treân traùi phieáu; giaù trò naøy ñöôïc coi laø soá voán goác. Meänh giaù traùi phieáu laø caên cöù ñeå xaùc ñònh soá lôïi töùc tieàn vay maø ngöôøi phaùt haønh phaûi traû cho ngöôøi sôû höõu traùi phieáu. Meänh giaù traùi phieáu cuõng theå hieän soá tieàn ngöôøi phaùt haønh phaûi hoaøn traû khi traùi phieáu ñeán haïn thanh toaùn. - Laõi suaát danh nghóa Laø laõi suaát ñöôïc ghi treân tôø traùi phieáu hoaëc ñöôïc ngöôøi phaùt haønh coâng boá, laõi suaát naøy ñöôïc xaùc ñònh theo tyû leä % so vôùi meänh giaù cuûa traùi phieáu vaø cuõng laø moät caên cöù ñeå xaùc ñònh lôïi töùc cuûa traùi phieáu. Laõi suaát traùi phieáu laø moät trong nhöõng yeáu toá cô baûn nhaát cuûa traùi phieáu, do vaäy noù coù aûnh höôûng nhieàu ñeán giaù cuûa traùi phieáu. Laõi suaát traùi phieáu phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö thôøi haïn cuûa traùi phieáu, chæ soá laïm phaùt, cung caàu traùi phieáu vaø nhöõng bieán ñoäng khaùc cuûa thò tröôøng. - Thôøi haïn cuûa traùi phieáu Laø khoaûng thôøi gian töø ngaøy phaùt haønh ñeán ngaøy ngöôøi phaùt haønh hoaøn traû tieàn voán laàn cuoái. Ngaøy maø khoaûn voán goác cuûa traùi phieáu ñöôïc thanh toaùn laàn cuoái ñöôïc goïi laø ngaøy ñaùo haïn. Coù nhieàu caùch phaân loaïi kyø haïn traùi phieáu khaùc nhau, treân thöïc teá ngöôøi ta thöôøng phaân ra caùc loaïi kyø haïn sau: Traùi phieáu ngaén haïn (coù kyø haïn döôùi 1 naêm), traùi phieáu trung haïn (coù kyø haïn töø 1 naêm ñeán 5 naêm), traùi phieáu daøi haïn (coù kyø haïn töø 5 naêm trôû leân). - Kyø traû laõi Laø khoaûng thôøi gian ngöôøi phaùt haønh traû laõi cho ngöôøi naém giöõ traùi phieáu. 15 Taïi nhieàu nöôùc, laõi suaát traùi phieáu ñöôïc xaùc ñònh theo naêm, nhöng vieäc thanh toaùn laõi traùi phieáu thöôøng ñöôïc thöïc hieän 6 thaùng moät laàn. - Giaù phaùt haønh Laø giaù baùn ra cuûa traùi phieáu vaøo thôøi ñieåm phaùt haønh. Thoâng thöôøng, giaù phaùt haønh ñöôïc xaùc ñònh theo tyû leä % cuûa meänh giaù. Tuøy theo tình hình cuûa thò tröôøng vaø tuyø theo muïc ñích phaùt haønh ñeå xaùc ñònh giaù phaùt haønh moät caùch hôïp lyù. Giaù phaùt haønh coù theå thöïc hieän 1 trong 3 tröôøng hôïp sau: giaù phaùt haønh baèng meänh giaù; giaù phaùt haønh cao hôn meänh giaù; giaù phaùt haønh thaáp hôn meänh giaù. 1.2.4. Caùc phöông thöùc phaùt haønh TPCP ñeå huy ñoäng voán cho NSNN vaø cho ÑTPT - Phöông thöùc ñaáu thaàu Ñaáu thaàu TPCP laø vieäc baùn TPCP cho caùc toå chöùc, caù nhaân tham gia ñaáu thaàu, ñaùp öùng ñaày ñuû caùc yeâu caàu cuûa toå chöùc phaùt haønh. Hieän nay treân theá giôùi, vieäc ñaáu thaàu TPCP thöôøng aùp duïng 1 trong 2 hoaëc ñoàng thôøi caû 2 phöông thöùc ñaáu thaàu kieåu Myõ vaø phöông thöùc ñaáu thaàu kieåu Haø Lan. + Phöông thöùc ñaáu thaàu kieåu Myõ: Ñaáu thaàu theo phöông thöùc naøy, thì khoái löôïng vaø laõi suaát traùi phieáu truùng thaàu ñöôïc xaùc ñònh töø möùc laõi suaát döï thaàu thaáp nhaát cho ñeán möùc laõi suaát döï thaàu maø taïi ñoù khoái löôïng döï thaàu ñaït möùc khoái löôïng goïi thaàu (cut - off) cuûa töøng phieân ñaáu thaàu. Caùc ñôn vò truùng thaàu seõ mua traùi phieáu vôùi laõi suaát ñuùng baèng laõi suaát döï thaàu (töùc laø töø möùc laõi suaát cut - off trôû xuoáng). Nhö vaäy, moät ñôït phaùt haønh seõ coù nhieàu möùc giaù khaùc nhau, töông öùng vôùi caùc möùc lôïi töùc khaùc nhau. Öu ñieåm cuûa phöông thöùc naøy laø naâng cao tính caïnh tranh giöõa caùc ñôn vò döï thaàu; ñaûm baûo söï coâng baèng trong ñaáu thaàu, ñaët thaàu ôû möùc laõi suaát naøo thì truùng thaàu ôû möùc laõi suaát ñoù; möùc giaù trung bình truùng thaàu cao. Tuy nhieân ñeå phöông thöùc naøy coù hieäu quaû, ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu thanh vieân thöôøng xuyeân tham gia ñaáu thaàu, khi ñoù laõi suaát truùng thaàu môùi phaûn aûnh ñuùng laõi suaát thò tröôøng thoâng qua caïnh tranh laønh maïnh. + Phöông thöùc ñaáu thaàu kieåu Haø Lan: Khoái löôïng vaø laõi suaát traùi phieáu truùng thaàu theo phöông thöùc naøy cuõng ñöôïc xaùc ñònh nhö phöông thöùc ñaáu thaàu kieåu Myõ. Tuy nhieân khaùc vôùi kieåu Myõ, caùc ñôn vò truùng thaàu (töø möùc laõi suaát cut - off trôû xuoáng) ñöôïc höôûng möùc laõi suaát nhö nhau, vôùi möùc laõi suaát truùng thaàu cao nhaát. Phöông thöùc naøy coù öu ñieåm khuyeán 16 khích caùc ñôn vò tham gia ñaáu thaàu, vì tuy ñaët thaàu vôùi möùc laõi suaát thaáp nhöng vaãn coù theå truùng thaàu vôùi möùc laõi cao hôn. Tuy nhieân, so vôùi phöông thöùc ñaáu thaàu kieåu Myõ, thì chi phí huy ñoäng voán cao hôn do laõi suaát truùng thaàu laø laõi suaát cao nhaát; keát quaû ñaáu thaàu khoâng phaûn aûnh saùt nhu caàu cuûa thò tröôøng, vì caùc ñôn vò coù theå ñaët thaàu vôùi giaù mua cao (laõi suaát thaáp) nhöng cuoái cuøng thì ñöôïc mua traùi phieáu vôùi giaù thaáp (laõi suaát cao). Hieän nay, vieäc toå chöùc ñaáu thaàu TPCP ôû Vieät Nam aùp duïng caùch xeùt thaàu theo phöông thöùc kieåu Haø Lan, döôùi 2 hình thöùc: caïnh tranh laõi suaát vaø khoâng caïnh tranh laõi suaát. Ñaáu thaàu caïnh tranh laõi suaát laø vieäc caùc toå chöùc tham gia ñaáu thaàu ñöa ra caùc möùc laõi suaát döï thaàu cuûa mình ñeå ñôn vò toå chöùc ñaáu thaàu choïn ra möùc laõi suaát truùng thaàu. Ñaáu thaàu khoâng caïnh tranh laõi suaát laø vieäc caùc toå chöùc tham gia ñaáu thaàu khoâng ñöa ra möùc laõi suaát döï thaàu maø chæ ñaêng kyù khoái löôïng caàn mua, caùc toå chöùc naøy mua traùi phieáu theo möùc laõi suaát truùng thaàu hình thaønh qua keát quaû ñaáu thaàu caïnh tranh. Trong töøng ñôït phaùt haønh, Boä Taøi chính coù theå quy ñònh hình thöùc ñaáu thaàu caïnh tranh hoaëc keát hôïp giöõa caïnh tranh vaø khoâng caïnh tranh laõi suaát, nghóa laø laõi suaát traùi phieáu hình thaønh thoâng qua ñaáu thaàu caïnh tranh ñoàng thôøi laø laõi suaát truùng thaàu chung cho caû ñaáu thaàu caïnh tranh vaø khoâng caïnh tranh laõi suaát, ngöôøi ñaët thaàu khoâng caïnh tranh seõ ñöôïc öu tieân truùng thaàu. Vieäc toå chöùc ñaáu thaàu dieãn ra taïi TTGDCK ñoái vôùi TPCP coù thôøi haïn töø 1 naêm trôû leân vaø taïi NHNN ñoái vôùi tín phieáu kho baïc coù thôøi haïn döôùi 1 naêm. TPCP ñaáu thaàu ñöôïc baùn theo caùc hình thöùc: chieát khaáu, baèng meänh giaù, cao hoaëc thaáp hôn meänh giaù, döôùi daïng chöùng chæ hoaëc buùt toaùn ghi soå. TPCP truùng thaàu ñöôïc giao dòch vaø laø haøng hoaù treân thò tröôøng tieàn teä (ñoái vôùi traùi phieáu ngaén haïn) hoaëc treân thò tröôøng chöùng khoaùn (ñoái vôùi traùi phieáu trung vaø daøi haïn) - Phöông thöùc baûo laõnh phaùt haønh Baûo laõnh phaùt haønh laø vieäc toå chöùc baûo laõnh giuùp toå chöùc phaùt haønh thöïc hieän caùc thuû tuïc caàn thieát tröôùc khi phaùt haønh traùi phieáu ra TTCK, phaân phoái traùi phieáu cho caùc nhaø ñaàu tö, nhaän mua traùi phieáu ñeå baùn laïi hoaëc mua soá traùi phieáu coøn laïi chöa phaân phoái heát. Hoaït ñoäng baûo laõnh phaùt haønh TPCP do caùc Coâng ty Chöùng khoaùn, caùc Quyõ ñaàu tö, Coâng ty taøi chính, caùc ngaân haøng vaø caùc ñònh cheá taøi chính khaùc ñöôïc Boä Taøi chính cho pheùp ñöùng ra ñaûm nhieäm. Caáu truùc baûo laõnh phaùt haønh ñöôïc quyeát ñònh cho töøng ñôït phaùt haønh theo moät trong hai hình thöùc sau: moät hoaëc moät soá toå chöùc ñoàng baûo laõnh phaùt haønh, 17 hoaëc toå hôïp baûo laõnh phaùt haønh coù moät hoaëc moät soá toå chöùc ñoàng baûo laõnh phaùt haønh chính ñöùng ra chuû trì ñôït phaùt haønh traùi phieáu. Vieäc löïa choïn toå chöùc baûo laõnh phaùt haønh treân nguyeân taéc tieát kieäm ñeán möùc thaáp nhaát veà chi phí phaùt haønh traùi phieáu (laõi suaát vaø phí baûo laõnh). Caùc quoác gia coù TTCK phaùt trieån thöôøng phoå bieán caùc hình thöùc baûo laõnh sau ñaây: baûo laõnh chaéc chaén, baûo laõnh coá gaéng toái ña, baûo laõnh taát caû hoaëc khoâng, baûo laõnh toái thieåu - toái ña. Baûo laõnh chaéc chaén laø hình thöùc baûo laõnh maø toå chöùc baûo laõnh nhaän mua toaøn boä soá chöùng khoaùn phaùt haønh trong ñôït, hoaëc mua soá chöùng khoaùn coøn laïi khoâng baùn heát khi heát thôøi gian phaùt haønh. Töùc laø thöïc hieän söï baûo ñaûm phaùt haønh thaønh coâng moät caùch chaéc chaén. Phí hoa hoàng cuûa toå chöùc baûo laõnh phaùt haønh naèm trong giaù mua chöùng khoaùn. Baûo laõnh coá gaéng toái ña laø söï baûo laõnh maø toå chöùc baûo laõnh hoaït ñoäng vôùi tö caùch laø moät ñaïi dieän baùn tích cöïc, soá chöùng khoaùn coøn laïi khoâng baùn ñöôïc khi heát thôøi gian phaùt haønh ñöôïc traû laïi cho toå chöùc phaùt haønh. Toå chöùc baûo laõnh ñöôïc höôûng phí hoa hoàng treân soá traùi phieáu ñaõ ñöôïc baùn ra. Baûo laõnh taát caû hoaëc khoâng laø hình thöùc toå chöùc phaùt haønh yeâu caàu toå chöùc baûo laõnh phaûi baùn heát soá chöùng khoaùn, neáu khoâng baùn heát thì huûy boû toaøn boä soá löôïng ñaõ phaùt haønh. Baûo laõnh toái thieåu - toái ña laø phöông thöùc baûo laõnh trung gian giöõa baûo laõnh coá gaéng cao nhaát vaø baûo laõnh taát caû hoaëc khoâng, theo phöông thöùc naøy toå chöùc baûo laõnh phaûi baùn toái thieåu moät tyû leä nhaát ñònh chöùng khoaùn phaùt haønh. Neáu löôïng chöùng khoaùn baùn ñöôïc thaáp hôn tyû leä yeâu caàu thì toaøn boä ñôït phaùt haønh seõ bò huyû boû. Hieän nay ôû Vieät Nam chæ thöïc hieän moät hình thöùc baûo laõnh duy nhaát laø baûo laõnh chaéc chaén. Vì vaäy, noù coù öu theá laø ñaûm baûo phaân phoái heát soá TPCP döï kieán phaùt haønh, qua ñoù huy ñoäng ñöôïc khoái löôïng voán lôùn trong thôøi gian ngaén; song tính caïnh tranh khoâng cao vaø caùc nhaø baûo laõnh deå nhaän bieát ñöôïc chuû tröông khi Chính phuû söû duïng coâng cuï TPCP ñeå ñieàu chænh cung caàu voán ñaàu tö. Do ñoù, ñeå thò tröôøng thöù caáp hoaït ñoäng toát, caùc nhaø baûo laõnh caàn coù cam keát hoå trôï sau khi phaùt haønh thoâng qua vieäc mua vaø baùn caùc loaïi TPCP. TPCP phaùt haønh theo phöông thöùc naøy coù thôøi haïn töø 1 naêm trôû leân, theo hình thöùc chieát khaáu hoaëc ngang meänh giaù döôùi daïng chöùng chæ hoaëc buùt toaùn ghi soå, ñuû tieâu chuaån nieâm yeát treân thò tröôøng giao dòch chöùng khoaùn taäp trung; nhaèm muïc ñích taêng cöôøng nguoàn voán trung vaø daøi haïn cho NSNN vaø cho ÑTPT, ñoàng thôøi boå sung theâm haøng hoaù cho thò tröôøng chöùng khoaùn. - Phöông thöùc ñaïi lyù phaùt haønh 18 Laø vieäc toå chöùc phaùt haønh seõ uyû thaùc cho moät hoaëc moät soá toå chöùc laøm ñaïi lyù traùi phieáu. Tröôøng hôïp, neáu baùn khoâng heát soá löôïng traùi phieáu döï ñònh phaùt haønh thì toå chöùc laøm ñaïi lyù khoâng coù traùch nhieäm phaûi mua heát soá traùi phieáu coøn laïi. Caùc nhaø ñaïi lyù phaùt haønh laø caùc coâng ty Chöùng khoaùn, caùc Quyõ ñaàu tö, Coâng ty taøi chính, caùc Ngaân haøng hoaït ñoäng hôïp phaùp taïi Vieät Nam. KBNN ñöôïc coi laø moät ñaïi lyù ñaëc bieät cuûa Chính phuû trong vieäc phaùt haønh traùi phieáu. Traùi phieáu coù theå baùn vôùi hình thöùc ngang meänh giaù hoaëc khoâng ngang meänh giaù, thôøi ñieåm phaùt haønh vaø thanh toaùn cuûa moãi ñôït laø ñoàng nhaát vaø ñöôïc pheùp nieâm yeát, giao dòch taïi TTCK. Toå chöùc ñaïi lyù ñöôïc nhaø phaùt haønh traû cho moät khoaûn phí treân soá traùi phieáu ñaõ baùn. Ñieåm khaùc bieät chuû yeáu giöõa phöông thöùc ñaïi lyù phaùt haønh vaø baûo laõnh phaùt haønh laø khaû naêng phaân phoái traùi phieáu ra thò tröôøng. Vôùi phöông thöùc naøy, Nhaø nöôùc coù theå môû roäng ñòa baøn phaùt haønh, môû roäng ñeán nhieàu ñoái töôïng coù theå tieáp caän mua traùi phieáu, tuy nhieân tieán ñoä huy ñoäng voán vaøo NSNN chaäm vaø khoâng taäp trung baèng phöông thöùc ñaáu thaàu vaø baûo laõnh phaùt haønh. - Phöông thöùc baùn leû qua heä thoáng KBNN Laø vieäc KBNN töï toå chöùc phaùt haønh traùi phieáu qua heä thoáng hoaït ñoäng cuûa mình theo hình thöùc ngang meänh giaù hoaëc khoâng ngang meänh giaù. TPCP phaùt haønh theo hình khoâng ngang meänh giaù coù cuøng ngaøy ngaøy phaùt haønh vaø cuøng ngaøy thanh toaùn, ñöôïc nieâm yeát vaø giao dòch taïi TTGDCK, phöông thöùc naøy hieän nay vaãn ñöôïc nhieàu nöôùc ñang aùp duïng phoå bieán. Öu ñieåm cuûa phöông thöùc naøy laø ñoái töôïng mua traùi phieáu ñöôïc trieån khai roäng raûi, naâng cao khaû naêng huy ñoäng voán nhaøn roåi trong xaõ hoäi. Tuy nhieân, phaùt haønh traùi phieáu baèng phöông thöùc naøy thì tieán ñoä huy ñoäng voán cho NSNN chaäm, chi phí phaùt haønh töông ñoái cao. 1.2.5. Vai troø cuûa TPCP - TPCP laø coâng cuï huy ñoäng voán cho NSNN vaø cho ÑTPT Ñeå buø ñaép söï maát caân ñoái giöõa thu nhaäp vaø chi tieâu haøng naêm cuûa Chính phuû, buø ñaép thieáu huït NSNN nhaèm duy trì vaø phaùt trieån caùc hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá, moät trong nhöõng bieän phaùp ñöôïc Chính phuû aùp duïng ñoù laø thöïc hieän vieäc vay nôï. Ñeå vay nôï, Chính phuû coù theå söû duïng caùc coâng cuï vaø giaûi phaùp khaùc nhau, nhö vay töø caùc ñònh cheá taøi chính, vay töø Chính phuû caùc nöôùc ngoaøi, caùc toå chöùc taøi chính tieàn teä quoác teá hoaëc vay nôï trong nöôùc thoâng qua phaùt haønh TPCP. 19 Moãi moät coâng cuï, giaûi phaùp huy ñoäng voán ñeàu coù öu vaø nhöôïc ñieåm rieâng. Vay nôï nöôùc ngoaøi döôùi hình thöùc ODA coù öu ñieåm laø thôøi haïn vay daøi, laõi suaát nheï; song coù nhöôïc ñieåm laø phaûi phuï thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän giaûi ngaân cuûa nhaø cung caáp tín duïng, nhieàu khi caùc ñieàu kieän naøy laø heát söùc ngaët ngheøo. Vay nôï thöông maïi nöôùc ngoaøi coù nhöôïc ñieåm laø thôøi haïn vay voán ngaén vaø laõi suaát cao, vì caùc khoaûn vay thöông maïi phaûi chòu aûnh höôûng bôûi caùc ñieàu kieän cuûa thò tröôøng taøi chính quoác teá. So vôùi caùc khoaûn vay thöông maïi, vay voán döôùi hình thöùc traùi phieáu ôû thò tröôøng taøi chính trong nöôùc coù nhöõng öu vieät nhaát ñònh: Moät laø, vay voán döôùi hình thöùc traùi phieáu seõ khoâng bò ruûi ro hay vôõ nôï trong caùc ñieàu kieän thoâng thöôøng vì Chính phuû coù theå phaùt haønh traùi phieáu môùi ñeå thanh toaùn nôï cuõ; tröôøng hôïp khoâng theå phaùt haønh traùi phieáu, Chính phuû coù theå phaùt haønh tieàn ñeå traû nôï. Hai laø, TPCP laø coâng cuï nôï ñöôïc coi laø khoâng coù ñoä ruûi ro neân laõi suaát traùi phieáu laø thaáp nhaát. Ñieàu ñoù cho thaáy vay voán döôùi hình thöùc TPCP coù chi phí thaáp hôn caùc khoaûn vay thöông maïi khaùc. Ngoaøi muïc ñích huy ñoäng voán ñeå caân ñoái thu chi ngaân saùch, TPCP coøn ñöôïc söû duïng ñeå huy ñoäng voán ñaàu tö tröïc tieáp cho caùc coâng trình, döï aùn quan troïng cuûa ñaát nöôùc. Haàu heát Chính phuû caùc nöôùc treân theá giôùi ñeàu söû duïng TPCP ñeå huy ñoäng voán cho NSNN vaø cho ÑTPT, coi ñaây laø moät coâng cuï quan troïng trong vieäc ñieàu haønh chính saùch taøi khoùa quoác gia. - TPCP laø coâng cuï ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá TPCP khoâng chæ laø coâng cuï huy ñoäng voán cho NSNN vaø cho ÑTPT, maø coøn laø coâng cuï ñeå Chính phuû ñieàu tieát vó moâ neàn kinh teá thoâng qua hoaït ñoäng mua vaøo baùn ra TPCP treân thò tröôøng. Khoái löôïng TPCP phaùt haønh laø yeáu toá caáu thaønh löôïng tieàn trong löu thoâng, do vaäy phaùt haønh TPCP coù aûnh höôûng ñeán cung caàu tieàn teä cuûa neàn kinh teá. Vôùi tính chaát naøy Chính phuû coù theå söû duïng TPCP ñeå ñieàu chænh neàn kinh teá. Neáu Chính phuû muoán khuyeán khích hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá thì Chính phuû seõ mua laïi traùi phieáu cuûa mình, khi ñoù giaù TPCP seõ taêng vaø lôïi töùc cuûa traùi phieáu seõ giaûm; töø ñoù taùc ñoäng ñeán giaù vaø lôïi töùc cuûa traùi phieáu khu vöïc tö nhaân vaø haï thaáp möùc laõi suaát chung cuûa neàn kinh teá; ñoàng thôøi thoâng qua vieäc mua laïi traùi phieáu, Chính phuû bôm tieàn vaøo löu thoâng qua ñoù laøm taêng khoái löôïng tieàn cung öùng treân thò tröôøng. Ngöôïc laïi, neáu Chính phuû muoán ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá, Chính 20 phuû coù theå taêng khoái löôïng TPCP baùn ra, khi ñoù tyû leä laõi suaát seõ taêng leân vaø giaûm khoái löôïng tieàn cung öùng trong löu thoâng. Caùc nghieäp vuï naøy chuû yeáu ñöôïc söû duïng ñoái vôùi TPCP ngaén haïn. - TPCP goùp phaàn thöïc thi chính saùch tieàn teä Huy ñoäng voán baèng TPCP laø chính saùch vay nôï coù vai troø quan troïng trong vieäc xaây döïng vaø ñieàu haønh chính saùch tieàn teä. TPCP laø moät coâng cuï nôï, song vôùi söï ña daïng veà kyø haïn neân TPCP vöøa tham gia vaøo thò tröôøng voán vaø thò tröôøng tieàn teä. Tín phieáu kho baïc vöøa coù vai troø laø huy ñoäng voán ñeå buø ñaép thieáu huït NSNN, vöøa laø coâng cuï cuûa thò tröôøng tieàn teä. Ngay caû caùc quoác gia coù neàn kinh teá phaùt trieån vaãn phaùt haønh tín phieáu ngaén haïn vôùi muïc ñích ñaûm baûo haøng hoaù cho thò tröôøng tieàn teä hoaït ñoäng. Vì vaäy trong tröôøng hôïp NSNN khoâng bò thaâm huït, Chính phuû vaãn phaùt haønh tín phieáu kho baïc vôùi muïc ñích laø ñeå thöïc hieän chính saùch tieàn teä quoác gia. TPCP (tín phieáu kho baïc) sau khi phaùt haønh ñöôïc mua baùn treân thò tröôøng tieàn teä, do tính thanh khoaûn cao vaø ñoä ruûi ro laø thaáp nhaát neân tín phieáu kho baïc laø moät coâng cuï quan troïng ñeå NHTW thöïc hieän nghieäp vuï thò tröôøng môû. TPCP (tín phieáu kho baïc, traùi phieáu kho baïc, traùi phieáu coâng trình…) goùp phaàn ñieàu hoaø löôïng tieàn maët trong löu thoâng nhaèm ñaûm baûo oån ñònh tieàn teä. Maët khaùc, thoâng qua vieäc phaùt haønh TPCP, NSNN coù theå ñaùp öùng nhu caàu chi tieâu cuûa Chính phuû, chaám döùt vieäc phaùt haønh tieàn cho NSNN, goùp phaàn ngaên chaën vaø kieåm cheá laïm phaùt. - TPCP goùp phaàn thuùc ñaåy phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Thoâng qua vieäc phaùt haønh TPCP, Chính phuû thu huùt ñöôïc nguoàn voán nhaøn roåi trong xaõ hoäi ñeå thöïc hieän nhieäm vuï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa mình, ñoàng thôøi goùp phaàn thuùc ñaåy thò tröôøng voán vaø thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån, cuï theå: - TPCP cung caáp haøng hoùa quan troïng cho TTCK nhaát laø trong giai ñoaïn ñaàu môùi ñi vaøo hoaït ñoäng. Kinh nghieäm cuûa nhieàu nöôùc cho thaáy, trong giai ñoaïn ñaàu môùi thaønh laäp thò tröôøng chöùng khoaùn thì TPCP laø haøng hoaù chuû ñaïo cuûa thò tröôøng. Do ñoä ruûi ro cuûa TPCP laø thaáp nhaát neân noù laø coâng cuï an toaøn nhaát cho caùc nhaø ñaàu tö treân TTCK. Cuõng vôùi ñaëc tính naøy, TPCP ñöôïc coi laø loaïi chöùng khoaùn coù laõi suaát chuaån cho caùc coâng cuï nôï khaùc treân thò tröôøng.