1
MUÏC LUÏC
LÔØI MÔÛ ÑAÀU ....................................................................................................................01
CHÖÔNG I: DOØNG VOÁN VAØ KINH NGHIEÄM KIEÅM SOAÙT VOÁN ÔÛ MOÄT SOÁ
NÖÔÙC ÑANG PHAÙT TRIEÅN ...................................................................03
1.1. Toång quan veà doøng voán quoác teá................................................................................03
1.1.1. Khaùi nieäm ............................................................................................................... 03
1.1.2. Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán söï di chuyeån cuûa doøng voán quoác teá........................... 04
1.2. Taùc ñoäng cuûa doøng voán quoác teá ................................................................................05
1.2.1. Nhöõng aûnh höôûng cuûa doøng voán quoác teá ñeán neàn kinh teá ...................................... 05
1.2.2. Kieåm soaùt voán coù phaûi laø vieäc laøm caàn thieát hay khoâng........................................ 07
1.3. Xu höôùng chung cuûa doøng voán nhöõng naêm gaàn ñaây ...............................................08
1.4. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán taïi moät soá quoác gia ñang phaùt trieån ...............12
1.4.1.Xu höôùng doøng voán vaø nhöõng nguyeân nhaân hình thaønh neân xu höôùng naøy taïi moät
soá quoác gia ñang phaùt trieån ...................................................................................... 12
1.4.1.1.Haøn Quoác ...................................................................................................... 13
1.4.1.2.Thaùi Lan, Malaysia vaø Indonesia .................................................................. 14
1.4.2. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán taïi Haøn Quoác, Thaùi Lan, Malaysia .................. 16
1.4.2.1. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Haøn Quoác.......................................... 16
1.4.2.2. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Thaùi Lan............................................ 19
1.4.2.3. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Malaysia ........................................... 22
CHÖÔNG II: VAÁN ÑEÀ THÖÏC HIEÄN KIEÅM SOAÙT VOÁN TAÏI VIEÄT NAM
TRONG NHÖÕNG NAÊM QUA................................................................27
2.1. Khaùi quaùt veà neàn kinh teá Vieät Nam .........................................................................27
2.1.1. Toång theå böùc tranh kinh teá Vieät Nam naêm 2003 .................................................... 27
2.1.2. Hoaït ñoäng ngoaïi thöông.......................................................................................... 29
2
2.1.3. Hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ngaân haøng Vieät Nam ....................................................... 32
2.2. Nhöõng neùt ñaëc thuø cuûa doøng voán taïi Vieät Nam ......................................................33
2.2.1. Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán vaøo .................................................................. 33
2.2.1.1. Doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi – FDI ............................................... 33
2.2.1.2. Doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp – FPI.................................................................. 35
2.2.1.3. Doøng voán vay vaø vieän trôï cuûa Chính phuû ..................................................... 38
2.2.1.4. Doøng voán vay cuûa caùc doanh nghieäp Vieät Nam ............................................ 39
2.2.1.5. Doøng ngoaïi hoái chuyeån veà töø caùc khoaûn thu nhaäp caù nhaân ôû nöôùc ngoaøi .... 40
2.2.2. Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán ra..................................................................... 41
2.2.2.1. Doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp ra nöôùc ngoaøi...................................................... 41
2.2.2.2. Tình hình vay vaø cho vay nöôùc ngoaøi ............................................................ 41
2.3. Thöïc traïng vaán ñeà kieåm soaùt doøng voán taïi Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn
ñaây -------------------------------------------------------------------------------------------------- 42
2.3.1. Taùc ñoäng cuûa chính saùch tyû giaù .............................................................................. 42
2.3.2. Taùc ñoäng cuûa chính saùch tieàn teä ............................................................................. 44
2.3.2.1.Veà ñieàu haønh laõi suaát ..................................................................................... 44
2.3.2.2.Veà quaûn lyù ngoaïi hoái ..................................................................................... 46
2.3.3. Taùc ñoäng cuûa chính saùch taøi khoaù .......................................................................... 50
2.3.4. Nhöõng thaønh quaû vaø toàn taïi cuûa caùc chính saùch taøi chính tieàn teä trong giai ñoaïn
hoäi nhaäp .................................................................................................................. 52
CHÖÔNG III: KIEÅM SOAÙT DOØNG VOÁN ÑEÅ GOÙP PHAÀN OÅN ÑÒNH VAØ PHAÙT
TRIEÅN NEÀN KINH TEÁ VIEÄT NAM TRONG QUAÙ TRÌNH HOÄI
NHAÄP .......................................................................................................55
3.1. Nhöõng thaùch thöùc ñoái vôùi xu höôùng cuûa doøng voán trong giai ñoaïn hoäi nhaäp ......55
3.1.1. Nhöõng döï ñoaùn lieân quan ñeán söï luaân chuyeån cuûa doøng voán ............................... 55
3.1.2. Ruûi ro lieân quan ñeán keát caáu doøng voán .................................................................. 58
3
3.2. Nhöõng quan ñieåm chuû ñaïo khi thöïc hieän kieåm soaùt voán taïi Vieät Nam ................60
3.3. Kieåm soaùt ñeå doøng voán trôû thaønh taùc nhaân taïo neân söï taêng tröôûng vaø phaùt
trieån oån ñònh cuûa neàn kinh teá Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp ---------------- 68
3.3.1. Thöïc hieän caùc giaûi phaùp taùc ñoäng leân doøng voán vaøo.............................................. 68
3.3.1.1.Caùc giaûi phaùp tröïc tieáp kieåm soaùt doøng voán vaøo ........................................... 68
3.3.1.2.Caùc giaûi phaùp giaùn tieáp kieåm soaùt doøng voán vaøo .......................................... 69
3.3.2. Thöïc hieän caùc giaûi phaùp taùc ñoäng leân doøng voán ra ................................................ 71
3.3.2.1.Caùc giaûi phaùp tröïc tieáp kieåm soaùt doøng voán ra ............................................. 71
3.3.2.2.Caùc giaûi phaùp giaùn tieáp kieåm soaùt doøng voán ra............................................. 72
3.3.3. Caùc giaûi phaùp höôùng ñeán moâi tröôøng ñaàu tö .......................................................... 73
3.4. Moät soá giaûi phaùp veà chính saùch an toaøn taøi chính nhaèm giaûm thieåu nguy cô
ñaûo ngöôïc doøng voán ..................................................................................................74
3.4.1 Chính saùch an toaøn taøi chính.................................................................................... 74
3.4.2 Noäi dung cuûa chính saùch an toaøn taøi chính trong quaù trình hoäi nhaäp ...................... 74
3.4.3 Chính saùch an toaøn taøi chính ñoái vôùi caùc ñònh cheá taøi chính Vieät Nam trong quaù
trình töï do hoùa taøi khoaûn voán -------------------------------------------------------------------- 76
KEÁT LUAÄN--------------------------------------------------------------------------------------------- 78
DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
PHUÏ LUÏC
4
LÔØI MÔÛ ÑAÀU
Qua gaàn 20 naêm thöïc hieän ñoåi môùi, chuùng ta ñaõ gaët haùi ñöôïc nhieàu thaønh töïu to
lôùn vaø raát quan troïng: Kinh teá phaùt trieån nhanh; toång saûn phaåm quoác daân trong nöôùc
taêng gaáp ñoâi trong 10 naêm; neàn kinh teá töø choã thieáu löông thöïc, haøng tieâu duøng… nay
ñaõ coù dö vaø xuaát khaåu, töø cô cheá taäp trung quan lieâu bao caáp ñaõ chuyeån sang cô cheá
thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, töø choã chuû yeáu coù hai thaønh phaàn kinh teá
ñaõ chuyeån sang neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn…
Tuy nhieân, chuùng ta cuõng coù theå nhaän ra nhöõng khieám khuyeát trong suoát quaù
trình ñoåi môùi nhö: nhòp ñoä taêng tröôûng chaäm daàn cuøng vôùi söï suït giaûm caùc nguoàn voán
ñaàu tö töø nöôùc ngoaøi; caùc nguy cô tuït haäu veà kinh teá, teä quan lieâu tham nhuõng, caùc vaán
ñeà xaõ hoäi vaãn coøn toàn taïi vaø dieãn bieán phöùc taïp. Ñaëc bieät, thaùch thöùc lôùn nhaát coù tính
chaát cô baûn laâu daøi maø chuùng ta phaûi ñöông ñaàu vaãn laø tình traïng thaáp keùm cuûa neàn
kinh teá, khoaûng caùch veà trình ñoä phaùt trieån cuûa nöôùc ta so vôùi nhieàu nöôùc treân theá giôùi
laø raát lôùn, trong khi chuùng ta ñang ôû trong giai ñoaïn caïnh tranh quoác teá ngaøy caøng
quyeát lieät.
Nhaän thöùc ñöôïc vaán ñeà naøy, töø Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VIII, Ñaûng ta
ñaõ ñeà ra chieán löôïc phaùt trieån kinh teá 10 naêm (2001 – 2010), trong ñoù nhaán maïnh muïc
tieâu chuyeån dòch nhanh cô caáu kinh teá, lao ñoäng theo höôùng coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi
hoaù. Ñeå thöïc hieän caùc muïc tieâu naøy, chuùng ta phaûi huy ñoäng toái ña caùc nguoàn löïc caû
trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc, trong ñoù nguoàn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi chieám moät vò trí
quan troïng.
Thöïc teá trong thôøi gian qua nhòp taêng ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo Vieät Nam ñang
chöõng laïi, soá döï aùn môùi ñaêng kyù nhöng khoâng thöïc hieän phaùt sinh cao, nhieàu döï aùn
khaùc ñang hoaït ñoäng thieáu hieäu quaû, theâm vaøo ñoù böôùc ñaàu thöïc hieän hoäi nhaäp taøi
chính ñaõ khieán cho nhöõng nhaø quaûn lyù coù nhöõng luùng tuùng nhaát ñònh khi ñoái dieän vôùi
söï dòch chuyeån cuûa caùc doøng voán. Chính vì vaäy, vaán ñeà thu huùt vaø quaûn lyù caùc doøng
voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi trong giai ñoaïn hoäi nhaäp vaø caïnh tranh gay gaét nhö hieän nay
ñang laø moät trong nhöõng vaán ñeà ñöôïc söï quan taâm saâu saéc cuûa nhaø nöôùc. Vì lyù do naøy
toâi thöïc hieän ñeà taøi “Taùc ñoäng cuûa doøng voán vaø nhöõng giaûi phaùp kieåm soaùt doøng
voán taïi Vieät Nam trong quaù trình hoäi nhaäp”
Quyeát ñònh thöïc hieän ñeà taøi naøy, ngöôøi vieát chæ mong muoán ñöôïc giôùi thieäu moät
soá giaûi phaùp thu huùt doøng voán vaøo taïi caùc quoác gia ñang phaùt trieån ñieån hình, laø laùng
5
gieàng gaàn guõi vôùi Vieät Nam, ñoàng thôøi phaân tích moät soá kinh nghieäm quaûn lyù doøng
voán taïi caùc quoác gia naøy so saùnh vôùi nhöõng bieän phaùp ñang ñöôïc thöïc hieän ôû Vieät
Nam. Treân côû sôû ñoù, ñeà taøi cuõng ñeà xuaát theâm nhöõng giaûi phaùp nhaèm taêng cöôøng hieäu
quaû kieåm soaùt doøng voán taïi Vieät Nam nhaèm ñaùp öùng yeâu caàu hoäi nhaäp.
Ñeà taøi söû duïng caùc phöông phaùp phaân tích soá lieäu thöïc teá, phöông phaùp so saùnh
töông quan, phöông phaùp duy vaät bieän chöùng laøm caùc phöông phaùp thöïc hieän chuû yeáu.
Noäi dung cuûa ñeà taøi bao goàm ba chöông nhö sau:
Chöông I: Doøng voán vaø kinh nghieäm kieåm soaùt voán ôû moät soá nöôùc ñang phaùt trieån.
Chöông II: Vaán ñeà thöïc hieän kieåm soaùt voán taïi Vieät Nam trong nhöõng naêm qua.
Chöông III: Kieåm soaùt doøng voán ñeå goùp phaàn oån ñònh vaø phaùt trieån neàn kinh teá Vieät
Nam trong quaù trình hoäi nhaäp.
6
CHÖÔNG I:
DOØNG VOÁN VAØ KINH NGHIEÄM KIEÅM SOAÙT VOÁN ÔÛ
MOÄT SOÁ NÖÔÙC ÑANG PHAÙT TRIEÅN
1.1. TOÅNG QUAN VEÀ DOØNG VOÁN QUOÁC TEÁ
1.1.1. Khaùi nieäm
Doøng löu chuyeån voán laø caùc giao dòch quoác teá mua baùn taøi saûn thöïc (thieát bò saûn
xuaát, baát ñoäng saûn…) vaø taøi saûn taøi chính (coå phieáu, traùi phieáu, caùc khoaûn cho vay vaø
caùc traùi quyeàn ñoái vôùi tieàn göûi ngaân haøng…). Ngoaøi ra, coøn coù caùc loaïi giao dòch taøi
khoaûn voán khaùc nhö: tín duïng taøi chính – thöông maïi, giao dòch treân caùc taøi khoaûn
ngaân haøng, caùc nguoàn voán vieän trôï chính thöùc vaø khoâng chính thöùc… Caùc doøng löu
chuyeån voán naøy ñöôïc ghi nhaän trong taøi khoaûn voán cuûa caùn caân thanh toaùn.
Moät quoác gia coù thaâm huït taøi khoaûn voán coøn ñöôïc cho laø coù doøng voán ra khi noù
tích luõy caùc traùi quyeàn thuaàn treân phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi, ñaây laø moät hình thöùc tieát
kieäm quoác gia. Ngöôïc laïi, moät quoác gia coù thaëng dö taøi khoaûn voán hoaëc doøng voán vaøo
neáu phaàn coøn laïi cuûa theá giôùi tích luõy traùi quyeàn thuaàn treân noù.
Giao dòch taøi khoaûn voán thöôøng ñöôïc phaân loaïi thaønh ñaàu tö theo danh muïc, hay
coøn goïi laø ñaàu tö giaùn tieáp (FPI) vaø ñaàu tö tröïc tieáp (FDI). Söï ña daïng hoùa vaø giao
thoa giöõa hai nguoàn taøi trôï naøy caøng lôùn thì möùc ñoä hoäi nhaäp taøi chính caøng cao.
-
Ñaàu tö tröïc tieáp (FDI): laø doøng voán ñaàu tö vaøo quoác gia nhaèm muïc ñích sôû höõu
vaø naém giöõ quyeàn kieåm soaùt caùc hoaït ñoäng kinh teá noäi ñòa. FDI chuû yeáu lieân
quan ñeán caùc giao dòch treân taøi saûn thöïc.
-
Ñaàu tö giaùn tieáp (FPI): laø doøng voán coå phaàn ñaàu tö giaùn tieáp, bao goàm doøng voán
vay nöôùc ngoaøi cuûa chính phuû hoaëc caùc doanh nghieäp trong nöôùc vaø doøng voán
ñaàu tö coå phaàn ñöôïc taïo thaønh töø hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö quoác teá vaøo caùc
taøi saûn taøi chính noäi ñòa. Nhö vaäy, FPI goàm phaàn lôùn laø caùc giao dòch treân caùc
loaïi chöùng khoaùn nhö coå phieáu, traùi phieáu, khoaûn vay ngaân haøng, chöùng khoaùn
phaùi sinh vaø caùc hình thöùc khaùc nhau cuûa tín duïng (thöông maïi, taøi chính, baûo
ñaûm).
7
Tuy nhieân, vieäc phaân loaïi naøy coøn tuøy thuoäc vaøo töøng quoác gia. Neáu nhö Thaùi
Lan phaân loaïi doøng voán thaønh khoaûn vay daøi haïn, FDI, FPI vaø loaïi ñaàu tö nöôùc ngoaøi
khaùc (OFI – laø toång doøng voán vay ngaén haïn cuûa ngaân haøng thöông maïi vaø taøi khoaûn
tieàn göûi cuûa nhöõng ngöôøi khoâng cö truù baèng bath), thì Malaysia laïi phaân loaïi doøng voán
thaønh voán vay daøi haïn, FDI vaø OFI (bao goàm caû doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp vaø nhöõng
khoaûn nôï ngaén haïn beân ngoaøi cuûa ngaân haøng thöông maïi).…
1.1.2. Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán söï di chuyeån cuûa doøng voán quoác teá
Coù nhieàu nhaân toá aûnh höôûng ñeán söï luaân chuyeån cuûa doøng voán quoác teá, vaø vì theá
aûnh höôûng ñeán caùn caân taøi khoaûn voán. Khi maäu dòch tieán trieån, chính phuû caùc nöôùc coù
thaåm quyeàn ñoái vôùi doøng tieàn löu chuyeån vaøo nöôùc ñoù. Chaúng haïn nhö chính phuû moät
nöôùc coù theå aán ñònh moät loaïi thueá ñaëc bieät ñaùnh treân thu nhaäp tích luõy cuûa caùc nhaø
ñaàu tö noäi ñòa ñaõ ñaàu tö ôû caùc thò tröôøng nöôùc ngoaøi. Moät loaïi thueá nhö vaäy coù theå
ngaên chaën daân chuùng chuyeån voán ra nöôùc ngoaøi, vaø nhôø ñoù coù theå laøm taêng taøi khoaûn
voán noäi ñòa. Tuy nhieân caùc nöôùc khaùc bò aûnh höôûng cuûa thueá naøy coù theå traû ñuõa baèng
caùch aùp duïng moät loaïi thueá töông töï cho daân chuùng nöôùc hoï. Keát quaû laø söï suùt giaûm
ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuûa caùc nhaø ñaàu tö ña quoác gia.
Söï luaân chuyeån voán cuõng chòu aûnh höôûng bôûi caùc bieän phaùp kieåm soaùt voán cuûa
caùc nöôùc. Vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp naøy nhaèm ñoái phoù vôùi moät söï yeáu keùm veà caáu
truùc trong vò theá caùn caân thanh toaùn cuûa quoác gia. Ngay caû nhöõng nöôùc nhö Uùc, Ñan
Maïch, Phaùp, Na Uy coù luùc cuõng ñaõ aùp duïng bieän phaùp haïn cheá chuyeån noäi teä ra nöôùc
ngoaøi, duø caùc naêm gaàn ñaây ñaõ trôû neân thoaùng hôn. Caùc nhaø trung gian taøi chính ñang
mong chôø moät ngaøy caùc haïn cheá ñöôïc nôùi loûng ñeå hoï coù theå caïnh tranh maõnh lieät hôn
treân cô sôû toaøn caàu.
Keát caáu daân soá cuõng aûnh höôûng ñeán söï luaân chuyeån caùc doøng voán. Trong thaäp
nieân 1980, daân soá Myõ raát treû vaø nhìn chung nhöõng ngöôøi treû caàn nhieàu voán hôn laø
cung caáp cho thò tröôøng cô baûn. Söï thieáu huït ñöôïc trang traûi bôûi ñaàu tö khoâng phaûi cuûa
Myõ trong caùc thò tröôøng voán Myõ. Thôøi gian troâi qua, tuoåi trung bình cuûa daân soá thaønh
nieân Myõ taêng leân, söï thaâm huït voán giaûm vaø do ñoù nguoàn taøi trôï töø caùc nhaø ñaàu tö
khoâng phaûi cuûa Myõ cuõng giaûm.
Caùc bieán ñoäng tyû giaù hoái ñoaùi döï baùo ñöôïc do caùc nhaø ñaàu tö ñaàu tö vaøo chöùng
khoaùn cuõng coù theå aûnh höôûng ñeán taøi khoaûn voán. Neáu noäi teä cuûa moät nöôùc ñöôïc döï
kieán maïnh, caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù theå saün saøng ñaàu tö vaøo chöùng khoaùn cuûa
nöôùc ñoù ñeå höôûng lôïi töø caùc bieán ñoäng tieàn teä. Ngöôïc laïi, caùn caân taøi khoaûn voán cuûa
8
moät nöôùc döï kieán seõ giaûm neáu ñoàng noäi teä cuûa nöôùc ñoù döï kieán suy yeáu, khi caùc yeáu
toá khaùc khoâng ñoåi. Khi muoán ñaùnh giaù tính bieán ñoäng cuûa taøi khoaûn voán ta phaûi xem
xeùt ñoàng thôøi taát caû caùc yeáu toá. Moät quoác gia coù theå coù söï suït giaûm trong taøi khoaûn
voán ngay caû khi coù laõi suaát haáp daãn, neáu ñoàng ngoaïi teä cuûa quoác gia naøy döï kieán seõ
giaûm giaù. Ngoaøi ra caùc nhaân toá thuoäc veà luaät leä, chính saùch ñieàu haønh cuûa chính phuû
caùc nöôùc cuõng coù taùc ñoäng nhaát ñònh ñeán caùc doøng voán quoác teá. Trong phaïm vi ñeà taøi
naøy, chuùng ta chæ quan taâm ñeán aûnh höôûng cuûa kieåm soaùt voán ñeán caùc doøng voán quoác
teá.
1.2. TAÙC ÑOÄNG CUÛA DOØNG VOÁN QUOÁC TEÁ
1.2.1. Nhöõng aûnh höôûng cuûa doøng voán quoác teá ñeán neàn kinh teá.
Söï luaân chuyeån voán giöõa caùc quoác gia roõ raøng mang ñeán nhieàu lôïi ích. Ñoái vôùi
caùc nöôùc ñang phaùt trieån, caùc doøng voán di chuyeån töï do coù vai troø quan troïng ñeán noãi
chuùng ñöôïc coi laø ñoäng löïc cuûa söï taêng tröôûng kinh teá. Voán töø beân ngoaøi seõ boå sung
vaøo söï thieáu huït nguoàn taøi chính noäi ñòa cho yeâu caàu coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa
vaø phaùt trieån kinh teá maø khoâng caàn phaûi gia taêng tyû leä tieát kieäm.
Caùc nhaø ñaàu tö quoác teá seõ giuùp phaùt trieån thò tröôøng vaø hoaøn thieän caùc chính saùch
taøi chính quoác gia. Hoï cung caáp caùc loaïi hình dòch vuï môùi vaø caùc kyõ thuaät ñaàu tö tieân
tieán, giuùp caùc toå chöùc taøi chính noäi ñòa hoïc taäp kinh nghieäm phaùt trieån, vaø giuùp caùc
nöôùc naøy hoaøn thieän caùc cô cheá quaûn lyù giaùm saùt cuûa mình. Löu chuyeån voán cho pheùp
caùc quoác gia traùnh ñöôïc nhöõng söï suït giaûm tieâu duøng vaø ñaàu tö trong thôøi kyø khoù
khaên, giuùp cho neàn kinh teá coù ñieàu kieän phuïc hoài vì nhu caàu vaø ñaàu tö vaãn baûo ñaûm,
ñoàng thôøi cung caáp taøi chính cho caùc quoác gia ñeå caûi tieán coâng ngheä, naâng cao naêng
löïc saûn xuaát vaø söùc caïnh tranh cuûa neàn kinh teá noäi ñòa.
Treân phöông dieän toaøn caàu, caùc doøng löu chuyeån voán giuùp phaân boá coù hieäu quaû
vaø söû duïng toát nhaát caùc nguoàn tieát kieäm theá giôùi. Khoâng coù caùc doøng voán quoác teá, thì
khoâng theå coù söï caân baèng suaát sinh lôïi töø ñaàu tö giöõa caùc nöôùc, daãn ñeán söï phaân boå
sai caùc nguoàn löïc: nhöõng döï aùn ñaàu tö coù khaû naêng sinh lôøi cao ôû moät soá nöôùc coù theå
khoâng ñöôïc thöïc hieän vì thieáu voán, trong khi nhöõng döï aùn coù sinh lôïi thaáp hôn ôû nhöõng
nôi khaùc laïi ñöôïc caáp voán. Luaân chuyeån voán töï do laøm cho laõi suaát toaøn caàu trôû thaønh
chi phí söû duïng voán vaø suaát sinh lôïi töø tieát kieäm töông xöùng, chöù khoâng phaûi laõi suaát
quoác gia. Tieát kieäm vaø ñaàu tö seõ caân xöùng trong phaïm vi toaøn caàu hôn laø trong phaïm
vi quoác gia. Nhö vaäy, trong tình huoáng lyù töôûng, ñaàu tö seõ ñöôïc taùi phaân boå höôùng tôùi
9
nhöõng döï aùn sinh lôøi nhaát treân cô sôû ñaõ ñieàu chænh ruûi ro. Caùc doøng chaûy voán coøn taïo
ra cô hoäi cho caùc giao dòch tieâu duøng töông lai, ña daïng hoùa danh muïc ñaàu tö quoác teá
vaø toái thieåu ruûi ro…
Tuy nhieân thöïc teá khoâng phaûi luùc naøo cuõng ñôn giaûn nhö nhöõng gì caùc hoïc thuyeát
kinh teá chæ ra. Tröôùc heát, söï di chuyeån voán töï do khoâng phaûi luùc naøo cuõng mang laïi söï
phaân phoái toái öu caùc nguoàn löïc, do caùc nhaø ñaàu tö khoâng theå ñöa ra caùc quyeát ñònh
ñaàu tö hoaøn toaøn chính xaùc trong tình traïng thoâng tin khoâng ñaày ñuû vaø thieáu caân xöùng.
Tình traïng naøy cuõng khieán cho hoï khoâng ñaùnh giaù ñöôïc heát caùc ruûi ro lieân quan ñeán
caùc hoaït ñoäng cuûa mình vaø do vaäy, hoï coù xu höôùng baét chöôùc theo nhöõng gì maø caùc
nhaø ñaàu tö khaùc laøm. Hieän töôïng naøy ñöôïc moâ taû laø “haønh vi cö xöû theo ñaùm ñoâng”.
Thöù hai laø söï phaùt trieån nhaûy voït trong lónh vöïc taøi chính ñaõ khieán caùc nhaø ñaàu tö
coù theå ñaàu tö vaøo baát kyø moät thò tröôøng nöôùc ngoaøi xa xoâi naøo hoaëc ruùt voán ra khoûi thò
tröôøng ñoù moät caùch deã daøng (ñieàu naøy ñaëc bieät ñuùng vôùi caùc tröôøng hôïp voán ngaén
haïn). Keát quaû laø caùc doøng voán coù theå deã daøng ñoåi chieàu moät caùch baát ngôø vôùi quy moâ
lôùn vöôït ra ngoaøi taàm kieåm soaùt (hieän töôïng ñaûo ngöôïc doøng voán), daãn ñeán thöïc traïng
laø: khi caùc doøng voán ñoå vaøo moät quoác gia moät caùch quaù möùc, noù coù xu höôùng gaây ra
tình traïng quaù noùng cho neàn kinh teá, laøm cho caùc hoaït ñoäng ñaàu tö trôû neân keùm hieäu
quaû, ñi keøm laø tình traïng “bong boùng” trong giaù taøi saûn vaø laïm phaùt taêng cao, beân
caïnh ñoù nguoàn cung ngoaïi teä doài daøo khieán cho tyû giaù deã coù xu höôùng bò ñaùnh giaù cao
so vôùi giaù trò thöïc cuûa noù. Ngöôïc laïi, khi xaûy ra tình traïng ruùt voán, doøng luõ voán chaûy ra
naøy coù theå laøm tieâu tan caû neàn kinh teá cuûa moät quoác gia. Ñieàu ñaùng noùi ôû ñaây laø söï di
chuyeån cuûa caùc doøng voán naøy nhieàu khi khoâng ñöôïc ñöa vaøo thöïc traïng nhöõng nhaân toá
neàn taûng cuûa neàn kinh teá quoác gia ñoù, keát quaû laø ngay caû quoác gia coù moät cô sôû kinh
teá vöõng chaéc cuõng khoù coù theå traùnh khoûi söï taán coâng cuûa caùc doøng voán. Ñaây chính laø
caùc cuoäc khuûng hoaûng mang ñaëc ñieåm cuûa theá kyû 21, moät cuoäc khuûng hoaûng caùn caân
voán, ñoái laäp vôùi cuoäc khuûng hoaûng caùn caân vaõng lai truyeàn thoáng cuûa theá kyû 20.
Cuoái cuøng, vieäc tieáp caän quaù deã daøng vôùi caùc nguoàn taøi trôï quoác teá coù theå daãn
ñeán gaùnh naëng nôï quaù möùc, gaây taùc ñoäng xaáu ñeán söï thònh vöôïng cuûa quoác gia, ñaëc
bieät laø trong tröôøng hôïp nôï cuûa nhaø nöôùc vaø caùc khoaûn nôï ñöôïc vay ngaén haïn. Nôï nhaø
nöôùc laïi laø phaàn traùch nhieäm cuûa toaøn theå ñaát nöôùc, khoâng phuï thuoäc vaøo thaønh coâng
hay thaát baïi cuûa moät hoaït ñoäng rieâng leû naøo ñöôïc taøi trôï baèng khoaûn tieàn ñi vay, do ñoù
khuynh höôùng söû duïng khoâng coù hieäu quaû nguoàn voán naøy laø tröôøng hôïp thöôøng gaëp,
ñaëc bieät ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Trong khi ñoù, caùc nhaø cho vay laïi thöôøng thích
10
cung caáp tín duïng cho caùc chính phuû, bôûi vì moät quan ñieåm ñôn giaûn laø nôï cuûa nhöõng
nöôùc coù chuû quyeàn thì dó nhieân seõ ñöôïc hoaøn traû. Nhö vaäy, vieäc vay nôï thì deã daøng,
trong khi hieäu quaû ñaàu tö ñeå baûo ñaûm traû nôï thì laïi thaáp, daãn ñeán tình traïng nôï choàng
nôï, vaø cuoái cuøng laø maát khaû naêng chi traû.
Tuy nhieân, khoâng vì theá maø caùc quoác gia ngaên caûn söï di chuyeån cuûa caùc doøng
voán qua bieân giôùi, bôûi xeùt cho cuøng, voán ñaàu tö vaãn laø moät thaønh phaàn toái quan troïng
cho söï phaùt trieån. Vaán ñeà ñaët ra laø moät giaûi phaùp nhaèm toái ña hoùa caùc lôïi ích maø voán
mang laïi, trong khi toái thieåu hoùa ñöôïc caùc ruûi ro cuûa chuùng. Ñoái vôùi nhöõng quoác gia coù
neàn taøi chính tieàn teä yeáu keùm, heä thoáng caùc qui ñònh coøn moûng manh, thì kieåm soaùt
voán laø moät bieän phaùp höõu hieäu ñeå baûo veä thò tröôøng tieàn teä noäi ñòa.
1.2.2. Kieåm soaùt voán coù phaûi laø vieäc laøm caàn thieát hay khoâng
Kieåm soaùt voán laø baát kyø chính saùch naøo nhaèm giôùi haïn, kieåm soaùt hay ñònh
höôùng laïi caùc giao dòch taøi khoaûn voán ra hoaëc vaøo moät quoác gia, noù mang raát nhieàu
hình thöùc vaø ñöôïc aùp duïng cho nhieàu muïc ñích khaùc nhau phuï thuoäc vaøo boái caûnh kinh
teá vaø muïc tieâu cuûa chính saùch taøi chính – tieàn teä quoác gia. Thöïc teá cho thaáy, ôû nhöõng
nöôùc ñang phaùt trieån neáu thaû loûng doøng voán vaøo seõ phaûi ñoái maët vôùi aùp löïc ñaàu cô gaây
aûnh höôûng xaáu ñeán heä thoáng taøi chính tieàn teä, ngöôïc laïi neáu haïn cheá haún thì seõ boû qua
cô hoäi taän duïng voán quoác teá ñeå phaùt trieån kinh teá. Kieåm soaùt voán laø bieän phaùp höõu
hieäu, vöøa cho pheùp voán vaøo, taïo cô hoäi hoaøn thieän thò tröôøng tieàn teä trong nöôùc vöøa
traùnh ñöôïc nhöõng taùc ñoäng tieâu cöïc cuûa voán. Bôûi leõ kieåm soaùt voán taïo ra moät böùc
töôøng baûo veä neàn kinh teá khoûi nhöõng baát oån cuûa caùc doøng voán vaø ngaên chaën hieäu quaû
vieäc ñaûo ngöôïc doøng voán ñoät ngoät, voán ñöôïc coi laø nguyeân nhaân chính gaây ra nhöõng
baát oån nghieâm troïng cho neàn kinh teá quoác gia.
Kieåm soaùt voán coù khaû naêng ngaên chaën söï laây lan cuûa caùc baát oån taøi chính giöõa
caùc quoác gia, ñoù laø do caùc raøo caûn ñöôïc thieát laäp trong caùc giao dòch voán coù theå caùch
ly moät quoác gia khoûi nhöõng bieán ñoäng töø caùc quoác gia khaùc. Ñieàu naøy coù yù nghóa quan
troïng khi maø xu höôùng toaøn caàu hoùa ñang phaùt trieån raát maïnh meõ. Kieåm soaùt voán cho
pheùp tieáp caän thöôøng xuyeân vôùi caùc nguoàn voán quoác teá trong moät phaïm vi coù theå
kieåm soaùt ñöôïc, giuùp chính phuû caùc nöôùc hoaøn thieän caùc chính saùch quaûn lyù vó moâ vaø
taêng kinh nghieäm quaûn lyù. Giôùi haïn vöøa phaûi giao dòch taøi khoaûn voán coù theå laøm cho
neàn kinh teá phaùt trieån hôn baèng caùch buø ñaép cho söï baát hoaøn haûo cuûa thò tröôøng taøi
chính, bao goàm söï baát caân xöùng veà thoâng tin giöõa caùc nhaø ñaàu tö. Ñieàu naøy coù ñöôïc laø
do vieäc aùp duïng caùc bieän phaùp kieåm soaùt treân caùc nguoàn voán quoác teá ñaõ taïo ra moät cô
11
cheá baûo hieåm maïnh meõ hôn cho söï ñaàu tö ñöôïc chaáp thuaän vaø taêng cöôøng söï coâng
khai hoùa veà thoâng tin taøi chính. Trong moät cô cheá tyû giaù coá ñònh hoaëc ñöôïc quaûn lyù
chaët cheõ, kieåm soaùt voán coù theå giuùp ñieàu hoøa caùc muïc tieâu maâu thuaãn nhau trong caùc
chính saùch taøi chính – tieàn teä quoác gia.
Ngoaøi ra, kieåm soaùt voán coøn taïo ra moät cô cheá baûo hieåm ngoaïi hoái ngaàm ñeå baûo
veä söï oån ñònh taøi chính – tieàn teä cuûa moät quoác gia khi phaûi tieáp xuùc vôùi nhöõng doøng
chaûy voán noùng, nhaát laø trong tröôøng hôïp doøng vaøo quaù lôùn laøm taêng nguy cô laïm phaùt
hoaëc khi caùc ngaân haøng hay caùc thaønh phaàn kinh teá trong nöôùc rôi vaøo vò theá ngoaïi
hoái khoâng ñöôïc baûo ñaûm do nhaän thöùc khoâng ñaày ñuû veà ruûi ro.
Nhö vaäy, vôùi nhöõng öu ñieåm cuûa kieåm soaùt voán vaø tröôùc söï phaùt trieån quaù maïnh
cuûa ñaàu tö quoác teá cuõng nhö caùc hoaït ñoäng ñaàu cô tieàn teä hieän nay, khi maø khoâng moät
quoác gia naøo coù ñuû khaû naêng ñeå taän duïng heát caùc nguoàn voán cho söï phaùt trieån maø
chaéc chaén thoaùt ñöôïc nhöõng bieán ñoäng baát lôïi cuûa noù, caùc bieän phaùp kieåm soaùt voán
caàn thieát phaûi ñöôïc aùp duïng nhö laø moät cô cheá baûo hieåm cho neàn taøi chính noäi ñòa.
1.3. XU HÖÔÙNG CHUNG CUÛA DOØNG VOÁN NHÖÕNG NAÊM GAÀN ÑAÂY.
Naêm 2002 doøng voán thuaàn vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån tieáp tuïc suït giaûm. Ñaây
laø naêm thöù hai lieân tieáp doøng voán thuaàn vaøo khu vöïc naøy giaûm xuoáng. Vieäc giaûm suùt
naøy dieãn ra ñeàu ñaën keå töø naêm 1997, chuû yeáu ñoái vôùi doøng voán thuaàn cuûa tö nhaân ñaëc
bieät ñoái vôùi thaønh phaàn nôï. Vaøo nhöõng naêm cao ñieåm 1995-1996, voán thuaàn töø nôï tö
nhaân laø khoaûng 135 tyû USD moãi naêm, giaûm ñeàu ñaën ñeán khi chuyeån thaønh doøng voán
ra thuaàn vaøo naêm 2001 vaø 2002. Tuy nhieân nhöõng dieãn bieán cuûa naêm 2003 ñaõ baùo
hieäu söï phuïc hoài trôû laïi cuûa doøng voán toaøn caàu ñeán caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Doøng
voán tö nhaân ñaõ taêng leân möùc 200 tyû USD, cao nhaát töø naêm 1998. Doøng voán vaøo caùc
nöôùc Chaâu Aâu vaø Trung AÙ ñang gia taêng raát maïnh, do coù 8 nöôùc ñang ôû thôøi kyø quaù
ñoä gia nhaäp vaøo coäng ñoàng chaâu Aâu vaøo thaùng 5 naêm 2004 (thaønh vieân döï bò). Toång
doøng voán nôï vaøo keå caû nôï chính phuû taêng ñeán 228 tyû USD (3,6% GDP cuûa caùc nöôùc
ñang phaùt trieån) (hình 1.1, baûng 1.1).
Quaù trình khoâi phuïc doøng voán chòu aûnh höôûng lôùn cuûa vieäc ñaåy nhanh thanh
khoaûn do chính saùch kích thích tieàn teä ôû nhieàu nöôùc kinh teá phaùt trieån. Quaù trình khoâi
phuïc naøy cuõng phaûn aûnh söï caûi tieán cô caáu ôû caû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån vaø caû caùc
nöôùc treân toaøn caàu. Caùc nguyeân nhaân treân ñaõ ñöôïc trình baøy cuï theå trong taïp chí
Global Development Finance naêm 2004.
12
Baûng 1.1: Doøng voán thuaàn ñeán caùc nöôùc ñang phaùt trieån töø 1997-2003 (tyû USD)
Khoaûn muïc
Taøi khoaûn vaõng lai
%so vôùi GDP
Nguoàn taøi trôï:
Doøng voán coå phaàn thuaàn
Doøng voán FDI
Doøng voán giaùn tieáp
Doøng nôï thuaàn
Nôï chính phuû
Ngaân haøng theá giôùi
IMF
Khaùc
Nôï tö nhaân
Nôï trung vaø daøi haïn
Traùi phieáu
Ngaân haøng
Khaùc
Nôï ngaén haïn
Khoaûn muïc caùn caân
Thay ñoåi trong döï tröõ
Khoaûn muïc ghi nhôù
Vieän trôï nöôùc ngoaøi
Doøng voán tö nhaân (nôï+voán coå phaàn)
Doøng voán chính phuû (vieän trôï+nôï)
Toång doøng voán
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
-83,7 -102,4 -6,9 56,2 21,0 78,5 75,8
-0,1 1,0 0,4 1,3 1,1
-1,8
-1,4
193,7
171,1
22,6
105,3
13,2
9,2
3,4
0,6
92,2
84,2
38,2
43,9
2,0
8,0
-162,5
-52,8
182,1
175,6
6,6
57,6
34,2
8,7
14,1
11,4
23,4
87,0
39,7
52,4
-5,1
-63,6
-120,7
-16,6
194,4
181,7
12,6
13,8
13,7
8,8
-2,2
7,1
0,1
22,4
29,8
-5,1
-2,3
-22,3
-163,1
-38,1
25,3 26,7 28,5
285,8 205,5 194,5
38,4 60,9 42,2
324,3 266,5 236,7
174,8 179,4 152,0 149,5
162,2 175,0 147,1 135,2
12,6 4,4 4,9 14,3
-9,8 -1,2 7,3 44,3
-5,9 26,9 4,1 -6,3
7,9 7,5 -0,2 -1,9
-10,6 19,5 14,0 8,0
-3,1 -0,1 -9,7 -12,4
-3,9 -28,1 3,2 50,6
5,2 -5,3 1,8 18,6
16,5 12,2 12,7 33,1
-5,8 -10,2 -3,9 -6,6
-5,5 -7,3 -7,0 -7,9
-9,1 -22,9 1,4 32,0
-168,6 -119,0 -65,0 6,3
-52,6 -80,2 -172,9 -276,0
28,7
170,9
22,8
193,7
27,9
151,3
54,8
206,1
31,2
155,3
35,3
190,6
34,3
200,2
28,0
228,2
Baûng 1.2: Doøng voán tö nhaân thuaàn vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån töø naêm 19972003 (tyû USD)
Khu vöïc
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
71,0
55,2
38,0
24,3
27,5
7,1
Ñoâng AÙ vaø Thaùi Bình Döông 85,8
62,9
55,2
32,2
51,5
47,2
64,2
52,9
Chaâu AÂu vaø Trung AÙ
47,3
25,6
58,1
78,0
95,0
Chaâu Myõ Latinh vaø Caribbean 114,1 98,8
-3,8
6,1
7,7
-0,7
4,2
16,3
7,8
Trung Ñoâng vaø Baéc Phi
10,4
8,0
4,0
9,2
3,5
5,3
8,2
Nam AÙ
12,4
5,2
11,3
8,6
17,0
13,8
17,0
Chaâu Phi Sub-Saharan
Nguoàn: World Bank Debtor Reporting System and staff estimates - Global Development
Finance 2004
13
Hình 1.1: Doøng voán tö nhaân thuaàn ñeán caùc nöôùc ñang phaùt trieån 1992-2003
Tyû Ñoâla
Doøng voán tö nhaân
Doøng voán chính thöùc
1992
1994
1996
1998
2000
Nguoàn: World Bank Debtor Reporting – Global Development Finance 2004
Hình 1.2: Doøng voán thuaàn ñeán caùc nöôùc ñang phaùt trieån töø lónh vöïc tö nhaân giai
ñoaïn 1995-2002
Nguoàn: World Bank Debtor Reporting System and staff estimates – Global Development
Finance 2004
Nhöõng daáu hieäu khoâi phuïc kinh teá toaøn caàu ngaøy caøng roõ raøng trong nhöõng naêm
qua ñaõ goùp phaàn caûi thieän moâi tröôøng beân ngoaøi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Taêng
tröôûng kinh teá theá giôùi cao töø möùc 1.8% naêm 2002 leân 2.6% naêm 2003. Döï baùo seõ leân
3.7% naêm 2004. Cheânh leäch lôïi nhuaän taêng vaø laõi suaát giaûm, ñaàu tö toaøn caàu ñang
ñöôïc hoài phuïc maïnh ñaët neàn taûng cho söï phaùt trieån tieáp theo. Vieäc khoâi phuïc voán ñaàu
tö naøy cuõng chöùng toû raèng vieäc nôùi loûng caùc chính saùch taøi chính vaø tieàn teä ñaõ taïo ra
14
nhöõng phaûn öùng maïnh ôû nhöõng nöôùc kinh teá phaùt trieån, ñaëc bieät laø Myõ. Ñoù laø nöôùc maø
ngaân saùch dao ñoäng töø thaëng dö töông ñöông vôùi 1.6% GDP naêm 2000 ñeán thaâm huït
4,6% GDP naêm 2003. Laõi suaát thaáp cuûa caùc nöôùc phaùt trieån ñaõ hoã trôï cho vieäc thuùc
ñaåy taêng tröôûng voán vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Vieäc taêng laõi suaát daøi haïn ôû möùc
ñoä vöøa phaûi gaàn ñaây ñaõ khoâng aûnh höôûng ñeán taêng tröôûng kinh teá.
Vò theá nôï roøng cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöôïc caûi thieän. Caùc nöôùc naøy ñang
tìm caùch ñeå traùnh vöôùng vaøo ñoä tin caäy quaù cao vaøo taøi chính beân ngoaøi, ñaõ hôïp thaønh
töøng nhoùm, quaûn lyù thaëng dö taøi khoaûn vaõng lai cao vaøo nhöõng naêm gaàn ñaây. Trong
naêm 2003, thaëng dö ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån leân ñeán 76 tyû USD, khoaûng 1.1%GDP.
Gia taêng ñoä tin caäy veà voán cuøng vôùi thaëng dö taøi khoaûn vaõng lai ñaõ caûi tieán ñöôïc vò
theá nôï beân ngoaøi cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Naêm 2003, toång nôï beân ngoaøi cuûa caùc
nöôùc ñang phaùt trieån giaûm xuoáng khoaûng chöøng 37%GDP, so vôùi 44% naêm 1999.
Trong khi ñoù chi phí dòch vuï traû nôï beân ngoaøi giaûm cuøng vôùi vieäc giaûm laõi suaát toaøn
caàu – tyû suaát traû nôï so vôùi xuaát khaåu ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån giaûm töø 19% naêm
1997 xuoáng coøn 15% naêm 2003 – vaø nhieàu nhaø cho vay voán ôû caùc nöôùc ñang phaùt
trieån ñaõ taän duïng ñöôïc cô hoäi naøy ñeå cô caáu laïi voán nôï coù laõi suaát thaáp.
Beân caïnh ñoù, caùc nöôùc cuõng thöïc hieän caùc bieän phaùp mang tính cô caáu ñeå taêng
cöôøng tính oån ñònh. Nhöõng aûnh höôûng thuoäc veà cô caáu ñaèng sau vieäc khoâi phuïc laïi
doøng voán laø gia taêng ñaùo haïn vaø ñoä saâu cuûa thò tröôøng traùi phieáu, thò tröôøng noåi vaø
tieán trình quan troïng cuûa vieäc ñònh roõ raøng vaø chaët cheõ caùc tieâu chuaån vaø caùc qui taéc.
Söï coù maët caùc ñieàu khoaûn hoaït ñoäng chung khi phaùt haønh traùi phieáu quoác teá, goàm caùc
ñieàu khoaûn cuûa nhieàu nhaø phaùt haønh traùi phieáu quoác teá Chaâu Myõ Latinh, laø moät böôùc
tieán xa hôn nöõa, vaø nhöõng ñieàu khoaûn nhö theá ñöôïc khuyeán khích nhaèm ñaït ñöôïc moät
söï thanh toaùn nhanh vaø roäng raõi ôû nhöõng thò tröôøng quoác teá.
Moät trong nhöõng nhaân toá quan troïng nhaát sau khi khoâi phuïc voán tö nhaân laø caûi
thieän chaát löôïng tín duïng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Trong moät chöøng möïc naøo ñoù,
chaát löôïng tín duïng cao seõ mang laïi moät moâi tröôøng beân ngoaøi coù lôïi, theå hieän khaû
naêng ñaùnh giaù tín duïng ñöôïc naâng cao. Nhieàu nöôùc ñang phaùt trieån nhö Aán Ñoä, Nga,
Thoã Nhó Kyø… ñaõ chaáp nhaän moät söï ñoåi môùi trong ñaùnh giaù tín duïng naêm 2003.
Caùc chính saùch taøi chính noùi chung thaän troïng hôn duø vaãn coøn lieân quan ñeán vieäc
duy trì quoác traùi ôû nhieàu nöôùc. Heä thoáng tyû giaù linh hoaït trôû neân thoâng duïng hôn
nhieàu, giaûm bôùt khaû naêng moät cuoäc khuûng hoaûng tyû giaù trôû thaønh moät cuoäc khuûng
15
hoaûng nôï, vaø taêng cöôøng hieåu bieát veà nhöõng ruûi ro voán coù khi coù söï baát ñoàng nhaát veà
tieàn teä. Tyû leä laïm phaùt töông ñoái thaáp vaø daàn ñöôïc oån ñònh.
Doøng voán FDI daàn ñöôïc khoâi phuïc song song vôùi vieäc khoâi phuïc kinh teá toaøn
caàu, lieân quan ñeán töï do hoaù lónh vöïc dòch vuï ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, vieäc khoâi
phuïc loøng tin cuûa caùc nhaø ñaàu tö sau khi ñaõ traûi qua nhöõng cuoäc khuûng hoaûng vaø söï
baûo ñaûm tröôùc nhöõng ruûi ro chính trò. Doøng voán FPI vaøo caùc nöôùc ñang phaùt trieån töø
con soá 5 tyû USD ôû naêm 2002 ñaõ leân tôùi 14 tyû USD trong naêm 2003 do taêng tröôûng kinh
teá ñöôïc cuûng coá vaø thò truôøng voán ñöôïc khoâi phuïc treân toaøn caàu. Tuy vaäy doøng voán
naøy vaãn coøn töông ñoái ít oûi neáu so vôùi caùc doøng voán khaùc do nhieàu nguyeân nhaân,
trong ñoù coù nguyeân nhaân thuoäc veà söï yeáu keùm cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn taïi caùc
nöôùc ñang phaùt trieån cuøng vôùi cô cheá giaùm saùt thieáu ñoä tin caäy.
Voán ODA taêng leân 58 tyû USD trong naêm 2003, trong khi ñoù voán cho vay khoâng
öu ñaõi song phöông giaûm töø 8,8 tyû USD naêm 2002 xuoáng coøn 11,8 tyû USD naêm 2003.
Nhu caàu veà voán ñaàu tö ñeå phaùt trieån keát caáu haï taàng taïi caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaàn
nhieàu chöa ñöôïc ñaùp öùng. Thaùch thöùc lôùn nhaát cuûa nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån laø phaûi
chuyeån nhöõng nhu caàu naøy thaønh nhöõng cô hoäi ñaàu tö vöõng chaéc, coù khaû naêng tieáp
caän nguoàn voán cuûa caùc nhaø ñaàu tö ñoàng thôøi giaûi phoùng tieàm löïc voán toaøn caàu höôùng
tôùi vieäc ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu treân.
1.4. KINH NGHIEÄM KIEÅM SOAÙT DOØNG VOÁN TAÏI MOÄT SOÁ QUOÁC GIA ÑANG
PHAÙT TRIEÅN
1.4.1.Xu höôùng doøng voán vaø nhöõng nguyeân nhaân hình thaønh neân xu höôùng naøy taïi
moät soá quoác gia ñang phaùt trieån
Nhìn chung, trong nhöõng naêm 1990-1994, phaàn lôùn voán ñaàu tö ñeàu chaûy vaøo
nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån ôû Chaâu AÙ. Theo IMF (1995a), doøng voán thuaàn ñaàu tö vaøo
caùc nöôùc naøy leân ñeán 261 tyû USD, cao hôn gaáp ñoâi so vôùi doøng voán vaøo cuûa caû thaäp
nieân 80. Xaáp xæ chöøng 50% toång soá doøng voán vaøo cuûa caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Coù
theå noùi nhöõng chæ soá phaûn aùnh möùc taêng tröôûng kinh teá cuøng vôùi nhöõng trieån voïng
phaùt trieån ñaày höùa heïn taïi caùc quoác gia ñang phaùt trieån ôû Chaâu AÙ ñaõ thu huùt moät
löôïng lôùn voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo nhöõng quoác gia naøy. ÔÛ moät soá quoác gia ñieån
hình, nhöõng nöôùc coù vò trí ñòa lyù gaàn guõi vôùi Vieät Nam, coù moät soá neùt töông ñoàng
trong ñôøi soáng vaên hoaù xaõ hoäi vaø coù cuøng moät xuaát phaùt ñieåm trong noã löïc phaùt trieån
kinh teá, nhöõng bieän phaùp thu huùt voán ñöôïc thöïc hieän xöùng ñaùng ñeå chuùng ta tham
khaûo.
16
1.4.1.1.Haøn Quoác
Vaøo nöûa ñaàu cuûa thaäp nieân 80, taøi khoaûn vaõng lai cuûa Haøn Quoác bò thaâm huït maëc
duø möùc thaâm huït daàn giaûm xuoáng. Kinh teá Haøn Quoác gaëp phaûi nhöõng khoù khaên trong
vieäc thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi vì gaëp phaûi nhieàu ruûi ro trong nöôùc coù lieân quan
ñeán tình hình maát oån ñònh veà chính trò vaø maát giaù ñoàng won. Trong noå löïc laøm giaûm
nheï nhöõng khoù khaên naøy, chính phuû Haøn Quoác ñaõ thaét chaët nhöõng quy cheá veà doøng
voán vaøo chuû yeáu laø haïn cheá ñaàu tö nöôùc ngoaøi cuûa cö daân vaø aùp duïng nhieàu bieän phaùp
ñeå nôùi loûng nhöõng hoaït ñoäng voán ôû beân trong. Ñieàu naøy daãn ñeán söï gia taêng ñoät ngoät
veà voán vay nöôùc ngoaøi cuûa caùc coâng ty vaø ngaân haøng trong nöôùc trong naêm 1986. Taøi
khoaûn vaõng lai ñaõ coù thaëng dö vaø thaëng dö naøy vaãn tieáp tuïc môû roäng cho ñeán naêm
1989 do kinh teá theá giôùi ñöôïc phuïc hoài vaø ñoàng yeân Nhaät taêng giaù nhanh. Xuaát khaåu
ñöôïc caûi thieän, döï tröõ ngoaïi hoái chæ 2,8 tyû USD vaøo naêm 1985 ñaõ leân ñeán 12,6 tyû USD
naêm 1986ù roài 15 tyû USD vaøo cuoái naêm 1989.
Hình 1.3: Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán vaøo Haøn Quoác
Tyû USD
Vay daøi haïn
Naêm
FDI
FPI
Toång
Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan,
Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996
Vaøo naêm 1990, taøi khoaûn vaõng lai thaâm huït trôû laïi do taêng tieàn coâng trong nöôùc,
ñoàng won taêng, kinh teá theá giôùi bò giaûm suùt. Thaâm huït taøi khoaûn vaõng lai teä nhaát vaøo
naêm 1999, ñeán 8,7 tyû USD gaáp treân 4 laàn möùc thaâm huït cuûa naêm tröôùc ñoù. Döï tröõ
ngoaïi hoái maø ngaân haøng Haøn Quoác naém giöõ giaûm ñaùng keå. Ñöông ñaàu vôùi khoù khaên
naøy, chính phuû Haøn Quoác laïi moät laàn nöõa töï do hoaù taøi khoaûn voán baèng söûa ñoåi luaät
quaûn lyù ngoaïi hoái (FEMA) vaøo naêm 1991. Nhöõng giao ñòch ñöôïc xeáp vaøo loaïi voán vaøo
thì seõ ñöôïc töï do hoaù tröôùc tieân. Heä thoáng danh muïc haøng hoaù caám nhaäp khaåu ñöôïc
17
chaáp nhaän giao dòch taøi khoaûn vaõng lai. Caùc haïn cheá veà ñaàu tö tröïc tieáp cuûa daân
khoâng cö truù gaàn nhö huûy boû hoaøn toaøn (baét ñaàu töø thaùng 1 naêm 1992). Nhöõng nhaø
ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp ñaàu tö tröïc tieáp vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Haøn Quoác
(duø vaãn coøn moät soá haïn cheá).
Keát quaû cuûa bieän phaùp naøy laø doøng voán vaøo (chuû yeáu döôùi hình thöùc voán giaùn
tieáp) baét ñaàu traøn vaøo naêm 1991. Doøng voán vaøo thuaàn naêm 1990 chæ 1,3 tyû USD nhöng
naêm 1991 ñaõ laø 5,7 tyû USD, vaø 9,6 tyû USD naêm 1993.
1.4.1.2.Thaùi Lan, Malaysia vaø Indonesia
Vì tieát kieäm noäi ñòa thaáp neân nhöõng nöôùc naøy caàn coù moät soá voán nöôùc ngoaøi lôùn
ñeå kích thích taêng tröôûng kinh teá.
Ñoái vôùi doøng voán ñaàu tö tröïc tieáp:
Hình 1.4: Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán vaøo Thaùi Lan
Tyû USD
Vay daøi haïn
Naêm
FDI
FPI
OFI
Toång
Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan,
Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996
Thaùi Lan ñaõ baõi boû raát nhieàu caùc haïn cheá ñoái vôùi FDI. Neáu nhö ôû thaäp nieân 70,
baõi boû nhöõng haïn cheá FDI töø ngoaøi vaøo nhaèm taäp trung vaøo lónh vöïc coâng ngheä thay
theá haøng nhaäp khaåu thì thaäp nieân 80-90 laïi nhaèm taäp trung vaøo lónh vöïc coâng ngheä
xuaát khaåu, taäp trung giaûi quyeát coâng aên vieäc laøm vaø caét giaûm thaâm huït taøi khoaûn vaõng
lai. Chính phuû Thaùi Lan ñaõ môû roäng vaø thuùc ñaåy tieán trình töï do hoaù nhaèm thu huùt
ñöôïc nhieàu voán hôn vaø vì theá taêng tröôûng kinh teá nöôùc nhaø ñöôïc duy trì.
Naêm 1991, caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp sôû höõu 100% voán cuûa moät coâng
ty chuyeân xuaát khaåu. Ngoaøi ra chính phuû ñöa ra nhöõng nhaân toá khuyeán khích nhaèm
18
thu huùt FDI töø ngoaøi vaøo lónh vöïc xuaát khaåu nhö baõi boû hoaëc mieãn thueá ñoàng thôøi
khuyeán khích ngöôøi daân khoâng cö truù ñaàu tö nhöõng hoaït ñoäng xuaát khaåu ra nöôùc
ngoaøi, mieãn thueá nhaäp khaåu nguyeân lieäu thoâ trong 5 naêm ñoái vôùi nhöõng coâng ty ñoùng
ôû vuøng xa vaø xuaát khaåu ñöôïc hôn 30% ñaàu ra, nhöng chæ mieãn thueá 1 naêm cho nhöõng
coâng ty ñoùng taïi Bangkok… Nhôø nhöõng bieän phaùp mieãn giaûm thueá naøy, neân voán FDI
töø ngoaøi vaøo haøng naêm taêng töø 10,4 tyû USD naêm 1987 ñeán 24 tyû USD naêm 1990.
Hình 1.5: Xu höôùng vaø thaønh phaàn doøng voán vaøo Malaysia
Naêm
Tyû USD
Vay daøi haïn
FDI
OFI
Toång
Nguoàn: Managing Foreign Capital Flows: The Experiences of Korea, ThaiLan,
Malaysia, Indonesia - Yung Chul Park vaø Chi-Young Song, thaùng 5 naêm 1996
ÔÛ Malaysia, chính phuû nöôùc naøy cuõng thöïc hieän nhieàu bieän phaùp töï do hoaù nhaèm
thu huùt FDI töø beân ngoaøi vaøo trong nhöõng naêm 1985-1987. Naêm 1985 luùc ñang
khuyeán khích chuyeån giao coâng ngheä cho nhöõng coâng ty trong nöôùc thì chính phuû
Malaysia cho pheùp daân khoâng cö truù sôû höõu treân moät nöõa coå phieáu cuûa coâng ty ñöôïc
cho laø coù coâng ngheä cao. Luaät khuyeán khích ñaàu tö naêm 1986 ñöa ra nhöõng nhaân toá
khuyeán khích ñaàu tö khaùc nhau veà caùc lónh vöïc coâng nghieäp, noâng nghieäp vaø du lòch.
Ñieàu naøy raát coù yù nghóa trong tieán trình ñaàu tö vaø taêng giôùi haïn % sôû höõu caùc coâng ty
lieân doanh maø daân khoâng cö truù ñöôïc pheùp. Keå töø naêm 1987, daân khoâng cö truù ñöôïc
pheùp sôû höõu hoaøn toaøn nhöõng coâng ty coù xuaát khaåu ñaàu ra toái thieåu laø 80% vaø ñöôïc
pheùp mua baát ñoäng saûn vì muïc ñích kinh doanh baèng voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Naêm
1989 nhöõng coâng ty nöôùc ngoaøi coù theå phaùt haønh traùi phieáu coâng ty ôû thò tröôøng chöùng
khoaùn trong nöôùc. Cuõng trong naêm naøy, chính phuû Malaysia thoâng qua nhöõng phaùp
cheá ñeå baûo veä baûn quyeàn cho daân khoâng cö truù trong thôøi haïn 25 naêm. Nhöõng bieän
phaùp naøy nhaèm taêng voán FDI töø ngoaøi vaøo haøng naêm töø 0,7 tyû USD naêm 1988 ñeán 2,3
tyû USD naêm 1990 roài 5,2 tyû USD naêm 1994.
19
Ñoái vôùi doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp vaø voán ñaàu tö khaùc:
Cuøng vôùi vieäc baõi boû nhöõng haïn cheá thu huùt voán FDI, ba nöôùc naøy cuõng ñaåy
maïnh vieäc töï do hoaù giao dòch taøi chính qua bieân giôùi suoát thaäp nieân 80 vaø ñaàu thaäp
nieân 90 vì muïc ñích ña daïng hoaù doøng voán nöôùc ngoaøi vaø khuyeán khích phaùt trieån thò
tröôøng taøi chính noäi ñòa.
Thaùi Lan baét ñaàu taêng töï do hoaù giao dòch taøi chính qua bieân giôùi giöõa thaäp nieân
80. Trong naêm 1987, ñeå ñaùp öùng nhöõng giôùi haïn sôû höõu, thò tröôøng chöùng khoaùn Thaùi
Lan ñaõ thieát laäp moät vaên phoøng ôû nöôùc ngoaøi ñeå caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi coù theå
mua baùn chöùng khoaùn. (Nhìn chung, caùc nhaø ñaàu tö chæ ñöôïc naém giöõ 49% toång soá coå
phaàn ñöôïc nieâm yeát ôû Thaùi Lan, nhöõng haïn cheá naøy ñöôïc thay ñoåi theo ngaønh. Ví duï
ñoái vôùi ngaân haøng, caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi chæ ñöôïc naém giöõ 25% maø thoâi). Caùc
coâng cuï thanh toaùn cuûa Ngaân haøng Trung öông Thaùi Lan (BIBF) ñöôïc tung ra vaøo
thaùng 03/1993 vôùi mong muoán giaûm chi phí vay voán nöôùc ngoaøi thaáp xuoáng vaø phaùt
trieån ñaát nöôùc Thaùi Lan trôû thaønh moät trung taâm taøi chính khu vöïc.
Malaysia cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö tham gia tröïc tieáp vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn
noäi ñòa trong naêm 1973 khi maø thò truôøng chöùng khoaùn Kuala Lampour vöøa môùi hình
thaønh. Töø naêm 1985 caùc coâng ty chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp môû nhöõng chi
nhaùnh ôû Malaysia vaø töø naêm 1986 thì ñöôïc pheùp ñaàu tö vaøo nhöõng coâng ty chöùng
khoaùn ñòa phöông. Töø naêm 1987 voán vay baèng ngoaïi teä toái ña cuûa cö daân taêng töø
100.000 ñeán 1 trieäu ringgit khoâng caàn caáp pheùp cuûa Ngaân Haøng Trung Öông. Töø naêm
1988 caùc coâng ty moâi giôùi nöôùc ngoaøi ñöôïc pheùp naém giöõ 30% - 40% coå phaàn thöôøng
ôû caùc coâng ty moâi giôùi noäi ñòa. Töø naêm 1987-1989, hình thaønh 3 quyõ tín thaùc (trust
fund) nhaèm khuyeán khích caùc nhaø ñaàu tö tham gia vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn noäi ñòa.
1.4.2. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán taïi Haøn Quoác, Thaùi Lan, Malaysia
1.4.2.1. Kinh nghieäm kieåm soaùt doøng voán cuûa Haøn Quoác
Nhöõng nhaø hoaïch ñònh chính saùch Haøn Quoác raát chuù troïng ñeán tính caïnh tranh
cuûa haøng hoaù, hoï khoâng cho pheùp nhöõng saûn phaåm cuûa mình ñöùng ñaèng sau saûn phaåm
cuûa caùc nöôùc khaùc. Vì vaäy chính saùch tyû giaù raát khôùp vôùi vieäc duy trì giaûm giaù ñoàng
won maø khoâng caàn quan taâm ñeán toång soá dö coù thaëng dö hoaëc thaâm huït.
Töø giöõa 1992 ñeán quí II/1995, tyû giaù thöïc giaûm 28%, hoaøn toaøn do taêng giaù ñoàng
yeân so vôùi ñoàng ñoâla. Vieäc taêng maïnh giaù ñoàng yeân ñaõ goùp phaàn vaøo vieäc taêng ñoät
ngoät laõi suaát xuaát khaåu vì theá ngaân haøng trung öông vaãn ñeåâ cho ñoàng won taêng ñoâi
20
chuùt maø khoâng phaûi lieàu lónh laøm xoùi moøn ñeán tính caïnh tranh veà giaù ñoái vôùi nhöõng
nhaø xuaát khaåu Haøn Quoác. Doøng voán vaøo lôùn vaø môû roäng xuaát khaåu ñem laïi 2,8 tyû
USD toång thaëng dö trong naêm 1994.
Vieäc gia taêng ñoät ngoät veà doøng voán vaøo ngay khi coù caûi tieán taøi khoaûn vaõng lai
ñaõ ñe doïa tính oån ñònh kinh teá vaø thò tröôøng taøi chính trong nöôùc, vì theá chính phuû Haøn
Quoác phaûi tieán haønh nhieàu böôùc töï do hoaù caùc hoaït ñoäng veà voán beân ngoaøi vaø giaûm
thaëng dö taøi khoaûn chung. Caùc nhaø ñaàu tö theo theå cheá trong nöôùc cuõng nhö nhöõng
coâng ty chöùng khoaùn, coâng ty baûo hieåm vaø coâng ty tín thaùc ñaàu tö ñöôïc pheùp ñaàu tö
vaøo chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi maø khoâng bò moät haïn cheá naøo laøm caûn trôû caû. Vieäc kieåm
soaùt voán ñaàu tö tröïc tieáp cuûa daân cö truù ôû nöôùc ngoaøi ñaõ thay ñoåi töø heä thoáng danh
muïc haøng hoaù cho pheùp nhaäp khaåu ñeán heä thoáng danh muïc haøng hoaù caám nhaäp khaåu
vaøo thaùng 2 naêm 1994.
Ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng khieáu naïi vaø aùp löïc beân ngoaøi yeâu caàu chính phuû phaûi baõi
boûû nhieàu haïn cheá hôn nöõa, chính phuû Haøn Quoác ñaõ tuyeân boá moät chöông trình môùi veà
caûi caùch heä thoáng ngoaïi hoái vaøo thaùng 12 naêm 1994. Chöông trình naøy noå löïc nhaèm töï
do hoaù hoaøn toaøn giao dòch taøi khoaûn voán, taøi khoaûn vaõng lai vaø phaùt trieån moät thò
tröôøng ngoaïi hoái trong nöôùc coù hieäu quaû trong thôøi kyø 5 naêm ñöôïc chia thaønh 3 giai
ñoaïn. Ñaây laø moät tieán trình töï do hoaù daàn daàn, toác ñoä töï do hoaù thöïc teá phuø hôïp vôùi
tình traïng kinh teá cuûa nöôùc nhaø. Taäp trung vaøo vieäc thoâng qua heä thoáng danh muïc
haøng hoaù caám nhaäp khaåu ôû nhieàu nôi hôn. Baõi boû nhöõng haïn cheá doøng voán ra ñöôïc
cho laø öu theá hôn töï do hoaù doøng voán vaøo.
Thöïc hieän giai ñoaïn ñaàu cuûa vieäc töï do hoaù taøi khoaûn voán, chính phuû Haøn Quoác
taäp trung vaøo vieäc baõi boû kieåm soaùt voán vaøo thaùng 2 naêm 1995. Tröôùc tieân baõi boû haïn
cheá quyõ löông trong nöôùc ñeå ñaàu tö vaøo nhöõng coâng ty chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi, ñaây
laø laàn ñaàu tieân daân cö truù ñöôïc pheùp naém giöõ taøi khoaûn tieàn göûi ñònh kyø nöôùc ngoaøi.
Ñoái vôùi chính saùch tieàn teä, döôøng nhö ngaân haøng trung öông Haøn Quoác tích cöïc voâ
hieäu hoaù nhaèm ñoái phoù vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa luoàng voán vaøo theo cung tieàn. Söï can
thieäp vaøo thò tröôøng ngoaïi hoái laøm taêng vieäc naém giöõ taøi saûn nöôùc ngoaøi thoâng qua
ngaân haøng trung öông vaø taêng cung tieàn. Ñoù laø muïc tieâu tröôùc maét cuûa chính saùch tieàn
teä ñöôïc giaùm saùt moät caùch thaän troïng nhaát. Ñeå caân ñoái vieäc gia taêng naøy, caùc nhaø
chöùc traùch tieàn teä caàn phaûi coù caùc theå cheá taøi chính ñeå theo ñuoåi traùi phieáu oån ñònh
hoùa tieàn teä (MSBs). Kim (1991) ñaõ tính ñöôïc ngaân haøng trung öông Haøn Quoác voâ hieäu
hoaù khoaûng 90% taêng tröôûng taøi saûn nöôùc ngoaøi thuaàn suoát thaäp nieân 90.
- Xem thêm -