Tài liệu Nghiên cứu ảnh hưởng của chất kích thích ra rễ (iba) đến sự hình thành cây hom vù hương (cinnmamomun balansae h.lec) tại vườn ươm trường đại học nông lâm thái nguyên.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NÔNG THANH HOA Tên đề tài: NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA CHẤT KÍCH THÍCH RA RỄ IBA ĐẾN SỰ HÌNH THÀNH CÂY HOM VÙ HƢƠNG (CINNAMOMUM BALANSAE H.LEC) TẠI VƯỜN ƯƠM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM - THÁI NGUYÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Nông lâm kết hợp Khoa : Lâm nghiệp Khóa học : 2011 - 2015 Thái Nguyên, năm 2015 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NÔNG THANH HOA Tên đề tài: NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA CHẤT KÍCH THÍCH RA RỄ IBA ĐẾN SỰ HÌNH THÀNH CÂY HOM VÙ HƢƠNG (Cinnmamomun balansae H.Lec) TẠI VƢỜN ƢƠM TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM THÁI NGUYÊN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo Chuyên ngành Lớp Khoa Khóa học Giảng viên hƣớng dẫn : Chính quy : Nông lâm kết hợp : 43 - NLKH : Lâm nghiệp : 2011 - 2015 : ThS. Lƣơng Thị Anh Thái Nguyên, năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp: “Nghiên cứu ảnh hưởng của chất kích thích ra rễ (IBA) đến sự hình thành cây hom Vù Hương (Cinnmamomun balansae H.Lec) tại Vườn ươm trường Đại Học Nông Lâm Thái Nguyên” là công trình nghiên cứu khoa học của bản thân tôi, công trình được thực hiện dưới sự hướng dẫn của Th.s Lương Thị Anh trong thời gian từ 10/03/2015 đến 10/05/2015. Những phần sử dụng tài liệu tham khảo trong khóa luận đã được nêu rõ trong phần tài liệu tham khảo. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong khóa luận là quá trình điều tra thực địa hoàn toàn trung thực, nếu có sai sót gì tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm và chịu mọi hình thức kỷ luật của khoa và nhà tường đề ra. Thái Nguyên, ngày 15 tháng 05 năm 2015 XÁC NHẬN CỦA GVHD NGƢỜI VIẾT CAM ĐOAN Đồng ý cho bảo vệ kết quả trước Hội đồng khoa Nông Thanh Hoa ThS. Lƣơng Thị Anh XÁC NHẬN CỦA GV CHẤM PHẢN BIỆN xác nhận đã sửa chữa sai sót sau khi Hội đồng đánh giá chấm (Ký, họ và tên) i LỜI CẢM ƠN Ngày nay khi cuộc cách mạng khoa học ngày càng phát triển và đạt tới đỉnh cao thì việc ứng dụng khoa học kỹ thuật vào thực tễ càng rộng rãi.Vì vậy đòi hỏi người cán bộ được đào tạo trong các trường Đại Học không những cần giỏi về lý thuyết mà còn phải giỏi về thực hành. Để đáp ứng được nhu cầu đào tạo đó, thực tập tốt nghiệp đã tạo cho sinh viên trước khi ra trường có kiến thức chuyên môn vững vàng, toàn diện. Xuất phát từ lý do trên được sự nhất trí của nhà trường và ban chủ nhiệm Khoa Lâm Nghiệp, tôi đã được giao nhiệm vụ tiến hành thực tập tốt nghiệp với tên đề tài: “Nghiên cứu ảnh hưởng của chất kích thích ra rễ (IBA) đến sự hình thành cây hom Vù Hương (Cinnmamomun balansae H.Lec) tại Vườn ươm trường Đại Học Nông Lâm Thái Nguyên”. Hoàn thiện bản luận văn này trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo Th.S. Lương Thị Anh người đã trực tiếp hướng dẫn tôi và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Nhân dịp này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy cô trong và ngoài khoa lâm nghiệp, gia đình bạn bè đã giúp đỡ tôi vượt qua những khó khăn bỡ ngỡ ban đầu của quá trình làm bản luận văn này. Trong suốt quá trình thực tập, mặc dù tôi đã hết sức cố gắng nhưng do thời gian thực tập và kinh nghiệm cũng như trình độ bản thân còn hạn chế.Vì vậy bản luận này không thể tránh khỏi những khiếm khuyết và thiếu sót.tôi rất mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo của các thầy cô giáo và toàn thể các bạn đồng nghiệp để bản khóa luận này được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Thái Nguyên, ngày 15 tháng 05 năm 2015 Sinh Viên Nông Thanh Hoa ii DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG KHÓA LUẬN Mẫu bảng 3.1. Bảng sắp xếp các trị số quan sát phân tích phương sai 1 nhân tố................................................................................................. 29 Mẫu bảng 3.2. Bảng phân tích phương sai 1 nhân tố ANOVA ...................... 32 Bảng 4.1: Kết quả nghiên cứu về tỷ lệ hom sống cây Vù Hương IBA lần thí nghiệm theo định kỳ theo dõi ................................................................ 34 Bảng 4.2: Các chỉ tiêu ra rễ của hom cây Vù hương ở các công thức thí nghiệm khi dùng thuốc kích thích sinh trưởng IBA.............................. 36 Bảng 4.3: Bảng tổng hợp kết quả về chỉ số ra rễ của cây hom Vù Hương ở đợi cuối thí nghiệm khi dùng thuố c kích thích sinh trưởng IBA................. 38 Bảng 4.4: Bảng phân tích phương sai một nhân tố ảnh hưởng về chỉ số ra rễ của hom cây Vù hương khi dùng thuố c kić h thić h sinh trưởng IBA .... 40 iii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1. Tỷ lệ sống của hom cây Vù hương ở các công thức thí nghiệm khi dùng thuốc IBA .................................................................................. 34 Hình 4.2. Biểu đồ tỷ lệ hom ra rễ của hom cây Vù Hương ở các công thức thí nghiệm khi dùng thuốc IBA. .............................................................. 36 Hình 4.3. Biểu đồ chỉ số ra rễ của hom cây Vù Hương ở các công thức thí nghiệm khi dùng thuốc IBA. .............................................................. 37 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT IBA : Axit Indolbutyric CTTN : Công thức thí nghiệm CT : Công thức v MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG KHÓA LUẬN ........................................ ii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. iv MỤC LỤC ......................................................................................................... v Phần 1: MỞ ĐẦU ............................................................................................ 1 1.1. Đặt vấn đề................................................................................................... 1 1.2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 2 1.3. Ý nghĩa của đề tài ....................................................................................... 2 Phần 2: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................ 4 2.1. Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu...................................................... 4 2.1.1. Cơ sở tế bào học ...................................................................................... 4 2.1.2. Cơ sở di truyền học ................................................................................. 5 2.1.3. Sự hình thành rễ bất định ........................................................................ 6 2.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng ra rễ của hom .............................. 7 2.1.5. Những yêu cầu kỹ thuật cơ bản khi giâm hom ..................................... 14 2.2. Tổng quan về loài cây nghiên cứu ........................................................... 15 2.2.1. Những nghiên cứu trên thế giới ............................................................ 15 2.2.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam ............................................................. 17 2.3. Đặc điểm chung của cây Vù Hương ........................................................ 19 2.4. Tổng quan khu vực nghiên cứu ................................................................ 19 2.4.1. Đặc điểm - vị trí địa hình, đất đai khu vực nghiên cứu ........................ 19 2.4.2. Đặc điểm khí hậu, thời tiết .................................................................... 20 vi Phần 3: ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 21 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................ 21 3.2. Địa điểm và thời gian tiến hành đề tài ..................................................... 21 3.3. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 21 3.4. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 21 3.4.1. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 21 3.4.2. Phương pháp thiế t kế thí nghiệm .......................................................... 22 3.4.3. Chỉ tiêu theo dõi .................................................................................... 22 3.4.4. Phương pháp tổng hợp và phân tích số liệu điều tra ............................. 23 3.4.5. Phương pháp kế thừa và chọn lọc số liệu ............................................. 23 3.5. Các bước tiến hành ................................................................................... 23 3.5.1. Công tác ngoại nghiệp........................................................................... 23 3.5.2. Công tác nội nghiệp .............................................................................. 28 Phần 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................. 34 4.1. Tỷ lệ sống của hom cây Vù Hương (IBA) ở các công thức thí nghiệm .. 34 4.2. Kết quả về các chỉ tiêu ra rễ của hom cây Vù hương ở các công thức thí nghiệm khi dùng thuố c kić h thić h sinh trưởng IBA ....................................... 35 Phần 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................ 42 5.1. Kết luận .................................................................................................... 42 5.2. Kiến nghị .................................................................................................. 43 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Rừng có vai trò to lớn trong việc cung cấp gỗ, lâm sản ngoài gỗ cho nền kinh tế quốc dân và chức năng phòng hộ, cảnh quan, bảo tồn nguồn gen, điều hòa khí hậu… do việc tăng lên về dân số và sự phát triển nhanh chóng của nền công nghiệp đã dẫn tới việc phá rừng, lạm dụng tài nguyên rừng một cách trầm trọng. Điều này gây ra các hậu quả nghiêm trọng như: sói mòn, rủa trôi, cạn kiệt tài nguyên nước, phá hủy môi trường sống của động vật, mất đa dạng sinh học, gây biến đổi khí hậu, gây ô nhiễm môi trường, giảm nguồn vốn gen của rừng, một số loài cây quý hiếm có nguy cơ tuyệt chủng… và hàng loạt các hậu quả xấu khác diễn ra khi diện tích rừng bị giảm. Trồng rừng là một biện pháp góp phần cung cấp gỗ đáp ứng nhu cầu thực tế trong nước, làm tăng khả năng phòng hộ của rừng và khôi phục số lượng cái loài cây quý hiếm, có nguy cơ tuyệt chủng. Để trồng rừng thành công và đạt hiệu quả cao, một trong các yếu tố quyết định chủ yếu đó là giống, giống cây con đem trồng không những phải đảm bảo số lượng mà còn phải đảm bảo về chất lượng, phát triển nhanh, rút ngắn chu kì sản xuất và công chăm sóc rừng. Cùng với các loại cây lâm nghiệp: keo lai, mỡ, bồ đề, bạch đàn… trồng trên các vùng sinh thái thì cây Vù Hương cũng là loại cây sinh trưởng nhanh, cho sản lượng cũng như chất lượng gỗ cao. Giống là một khâu đặc biệt quan trọng trong chương trình trồng rừng kể cả cho rừng kinh tế, rừng phòng hộ, rừng đặc dụng và trồng cây phân tán. Công tác giống đóng vai trò không thể thiếu được trong trồng rừng, nhằm tái tạo, giúp cho sản xuất nghề rừng được lâu dài và sớm phát huy tác dụng phòng hộ, bảo vệ môi trường và bảo tồn nguồn gen. 2 Xuất phát từ những lý do trên tôi đã tiến hành thử nghiệm nhân giống cây Vù Hương bằng phương pháp giâm hom. Nhân giống giâm hom phụ thuộc rất nhiều yếu tố như: Nhóm các nhân tố nội sinh (tính di truyền của loài, đặc điểm di truyền của từng xuất xứ, từng cá thể, tuổi cây mẹ lấy cành, vị trí cành, tuổi cành....). Nhóm các nhân tố ngoại sinh (độ ẩm, ánh sáng, nhiệt độ, chất kích thích ra rễ…). Trong đó sử dụng chất kích thích ra rễ trong nhân giống cũng là việc rất cần thiết nhằm đem lại hiệu quả kinh tế cao và đảm bảo sự thành công của công tác nhân giống, Tuy nhiên sử dụng loại thuốc nào, nồng độ ra sao thì chúng ta phải qua khảo nghiệm. Để thử nghiệm ảnh hưởng của chất kích thích tới tỷ lệ sống và khả năng ra rễ của hom giâm, tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu ảnh hưởng của chất kích thích ra rễ IBA đến sự hình thành cây hom Vù Hương (Cinnamomum balansae) tại vườn Ươm trường Đại học Nông Lâm - Thái Nguyên”. 1.2. Mục đích nghiên cứu - Xác định được nồng độ thuốc IBA phù hợp cho nhân giống cây Vù Hương bằng phương pháp giâm hom 1.3. Ý nghĩa của đề tài - Ý nghĩa học tập và nghiên cứu khoa học Qua quá trình nghiên cứu đề tài đã giúp cho sinh viên nắm vững hơn những kiến thức mình đã được học đồng thời củng cố và nâng cao được một số vấn đề gặp phải trong công việc tạo giống cây con. Biết được quá trình sinh trưởng và phát triển của cây hom từ lúc cắm hom cho tới lúc cây hom ra rễ. Qua việc nghiên cứu đề tài thì đã giúp sinh viên nắm được các phương pháp nghiên cứu, bước đầu tiếp cận và áp dụng các khoa học tiến bộ vào thực tiễn tự lập khi ra thực tế. 3 - Ý nghĩa trong thực tế sản xuất Thành công của đề tài sẽ có ý nghĩa quan trọng trong thực tế sản xuất. Vì qua đây ta tìm được loại nồng độ thích hợp nhất cho hom giâm Vù Hương. đồng thời có thể phổ biến kỹ thuật này cho bà con nông dân áp dụng. Nhằm tạo ra được số lượng lớn cây hom có chất lượng tốt và có thể làm giảm sức ép với loài cây này. 4 Phần 2 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu Bảo tồn nguồn gen cây rừng là bảo tồn các đa dạng đi truyền cần thiết cho các loài cây rừng nhằm phục vụ công tác cải thiện, duy trì giống trước mắt hoặc lâu dài, tại chỗ hoặc nơi khác và nhân giống cây rừng nhanh với số lượng lớn phục vụ công tác trồng rừng. Một trong nhiều phương pháp đang được sử dụng nhiều hiện nay là phương pháp giâm hom. Giâm hom là phương pháp nhân giống cây trồng bằng cơ quan sinh dưỡng. Cơ sở khoa học của phương pháp là sau khi tiến hành giâm hom, dưới ảnh hưởng của các chất nội sinh trong tế bào như auxin, cytokinin khi gặp những điều kiện nhiệt độ, độ ẩm thích hợp thì rễ được hình thành và chọc thủng biểu bì đâm ra ngoài. 2.1.1. Cơ sở tế bào học Theo viện sĩ Maximop, mỗi bộ phận của cây, ngay đến mỗi tế bào, đều có tính độc lập về mặt sinh lí rất cao. Chúng có khả năng khôi phục lại các cơ quan, bộ phận không đầy đủ và trở thành một cá thể mới hoàn chỉnh. Trong cơ thể thực vật, nước và các chất khoáng hoà tan được vận chuyển từ rễ lên lá theo mạch gỗ, còn các sản phẩm hữu cơ sản xuất ở lá được chuyển xuống gốc (rễ, củ,…) theo mạch rây. Khi ta cắt đứt con đường vận chuyển theo mạch rây, các sản phẩm hữu cơ sẽ tập trung ở các tế bào vỏ của phần bị cắt. Các chất hữu cơ này cùng với chất điều hoà sinh trưởng Axin nội sinh (được tổng hợp ở ngọn cây chuyển xuống) sẽ kích thích sự hoạt động của tượng tầng và hình thành mô sẹo, rồi sau đó hình thành rễ từ mô sẹo ở chỗ bị cắt, khi gặp điều kiện thuận lợi. Quá trình hình thành rễ bất định này có thể chia làm ba giai đoạn: 5 - Giai đoạn 1: Tái phân chia tượng tầng. - Giai đoạn 2: Xuất hiện mầm rễ. - Giai đoạn 3: Sinh trưởng và kéo dài của rễ, rễ đâm qua vỏ ra ngoài Năm 1902 Nhà sinh lý thực vật người đức Haberladt, đã tiến hành nuôi cấy mô tế bào thực vật dể chứng minh tế bào là toàn năng. Tế bào có tính toàn năng thể hiện như sau: Bất cứ tế bào nào hoặc mô tế bào nào thuộc cơ quan như rễ, thân, lá đều chứa hệ gen giống như tất cả các tế bào sinh dưỡng khác trong cơ thể, đều có khả năng sinh sản vô tính để tạo thành cây hoàn chỉnh [7]. 2.1.2. Cơ sở di truyền học Sinh vật bậc cao được phát triển từ một tế bào hợp tử qua nhiều lần phân bào liên tiếp cùng với quá trình phân hóa các cơ quan. Đặc trưng của hình thức phân bào trên là số lượng NST của tế bào khởi đầu và tế bào mới được phân chia như nhau nên được gọi là phân bào nguyên nhiễm hay nguyên phân. Phân bào nguyên nhiễm là quá trình phân chia tế bào mà kết quả từ một tế bào ban đầu cho ra hai tế bào con có số lượng NST cũng như cấu trúc và thành phần hóa học của nó giống như tế bào ban đầu. Nhờ có quá trình nguyên phân mà các NST được phân phối đồng đều, chính xác cho các tế bào con. Ở kỳ đầu của quá trình nguyên phân, NST tự tái bản trước tiên theo chiều dọc rồi tách theo chiều ngang, sau đó qua các kỳ tiếp theo NST phân chia về các tế bào con đảm bảo cho các tế bào con đều có bộ NST như nhau và giống tế bào ban đầu. Nhờ có quá trình nguyên phân mà khối lượng cơ thể tăng lên, sau đó nhờ có quá trình phân hóa các cơ quan trong quá trình phát triển cá thể mà tạo thành một cây con hoàn chỉnh. Đây là một quá trình đảm bảo cho cây con duy trì tính trạng của cây mẹ. Hom của các loài cây thân gỗ đều được lấy từ thân cây non hoặc cành non của cây (bao gồm cả chồi vượt). Các loại cành giâm thường gặp là cành non, cành hóa gỗ chủ yếu, cành nửa hóa gỗ và cành hóa gỗ. Tùy thuộc vào 6 các yếu tố như đặc tính loài cây, điều kiện thời tiết lúc giâm hom… mà chọn cành có khả năng ra rễ cao nhất. 2.1.3. Sự hình thành rễ bất định Nhân giống bằng hom dựa trên khả năng tái sinh hình thành rễ bất định của một đoạn thân hoặc cành trong điều kiện thích hợp để tạo thành cơ thể mới. Rễ bất định là những rễ được hình thành về sau này của các cơ quan sinh dưỡng như cành, thân lá... Rễ bất định có thể được hình thành ngay trên cây nguyên vẹn (cây đa, cây si...), nhưng khi cắt cành khỏi cơ thể mẹ là điều kiện kích thích sự hình thành rễ và người ta vận dụng để nhân bản vô tính. Rễ bất định của hầu hết thực vật được hình thành sau khi cắt cành khỏi cây mẹ, nhưng cũng có một số loài rễ bất định được hình thành từ trước dưới dạng các mầm rễ ở trong phần vỏ và chúng nằm yên đến khi cắt cành thì ngay lập tức đâm ra khỏi vỏ. Với các đối tượng như vậy thì cành giâm, cành chiết ra rễ một cách dễ dàng. Nhưng đa số trường hợp rễ bất định được hình thành trong quá trình con người có tác động đến nó nhằm mục đích nhân giống. Có hai loại rễ bất định gồm: rễ tiềm ẩn và rễ mới sinh. - Rễ tiềm ẩn: Là loại rễ có nguồn gốc từ trong thân cây, cành cây nhưng chỉ phát triển khi bộ phận của thân được tách ra khỏi cây mẹ. - Rễ mới sinh: Là rễ được hình thành sau khi cắt hom và giâm hom. Khi đó các tế bào chỗ bị cắt, bị phá hủy, bị tổn thương và các tế bào dẫn chuyền đã chết của mô gỗ được mở ra, dẫn đến dòng nhựa được dẫn từ phần lá xuống đây bị dồn lại khiến cho các tế bào phân chia hình thành nên mô sẹo, đây là cơ sở hình thành rễ bất định. Sự hình thành rễ bất định có thể được phân chia làm ba giai đoạn: - Giai đoạn 1: Các tế bào bị thương ở các vết cắt chết đi và hình thành lên một lớp tế bào bị thối trên bề mặt. 7 - Giai đoạn 2: Các tế bào sống ngay dưới lớp bảo vệ bắt đầu phân chia và hình thành lớp mô mềm gọi là mô sẹo. - Giai đoạn 3: Các tế bào vùng thượng tầng hoặc lân cận và libe bắt đầu hình thành rễ. Mô sẹo là khối tế bào nhu mô có mức độ ligin hóa khác nhau. Thông thường trước khi xuất hiện rễ thấy xuất hiện một lớp mô sẹo nên thường tin rằng sự xuất hiện của mô sẹo là sự xuất hiện của rễ hom. Nhưng ở nhiều loài cây, sự xuất hiện của mô sẹo là một dự báo tốt về khả năng ra rễ. Mức độ hóa gỗ cũng ảnh hưởng tới sự ra rễ của hom. Hom hóa gỗ nhiều, hay phần gỗ chiếm nhiều thì khả năng ra rễ kém. Hiện tượng cực tính là hiện tượng phổ biến trong giâm hom, do vậy khi giâm hom phải đặt cho cho đúng chiều [7]. Rễ bất định thường được hình thành bên cạnh và sát sát vào lõi trong tâm của mô mạch, ăn sâu vào trong thân cành tới gần ống mạch, sát bên ngoài. Thời gian hình thành rễ của các loại hom giâm ở các loài cây khác nhau biến động rất lớn từ vài ngày với các loài dễ hình thành tới vài tháng đối với các loài khó ra rễ. 2.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến khả năng ra rễ của hom Kết quả của hom giâm được xác định bởi thời gian ngắn và tỷ lệ ra rễ cao. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kết quả của việc giâm hom, nhưng phụ thuộc bởi ba yếu tố chính là: Khả năng ra rễ của hom giâm (cá thể, giai đoạn và vị trí của hom), môi trường giâm hom và các chất kích thích ra rễ. Cơ bản thuộc 2 nhóm nhân tố gồm nhóm nhân tố ngoại sinh và nhóm nhân tố nội sinh. - Nhân tố ngoại sinh: gồm đặc điểm của di truyền của từng xuất xứ, từng cá thể cây, tuổi cành, pha phát triển của cành và các chất điều hòa sinh trưởng. - Nhân tố nội sinh: các loại hóa chất kích thích ra rễ và các nhân tố ngoại cảnh (nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng,…) 8 * Nhân tố ngoại sinh Các nhân tố ngoại sinh ảnh hưởng đến ra rễ của hom giâm: Điều kiện sinh sống của cây mẹ lấy cành, nhân tố ảnh hưởng đến quá trình giâm hom: Mùa vụ, điều kiện ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, giá thể giâm hom. Điều kiện sinh sống của cây mẹ lấy cành: Điều kiện sinh sống của cây mẹ lấy cành có ảnh hưởng đến tỷ lệ ra rễ của hom giâm, đặc biệt là của cây non. Điều kiện ánh sáng cho cây mẹ lấy cành ảnh hưởng đến khả năng ra rễ của hom giâm. - Thời vụ giâm hom: Thời vụ giâm hom là một trong những nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng tới sự ra rễ của hom giâm. Tỷ lệ ra rễ của hom giâm phụ thuộc vào thời vụ lấy cành và thời vụ giâm hom. Một số loài có thể giâm hom quanh năm song cũng có những cây có mùa vụ rõ rệt. Theo Frison (1967) và Nesterow (1967) thì mùa mưa là mùa giâm hom có tỷ lệ ra rễ nhiều nhất ở nhiều loài cây, trong khi đó có một số loài khác thì lại có tỷ lệ ra rễ cao hơn ở mùa xuân. Thời vụ giâm hom đạt kết quả cao hay thấp thường gắn với điều kiện thời tiết, khí hậu trong năm, thường sinh trưởng mạnh vào mùa xuân - hè, sinh trưởng chậm vào thời kỳ cuối thu và mùa đông. Vì vậy thời gian giâm hom tốt nhất vào mùa xuân, hè và đầu thu. Thời vụ giâm hom có ý nghĩa quyết định đến sự thành công hay thất bại của nhân giống bằng hom cành. Đối với loài cây nghiên cứu là cây gỗ cứng và rụng lá thì nên lấy cành lúc cây bắt đầu vào thời ngủ nghỉ, còn đối với loài cây gỗ mềm nửa cứng không rụng lá thì nên lấy hom vào mùa sinh trưởng để có kết quả giâm hom tốt nhất và cho hiệu quả cao nhất. - Ánh sáng: Ánh sáng đóng vai trò quan trọng trong quá trình sống của cây vì đó là 9 nhân tố cần thiết cho quá trình quang hợp và trong quá trình ra rễ của hom giâm và nhất là ánh sáng tán xạ. Ánh sáng có ảnh hưởng đến quá trình quang hợp tạo nên các chất đồng hóa tham gia vào vận chuyển trong mạch libe và ánh sáng có tác dụng kích thích dòng vận chuyển các chất hữu cơ ra khỏi lá, ở ngoài sáng tốc độ vận chuyển các chất đồng hóa trong libe nhanh hơn trong tối. Nhưng trong hom giâm không có lá thì quá trình quang hợp không diễn ra do đó không thể có hoạt động ra rễ, trừ một số loại cây đặc biệt có thể ra rễ trong bóng tối. Hầu hết các loài cây không thể ra rễ trong điều kiện tối hoàn toàn. Trong điều kiện nhiệt đới, ánh sáng tự nhiên mạnh và nhiệt độ cao làm cho quá trình ra rễ giảm. Vì vậy trong quá trình giâm hom phải che bóng thích hợp cho từng loài cây khác nhau với độ tàn che khác nhau [6]. Trên thực tế ảnh hưởng của ánh sáng đến sự ra rễ của hom giâm thường mang tính chất tổng hợp: Ánh sáng - nhiệt - ẩm mà không phải là từng nhân tố riêng lẻ. - Nhiệt độ: Nhiệt độ ảnh hưởng tới quá trình quang hợp, hô hấp và quá trình vận chuyển chất. Vì thế nhiệt độ không khí là một yếu tố quyết định đến tốc độ phát triển và hình thành nên rễ của hom. Các loài cây nhiệt đới thường có yêu cầu cao hơn các loài cây ôn đới. Đối với cây nhiệt đới: - Nhiệt độ ảnh hưởng đến quá trình quang hợp: Nhiệt độ tối thấp từ 5 7°C cây bắt đầu quang hợp, nhiệt độ tối ưu mà cây đạt hiệu quả quang hợp tốt nhất là 25 - 30°C và nếu duy trì nhiệt độ tối cao lâu thì cây sẽ bị chết. - Nhiệt độ ảnh hưởng đến quá trình hô hấp: Nhiệt độ tối thấp từ 10-0°C cây bắt đầu hô hấp, nhiệt độ tối ưu là 35 - 40°C và nhiệt độ tối cao 45 - 55°C cây sẽ bị phá hủy. - Nhiệt độ ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, vận chuyển các chất trong cây: Nhiệt độ thấp làm tăng độ nhớt của các sợi protein, cản trở tốc độ dòng vận chuyển chất và làm giảm hô hấp của mô libe đặc biệt của tế bào 10 kèm làm thiếu năng lượng cung cấp cho sự vận chuyển; nhiệt độ quá cao làm cho quá trình thoát hơi nước ở lá diễn ra mạnh đẫn đến mất nước gây ra héo; nhiệt độ tối ưu 25 - 30°C. Vì vậy nhiệt độ là nhân tố quyết định tốc độ ra rễ của hom giâm. Ở nhiệt độ quá thấp hom nằm ở trạng thái tiềm ẩn và không ra rễ, ở nhiệt độ quá cao tăng cường hô hấp và hom bị hỏng từ đó làm giảm tỷ lệ ra rễ của hom giâm. Nhiệt độ không khí trong nhà giâm hom thích hợp cho ra rễ là từ 28 33°C và nhiệt độ giá thể thích hợp là 25 - 30°C. Nhiệt độ trên 35°C làm tăng tỷ lệ héo của cành giâm hom. Nhiệt độ không khí trong nhà trong nhà giâm hom nên cao hơn nhiệt độ giá thể là 2 - 3°C. Cũng như nhân tố ánh sáng, để có khả năng ra rễ cao cần có đầy đủ các điều kiện thích hợp như sau: - Độ ẩm: Độ ẩm không khí và độ ẩm giá thể là nhân tố không thể thiếu là thành phần hết sức quan trọng trong quá trình giâm hom. Các hoạt động quang hợp, hô hấp, phân chia tế bào và chuyển hóa các chất cần đến nước. Thiếu nước thì hom bị héo, thừa nước thì hoạt động của men thủy phân tăng lên, quá trình quang hợp bị ngừng trệ. Vì vậy khi gặp thời tiết bất lợi như độ ẩm quá cao hoặc quá thấp thì cần phải có biện pháp bổ xung hợp lý. Khi giâm hom mỗi loài cây đều cần một độ ẩm thích hợp, ví dụ như đối với cây lá rộng thì yêu cầu độ ẩm cao hơn cây lá kim, hom có diện tích lá lớn thì yêu cầu độ ẩm cũng cao hơn. Khi làm mất độ ẩm của hom 15% thì hom không có khả năng ra rễ. Yêu cầu độ ẩm của hom giâm thay đổi theo loài, theo mức độ hóa gỗ của hom. Phun sương là yêu cầu bắt buộc khi tiến hành giâm hom, giúp làm tăng độ ẩm, giảm nhiệt độ không khí và giảm sự thoát hơi nước ở lá. Vào từng thời điểm mà mức độ phun khác nhau: Trong mùa nóng thời gian phun sương và thời gian ngắt quãng có thể ngắn hơn trong mùa lạnh. 11 Để duy trì độ ẩm của giá thể thích hợp cho hom ra rễ cần lựa chon vật liệu làm giá thể có khả năng thông thoáng tốt, thoát nước song phải giữ được độ ẩm thích hợp. Giá thể và môi trƣờng giâm hom: Giá thể cũng góp phần quan trọng vào thành công của giâm hom, giá thể không phải là nơi cung cấp chất dinh dưỡng mà phần dinh dưỡng đó từ ngay trong chính bản thân cành được giâm hom vì thế nó chỉ cần đáp ứng yêu cầu về nhiệt đô, độ ẩm, ánh sáng thích hợp rất nhiều giá thể được sử dụng trong giâm hom hiện nay tùy thuộc vào mục đích nghiên cứu, điều kiện, thời vụ, khí hậu và loài cây mà thành phần giá thể có thể là khác nhau. Các giá thể thường được dùng hiện nay là cát tinh, mùn cưa, xơ dừa, bầu đất hay đất vườn. Khi giâm hom chỉ tạo ra rễ sau đó mới cho cây vào bầu thì giá thể thường là mùn cưa để mục, cát tinh, xơ dừa băm nhỏ hoặc đất vườn ươm trộn lẫn với nhau. Một giá thể giâm hom tốt là một giá thể có độ thoáng khí tốt và duy trì độ ẩm trong một thời gian dài mà không ứ nước, không bị nhiễm nấm bệnh. - Giá thể cắm hom: Giá thể cắm hom là nơi cắm hom sau khi đã xử lí chất kích thích ra rễ.Giá thể được dùng làm thí nghiệm này là đất trong vườn ươm. Một giá thể cắm hom tốt là thoát khí tốt và duy trì được độ ẩm trong thời gian dài mà không ứ nước, tọa điều kiện cho rễ phát triển tốt, đồng thời làm sạch không bị nhiễm nấm, không có nguồn sâu bệnh, độ pH thích hợp. * Nhân tố nội sinh: - Đặc điểm di truyền của loài: Các nghiên cứu cho thấy không phải tất cả các loài đều có khả năng ra rễ như nhau. Nanda (1970) đã dựa theo khả năng ra rễ để chia các loài cây thành 3 nhóm chính: + Nhóm dễ ra rễ gồm 29 loài. Các loài này không cần sử lý bằng chất kích thích ra rễ mà vẫn ra rễ với tỷ lệ rất cao, gồm các loài thuộc các chi Ficus sp.