Tài liệu Chăm sóc bệnh nhân phẫu thuật ung thư buồng trứng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG ---***-- KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP CH¡M SãC BÖNH NH¢N PHÉU THUËT UNG TH¦ BUåNG TRøNG Sinh viên thực hiện : ĐẶNG THỊ THU HƢƠNG MSV : B00182 Chuyên ngành : Điều dƣỡng HÀ NỘI - 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THĂNG LONG ---***-- KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP CH¡M SãC BÖNH NH¢N PHÉU THUËT UNG TH¦ BUåNG TRøNG Ngƣời HDKH : ThS.BS.TrÇn Giang Ch©u Sinh viên thực hiện : ĐẶNG THỊ THU HƢƠNG MSV : B00182 Chuyên ngành : Điều dƣỡng HÀ NỘI - 2012 LỜI CẢM ƠN Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin bầy tỏ lời cảm ơn chân thành tới: Đảng ủy, Ban giám hiệu, Khoa điều dưỡng trường Đại học Thăng Long đã tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành chuyên đề. Đặc biệt tôi xin chân thành cảm ơn và bầy tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới ThS.Trần Giang Châu là người thầy hướng dẫn, mặc dù rất bận rộn với công việc nhưng thầy đã giành nhiều thời gian tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, cung cấp tài liệu và những kiến thức quý báu, giúp tôi thực hiện chuyên đề này. Với tất cả lòng thành kính tôi xin chân thành cảm tạ và biết ơn sâu sắc đến các giáo sư, phó giáo sư, tiến sỹ trong hội đồng thông qua chuyên đề và hội đồng chấm khóa luận tốt nghiệp đã đóng góp cho tôi những ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành chuyên đề này. Tôi cũng chân thành cảm ơn các anh chị, các bạn đồng nghiệp và bạn bè của tôi đã ủng hộ, cổ vũ, động viên tôi trong quá trình thực hiện chuyên đề. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các bác sỹ và nhân viên khoa ngoai phụ khoa bệnh viện K đã hết sức nhiệt tình giúp đỡ tôi khi tiến hành viết chuyên đề. Cuối cùng tôi xin bầy tỏ lòng kính yêu đến cha mẹ, anh em và những người thân trong gia đình đã dành cho tôi tình thương vô bờ bến để tôi có điều kiện học tập và trưởng thành như ngày hôm nay. H n t n n m Đặn T ị T u Hươn MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ ........................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN ........................................................................................ 2 1.1. GIẢI PHẪU, MÔ HỌC CỦA BUỒNG TRỨNG ..................................................2 1.1.1. Giải phẫu của buồng trứng: ......................................................................2 1.1.2. Mô học của buồng trứng ...........................................................................3 1.2. CHỨC NĂNG CỦA BUỒNG TRỨNG ..................................................................4 1.3. NGUYÊN NHÂN VÀ CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ GÂY UTBT ........................... 4 1.4. CHẨN ĐOÁN ...........................................................................................................5 1.4.1. Tiến triển tự nhiên của Ung thư buồng trứng ...........................................5 1.4.2. Đặc điểm lâm sàng. ......................................................................................... 5 1.4.3. Cận lâm sang. ...........................................................................................6 1.4.4. Chẩn đoán mô bệnh học ...........................................................................6 1.4.5. Chẩn đoán giai đoạn theo TNM và FIGO2008 ........................................7 1.5. ĐIỀU TRỊ ..................................................................................................................8 1.5.1. Điều trị phẫu thuật. ...................................................................................8 1.5.2. Điều trị hóa chất .......................................................................................9 1.5.3. Điều trị tia xạ ............................................................................................9 1.5.4. Điều trị nội tiết ..........................................................................................9 1.5.5. Điều tri miễn dịch: ....................................................................................9 Chƣơng 2: CHĂM SÓC BỆNH NHÂN PHẪU THUẬT UNG THƢ BUỒNG TRỨNG ................................................................................ 10 2.1. THU THẬP THÔNG TIN CHUNG CHO CẢ BỆNH NHÂN TRƢỚC VÀ SAU MỔ UTBT: .............................................................................................. 10 2.2. CHĂM SÓC BỆNH NHÂN TRƢỚC MỔ ........................................................... 10 2.2.1. Nhận định: ..............................................................................................10 2.2.2. Chẩn đoán điều dưỡng ............................................................................12 2.2.3. Lập kế hoạch chăm sóc...........................................................................12 2.2.4. Thực hiện kế hoạch chăm sóc ................................................................13 2.2.5. Lượng giá................................................................................................15 2.3. CHĂM SÓC BỆNH NHÂN SAU MỔ TỪ 24 GIỜ ĐẾN KHI RA VIỆN .........15 2.3.1. Nhận định ...............................................................................................15 2.3.2. Chẩn đoán điều dưỡng ............................................................................16 2.3.3. Lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân sau mổ ............................................17 2.3.4. Thực hiện kế hoạch chăm sóc bệnh nhân sau mổ. .................................18 2.3.5. Lượng giá................................................................................................24 2.4. CHĂM SÓC BỆNH NHÂN SAU MỔ UTBT NGÀY THỨ 2 ....................... 24 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 30 TÀI LIỆU THAM KHẢO CHỮ VIẾT TẮT UT BT : Ung thư buồng trứng UTBMBT : Ung thư biểu mô buồng trứng HMNT : Hậu môn nhân tạo DANH MỤC HÌNH ẢNH Ảnh 1.1. Tử cung và các phần phụ............................................................................. 2 Ảnh 1.2. Ung thư buồng trứng sau mở ổ bụng .......................................................... 9 Ảnh 1.3. Hướng dẫn người bệnh uống thuốc trước mổ ........................................... 14 Ảnh 1.4. Vết mổ và chăm sóc vết mổ UTBT ........................................................... 20 Ảnh 1.5. Chăm sóc dẫn lưu ổ bụng sau mổ UTBT .................................................. 21 Ảnh 1.6. Vệ sinh âm đạo sau mổ cho người bệnh sau mổ UTBT ........................... 21 Ảnh 1.7. Chăm sóc hậu môn nhân tạo cho bệnh nhân mổ UTBT ........................... 23 ĐẶT VẤN ĐỀ Ung thư buồng trứng (UTBT) là một bệnh trong đó tế bào buồng trứng phát triển một cách bất thường không thể kiểm soát được và tạo ra những khối u ở một hoặc hai buồng trứng. Về mô học UTBT có rất nhiều thể nhưng người ta phân ra thành ba loại chính: Ung thư biểu mô, u tế bào mầm ác tính và u đệm – dây sinh dục [8]. Ung thư biểu mô buồng trứng(UTBMBT) là bệnh phổ biến trong các ung thư phụ khoa, là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 4 trong các bệnh ung thư [6]. Trên thế giới: Một số quốc gia ở Bắc Mỹ và Bắc Âu phụ nữ có nguy cơ mắc cao. Năm 2004, tại Mỹ ghi nhận 25.580 trường hợp mới mắc, 16.090 phụ nữ tử vong vì căn bệnh này. Số phụ nữ tử vong vì UTBT bằng số phụ nữ tử vong do ung thư cổ tử cung và ung thư niêm mạc tử cung cộng lại. Ở Việt Nam, theo ghi nhận của ung thư tại TP HCM năm 2004, tỷ lệ mắc chuẩn theo tuổi là 4,4/100.000 dân, ở Hà Nội là 3,7/100.000 dân [4]. Điều trị UTBT theo đa phương pháp:Phẫu thuật – hóa chất – xạ trị mỗi phương pháp có những chăm sóc khác nhau. Để chăm sóc được người bệnh tốt người Điều Dưỡng phải hiểu rõ và nắm bắt kịp thời những diễn biến của người bệnh từ đó đưa ra các kế hoạch chăm sóc phù hợp. Từ những vấn đề này tôi đã tiến hành làm chuyên đề chăm sóc bệnh nhân UTBT điều trị bằng phẫu thuật với mục đích: 1. Tìm hiểu về bệnh UTBT và phương pháp điều tri. 2. Chăm sóc người bệnh trước và sau phẫu thuật Ung thư buồng trứng. 1 Chƣơng 1 TỔNG QUAN 1.1. GIẢI PHẪU, MÔ HỌC CỦA BUỒNG TRỨNG 1.1.1. Giải phẫu của buồng trứng: Buồng trứng là một tạng nằm trong ổ phúc mạc, hai buồng trứng nằm sát hai thành bên của chậu hông bé, sau dây chằng rộng. Buồng trứng có hình hạnh nhân hơi dẹt, màu hồng nhạt. Hình dáng kích thước của buồng trứng thay đổi theo từng giai đoạn phát triển của cơ thể [9]. Mặt ngoài liên quan với động mạch chậu ngoài, động mạch chậu trong và động mạch tử cung. Mặt trong liên quan với manh tràng, ruột thừa, ruột non ở bên phải và đại tràng sigma ở bên trái. Buồng trứng được định vị bởi 4 dây chằng. Các dây chằng này treo giữ buồng trứng một cách tương đối [9]: + Dây chằng tử cung - buồng trứng. + Dây chằng thắt lưng - buồng trứng. + Mạc treo buồng trứng. + Dây chằng vòi trứng - buồng trứng Ảnh . . Tử cun v c c p ần p ụ 2 Mạch máu và thần kinh buồng trứng: * Đ n mạc : Buồng trứng được cấp máu từ hai nguồn - Động mạch buồng trứng - Động mạch tử cung. * Tĩn mạc : Tĩnh mạch buồng trứng phải đổ về tĩnh mạch chủ dưới, tĩnh mạch buồng trứng trái đổ về tĩnh mạch thận trái. * Hệ t ốn bạc u ết: Dẫn lưu vào các thân bạch mạch lớn hơn để tạo thành đám rối ở rốn buồng trứng, chúng đi qua mạc treo buồng trứng để dẫn lưu tới các hạch quanh động mạch, các nhánh khác dẫn lưu vào các hạch chậu trong, chậu ngoài, giữa động mạch chủ, động mạch chậu chung và hạch bẹn. * T ần k n : Tách ra từ đám rối liên mạc treo và đám rối thận. 1.1.2. Mô học của buồng trứng Buồng trứng được cấu tạo bởi hai vùng là vùng tủy có nhiều mạch máu và vùng vỏ. * Vùng tủy : Được cấu tạo bởi mô liên kết thưa, nhiều sợi tạo keo, nhiều sợi chun và có ít tế bào sợi hơn vùng vỏ. Ngoài ra còn có các sợi cơ trơn, các động mạch xoắn, những cuộn tĩnh mạch tạo nên mô cương của buồng trứng. * Vùng vỏ: Gồm một lớp biểu mô đơn bao phủ mặt ngoài. Dưới lớp biểu mô là mô kẽ gồm những tế bào hình thoi xếp theo nhiều hướng khác nhau, chúng có thể biệt hóa thành những tế bào nội tiết, tạo ra tuyến kẽ, và tuyến vỏ, có chức năng tiết ra các hooc môn loại steroid. * Mô kẽ: Gồm nhiều nang trứng hình cầu, mỗi nang trứng là một túi đựng noãn . Ở tuổi dậy thì các nang này có kích thước rất nhỏ, đều nhau, không nhìn thấy được bằng mắt thường, gọi là nang trứng nguyên thủy. Có khoảng 400.000 nang trứng nguyên thủy ở tuổi dậy thì. Các nang nguyên thủy tiến triển qua các giai đoạn: Nang trứng nguyên phát, nang trứng thứ phát, và cuối cùng là nang trứng chín. Hàng tháng, vào khoảng ngày thứ 14 của vòng kinh lại có một( đôi khi là hai hoặc ba) nang trứng đạt tới mức chín vỡ ra phóng thích noãn chứa bên trong nó ra khỏi buồng trứng. Hiện tượng này gọi là sự rụng trứng. Phần còn lại của nang trứng vỡ ra đã mất noãn phát triển thành hoàng thể. Hoàng thể tồn tại và hoạt động dài 3 hay ngắn phụ thuộc vào noãn sau khi phóng thích có được thụ tinh hay không, cuối cùng thoái triển tạo thành sẹo màu trắng gọi là thể trắng. Do sự phóng noãn hang tháng mà lớp biểu mô bề mặt buồng trứng luôn ở trạng thái tổn thương, sửa chữa mà người ta cho rằng đó là nguyên nhân sinh ra ung thư buồng trứng khi sự sửa chữa bị sai sót. 1.2. CHỨC NĂNG CỦA BUỒNG TRỨNG Buồng trứng có hai chức năng, chức năng ngoại tiết là tạo noãn và chức năng nội tiết là sản xuất ra các hoóc môn sinh dục[7]. * C ức n n n oạ t ết Buồng trứng có rất nhiều nang noãn, vào tuổi dậy thì số lượng nang noãn chỉ còn 300.000 đến 400.000, buồng trứng không có khả năng sản sinh những nang noãn mới. Buồng trứng là một cơ quan đích trong trục dưới đồi - tuyến yên - buồng trứng. Dưới tác dụng của Follicle - Stimulating hormon (FSH) nang noãn sẽ lớn lên rồi chín gọi là nang De Graff, có đường kính từ 1,5 đến 2 cm. Dưới tác dụng của Luteinizing hormon (LH) nang noãn chín, lồi ra phần ngoại vi của buồng trứng rồi vỡ, noãn được phóng ra ngoài, đó là hiện tượng phóng noãn. Noãn phóng ra được loa vòi của vòi trứng hứng lấy, nếu gặp tinh trùng noãn được thụ tinh, vừa phát triển, trứng vừa di chuyển về buồng tử cung để làm tổ ở đó. Phần tế bào nang còn lại sẽ chuyển dạng thành tế bào hoàng thể. * C ức n n n t ết Dưới tác dụng của các hoóc môn GnRH, LH, FSH, buồng trứng sản xuất ra estrogen, progesterone và androgen. Các hoóc môn này tác động lên niêm mạc tử cung tạo nên hiện tượng kinh nguyệt. Ngoài ra chúng còn tác động lên các cơ quan khác như cơ tử cung, cổ tử cung, âm hộ, âm đạo và tuyến vú. 1.3. NGUYÊN NHÂN VÀ CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ GÂY UTBT Nguyên nhân của UTBT chưa thực sự rõ ràng, nhưng các tác giả đều cho rằng tiền sử sinh sản là một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với UTBT. Những phụ nữ đã từng mang thai giảm được từ 30% - 60% nguy cơ mắc UTBT, càng sinh nhiều con càng giảm thiểu nguy cơ mắc UTBT[12] . - Tuổ : UTBT thường gặp ở phụ nữ sau mãn kinh. 4 - Yếu tố en[13]: Gen s n un t ư: Ung thư xảy ra là do đột biến trong ADN, không sửa chữa được trong ADN. Các đột biến cũng có thể được di truyền, và như vậy cá thể nhận đột biến gen BRCA1 thì dễ mắc ung thư vú và UTBT. Gen ức c ế un t ư: Gen này giữ vai trò làm chậm lại sự phân chia tế bào. Khi gen này bị đột biến, khiếm khuyết ADN được hình thành, đó là nguyên nhân của các hội chứng di truyền gây ung thư. - C c ếu tố k c Điều kiện sinh hoạt vật chất cao ở các nước phát triển làm tăng tỷ lệ UTBT ở các nước này.Phụ nữ tiếp xúc với bột talc có trong bao cao su, băng vệ sinh, màng ngăn âm đạo có thể tăng nguy cơ mắc UTBT[3]. Dùng thuốc kích thích rụng trứng như clomiphen citrat làm tăng nguy cơ 2 - 3 lần nếu dùng trên 12 chu kỳ. 1.4. CHẨN ĐOÁN 1.4.1. Tiến triển tự nhiên của Ung thƣ buồng trứng Lan tràn tự nhiên của bệnh theo ba con đƣờng[8] - Theo ổ phúc mạc - Theo đường bạch huyết - Theo đường máu - Xâm lấn tại chỗ, tại vùng 1.4.2. Đặc điểm lâm sàng. Do đặc điểm giải phẫu, buồng trứng nằm sâu trong tiểu khung, nên ở giai đoạn sớm các triệu chứng thường mờ nhạt, mơ hồ, không đặc hiệu dẫn đến rất dễ bị bỏ qua, khi các triệu chứng rõ ràng thì bệnh đã ở giai đoạn muộn. - Triệu chứng hay gặp nhất là đau tức hạ vị, tiếp đó là cảm giác căng chướng bụng do xuất hiện dịch ổ bụng và sự lớn lên của các khối u buồng trứng. - Các triệu chứng thường gặp liên quan đến hệ tiêu hóa như buồn nôn, mất cảm giác ăn ngon, ăn chóng no, táo bón và có thể gặp những dấu hiệu của tắc ruột. - Ở giai đoạn muộn bệnh nhân gầy sút rõ rệt, biểu hiện suy dinh dưỡng nặng 5 kèm theo rối loạn nước điện giải. Hình ảnh trên lâm sàng điển hình là bụng chướng to, chân tay teo tóp, người chỉ còn da bọc xương, mất hết tổ chức mỡ dưới da mặt làm cho bệnh nhân luôn cười như mỉa mai, mắt trũng sâu. Hình ảnh đó gọi là bộ mặt buồng trứng[5],[8]. Việc chẩn đoán UTBT ở giai đoạn sớm (khi khối u còn khư trú ở vùng tiểu khung) có thể gặp ở những bệnh nhân có khối u sờ thấy nhưng không có triệu chứng lâm sàng được phát hiện tình cờ qua khám sức khỏe định kỳ. 1.4.3. Cận lâm sàng. - Siêu âm Siêu âm ổ bụng thường được sử dụng để đánh giá tính chất các khối u buồng trứng, đánh giá tình trạng dịch ổ bụng cũng như tìm kiếm về việc di căn xa tới các cơ quan khác trong ổ bụng đặc biệt là tình trạng di căn gan. Siêu âm qua đầu dò âm đạo dễ thực hiện và có hiệu quả rất cao trong việc đánh giá tính chất, mức độ lan tràn, xâm lấn của khối u tại tiểu khung. - C c p ươn p p c ẩn đo n ìn ản k c. + Chụp X - quang lồng ngực thẳng + Chụp khung đại tràng + Nội soi dạ dày ống mềm + Chụp bụng không chuẩn bị + Chụp cắt lớp vi tính, chụp cộng hưởng từ, chụp mạch bạch huyết.. - Xét n ệm c ất c ỉ đ ểm k ố u Xét nghiệm định lượng chất chỉ điểm khối u CA12.5 được xem là một xét nghiệm rất có ích trong chẩn đoán UTBT, đặc biệt rất có giá trị trong đánh giá kết quả điều trị và theo dõi tái phát sau điều trị. * Các xét n ệm k c Xét nghiệm đánh giá tình trạng và chức năng thận và hệ tiết niệu, làm pap test. 1.4.4. Chẩn đoán mô bệnh học Bệnh nhân sau mổ mang bệnh phẩm đi lên khoa giải phẫu bệnh, được chẩn đoán mô bệnh học. 6 1.4.5. Chẩn đoán giai đoạn theo TNM và FIGO2008 Bản TNM Tx . . P ân loạ FIGO Không thể đánh giá được u nguyên phát. Không có bằng chứng u nguyên phát. To T1 a đoạn của FIGO n m 008[8] U giới hạn ở buồng trứng. I T1a Ia T1b Ib U giới hạn ở một buồng trứng, vỏ còn nguyên vẹn, không có u trên bề mặt buồng trứng. U giới hạn ở hai bên buồng trứng, vỏ còn nguyên vẹn, không có u trên bề mặt buồng trứng. U giới hạn ở một hoặc hai bên buồng trứng với một T1c Ic trong những yếu tố sau: Vỏ bị phá vỡ, u trên bề mặt buồng trứng, thấy tế bào ác tính trong dịch cổ chướng hoặc trong dịch rửa ổ bụng. T2 U xâm lấn một hoặc hai bên buồng trứng với sự xâm II lấn đến chậu hông. Lan toả và/hoặc cấy vào tử cung và/hoặc vòi trứng, T2a IIa không có tế bào ác tính trong dịch axit hoặc trong dịch rửa ổ bụng. T3 và hoặc N1 M T2b IIb T2c IIc Xâm lấn kéo dài đến tổ chức khác của chậu hông. Xâm lấn chậu hông (như 2a hoặc 2b) với tế bào ác tính trong dịch cổ chướng hoặc trong dịch rửa ổ bụng. U xâm lấn một hoặc hai bên buồng trứng với xác nhận di căn màng bụng ngoài chậu hông và/hoặc di căn III hạch vùng. T3a IIIa T3b IIIb T3c IIIc IV Vi thể di căn màng bụng ngoài chậu hông. Đại thể di căn màng bụng ngoài chậu hông kích thước lớn nhất dưới 2cm. Di căn màng bụng ngoài chậu hông lớn hơn 2cm và/hoặc di căn hạch vùng. Di căn xa (trừ di căn màng bụng). Chú ý: Di căn vỏ gan là T3/xếp giai đoạn III; di căn nhu mô gan là M1/giai đoạn IV; tràn dịch màng phổi có tế bào (+) xếp M1/giai đoạn IV. 7 1.5. ĐIỀU TRỊ 1.5.1. Điều trị phẫu thuật. - Đ ều trị p ẫu t uật ban đầu Trong điều trị ung thư buồng trứng, phẫu thuật được coi là phương pháp ưu tiên hàng đầu, Phẫu thuật có nhiều vai trò quan trọng[8]. + Chẩn đoán chính xác giai đoạn bệnh. + Sinh thiết chẩn đoán tức thì (bằng phương pháp cắt lạnh). + Điều trị triệt để các tổn thương khu trú, giảm nguy cơ reo rắc hoặc gây di căn xa. + Giảm thể tích, số lượng tế bào ung thư khi bệnh ở giai đoạn muộn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc điều trị tiếp bằng hóa trị hay xạ trị. + Giải quyết các biến chứng của bệnh như tắc ruột, thủng tạng, vỡ u, chảy máu. * Đối với giai đoạn FIGO IIIc, phẫu thuật công phá u được coi là phẫu thuật triệt căn, bao gồm cắt tử cung toàn bộ, cắt u và hai phần phụ, cắt mạc nối lớn đồng thời lấy bỏ các tổn thương di căn ổ phúc mạc sao cho tổn thương di căn có kích thước nhỏ dưới 1cm. - Phẫu thuật Second look[8] Phẫu thuật second look nhằm mục đích đánh giá đáp ứng của các tổn thương trong ổ bụng sau một số đợt điều trị hóa chất mà tổn thương này không thấy tồn tại bằng các phương pháp đánh giá thường quy trên lâm sàng. - P ẫu t uật đ ều trị u t p t[8] Phẫu thuật giảm thể tích u tái phát được chỉ định trong các trường hợp khối u còn tồn tại sau điều trị hóa chất hoặc bệnh tái phát tại ổ bụng hay tiểu khung. - P ẫu t uật đ ều trị tr ệu c ứn Thăm dò, gỡ dính, nối tắc hoặc làm hậu môn nhân tạo cho các trường hợp UTBT tiến triển có biến chứng tắc ruột, hoặc tắc ruột do dính sau phẫu thuật[8]. 8 Ản 1.2. Un t ư buồn trứn sau mở ổ bụn 1.5.2. Điều trị hóa chất UTBT là những khối u rất nhậy cảm với hóa chất và nhiều loại hóa chất tỏ ra có hiệu quả. Điều trị hóa chất được lựa chọn sau khi hậu phẫu ổn định, thường sau mổ từ 2 đến 3 tuần [4]. 1.5.3. Điều trị tia xạ Vai trò của điều trị tia xạ trong UTBT rất hạn chế. Tuy nhiên, điều trị tia xạ toàn ổ bụng được lựa chọn trong một số trường hợp UTBMBT đã di căn [5]. 1.5.4. Điều trị nội tiết Điều tri nội tiết được nghiên cứu sử dụng trong điều trị UTBT có thụ thể estrogen và androgen dương tính [5]. 1.5.5. Điều trị miễn dịch: Hiện nay đang được nghiên cứu và bước đầu có vài ứng dụng, song chưa nhiều [5]. 9 Chƣơng 2 CHĂM SÓC BỆNH NHÂN PHẪU THUẬT UNG THƯ BUỒNG TRỨNG 2.1. THU THẬP THÔNG TIN CHUNG CHO CẢ BỆNH NHÂN TRƢỚC VÀ SAU MỔ UTBT: Để cuộc mổ có thể thành công và sau mổ bệnh nhân UTBT sớm hồi phục thì vai trò của người điều dưỡng trong chuẩn bị bệnh nhân trước và sau mổ là vô cùng quan trọng và không thể thiếu. chuẩn bị cuộc mổ an toàn và hiệu quả để tránh tai biến cho người bệnh trong mổ, ngăn ngừa biến chứng sau mổ và giúp người bệnh hồi phục tốt. Vai trò của người điều dưỡng rất quan trọng trong việc sửa soạn người bệnh trước mổ. Điều dưỡng cần có những thông tin cơ bản về người bệnh, muốn thế điều dưỡng phải thu thập dữ kiện từ người bệnh về bệnh tật và các rối loạn kèm theo[1]. Những thông tin cơ bản sau đây không chỉ là cho bệnh nhân trước mổ mà nó cũng rất cần cho cả bệnh nhân sau mổ: - Thông tin hành chính: họ và tên, tuổi, giới, nghề nghiệp, địa chỉ, ngày giờ vào viện. - Tiền sử: Tiền sử Gia đình có ai bị ung thư không ? Đặc biệt hỏi kỹ xem mẹ đẻ hoặc dì ruột có bị ung thư không đặc biệt là ung thư buồng trứng ? Tiền sử bản thân có bị ung thư vú hay ung thư tử cung ? tiền sử sinh sản : sinh được mấy người con? Có nạo hay sinh sớm không? Dùng biện pháp tránh thai gì ? - Lý do vào viện: Đau bụng, ra máu âm đạo hay tình cờ đi khám phát hiện ra ? - Tiền sử bệnh : Bệnh nhân có mệt mỏi ,chán ăn buồn nôn ? bụng có cảm giác chướng căng không? đi ngoài táo bón không? Có đau bụng dưới và ra máu âm đạo không? 2.2. CHĂM SÓC BỆNH NHÂN TRƢỚC MỔ 2.2.1. Nhận định: Ngoài những thông tin thu thập được ở trên ta phải có những nhận định trực tiếp trên người bệnh [1] : - Toàn trạng của người bệnh: 10 + Tri giác: dựa vào tiếp xúc, gọi hỏi để đánh giá. + Dấu hiệu sinh tồn (mạch, nhiệt độ, huyết áp). + Thể trạng (béo, gầy, trung bình, cân nặng). + Da, niêm mạc (hồng, nhợt ). - Tình trạng lo lắng về cuộc mổ của người bệnh : điều này hết sức quan trọng vì nếu người bệnh lo lắng quá mức sẽ khiến cho huyết áp, mạch … không ổn định làm cho cuộc mổ sẽ gặp rất nhiều khó khăn, thậm chí có thể phải hoãn cả cuộc mổ. - Tình trạng hô hấp: + Hỏi: Người có tiền sử khó thở, ho, suyễn, ho ra máu, lao, nhiếm trùng đường hô hấp kinh niên trước đó không? Vì đây là những triệu chứng của bệnh đường hô hấp trước đó. Suyễn là vấn đề của người bệnh phẫu thuật. Suyễn có thể xuất hiện khi lo sợ, mùi…Cũng có thể gây khó thở cho người bệnh [1]. + Khám: Tần số nhip thở, kiểu thở, nghe phổi, PaO2 [1]. - Tim mạch: + Hỏi: Người bệnh có tiền sử về cao huyết áp, đau thắt ngực, suy tim, bệnh tim bẩm sinh, mổ tim. Cũng cần có những thông tin về bác sỹ đang điều trị, thuốc tim mạch đang sử dụng [1]. + Khám: Đánh giá mạch, huyết áp, da niêm mạc, tình trạng chảy máu, đo điện tim giúp phát hiện bất thường trên điện tim, nghe tim [1]. - Tình trạng về bài tiết tiêu hóa : + Tiêu hóa: Bệnh nhân UTBT thường bị căng chướng bụng dưới khiến cho bệnh nhân cảm thấy khó chịu không có cảm giác muốn ăn. Vì vậy cần nhận định mức độ căng chướng bụng nhiều hay ít? Có ăn được nhiều không hay không ăn được ? + Bài tiết : có phù không, có tiểu buốt, tiểu đục không? - Hệ thần kinh: liệt, tê bì, vận động hết tầm các khớp? Sinh dục, nội tiết: Có gì bất thường như ra máu âm đạo không? Có đau bụng dưới không? Ngày mổ có đúng ngày ra hành kinh không? - Cơ xương khớp: đau mỏi cơ? khớp? - Hệ da: có mẩn ngứa, mụn nhọt, có lở loét?, bệnh ngoài da khác? 11 - Vệ sinh: đầu tóc, móng tay, móng chân…? - Tham khảo hồ sơ bệnh án: + Chẩn đoán chuyên khoa: xét nghiệm giải phẫu bệnh lý, giai đoạn bệnh. + Chụp MRI, CT scanner + Các xét nghiệm cận lâm sàng: huyết học, sinh hóa, (nằm trong giới hạn bình thường). 2.2.2. Chẩn đoán điều dƣỡng Một số chẩn đoán điều dưỡng có thể gặp ở bệnh nhân trước mổ UTBT: - Tâm lý lo lắng liên quan đến tình hình bệnh tật. Kêt quả mong đợi: người bệnh bớt lo lắng, yên tâm chuẩn bị đi mổ. - Từ chối phẫu thuật liên quan đến người bệnh chưa được tư vấn kịp thời về bệnh Kết quả mong đợi: bệnh nhân chấp nhận phẫu thuật sau khi được nghe tư vấn về bệnh . - Chuẩn bị mổ không tốt liên quan đến người bệnh không tuân thủ theo đúng hướng dẫn của nhân viên y tế . Kết quả mong đợi: bệnh nhân tuân thủ đúng theo hướng dẫn của nhân viên y tế. - Suy nhược cơ thể liên quan đến người bệnh chướng bụng, chán ăn. Kết quả mong đợi: bệnh nhân được nâng cao thể trạng trước khi phẫu thuật. 2.2.3. Lập kế hoạch chăm sóc Từ những nhận định, chẩn đoán ở trên sẽ giúp người điều dưỡng đưa ra được những kế hoạch cụ thể cho từng bệnh nhân, trong trường hợp mọi chỉ số, thông tin của người bệnh không có gì bất thường, người điều dưỡng sẽ tiến hành các công việc chuẩn bị mổ cho bệnh nhân: Giải quyết vấn đề tâm lý cho ngƣời bệnh trƣớc phẫu thuật[1] - Cung cấp thông tin về cuộc mổ cho người bệnh và thân nhân người bệnh. - Hướng dẫn người bệnh cách tập thở sâu, ho, thư giãn, vận động trước mổ để sau mổ họ biết và tự chăm sóc tốt hơn. - Thông tin cho người bệnh biết các việc cần làm trước mổ. - Với bệnh nhân có khả năng phải làm hậu môn nhân tạo thì ta phải chuẩn bị 12 tâm lý cho người bệnh. - Một vấn đề khó khăn với bệnh nhân nữa là bệnh nhân phải hóa trị sau khi phẫu thuật do vậy không những đòi hỏi người điều dưỡng phải biết được tình hình kinh tế của người bệnh mà còn phải hết sức khéo léo để làm công tác tư tưởng trước cho người bệnh. Các chuẩn bị cơ bản trƣớc mổ: - Theo dõi dấu hiệu sinh tồn: ngày hôm trước và sang hôm đi mổ. - Ký giấy kam kết mổ. - Vệ sinh vùng mổ và cạo lông bộ phận sinh dục. - Hướng dẫn chế độ ăn uống trước mổ. - Cởi bỏ tư trang người bệnh. - Can thiệp y lệnh trước mổ nếu có. 2.2.4. Thực hiện kế hoạch chăm sóc Cần ghi rõ giờ thực hiện các hoạt động chăm sóc. Các hoạt động chăm sóc cần được tiến hành theo thứ tự ưu tiên trong kế hoạch chăm sóc. Giải quyết vấn đề tâm lý cho ngƣời bệnh trƣớc phẫu thuật[1]: - Cung cấp thông tin cuộc mổ cho người bệnh và thân nhân người bệnh về : Mục đích của cuộc mổ, khoảng thời gian của cuộc phẫu thuật, thời gian hồi phục sau mổ, nơi chuyển người bệnh đến sau mổ, thông tin về nhóm chăm sóc sau mổ và những chăm sóc thường quy. - Hướng dẫn người bệnh cách tập thở sâu, ho, thư giãn , vận động trước mổ để sau mổ họ biết và tự chăm sóc tốt hơn. - Thông tin cho người bệnh biết cần tắm , thụt tháo, ngừng ăn uống trước mổ. - Với bệnh nhân có khả năng phải làm hậu môn nhân tạo(HMNT) thì ta phải chuẩn bị tâm lý cho người bệnh. Cho người bệnh tiếp xúc với những người mang HMNT, cho người bệnh tham gia vào câu lạc bộ những người mang HMNT, cung cấp sách báo về cách hướng dẫn người bệnh cách chăm sóc hậu môn nhân tạo cũng như thông tin về những khó khăn khi có HMNT. - Một vấn đề khó khăn với bệnh nhân nữa là bệnh nhân phải hóa trị sau khi phẫu thuật do vậy không những đòi hỏi người điều dưỡng phải biết được tình hình 13 kinh tế của người bệnh mà còn phải hết sức khéo léo để làm công tác tư tưởng trước cho người bệnh. Các chuẩn bị cơ bản trƣớc mổ: - Đo dấu hiệu sinh tồn vào ngày hôm trước và sáng hôm mổ nếu có bất thường phải báo lại bác sỹ ngay. - Cho người bệnh ký giấy cam kết mổ trên tinh thần tự nguyện và ưng thuận mổ. Đồng thời người bệnh phải được giải thích về tình hình bệnh tật trước khi ký giấy kam kết. - Cạo lông bộ phận sinh dục, rửa âm đạo (cao lông bộ phận sinh dục cần sử dụng bằng dụng cụ cạo râu để không làm sước da vùng cạo). - Hướng dẫn người bệnh ăn ít thức ăn có chất xơ trước 2 ngày phẫu thuật. Chiều trước hôm phẫu thuật ăn cháo, uống sữa. Tối nhịn ăn hoàn toàn đến sáng hôm phẫu thuật. - Cởi bỏ tư trang người bệnh: Ngày trước mổ hướng dẫn người bệnh cởi bỏ tư trang ở nhà hoặc để lại cho người nhà giữ. Đồng thời thao răng giả cho bệnh nhân nếu có. - Can thiệp y lệnh. + Thực hiện thụt tháo vào tối hôm trước mổ và thụt lại vào sáng ngày hôm sau. + Hoặc hướng dẫn người bệnh uống thuốc làm sạch đường tiêu hóa từ tối hôm trước. + Cho người bệnh uống thuốc an thần tối hôm mổ. Ảnh 1.3. Hướn dẫn n ườ bện uốn t uốc trước mổ 14