Tài liệu Tính tích cực trong hoạt động học tập của học viên trường cao đẳng cảnh sát nhân dân ii.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Duyên TÍNH TÍCH CỰC TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC VIÊN TRƯỜNG CAO ĐẲNG CẢNH SÁT NHÂN DÂN II LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Nguyễn Thị Duyên TÍNH TÍCH CỰC TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA HỌC VIÊN TRƯỜNG CAO ĐẲNG CẢNH SÁT NHÂN DÂN II Chuyên ngành: Tâm lí học Mã số : 8310401 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÍ HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN VĂN PHƯƠNG Thành phố Hồ Chí Minh - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Học viên Nguyễn Thị Duyên LỜI CÁM ƠN Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là những thầy cô khoa Tâm lý học và những thầy cô đã tận tình giảng dạy cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trường. Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Nguyễn Văn Phương, người thầy kính mến đã hết lòng quan tâm, giúp đỡ và hướng dẫn nghiên cứu giúp tôi hoàn thành luận văn. Tôi chân thành cảm ơn quý thầy cô phòng Sau đại học đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học và thực hiện luận văn. Đồng thời, tôi cũng xin cảm ơn các đồng chí Ban giám hiệu, lãnh đạo các khoa, phòng, bộ môn và học viên của Trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II đã tạo điều kiện cho tôi học tập và điều tra khảo sát để hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô trong hội đồng chấm luận văn đã cho tôi những đóng góp quý báu để hoàn chỉnh luận văn. Học viên Nguyễn Thị Duyên MỤC LỤC Lời cam đoan Lời cám ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. Lý luận về tính tích cực trong hoạt động học tập ............................... 5 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 5 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài ................................................. 5 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam ................................................... 9 1.2. Các khái niệm cơ bản .................................................................................... 13 1.2.1. Tính tích cực .......................................................................................... 13 1.2.3. Tính tích cực trong hoạt động học tập ................................................... 27 1.3. Tính tích cực trong hoạt động học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân .......................................................................................................... 35 1.3.1. Đặc điểm tâm lý của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân ..... 35 1.3.2. Nội dung tính tích cực trong hoạt động học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân ................................................................................... 41 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến tính tích cực trong hoạt động học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân .................................................................... 42 1.4.1. Nhóm các yếu tố chủ quan ..................................................................... 42 1.4.2. Nhóm các yếu tố khách quan ................................................................. 43 Tiểu kết chương 1................................................................................................. 46 Chương 2. Tính tích cực trong hoạt động học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II .................................................................................... 47 2.1. Tổ chức nghiên cứu ....................................................................................... 47 2.1.1. Giới thiệu trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II ................................. 47 2.1.2. Vài nét về khách thể nghiên cứu ............................................................ 48 2.1.3. Quá trình nghiên cứu ............................................................................. 49 2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng tính tích cực của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II ............................................................................................. 54 2.2.1. Biểu hiện nhận thức của tính tích cực học tập ....................................... 54 2.2.2. Biểu hiện thái độ của tính tích cực học tập ............................................ 63 2.2.3. Biểu hiện hành động của tính tích cực học tập ...................................... 78 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II .................................................................................... 92 2.3.1. Các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II ............................................................ 92 2.3.2. Các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II ............................................................ 96 2.4. Một số biện pháp nâng cao tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II .................................................................................. 100 2.4.1. Nâng cao nhận thức của học viên về việc cần thiết phát huy tính tích cực trong quá trình học tập ................................................................................... 100 2.4.2. Khuyến khích, tổ chức cho học viên thực hiện xây dựng cho bản thân phương pháp học tập phù hợp........................................................................ 101 2.4.3. Nâng cao nhận thức của giảng viên về việc cần thiết phát huy tính tích cực của học viên trong quá trình học tập ....................................................... 102 2.4.4. Thực hiện đổi mới, nâng cao chất lượng sử dụng các phương pháp giảng dạy .................................................................................................................. 103 2.4.5. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá .................................................... 104 2.4.6. Đảm bảo các điều kiện nhằm phát huy tính tích cực học tập của học viên ........................................................................................................................ 104 Tiểu kết chương 2............................................................................................... 106 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................... 110 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CAND : Công an nhân dân CSND : Cảnh sát nhân dân ĐLC : Độ lệch chuẩn ĐTB : Điểm trung bình NXB : Nhà xuất bản DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Mô tả khách thể nghiên cứu Bảng 2.2. Nhận thức về vai trò của tính tích cực đối với kết quả học tập giữa nhóm học viên và giảng viên Bảng 2.3. Nhận thức về ý nghĩa của tính tích cực học tập đối với học viên giữa nhóm học viên và giảng viên Bảng 2.4. Nhận thức về vai trò của tính tích cực đối với kết quả học tập giữa nhóm học viên trung cấp và học viên cao đẳng Bảng 2.5. Nhận thức về ý nghĩa của tính tích cực học tập giữa nhóm học viên trung cấp và học viên cao đẳng Bảng 2.6. Nhận thức về vai trò của tính tích cực đối với kết quả học tập giữa nhóm học viên nam và học viên nữ Bảng 2.7. Nhận thức về ý nghĩa của tính tích cực học tập giữa nhóm học viên nam và học viên nữ Bảng 2.8. Nhu cầu mong muốn tìm hiểu để mở rộng tri thức, nâng cao kết quả học tập của học viên giữa nhóm học viên và giảng viên Bảng 2.9. Mong muốn tìm hiểu để mở rộng tri thức, nâng cao kết quả học tập giữa nhóm học viên trung cấp và học viên cao đẳng Bảng 2.10. Mong muốn tìm hiểu để mở rộng tri thức, nâng cao kết quả học tập giữa nhóm học viên nam và học viên nữ Bảng 2.11. Ba lý do thúc đẩy việc học tập nhiều nhất giữa nhóm học viên và giảng viên Bảng 2.12. Ba lý do thúc đẩy việc học tập nhiều nhất giữa nhóm học viên trung cấp và học viên cao đẳng Bảng 2.13. Lý do thúc đẩy việc học tập nhiều nhất giữa nhóm học viên nam và học viên nữ Bảng 2.14. Những tâm trạng trải qua trong quá trình học tập của học viên giữa nhóm học viên và giảng viên Bảng 2.15. Những tâm trạng trải qua trong quá trình học tập của học viên giữa nhóm học viên trung cấp và học viên cao đẳng Bảng 2.16. Những tâm trạng trải qua trong quá trình học tập giữa nhóm học viên nam và học viên nữ Bảng 2.17. Thái độ học tập của học viên giữa nhóm học viên và giảng viên Bảng 2.18. Thái độ học tập của học viên giữa nhóm học viên trung cấp và học viên cao đẳng Bảng 2.19. Thái độ học tập của học viên nam và nữ Bảng 2.20. Biểu hiện hành động học tập trên lớp của học viên theo nhận định định của học viên và giảng viên quan sát Bảng 2.21. Biểu hiện hành động học tập trên lớp của học viên giữa nhóm học viên trung cấp và học viên cao đẳng Bảng 2.22. Biểu hiện hành động học tập trên lớp của học viên theo giới tính Bảng 2.23. Thời gian dành cho việc tự học ngoài giờ học trên lớp của học viên Bảng 2.24. Thời gian dành cho việc tự học ngoài giờ học trên lớp của học viên theo hệ đào tạo Bảng 2.25. Thời gian dành cho việc tự học ngoài giờ học trên lớp của học viên theo hệ giới tính Bảng 2.26. Kết quả trung bình học tập năm I Bảng 2.27. Kết quả trung bình học tập năm II (H02S) Bảng 2.28. Môn học tích cực nhất Bảng 2.29. Lý do tích cực học tập Bảng 2.30. Môn học chưa tích cực Bảng 2.31. Lý do chưa tích cực học tập Bảng 2.32. Các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên (học viên tự đánh giá) Bảng 2.33. Các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên (giảng viên đánh giá) Bảng 2.34. Các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên Bảng 2.35. Các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên (học viên tự đánh giá) Bảng 2.36. Các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên (giảng viên đánh giá) Bảng 2.37. Các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Công an nhân dân (CAND) là lực lượng vũ trang nhân dân trọng yếu, tin cậy của Đảng Cộng sản Việt Nam, vũ khí sắc bén của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là lực lượng nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đấu tranh phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật về an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, góp phần đắc lực cho sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Để hoàn thành nhiệm vụ vẻ vang đó, lực lượng Công an nhân dân phải không ngừng xây dựng và phát triển theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại. Do vậy, công tác xây dựng lực lượng, phát triển nguồn lực Công an nhân dân có vị trí then chốt nhằm mục đích củng cố, phát triển hoàn thiện về mọi mặt từ năng lực đến phẩm chất của người Công an nhân dân. Đào tạo đội ngũ cán bộ, chiến sĩ đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo đảm an ninh trật tự của đất nước là một trong những nhiệm vụ chính trị đặc biệt quan trọng của ngành Công an, trong đó không thể thiếu vai trò của các trường CAND trên toàn quốc. Để đáp ứng yêu cầu giáo dục, đào tạo mà ngành Công an đã giao phó, từng trường phải phát huy vai trò của mình trong từng lĩnh vực, chuyên môn mà ngành đã phân công. Hoạt động học tập là hoạt động cơ bản, thiết yếu trong các trường CAND nhằm cung cấp cho học viên những kiến thức, kỹ năng cần thiết ở các khối môn học cơ sở và các môn học chuyên ngành về phòng, chống các tội phạm cụ thể. Trong hoạt động dạy và học, học viên muốn đạt kết quả cao thì học viên phải tích cực, nỗ lực, chủ động tìm tòi, khám phá kiến thức trong hoạt động học tập. Điều đó có nghĩa là học viên phải có biểu hiện học tập tích cực, chủ động học tập có hiệu quả. Do đó, nâng cao tính tích cực học tập của học viên có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả của quá trình đào tạo, tức là làm sao nâng cao được biểu hiện tâm lý tính tích cực học tập nảy sinh, hình thành và bộc lộ trong các giờ học để từ đó điều khiển, huy động và kích thích khả năng học tập của học viên trong các giờ học đó. 2 Trong thực tiễn đã có rất nhiều các đề tài nghiên cứu về tính tích cực như tính tích cực học tập môn Tâm lý học đại cương, tính tích cực học tập “Những nguyên lý cơ bản Chủ nghĩa Mác - Lênin”, những tích cực nhận thức nhận thức của trẻ 4-5 tuổi… nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu về tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II (CSND II). Xuất phát từ vị trí, vai trò, nhiệm vụ của lực lượng CAND trong tình hình mới và nhiệm vụ chiến lược xây dựng lực lượng CAND “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại” thì việc nghiên cứu tính tích cực trong hoạt động học tập của học viên vừa mang tính lý luận vừa mang tính thực tiễn. Với tất cả những lý do trên, tôi lựa chọn vấn đề “Tính tích cực trong hoạt động học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân II” làm đề tài luận văn Thạc sĩ Tâm lý học của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Khảo sát thực trạng tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng CSND II, đề xuất một số biện pháp góp phần nâng cao tính tích cực học tập cho học viên ở trường Cao đẳng CSND II. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Tính tích cực trong hoạt động học tập của học viên trường Cao đẳng CSND II. 3.2. Khách thể nghiên cứu Khách thể chính là học viên trường Cao đẳng CSND II. Khách thể bổ trợ là giảng viên của trường Cao đẳng CSND II 4. Giả thuyết khoa học Tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng CSND II đạt mức trung bình. Tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng CSND II chịu ảnh hưởng của yếu tố chủ quan và khách quan, trong đó yếu tố có ảnh hưởng nhiều nhất là yếu tố chủ quan. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 3 - Tìm hiểu, tổng hợp các vấn đề lý luận cơ bản có liên quan đến đề tài như: học tập, tính tích cực học tập, tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát. - Khảo sát thực trạng về tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng CSND II. - Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng CSND II. 6. Giới hạn đề tài 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Nghiên cứu tính tích cực học tập biểu hiện qua: - Nhận thức về học tập: mục tiêu đào tạo, nhiệm vụ, phương pháp học tập… - Thái độ trong học tập trên lớp - Hành động học tập: tự học, kết quả học tập… 6.2. Giới hạn về khách thể nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu chính là học viên hệ Cao đẳng chính quy các khóa: H02S (2014 - 2017) và H03S (2015 - 2018), và học viên hệ Trung cấp chính quy K22S (2015-2017) của trường Cao đẳng CSND II. - Khách thể nghiên cứu bổ trợ là giảng viên trường Cao đẳng CSND II. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Đọc, phân loại, dịch, phân tích, tổng hợp các tài liệu như sách, báo, tạp chí, luận văn, luận án… các tài liệu cần thiết phục vụ cho việc nghiên cứu nhằm xây dựng cơ sở lý luận về tính tích cực trong hoạt động học tập của học viên trường Cao đẳng Cảnh sát nhân dân. 7.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Mục đích: Khảo sát ý kiến của học viên nhằm đánh giá thực trạng tính tích cựa học tập của học viên trường Cao đẳng CSND II. Nội dung bảng hỏi: - Biểu hiện nhận thức của tính tích cực học tập - Biểu hiện thái độ của tính tích cực học tập 4 - Biểu hiện hành động của tính tích cực học tập - Các yếu tố ảnh hưởng đến tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng CSND II. Cách tiến hành, gồm hai giai đoạn: - Giai đoạn 1: Thiết kế bảng hỏi mở để lấy ý kiến của học viên, giảng viên về vấn đề nghiên cứu nhằm xây dựng tiêu chí cho bảng hỏi. - Giai đoạn 2: Hoàn thiện bảng hỏi và phát đến khách thể trên mẫu nghiên cứu đã chọn. Hướng dẫn khách thể nghiên cứu cách thức trả lời và nhận lại phiếu đã hoàn thành. 7.3. Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn trực tiếp học viên, giảng viên để thu thập thông tin như biểu hiện tích tích cực học tập, các yếu tố ảnh hưởng đến tính tích cực học tập, các biện pháp nâng cao tính tích cực học tập của học viên trường Cao đẳng CSND II. 7.4. Phương pháp quan sát Dự giờ một số tiết học, thảo luận, thực hành… và quan sát những giờ tự học của học viên (có biên bản quan sát) nhằm phát hiện, thu thập thêm những biểu hiện thể hiện tính tích cực học tập trong giờ học như nhận thức, thái độ, hành động của học viên trường Cao đẳng CSND II. 7.5. Phương pháp xử lý số liệu Sử dụng phần mềm SPSS for Window phiên bản 11.5 để xử lý các số liệu điều tra khảo sát. 8. Dự kiến cấu trúc của đề tài Cấu trúc của đề tài dự kiến bao gồm: phần mở đầu, chương 1, chương 2, phần kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục. 5 CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN VỀ TÍNH TÍCH CỰC TRONG HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Tính tích cực, tính tích cực trong hoạt động học tập từ lâu đã trở thành đề tài nghiên cứu khá hấp dẫn đối với nhiều nhà khoa học giáo dục - tâm lý trên thế giới. Các nhà khoa học đã tiếp cận nhiều phương diện khác nhau về tính tích cực, và chính vì vậy tạo ra cách nhìn sự đa dạng trong vấn đề này. 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài Thứ nhất, là nhóm tác giả nghiên cứu về tính tích cực, tính tích cực học tập và các thành phần của tính tích cực học tập, đó là: - Khi nghiên cứu về tính tích cực học tập - nhận thức các tác giả L.X.Vưgôtxki, X.L.Rubinstein, A.N.Lêônchiep, P.Ia.Galperin và J.Piaget cho rằng: Dựa trên quan điểm cá nhân luôn hoạt động, không có hoạt động thì cá nhân không tồn tại trong môi trường tự nhiên và xã hội xung quanh mình. Chỉ có trong hoạt động thì tính tích cực cũng như tâm lý, ý thức của con người mới bộc lộ, nảy sinh, hình thành và phát triển. X.L.Rubinxtein khẳng định “bất kỳ hoạt động nào của con người cũng xuất phát từ chỗ nó là như một cá nhân, như một chủ thể của hoạt động đó” (Ruđich. P.A, 1980). Học là một hoạt động, một hành vi tích cực chứ không chỉ là tiếp nhận, có động cơ cá nhân chứ không phải không có sự khác biệt cá nhân, do xã hội quy định chứ không phải nội sinh và phụ thuộc cao độ vào phương pháp. Hoạt động học tập là một hoạt động tích cực. Bởi “sự khác biệt cơ bản giữa các quá trình thích nghi theo đúng nghĩa của nó và các quá trình tiếp thu, lĩnh hội là ở chỗ quá trình thích nghi sinh vật là quá trình “thay đổi” các thuộc tính của loài và năng lực của cơ thể và hành vi loài của cơ thể. Quá trình tiếp thu hay lĩnh hội thì khác. Đó là quá trình mang lại kết quả là cá thể “tái tạo” lại được những năng lực và chức năng người đã hình thành trong quá trình lịch sử.” Muốn học sinh, sinh viên chuyển tri thức nhân loại thành kiến thức của bản thân thì người thầy phải tổ chức cho sinh viên tích cực tham gia vào hoạt động (Phạm Minh Hạc, 1978&Lêonchiev.A.N,1998). 6 - Dựa vào các tư tưởng trên các nhà Tâm lý học, Giáo dục học G.I.Sukina, Nizamov.R.A, L.Aristôva, B.P.Exipop, I.I.Rodak … (Liên xô) đã nghiên cứu bản chất tính tích cực nhận thức, mối quan hệ giữa tính tích cực và tính độc lập nhận thức, phân loại tính tích cực nhận thức…(Aristôva.L, 1968 & Exi Pốp P.B, 1971& Nizamốp R.A, 1972 & Sukina.G.I, 1973) - Các nhà Tâm lý học, Giáo dục học phương tây tiếp thu thành tựu nghiên cứu sinh lý học, triết học, tâm lý học macxit đã coi học là một hoạt động. Trong tác phẩm “Dạy trẻ học” của mình, Robert Fisher đã giới thiệu công trình nghiên cứu 10 chiến lược dạy học. Xuất phát từ quan điểm “những người học thành công không chỉ giàu kiến thức mà họ còn biết phải học thế nào”; mục đích của công trình là làm cho người học có tư duy để học tập có hiệu quả. Tác giả đã trình bày khung hình cho một chính sách học tập tích cực cho học sinh, sinh viên. Đó là “1. Tư duy để học; 2. Đặt câu hỏi; 3. Lập kế hoạch; 4. Thảo luận; 5. Vẽ sơ đồ nhận thức; 6. Tư duy đa hướng; 7. Học tập hợp tác; 8. Kèm cặp; 9. Kiểm điểm; 10. Tạo nên một cộng đồng học tập”. Tác giả đã nêu lên các cách thức học tập hiệu quả và một hệ thống bài tập để học sinh, sinh viên bộc lộ, hình thành, phát triển các cách thức học tập đó, một thành phần của hoạt động học tập, đó là hành động tích cực lĩnh hội tri thức, kỹ năng, kỹ xảo của nhân loại chuyển thành tâm lý, ý thức của bản thân (Robert Fisher, 2003). - Carrol.E.Jzard trong tác phẩm “Những cảm xúc của người” đã công bố công trình nghiên cứu về hệ thống thái độ của con người - thành phần không thể thiếu của tính tích cực của con người, bởi “có thể phán đoán vị trí xã hội trên bậc thang văn minh theo mức độ phổ biến tính tò mò trong các thành viên của nó, rằng sự phát triển và sự sụp đổ của các nền văn minh có liên quan ở mức độ nào đó, đến những bộ óc vĩ đại của những nền văn minh này theo đuổi khát vọng khái quát lý luận và tìm kiếm cái mới, chứ không phải là suy ngẫm những thành tựu của quá khứ” (Carroll E.Jzard, 1992). Tác giả đã trình bày ảnh hưởng chi phối của cảm xúc với ý thức, mức độ phát triển cao của tính tích cực. Tác giả còn nghiên cứu sâu sắc thành phần tâm lý quan trọng của tính tích cực của con người mà biểu hiện từ mức độ thấp là “tính tò mò” và ở mức độ cao là “khao khát nghiên cứu”, khao khát khám phá 7 cũng như tính lựa chọn trong tri giác và chú ý …Trong tác phẩm này tác giả đã tiếp thu thành tựu của các tác giả nghiên cứu về các hiện tượng trên một cách có chọn lọc, có phê phán như Freud, Tomkins, Murphy, Mc Dougall, Berlyne, Shand…(Carroll E.Jzard, 1992) - Các nhà Tâm lý học ở Đức như H.Hipsơ, M. Forvec, S. Franz… cũng đã nghiên cứu về thái độ, thái độ học tập và các biểu hiện của nó một cách công phu, cụ thể. Đặc biệt nghiên cứu của S.Franz về những biểu hiện thái độ học tập tích cực đã được công nhận và sử dụng rộng rãi đó là: 1/ trên lớp chú ý nghe giảng; 2/ học bài và làm bài đầy đủ; 3/ cố gắng vươn lên học được nhiều; 4/ không vội vàng phản ứng tiêu cực nếu có chỗ nào chưa hiểu hoặc không nhất trí với bài giảng; 5/ đảm bảo kỷ luật để học tốt; 6/ cố gắng đạt thành tích học tập tốt và nâng cao thành tích học tập của mình một cách trung thực; 7/ thích độc lập thực hiện nhiệm vụ học tập; 8/ hăng hái nhiệt tình trong giờ thảo luận và chữa bài tập; 9/ hoàn thành nhiệm vụ học tập một cách nghiêm túc; 10/ giữ gìn tài liệu học tập cẩn thận (Trần Hiệp, 1997 & Trần Hiệp và Đỗ Long, 1991 & Đào Lan Hương, 1999). Thứ hai, các tác giả nghiên cứu về vấn đề hình thành tính tích cực và tính tích cực học tập của học sinh, sinh viên: - V.B.Kôminxkaia cùng các đồng nghiệp đã tìm hiểu mối quan hệ giữa tính tích cực nhận thức và dạy học. Tính tích cực của trẻ phụ thuộc vào mức độ kiến thức. Càng hiểu biết về thế giới xung quanh và càng nắm vững các kỹ năng, kỹ xảo bao nhiêu thì trẻ càng tích cực và chủ động sáng tạo bấy nhiêu. Do đó nhà sư phạm phải biết kích thích lòng say mê hoạt động, ham hiểu biết, tính tích cực, tính sáng tạo của trẻ. - V.Ôcôn trong cuốn “Những cơ sở của việc dạy học nêu vấn đề” cho rằng tính tích cực là lòng mong muốn hành động được nảy sinh một cách không chủ định và gây nên những biểu hiện bên ngoài hoặc bên trong của sự hoạt động. Chủ thể đã ý thức được mục đích hành động (Ôkôn V, 1976). - K.Đ .Usinxki, nhà giáo dục Nga đề cập tới tính tích cực độc lập trong quá trình dạy học như là “Cơ sở vững chắc cho mọi sự học tập có hiệu quả” (Phạm Khắc Chương, 1997). 8 - G.Pôlia, trong cuốn “Sáng tạo toán học” 1977, Iu.K.Babanxki 1981, I.F.Kharlamôp trong cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào” đã cho rằng tính tích cực là trạng thái hoạt động của chủ thể (Babanxki Iu.K, 1981 & Kharlamốp I.F, 1979). - Geoffrey Petty (1988), “Dạy và học ngày nay”, NXB Stanley Thornes Anh Quốc. Cuốn sách có 4 phần, trong đó, tác giả dành riêng phần đầu tiên để nói về nhu cầu thực tế và tình cảm của người học. Ở phần này, tác giả đi sâu vào phân tích các cách học, các trường phái về học: 1. Học là một quá trình tích cực và xây dựng ý nghĩa; 2. Trường phái hành vi: Khen thưởng và tạo động cơ; 3. Học tập có tính xã hội: có cái học mà không phải dạy. Dù theo trường phái nào, muốn nâng cao chất lượng dạy và học, cần phải nghiên cứu, tìm hiểu về động cơ học tập, từ đó có những biện pháp khen ngợi hay phê bình đúng mức và đúng lúc, tạo ra mối quan hệ thầy trò tích cực, có các cơ hội bình đẳng giữa giáo viên và sinh viên. - Thomas J.Lasley II (University of Dayton), “Các chiến lược để dạy học có hiệu quả”, tài liệu tham khảo nội bộ. Cuốn sách là một sự đúc kết tỉ mỉ, công phu và sinh động về khoa học dạy học và các kỹ năng kỹ thuật của dạy học. Tuy nhiên, dạy và học là hai mặt của một vấn đề. Khi tác giả phân tích về việc dạy, qua các ví dụ cụ thể, chúng ta còn thấy đằng sau nó là thái độ và hành vi tiếp nhận bài giảng của sinh viên. Một giáo viên có kỹ năng, kỹ thuật dạy học tốt sẽ làm cho sinh viên trở nên tích cực. Các hoạt động giảng dạy cũng như kiến thức chuyên môn của giáo viên do đó sẽ có ảnh hưởng rất lớn tới tính tích cực trong học tập của sinh viên. Như vậy, các nhà Giáo dục học và Tâm lý học đều cho rằng tính tích cực của học sinh là sự huy động các chức năng tâm lý ở mức độ cao nhằm nhận thức và cải tạo thế giới đồng thời cũng nhận thức và cải tạo chính bản thân mình. Tính tích cực học tập của học sinh chỉ có thể được nảy sinh, hình thành và phát triển trong hoạt động, và bằng hoạt động. Chính vì vậy, người học cần phải tự chiếm lĩnh và khám phá ra tri thức, từ đó tự rèn luyện, hoàn thiện bản thân dưới sự dẫn dắt, hướng dẫn của giáo viên. 9 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam Thứ nhất, những tác giả nghiên cứu về tính tích cực, tính tích cực học tập và các thành phần của tính tích cực: - Các nhà Tâm lý học Việt Nam như Phạm Minh Hạc, Phạm Tất Dong, Nguyễn Quang Uẩn, Trần Trọng Thuỷ, Hồ Ngọc Đại, Trần Hữu Luyến, Nguyễn Kế Hào, Bùi Văn Huệ, Ngô Công Hoàn… tiếp cận quan điểm duy vật biện chứng và hoạt động đều coi nhân cách là chủ thể có ý thức. Tính tích cực là một thuộc tính của nhân cách. Tính tích cực của nhân cách bao gồm các thành tố tâm lý như nhu cầu, động cơ, hứng thú, niềm tin, lý tưởng. Các thành tố tâm lý này của tính tích cực luôn tác động qua lại lẫn nhau, được thể hiện ở những hoạt động muôn màu, muôn vẻ và đa dạng nhằm biến đổi, cải tạo, thế giới xung quanh, cải tạo bản thân con người, cải tạo những đặc trưng tâm lý của mình (Phạm Minh Hạc,1996 & Nguyễn Kế Hào, 1994 & Bùi Văn Huệ, 1997 & Vũ Trọng Rỹ, 1978 & Nguyễn Quang Uẩn, et al., 1997). - Tác giả Nguyễn Ánh Tuyết cho rằng “hoạt động bao giờ cũng do chủ thể tiến hành. Đó chính là con người đang hoạt động. Tính chủ thể bao hàm trước hết tính tích cực. Đây cũng là đặc tính chung của sự sống và đến con người tính tích cực phát triển tới đỉnh cao thành tính chủ động, say mê, nhiệt tình. Con người là chủ thể hoạt động, đồng thời con người càng tích cực hoạt động tính chủ thể càng phát triển cao và do đó con người sẽ dần dần hoàn thiện”. Như vậy tác giả đã vạch ra được mối liên hệ chặt chẽ giữa tính tích cực với hoạt động của con người (Nguyễn Ánh Tuyết, 1999). - Tác giả Hoàng Đức Nhuận và Lê Đức Phúc khi nghiên cứu thực trạng thái độ học tập của học sinh cũng đã nêu ra các chỉ số như chú ý, hăng hái tham gia vào mọi hình thức của hoạt động học tập, hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao, đọc thêm và làm các bài tập khác, vận dụng hay chuyển tải những gì đã học vào thực tế, hình thành và phát triển các quan hệ với thầy, với bạn nhằm mục đích giúp bản thân học tập tốt hơn. Có thể nói các tác giả đã thành công trong quá trình nghiên cứu thái độ học tập – một thành phần không thể thiếu của tính tích cực học tập của học sinh bởi khi học sinh có thái độ học tập đúng đắn thì các em mới tích cực tìm ra các cách 10 thức tối ưu để lĩnh hội tri thức từ đó mới chuyển thành tâm lý, ý thức của bản thân một cách có hiệu quả (Hoàng Đức Nhuận và Lê Đức Phúc, 1996). - Luận án PTS của Nguyễn Xuân Thức với đề tài “Nghiên cứu tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong hoạt động vui chơi” đã rất thành công trong việc chỉ ra cơ sở lý luận về tính tích cực nói chung và tính tích cực học tập của học sinh nói riêng. Về mặt thực tiễn tác giả đã đi sâu nghiên cứu tính tích cực giao tiếp của trẻ em mẫu giáo trong hoạt động vui chơi (Nguyễn Xuân Thức, 1997). - Luận án Tiến sĩ Tâm lí học của Đào Lan Hương với đề tài “Nghiên cứu sự tự đánh giá phù hợp về thái độ học toán của sinh viên Cao đẳng Sư phạm Hà Nội” cũng đã nghiên cứu lý luận và thực tiễn về thái độ học tập tích cực của sinh viên (một thành phần rất quan trọng trong tính tích cực học tập của sinh viên) (Đào Lan Hương, 1999). Thứ hai, những tác giả nghiên cứu về vấn đề hình thành tính tích cực và tính tích cực học tập của học sinh, sinh viên: - Tác giả Phạm Thị Diệu Vân trong công trình “Làm cho học sinh tích cực chủ động và độc lập sáng tạo trong giờ lên lớp” cho rằng tính tích cực học tập không chỉ thể hiện trong các mặt quan sát, chú ý, tư duy, trí nhớ mà phải căn cứ vào cường độ, độ sâu, nhịp điệu của những hoạt động đó trong một thời gian nhất định (Phạm Thị Diệu Vân, 1964). - Tác giả Nguyễn Ngọc Bảo: Khi công bố các công trình nghiên cứu của mình về “khái niệm tính tích cực, tính độc lập nhận thức và mối liên hệ giữa chúng” (Nguyễn Ngọc Bảo, 1995, 1991, 1983) đã đề cập tới tính tích cực và tính tích cực nhận thức dưới góc độ Triết học và Tâm lý học. Theo tác giả, tính tích cực nhận thức là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể thông qua sự huy động ở mức độ cao của các chức năng tâm lý nhằm giải quyết những vấn đề nhận thức. Nó vừa là mục đích học tập vừa là phương tiện vừa là điều kiện để đạt mục đích, vừa là kết quả của học tập. Nó là sản phẩm hoạt động cá nhân. - Tác giả Đặng Vũ Hoạt cho rằng tính tích cực nhận thức biểu hiện ở chỗ huy động ở mức độ cao các chức năng tâm lý, đặc biệt chức năng tư duy.Trong đó sự kết 11 hợp thống nhất giữa các yếu tố tâm lý nhận thức với các yếu tố tình cảm, ý chí càng linh hoạt bao nhiêu thì ở người học tính tích cực càng cao bấy nhiêu (Đặng Vũ Hoạt). - Tác giả Vũ Văn Tảo đã nêu lên nhiều ý kiến mới về quan hệ giữa học và dạy, về công nghệ kiểm tra, về cách học có hiệu quả, về cách dạy thông minh. Cách học có hiệu quả có thể tóm tắt là Học - Hỏi - Hiểu - Hành (4H). Tác giả đã phân tích kỹ công nghệ này và người giảng viên có thể chuyển giao được nếu nghiên cứu kỹ từ đó hướng dẫn cho sinh viên có cách học tốt nhất (Vũ Văn Tảo và Trần Văn Hà, 1996 & Vũ Văn Tảo, 2000). - Tác giả Nghiêm Đình Vì trong bài “tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học theo hướng “hoạt động hoá người học”” đã nhấn mạnh việc đi sâu nghiên cứu và vận dụng phương pháp dạy học theo quan điểm lấy học sinh, sinh viên làm trung tâm. - Tác giả Trần Bá Hoành, Lê Tràng Định, Phó Đức Hoà giới thiệu công trình nghiên cứu “áp dụng dạy học tích cực trong môn Tâm lý – Giáo dục học” đã giới thiệu cơ sở lý luận, thực nghiệm, qui trình áp dụng dạy học tích cực ở nhà trường Phổ thông cũng như Đại học. Trong đó các tác giả nêu lên khái niệm tính tích cực nhận thức trên cơ sở tiếp thu quan niệm của Kharlamôp. Các tác giả coi “hứng thú và tự giác là hai yếu tố tâm lý tạo nên tính tích cực”. Theo các tác giả tính tích cực là phẩm chất vốn có của con người và được biểu hiện trong hoạt động. Tính tích cực học tập là sự gắng sức cao trong hoạt động học tập mà chủ yếu trong hoạt động nhận thức (Trần Bá Hoành, 2000, 1991 & Trần Bá Hoành, et al., 2003). Trong tác phẩm này các tác giả đã nêu đặc trưng phương pháp dạy học tích cực, tình hình dạy và học tích cực ở trường sư phạm hiện nay. - Tác giả Thái Duy Tuyên đã tìm hiểu về tính hai mặt của tính tích cực (mặt tự phát và mặt tự giác), về nội dung, biểu hiện, nguyên nhân, mức độ biểu hiện của tính tích cực học tập cũng như vấn đề phát huy tính tích cực học tập của học sinh (Thái Duy Tuyên, 1999, 1996). - Luận án Tiến sĩ của tác giả Đỗ Thị Coỏng “Nghiên cứu tính tích cực học tập môn tâm lý học của sinh viên đại học Sư phạm Hải Phòng”. Tác giả cho rằng tính tích cực học tập môn Tâm lý học của sinh viên chịu sự chi phối của nhiều yếu tố, chủ quan và khách quan, trong đó yếu tố chủ quan là quyết định trực tiếp đến tính