Ch¬ng I:
C¬ së lý luËn qu¶n lý nhµ níc vÒ
xuÊt khÈu thuû s¶n
1. Kh¸i niÖm chung vÒ qu¶n lý Nhµ níc vÒ xuÊt khÈu thñy s¶n
1.1. Kh¸i niÖm qu¶n lý Nhµ nøíc:
Qu¶n lý Nhµ níc lµ mét qu¸ tr×nh, trong ®ã c¸c c¬ quan cña hÖ thèng bé
m¸y quyÒn lùc cña mét quèc gia cÊp Trung ¬ng ®Õn cÊp c¬ së (ë ViÖt Nam lµ
cÊp x·, phêng) thùc hiÖn c¸c t¸c ®éng vµo ®èi tîng lµ: hÖ thèng c¸c tæ chøc
kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x· héi, c¸c ®oµn thÓ vµ c¸c hé gia ®×nh
trong x· héi b»ng c¸c c«ng cô hµnh chÝnh, (c¸c chØ thÞ, nghÞ quyÕt, quyÕt
®Þnh) vµ c¸c biÖn ph¸p phi hµnh chÝnh(sö dông c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch
kinh tÕ, c¸c ch¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn…) nh»m ®¹t ®îc tíi môc tiªu ph¸t
triÓn ®îc ®Þnh s½n thÓ hiÖn qua c¸c chñ tr¬ng, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn
vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i trêng).
1.2. C¸c yÕu tè cÊu thµnh c¶u qu¶n lý nhµ níc
1.2.1. Chñ thÓ qu¶n lý Nhµ níc:
Chñ thÓ qu¶n lý nhµ níc lµ Nhµ níc céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt
Nam, bao gåm c¸c yÕu tè:
- HÖ thèng tæ chøc bé m¸y chÝnh quyÒn tõ Trung ¬ng ®Õn c¬ së, ®îc h×nh
thµnh theo nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh do ph¸p luËt quy ®Þnh bao gåm c¸c c¬ quan
häach ®Þnh chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt, kÕ ho¹ch vµ c¸c c¬ quan thùc thi
kÕ ho¹ch, ph¸p luËt.
- C¸c c¬ chÕ, nguyªn t¾c vµ chÕ ®é häat ®éng cña bé m¸y chÝnh quyÒn.
- Nguån nh©n lùc c¶u bé m¸y c«ng quyÒn, bao gåm c¸c c«ng chøc, viªn
chøc, nh÷ng ngêi thõa hµnh c«ng vô vµ nh÷ng ngêi phôc vô cho c¸c häat ®éng
kh¸c nhau cña c¸c c¬ quan, bé phËn cña bé m¸y c«ng quyÒn trong qu¸ tr×nh
thùc thi chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc.
1
1.2.2. C¸c ®èi tîng cña qu¶n lý Nhµ níc:
§èi tîng cña qu¶n lý nhµ níc lµ nh÷ng hµnh vi cña c¸c tæ chøc, bao gåm:
- C¸c tæ chøc kinh tÕ häat ®éng v× môc tiªu lîi nhuËn (doanh nghiÖp nhµ
níc, doanh nghiÖp t nh©n; c¸c c«ng ty, Tæng c«ng ty; c¸c hé kinh doanh).
- C¸c tæ chøc, doanh nghiÖp häat ®éng trong lÜnh vùc dÞch vô c«ng t¸c vµ
c¸c tæ chøc häat ®éng kh«ng v× lîi nhuËn (c¸c doanh nghiÖp nhµ níc, doanh
nghiÖp t nh©n, trêng häc, c¬ së y tÕ, c¸c tæ chøc tõ thiÖn…).
- C¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ häat ®éng v× sù ph¸t biÓu cña céng ®ång x·
héi.
1.2.3. C¸c c«ng cô chñ yÕu cña ChÝnh phñ:
- HÖ thèng ph¸p luËt vµ bé m¸y thùc thi ph¸p luËt.
- C¸c c«ng cô tµi chÝnh tiÒn tÖ (tµi khãa, ng©n hµng trung ¬ng vµ thuÕ).
- HÖ thèng kinh tÕ n«ng nghiÖp (Doanh nghiÖp n«ng nghiÖp.....)
1.2.4. C¸c c«ng cô ®Ó thùc hiÖn qu¶n lý nhµ níc:
§Ó thùc hiÖn viÖc qu¶n lý Nhµ nø¬c sö dông hÖ thèng c¸c läai c«ng cô
gåm ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vµ c«ng cô kh¸c, cô thÓ lµ:
- HÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt do Nhµ níc ban hµnh.
- HÖ thèng v¨n b¶n vÒ chÕ ®é, chÝnh s¸ch do c¸c c¬ quan c«ng quyÒn
trong bé m¸y nhµ nø¬c ban hµnh theo thÈm quyÒn cña m×nh theo Ph¸p luËt
quy ®Þnh.
Yªu cÇu cña viÖc x©y dùng hÖ thèng ph¸p lô©t lµ b¶o vÖ vµ mang l¹i lîi
Ých tèi ®a cho c¶ Nhµ nø¬c vµ c¸c ®èi tîng bÞ qu¶n lý (c¸c tæ chøc kinh tÕ , tæ
chøc x· héi, doanh nghiÖp, hé gia ®×nh…)
Yªu cÇu cña viÖc x©y dùng, ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ x· héi
lµ ph¶i thóc ®Èy t¹o ra sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ, m«i trêng tù
nhiªn vµ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa x· héi mang b¶n s¨c d©n téc. C¸c chÝnh s¸ch kinh
tÕ gåm cã: chÝnh s¸ch ®Êt ®ai; chÝnh s¸ch ®Çu t; chÝnh s¸ch tÝn dông, tµi chÝnh;
chÝnh s¸ch khoa häc, c«ng nghÖ; chÝnh s¸ch thÞ trêng; chÝnh s¸ch b¶o hiÓm rñi
ro kinh doanh …C¸c chÝnh s¸ch x· héi gåm: chÝnh s¸ch viÖc lµm vµ thu nhËp
2
d©n c; chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi; chÝnh s¸ch gi¸o dôc ®µo t¹o; chÝnh s¸ch
xãa ®ãi gi¶m nghÌo…
2. Tæ chøc bé m¸y qu¶n lý Nhµ níc ngµnh thñy s¶n:
2.1. VÒ chøc n¨ng:
Víi t c¸ch lµ mét c¬ quan cña ChÝnh phñ, Bé Thñy s¶n thùc hiÖn chøc
n¨ng qu¶n lý nhµ níc vÒ thñy s¶n, bao gåm:
- Qu¶n lý nhµ níc ®èi víi c¸c häat ®éng nu«i trång, khai th¸c, chÕ biÕn,
b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nguån lîi thñy s¶n trong néi ®Þa vµ trªn biÓn trong ph¹m
vi c¶ níc.
- Qu¶n lý nhµ nø¬c c¸c dÞch vô c«ng vµ thùc hiÖn ®¹i diÖn chñ së h÷u
phÇn vèn cña Nhµ nø¬c t¹i doanh nghiÖp cã vèn nhµ níc thuéc Bé qu¶n lý
theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
2.2. VÒ nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n:
- Tr×nh chÝnh phñ, Thñ tíng ChÝnh phñ c¸c dù ¸n luËt, ph¸p lÖnh vµ c¸c
dù th¶o v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña ChÝnh phñ, Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ
thñy s¶n.
- Tr×nh ChÝnh phñ, Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ chiÕn lîc, quy häach ph¸t
triÓn, kÕ ho¹ch dµi h¹n, n¨m n¨m vµ hµng n¨m vÒ thñy s¶n vµ c¸c ch¬ng tr×nh,
dù ¸n quan träng cña Bé.
- Ban hµnh c¸c quy ®Þnh, chØ thÞ, th«ng t, thuéc ph¹m vi qu¶n lý nhµ níc
cña Bé.
- ChØ ®¹o, híng dÉn, kiÓm tra vµ chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c v¨nb ¶n
quy ph¹m ph¸p luËt, chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ®· ®îc phª duyÖt thuéc
ph¹m vi qu¶n lý nhµ níc cña Bé; th«ng tin, tuyªn truyÒn, phæ biÕn, gi¸o dôc
ph¸p luËt vÒ thñy s¶n.
- Qu¶n lý nhµ níc vÒ nu«i trång thñy s¶n bao gåm c¸c häat ®éng: X¸c
®Þnh quy häach, kÕ häach nu«i trång thñy s¶n; quy ®Þnh viÖc xuÊt khÈu vµ
nhËp khÈu gièng thñy s¶n, di gièng, thuÇn hãa gièng; Thèng nhÊt qu¶n lý chÊt
lîng gièng x©y dùng vµ qu¶n lý hÖ thèng gièng; §¨ng ký gièng quèc gia;
Qu¶n lý tiªu chuÈn c¸c läai vËt t, hãa chÊt, chÕ phÈm sinh häc dïng trong nu«i
3
trång thñy s¶n; Phèi hîp víi c¸c Bé ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng kiÓm sãat ¶nh
hö¬ng cña thuèc b¶o vÖ thùc vËt, chÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ m«i trêng nu«i
trång thñy s¶n thoe quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
- Qu¶n lý nhµ níc vÒ khai th¸c thñy s¶n gåm:
Thèng nhÊt qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng khai th¸c thñy s¶n c¶u ngêi vµ ph¬ng
tiÖn trong nø¬c, níc ngoµi trong néi ®Þa vµ trªn vïng biÓn ViÖt Nam; ChØ ®¹o
viÖc thùc hiÖn khai th¸c thñy s¶n theo quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vµ c¸c quy ®Þnh
cña ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nguån lîi thñy s¶n; Qu¶n lý vµ ph©n cÊp
qu¶n lý ng trõ¬ng, b·i c¸; CÊp, thu håi giÊy phÐp khai th¸c thñy s¶n theo quy
®Þnh c¶u ph¸p luËt; Quy ®Þnh c¸c nghÒ, ph¬ng tiÖn, ®èi tîng vµ mïa vô khai
th¸c thñy s¶n; Thèng nhÊt qu¶n lý ®¨ng kiÓm ph¬ng tiÖn nghÒ c¸, ®¨ng ký,
kiÓm ®Þnh kü thuËt an toµn thiÕt bÞ ®ßi hái nghiªm ngÆt vÒ an toµn trong ngµnh
thñy s¶n nh: nåi , h¬i, b×nh chÞu ¸p lùc, thiÕt bÞ l¹nh, quy ®Þnh c¸c chøc danh
vµ tiªu chuÈn c¸c chøc danh thuyÒn viªn tÇu c¸, ®¨ng ký vµ cÊp sæ thuyÒn viªn
tµu c¸, cÊp b»ng thuyÒn trëng, m¸y trö¬ng tµu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
- Qu¶n lý nhµ níc vÒ chÕ biÕn thñy s¶n gåm:
Tæ chøc chØ ®¹o thùc hiÖn quy ho¹ch, kÕ ho¹ch c«ng nghiÖp chÕ biÕn
thñy s¶n. Quy ®Þnh ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tiªu chuÈn ký thuËt vµ vÖ sinh m«i trêng trong chÕ biÕn, b¶o qu¶n vµ vËn chuyÓn. Qu¶n lý chÊt lîng. An toµn vÖ
sinh thùc phÈm thñy s¶n xuÊt khÈu. Phèi hîp víi c¸c Bé liªn quan trong viÖc
ban hµnh cac quy ®Þnh vÒ qu¶n lý chÊt lîng, an toµn thùc phÈm thñy s¶n nhËp
khÈu vµ thùc phÈm thñy s¶n s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng trong nø¬c. X©y dùng, ban
hµnh c¸c tiªu chuÈn chÊt lîng s¶n phÈm thñy s¶n vµ híng dÉn, kiÓm tra viÖc
thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
- Qu¶n lý viÖc b¶o vÖ vµ phat triÓn nguån lîi thñy s¶n gåm c¸c c«ng viÖc:
Quy ®Þnh danh môc c¸c loµi thñy s¶n cÇn ®îc b¶o vÖ, cÇn ®îc t¸i t¹o; c¸c
biÖn ph¸p b¶o vÖ m«i trêng c¸c hÖ sinh th¸i thñy s¶n, b¶o tån quü gen, ®a
d¹ng hãa sinh häc thñy s¶n; phèi hîp víi Bé tµi nguyªn vµ M«i trêng vµ c¸c
Bé, ngµnh co liªn quan quy ®Þnh c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ m«i trêng, tµi nguyªn
níc cã liªn quan ®Õn m«i trêng sèng thñy s¶n; Quy ®Þnh vïng cÊm khai th¸c;
vïng c¹n h¹n chÕ khai th¸c, c¸c loµi thñy s¶n cÊm nhËp khÈu, xuÊt khÈu; Tæ
4
chøc ®iÒu tra, nghiªn cøu, ®¸nh gi¸, qu¶n lý vµ b¶o vÖ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng
nguån lîi thñy s¶n, qu¶n lý c¸c khu b¶o tån néi ®Þa, khu b¶o tån biÓn.
- Tr¸ch nhiÖm qu¶n lý, ph¸t triÓn c¸c häat ®éng dÞch vô hËu cÇn ngµnh
thñy s¶n gåm c¸c c«ng viÖc: Qu¶n lý, ph¸t triÓn c¬ khÝ thñy s¶n vµ hÖ
thèngc¶ng c¸, bÕn c¸theo quy ho¹ch ®îc cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt; Thèng
nhÊt qu¶n lý c¸c dÞch vô cho khai th¸c nu«i trßng vµ chÕ biÕn trªn biÓn.
- Tr¸ch nhiªm qu¶n lý, ph¸t triÓn th¬ng m¹i ngµnh thñy s¶n gåm c¸c
c«ng viÖc: Phèi hîp víi c¸c Bé liªn quan x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch th¬ng m¹i
ngµnh thñy s¶n ®Ó tr×nh Thñ tíng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh. Nghiªn cøu ph¸t triÓn
thÞ trêng, ph¸t triÓn c«ng t¸c th«ng tin thÞ trêng, xóc tiÕn th¬ng m¹i, hç trî c¸c
doanh nghiÖp s¶n xuÊt, kinh doanh thñy s¶n t×m kiÕm vµ më réng thÞ trêng.
- Tr¸ch nhiÖm tæ chøc vµ ph¸t triÓn c¸c häat ®éng khuyÕn ng, híng dÉn,
phæ biÕn th«ng tin vµ chuyÓn giao kü thuËt, c«ng nghÖ nu«i trång, ®¸nh b¾t,
chÕ biÕn, b¶o vÖ nguån lîi vµ m«i trêng c¸c hÖ sinh th¸i thñy s¶n.
- Tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi c¸c Bé, ngµnh, Uû ban nh©n d©n tØnh, thµnh
ph« trùc thuéc Trung ¬ng tæ chøc chØ ®¹o: c«ng t¸c phßng chèng lôt b·o; t×m
kiÕm cøu n¹n, an toµn ®i biÓn vµ b¶o hé lao ®éng trong ngµnh thñy s¶n; gi÷
g×n trËt tù an ninh quèc phßng trªn biÓn.
- Tr¸ch nhiÖm tæ chøc chØ ®¹o, thÈm ®Þnh, gi¸m ®Þnh, kiÓm tra vµ chÞu
tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c dù ¸n trong níc vµ c¸c dù ¸n cã
vèn ®Çu t níc ngßai vÒ thñy s¶n thuéc ph¹m vi qu¶n lý cña Bé.
- Thùc hiÖn hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc thñy s¶n theo quy ®Þnh cña
ph¸p luËt.
- Tr¸ch nhiÖm tæ chøc chØ ®¹o thùc hiÖn kÕ ho¹ch nghiªn cøu khoa häc,
øng dông tiÕn bé kü thuËt, c«ng nghÖ míi trong ngµnh thñy s¶n.
- Tr¸ch nhiÖm trong viÖc ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh, c¸c chñ tr¬ng, biÖn ph¸p
cô thÕ vµ chØ ®¹o thùc hiÖn c¬ chÕ häat ®éng cña c¸c tæ chøc dÞch vô c«ng
trong ngµnh thñy s¶n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; qu¶n lý vµ chØ ®¹o häat
®éng ®èi víi c¸c tæ chøc sù nghiÖp thuéc Bé.
5
- Tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nhiÖm vô, quyÒn h¹n cô thÓ thuéc quyÒn ®¹i
diÖn chñ së h÷u phÇn vèn cña Nhµ níc t¹i doanh nghiÖp cã vèn Nhµ níc thuéc
Bé qu¶n lý theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
- Tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ níc ®èi víi ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ
tËp thÕ vµ kinh tÕ t nh©n, c¸c héi vµ tæ chø phi ChÝnh phñ trong ngµnh thñy s¶n
thoe quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
- Tr¸ch nhiÖm thanh tra, kiÓm tra, gi¶i quyÕt c¸c khiÕu n¹i tè c¸o, chèng
tham nhòng, tiªu cùc vµ xö lý c¸c vi ph¹m trong ngµng thñy s¶n.
- Tr¸ch nhiÖm ra quyÕt ®Þnh vµ chØ ®¹o thùc hiÖn ch¬ng tr×nh c¸i c¸ch
hµnh chÝnh c¶u Nhµ níc ®· ®îc Thñ tíng ChÝnh phñ phª chuÈn.
- Tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tæ chøc bé m¸y, biªn chÕ, chØ ®¹o thùc hiÖn chÕ ®é
tiÒn l¬ng vµ c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®·i ngé, khen thëng, kû luËt ®èi víi c¸n
bé, c«ng chøc, viªn chøc nhµ níc thuéc ph¹m vi qu¶n lý cña Bé; ®µo t¹o , båi
dìng, x©y dùng ®éi ngò c¸n bé, c«ng chøc, viªn chøc nhµ níc trong ngµnh
thñy s¶n.
- Tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tµi chÝnh, tµi s¶n ®îc Nhµ níc giao vµ tæ chuc thùc
hiÖn ng©n s¸ch ®îc ph©n bæ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
2.3. Tæ chøc bé m¸y qu¶n lý nhµ níc cña Bé Thñy s¶n:
- C¸c tæ chøc gióp Bé trëng Bé Thñy s¶n thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý
nhµ níc ngµnh thñy s¶n:
+ Vô Nu«i trång thñy s¶n;
+Vô Kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ t nh©n;
+ Vô KÕ ho¹ch -Tµi chÝnh;
+Vô Khoa häc, c«ng nghÖ;
+Vô Hîp t¸c quèc tÕ;
+Vô Ph¸p chÕ;
+Vô Tæ chøc c¸n bé;
+Côc Khai th¸c vµ b¶o vÖ nguån lîi thñy s¶n;
+Côc Qu¶n lý chÊt lîng, an toµn vÖ sinh thó y thñy s¶n;
6
+Thanh tra Bé;
+V¨n phßng;
- C¸c tæ chøc sù nghiÖp thuéc Bé:
+ ViÖn Nghiªn cøu thñy s¶n;
+ViÖn kinh tÕ vµ quy ho¹ch thñy s¶n;
+ViÖn Nghiªn cøu nu«i trång Thñy s¶n I;
+ViÖn Nghiªn cøu nu«i trång Thñy s¶n II;
+Trung t©m Nghiªn cøu Thñy s¶n III;
+ Trung t©m KhuyÕn ng quèc gia;
+Trung t©m Tin häc;
+B¸o Thñy s¶n;
+ T¹p chÝ Thñy s¶n;
Bé Thñy s¶n ®· ban hµnh c¸c v¨n b¶n cô thÓ hãa chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ
quyÒn h¹n cña c¸c tæ chøc trªn ®©y ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc nµy cã
c¨n cø ph¸p lý häat ®éng.
Ở c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng , mét sè n¬i cã thµnh lËp Së
Thñy s¶n, chñ yÕu lµ ë nh÷ng ®Þa ph¬ng cã ngµnh thñy s¶n ph¸t triÓn m¹nh,
hoÆc cã tiÒm n¨ngph¸t triÓn nu«i trång, khai th¸c thñy s¶n; mét sè Bé khac
nh Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t, Bé Tµi chÝnh… ®Òu cã mét vô riªng thùc hiÖn qu¶n
lý nhµ níc vÒ lÜnh vùc chuyªn m«n cña Bé m×nh ®èi víi ngµnh thñy s¶n. B»ng
viÖc tæ chøc bé m¸y vµ thùc hiÖn phèi hîp häat ®éng gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý
nªu trªn, t¹o nªn tæng thÓ bé m¸y qu¶n lý nhµ nø¬c ®èi víi ngµnh thñy s¶n ë
níc ta.
3. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn qu¶n lý Nhµ nøoc ngµnh thñy s¶n
3.1. Ph¹m vi nguån lùc mÆt nø¬c tr¶i réng t¹o ra sù phøc t¹p ®èi víi c«ng
t¸c qu¶n lý nhµ níc ngµnh thñy s¶n:
YÕu tè nµy sinh ra do sù ph©n bè tù nhiªn c¸c dÞªn tÝch mÆt níc cã ®iÒu
kiÖn ph¸t triÓn thû s¶n rÊt ®a d¹ng vµ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng; quy m«
7
vÒ diÖn tÝch mÆt níc ë tõng vïng, tr÷ lîng níc trong mçi s«ng, hå, vïng mÆt
biÓn…rÊt kh¸c nhau. V× vËy, ®©y lµ yÕu tè t¹o ra sù phøc t¹p lín nhÊt ®èi víi
qu¶n lý nhµ níc c¸c häat ®éng thñy s¶n, thÓ hÞªn trªn c¸c mÆt sau:
- Qu¶n lý viÖc sö dông nguån níc mÆt kh«ng gièng nhau, kh«ng thÓ hoÆc
rÊt khã cã quy ®Þnh chung nhÊt vÒ c¸c ®iÒu kiÖn trong sö dông nguån níc
hùop lý cho tÊt c¶ c¸c vïng.
- Qu¶n lý c¸c qu¸ tr×nh t¸c ®éng g©y « nhiÔm nguån nøoc khã chÆt chÏ
do tÝnh tr¶i réng vµ nhiÒu chñ thÓ cïgn tham gia sö dông.
- TÝnh phï hîp vÒ sinh th¸i c¶u c¸c loµi thñy s¶n ®èi víi tõng vïng rÊt
kh¸c nhau, kh«ng cã c«ng thøc chung.
- T×nh tr¹ng biÕn ®éng vÒ m«i trêng tù nhiªn (b·o, lôt, h¹n rÊt kh¸c nhau)
do ®ã ¶nh hëng kh«ng gièng nhau tíi nguån níc cña tõng vïng).
3.2. TÝnh ®a d¹ng vÒc¸c nguån thñy s¶n(nhiÒu gièng, nhiÒu chñng loµi
thñy s¶n víi tÝnh sinh häc vµ yªu cÇu vÒ ®iÒu kiÖn sèng kh¸c nhau)
YÕu tè nµy g©y ra nh÷ng kho kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc ®èi víi
ngµnh thñy s¶n trªn c¸c mÆt sau:
- Khã x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn cô thÓ ®èi víi tõng loµi thñy s¶n ®îc phÐp
®a vµo s¶n xuÊt.
- Khã x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn nh»m h¹n chÕ t¸c ®éng xÊu ®ªn nguån níc
trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh nu«i trång thñy s¶n.
3.3. Ho¹t ®éng kinh tÕ thñy s¶n võa mang tÝnh t¹o nguån lîi( nu«i trång)
võa mang tÝnh khai th¸c (®¸nh b¾t). YÕu tè nµy ®ßi hái c«ng t¸c qu¶n
lý nhµ níc ph¶i rÊt cô thÓ, chi tiÕt ®èi víi tõng läai häat ®éng.
- §èi víi häat ®éng nu«i trång: thùc hiÖn viÖc qu¶n lý nhµ níc ph¶i tr¶i
réng tõ kh©u s¶n xuÊt gièng; s¶n xuÊt th¬ng phÈm (thñy s¶n hµng hãa); ph¸t
triÓn c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu phôc vô cho c¸c häat ®éng nµy; qu¶n lý c¸c t¸c
®éng ¶nh hëng cña häat ®éng nu«i trång ®Õn nguån líi thñy s¶n vµ m«i trêng
níc.
- §èi víi c¸c häat ®éng khai th¸c (®¸nh b¾t) th× c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc
p¶hi ®iÒu chØnhc¸c häat ®éng ®ãng míi vµ c¶i hãan ph¬ng tiÖn ®¸nh b¾t;
8
ph¹m vi vµ quy m« khai th¸c; ®a ra nh÷ng quy ®Þnh rµng buéc ngêi tham gia
®¸nh b¾t thñy s¶n víi nghÜa vô b¶o vÖ c¸c nguån lîi thñy s¶n tù nhiªn.
3.4. Lao ®éng ngµnh thñy s¶n phÇn lín lµ bé phËn d©n c nghÌo, kiÕn thøc
vµ hiÓu biÕt kü thuËt nu«i trång còng nh ®¸nh b¾t h¹n chÕ, do ®ã
Nhµ níc ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®µo t¹o, tËp huÊn nh÷ng kiÕn thøc c¬
b¶n cho hä.
YÕu tè nµy ®ßi hái c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc ph¶i thùc hiÖn nh÷ng c«ng
viÖc sau:
- §a ra c¸c ®iÒu kiÖn vÒ tiªu chuÈn, kiÕn thøc ®èi víi nh÷ng ngêi tham
gia häat ®éng nu«i trång hoÆc ®¸nh b¾t.
- Tæ chøc c¸c líp ®µo t¹o chuyªn m«n vµ cÊp b»ng hoÆc chøng chØ cho
tõng läai häat ®éng víi c¸c tr×nh ®é chuyªn m«n kh¸c nhau.
- ThiÕt lËp c¸c ch¬ng tr×nh hç trî ngêi nghÌo trong nu«i trång vµ ®¸nh
b¾t thñy s¶n.
4. Môc tiªu vµ néi dung c¬ b¶n cña qu¶n lý nhµ níc vÒ xuÊt khÈu thñy
s¶n:
4.1. Môc tiªu cña qu¶n lý nhµ níc vÒ xuÊt khÈu thñy s¶n:
Môc tiªu cña qu¶n lý nhµ níc ®èi víi xuÊt khÈu thñy s¶n lµ ph¶i ph¸t huy
®îc c¸c thÕ m¹nh cña ngµnh, ®ã lµ sö dông cã hiÖu qu¶ cao nhÊt c¸c diÖn tÝch
mÆt níc s½n cã do thiªn nhiªn t¹o ra trong qu¸ tr×nh ®a vµo nu«i trång thñy
s¶n nh»m môc ®Ých kinh tÕ (s¶n xuÊt kinh doanh), (hoÆc b¶o tån nguån lîi tù
nhiªn). §èi víi diÖn tÝch mÆt níc sö dông vµo môc ®Ých kinh doanh th× qu¶n
lý nhµ níc cã môc tiªu t¹o ra khung ph¸p lý cã vao trß ®iÒu chØnh c¸c häat
®äng nu«i trång vµ ®¸nh b¾t sao cho ®¶m b¶o võa ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao võa
kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn m«i trêng thiªn nhiªn nh g©y « nhiÔm hä¨c lµm c¹n
kiÖt nguån níc dÉn ®Õn kh«ng thÓ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh bÒn v÷ng.
§èi víi diÖn tÝch mÆt níc sö dông vµo môc tiªu b¶o tån nguån lîi thñy s¶n th×
qu¶n lý nhµ níccã vai trß t¹o khung ph¸p lý ®iÒu chØnh c¸c häat ®éng cña con
ngêi sèng t¹i chç vµ nh÷ng ngêi tham quan, du lÞch ®îc hëng lîi mµ kh«ng
lµm cho c¸c nguån lîi thñy s¶n tù nhiªn bÞ mÊt ®i hoÆc bÞ tæn h¹i, ®ång thêi
t¹o c¸c ®iÒu kiÖn vÒ vËt chÊt, tinh thafn ®Ó kh«ng ngõng ph¸t triÓn c¸c nguån
lîi thñy s¶n ®· cã vµ ngµy mét ®a d¹ng h¬n.
9
4.2. Néi dung c¬ b¶n cña qu¶n lý nhµ níc vÒ xuÊt khÈu thñy s¶n:
4.2.1. Thùc hiÖn ph©n vïng qui ho¹ch nh»m ph©n bæ hîp lý nguån lùc
ngµnh thñy s¶n theo kh¶ n¨ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, sinh th¸i:
Mçi quèc gia cã c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®Æc thï t¹o ra tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t
triÓn ngµnh kinh tÕ thñy s¶n, ®ã lµ quy m« vÒ diÖn tÝch mÆt níc “néi ®Þa” vµ
diÖn tÝch mÆt níc biÓn cã kh¶ n¨ng nu«i trång hoÆc khai th¸c c¸c loµi thñy
s¶n. Trªn c¬ së ®iÒu kiÖn tù nhiªn, sinh th¸i ChÝnh phñ Nhµ níc cã vai trß
ph©n bæ nh÷ng diÖn tÝch mÆt níc cô thÓ vµo ph¸t triÓn thñy s¶n theo lîi thÕ tù
nhiªn, b¨ng viÖc thùc hiÖn c«ng t¸c quy ho¹ch vµ ph©n vïng ph¸t triÓn thñy
s¶n. §èi víi nu«i trång thñy s¶n, c«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn thñy s¶n ph¶i
dùa vµo viÖc ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng nguån lîi thñy s¶n hiÖn t¹i vµ cã thÓ ph¸t triÓn
h¬n trong t¬ng lai víi c¸c ®iÒu kiÖn vÒ kh¶ n¨ng, ®Æc ®iÓm nguån níc vµ läai
thñy s¶n thÝch hîp cã thÓ nu«i trång phï hîp, tõ ®ã ®a ra nh÷ng ®Þnh híng,
c¸c chØ b¸o vÒc¸c gièng thñy s¶n cã thÓ ®a vµo s¶n xuÊt, cã thÓ thuÇn chñng,
hoÆc cã thÓ nu«i kÕt hùop nhiÒu loµi thñy s¶n k¸hc nhau trªn cïng mét diÖn
tÝch, trªn mét vïng sinh th¸i.
§èi víi khai th¸c thñy s¸ng tù nhiªn (trªn c¸c vóng níc mÆt biÓn hoÆc
mÆt níc s«ng, hå cã diÖn tÝch lín) th× c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc ph¶i ®a ra ®îc
nh÷ng chØ b¸o vÒ kh¶ n¨ng cã thÓ khait h¸c tèi ®a trong kho¶ng thêi gian nhÊt
®Þnh (mét n¨m hoÆc mét sè n¨m), c¸c quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn, ®iÒu kiÖn ®îc
tham gia ®¸nh b¾t vµ nh÷ng nghÜa vô ph¶i tu©n thñ mµ Nhµ níc ®· ®a ra ®èi
víi nh÷gn ngêi tham gia ®¸nh b¾t thñy s¶n.
4.2.2. §Ò ra vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ, duy tr× vµ t¸i t¹o c¸c
nguån lîi thñy s¶n, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña ngµnh thñy s¶n:
§èi víi c¸c häat ®éng ®¸nh b¾t thñy s¶n tù nhiªn, ChÝnh phñ thùc hiÖn
quyÒn b¶o vÖ nguån lîi thñy s¶n th«ng qua viÖc:
- §a ra c¸c quy ®Þnh h¹n chÕ häat ®éng khai th¸c qu¸ møc dÉn ®Õn c¹n
kiÖt nguån lîi thñy s¶n trong thêi gian nhÊt ®Þnh hoÆc l©u dµi.
- §a ra c¸c quy ®Þnh cÊm ®¸nh b¾t thñy s¶n tù nhiªn b»ng c¸c ph¬ng tiÖn
vµ dông cô mang tÝnh hñy diÖt.
- §a ra nh÷ng tiªu chuÈn vÒ kÝch cì tõng lßai thñy s¶n hoÆc träng lîng
tèi thiÓu víi tõung c¸ thÓ thñy s¶n ®îc phÐp khai th¸c.
10
§èi víi häat ®éng nu«i trång thñy s¶n, ChÝnh phñ cã thÓ:
- §a ra c¸c quy ®Þnh h¹n chÕ vÒ sö dông nguån níc ®a vµo nu«i trång
nh»m kh«ng dÉn ®Õn lµm c¹n kiÖt tr÷ lîng níc.
- §a ra nh÷ng quy ®Þnh h¹n chÕ csc chÊt ®éc dÉn ®Õn g©y « nhiÔm tõ c¸c
häat ®éng nu«i trång.
4.2.3. Thùc hiÖn kiÓm tra c¸c häat ®éng nu«i trång vµ ®¸nh b¾t thñy s¶n
cña nh÷ng ngêi sèng vµ häat ®éng trong nghÒ thñy s¶n:
§èi víi häat ®éng ®¸nh b¾t thñy s¶n tù nhiªn , ChÝnh phñ cã thÓ thùc
hiÖn kiÓm tra , thanh tra trùc tiÕp c¸c qu¸ tr×nh ®¸nh b¾t, xö lý b»ng hµnh
chÝnh vµ kinh tes casc trêng hîp vi ph¹m quy ®Þnh ®èi víi c¸c häat ®éng ®¸nh
b¾t.
§èi víi häat ®éng nu«i trång, ChÝnh phñ cã thÓ tiÕn hµnh kiÓm tra viÖc
tu©n thñ nh÷gn quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ nguån níc, chèng « nhiÔm, chèng lµm c¹n
kiÖt…
4.2.4. T¹o dùng vµ ph¸t triÓn c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ trong lÜnh vùc
thñy s¶n:
Qu¶n lý nhµ níc trong lÜnh vùc nµy cã vai trß:
- T¹o lËp c¸c quan hÖ th¬ng m¹i, quan hÖ bu«n b¸n c¸c s¶n phÈm thñy
s¶n vµ quan hÖ trao ®æi víi c¸c níc nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu thñy s¶n.
- NhËp khÈu vµ phæ biÕn c¸c gièng thñy s¶n cã chÊt lîng cao vµo c¸c
häat ®éng nu«i trång thñy s¶n trong níc.
- Phèi hîp víi c¸c níc l©n cËn vµ trong khu vùc cïng ¶nh hëng ®Ó cïng
nhau thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p chugnv Ò b¶o vÖ, ph¸t triÓn c¸c nguån lîi thñy
s¶n, m«i trêng; Ph«i hîp víi c¸c níc l©n cËn vµ trong khu vùc cïng ¶nh hëng
thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p an toµn ®èi víi c¸c häat ®éng ®¸nh b¾t thñy s¶n trªn
biÓn vµ kh¶ n¨ng phßng chèng thiªn tai nh b·o, lèc…
11
Ch¬ng II:
ph©n tÝch thùc tÕ vÒ qu¶n lý nhµ níc ®èi víi
xuÊt khÈu thuû s¶n
1. Thùc tr¹ng xuÊt khÈu thuû s¶n.
Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam.
Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam t¨ng tõ 307,7 triÖu USD
n¨m 1992 lªn 2.199,6 triÖu USD n¨m 2003. Tû lÖ t¨ng trëng xuÊt khÈu trung
b×nh hµng n¨m thêi kú 1992 – 2003 lµ 20,4%, ®©y lµ tû lÑ t¨ng trëng kh¸ cao.
§Æc biÖt, n¨m 2000 tû lÖ t¨ng trëng ®¹t 57,5% chñ yÕu do xuÊt khÈu sang thÞ
trêng Mü t¨ng m¹nh víi tû lÖ t¨ng trëng 132%. Trong 7 th¸ng ®Çu n¨m 2004
t¨ng trëng xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam so víi cïng kú n¨m 2003 ®· ®¹t tû lÖ
thÊp nhÊt (0,7%) do t¸c ®éng cña vô kiÖn ph¸ gi¸ t«m vµo Mü, ngay tõ quý
I/2004 gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n vµo Mü ®· gi¶m 16,5% so víi
cïng kú.
B¶ng 1. Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam
§¬n vÞ : TriÖu USD
1992 1994
KN XK thuû s¶n
308 556
Tû lÖ t¨ng so víi n¨m 30,2
tríc (%)
Tû träng XK thñy s¶n 11,9 13,7
so víi tæng KNXK
(%)
Nguån: Tæng côc H¶i quan.
1996 1998 2000 2001 2002 2003
697 818 1479 1778 2023 2200
12,1 9,4
57,5 20,2 13,8 8,7
9,6
9,6
8,7
10,3
11,0
9,6
Trong sè c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña níc ta, thuû s¶n lu«n duy
tr× vÞ trÝ thø 3 vÒ kim ng¹ch tõ nhiÒu n¨m nay sau xuÊt khÈu dÇu th« vµ xuÊt
khÈu may mÆc vµ lµ mét tang nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng trëng xuÊt khÈu
cña c¶ níc. VÒ tû träng, kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n so víi tæng kim ng¹ch
xuÊt khÈu thuû s¶n c¶ níc dao ®éng tõ 8,2% ®Õn 13,7%. Nh vËy, tû träng xuÊt
khÈu thuû s¶n so víi tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu chung cña c¶ níc hÇu nh
kh«ng t¨ng trong giai ®o¹n 1992 – 2003, mÆc dï xuÊt khÈu thuû s¶n lu«n ®¹t
12
tèc ®é t¨ng trëng cao. §iÒu nµy cã thÓ lý gi¶i bëi sù gia t¨ng nhanh chãng
trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu chung cña c¶ nÒn kinh tÕ.
§Ó thÊy ®îc sù ph¸t triÓn trong xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam trong
nh÷ng n¨m qua cÇn xem xÐt vÞ trÝ vÒ kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt
Nam trªn thÞ trêng thuû s¶n thÕ giíi. XuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam ®· tõ
vÞ trÝ kh«ng ®¸ng kÓ (1992) v¬n lªn vÞ trÝ thø 9 (2001), thø 8 (2002) trªn thÕ
giíi. Tû träng cña ViÖt Nam trong tæng kim ngachj xuÊt khÈu thuû s¶n cña c¶
thÕ giíi ®· t¨ng lªn nhanh trong nh÷ng n¨m võa qua. NÕu nh 1992 tû träng
cña ViÖt Nam lµ 0,7% th× c¸c con sè ®ã lµ 1,2% (1994); 1,6% (1998); 3,2%
(2001).
Víi tiÒm n¨ng vÒ s¶n xuÊt thuû s¶n tr¶i réng trªn ph¹m vi c¶ níc, tham
gia vµo ho¹t ®éng xuÊt khÈu thuû s¶n ë níc ta hiÖn nay cã 34 tØnh vµ 3 tæng
c«ng ty Nhµ níc xuÊt khÈu thuû s¶n. Trong ®ã, kim ng¹ch xuÊt khÈu chñ yÕu
tËp trung vµo 9 tØnh vµ 1 tæng c«ng ty xuÊt khÈu víi møc kim ng¹ch xuÊt khÈu
cña mçi ®¬n vÞ hiÖn nay tõ 50 triÖu ®Õn gÇn 400triÖu USD/n¨m. Tû träng kim
ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c tØnh xuÊt khÈu chÝnh nh sau: Cµ Mau chiÕm 16%
tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n c¶ níc; Sãc Tr¨ng – 11,5%; Thµnh phè
Hå ChÝ Minh – 9,6%; B¹c Liªu – 7%; Kh¸nh Hoµ - 6,7%; Bµ RÞa – Vòng
Tµu – 4%; CÇn Th¬ - 3,8%; An Giang – 3,3%; Kiªn Giang – 2,9%; Tæng
c«ng ty Thuû s¶n ViÖt Nam
- 6%.
Nh vËy, 10 ®¬n vÞ nµy chiÕm 70,8% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ níc ®¬n vÞ tØnh xuÊt khÈu chñ yÕu ®Òu lµ c¸c tØnh phÝa Nam, trong ®ã cã 8 tØnh
thuéc §«ng Nam Bé vµ T©y Nam Bé.
Ph¸t triÓn mÆt hµng thuû s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n diÔn ra ®ång thêi víi
qu¸ tr×nh më réng c¸c mÆt hµng thuû s¶n xuÊt khÈu. C¸ch ®©y 18 n¨m, ViÖt
Nam hÇu nh cha xuÊt khÈu c¸, nhng ®Õn nay xuÊt khÈu c¸ ®· chiÕm vÞ trÝ thø 2
sau t«m. C¸c s¶n phÈm c¸ ®îc xuÊt khÈu hiÖn nay bao gåm: 1) Theo m«i trêng
sèng cã c¸ biÓn, c¸ níc lî, c¸ níc ngät díi c¸c d¹ng; 2) Theo d¹ng s¶n phÈm
chÕ biÕn cã c¸ t¬i, c¸ ®«ng l¹nh, c¸ kh«; 3) Theo qui c¸ch s¶n phÈm cã c¸
nguyªn con, c¸ philª, c¸ khóc… C¸c s¶n phÈm thuû s¶n xuÊt khÈu ®îc ®a
13
d¹ng ho¸ theo loµi, d¹ng vµ qui c¸ch s¶n phÈm phï hîp víi nhu cÇu nhiÒu vÎ
cña thÞ trêng.
VÒ c¬ cÊu kim ngachj xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam theo s¶n phÈm
®· cã sù biÕn ®æi lín trong thêi gian 2 thËp kû qua. NÕu nh n¨m 1986 kim
ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n hÇu hÕt lµ hµng ®«ng l¹nh, trong ®ã t«m chiÕm tíi
64%, c¸ hÇu nh cha cã th× ®Õn c¸c n¨m tõ 1998 ®Õn 2003 tuy t«m vÉn chiÕm
tû träng lín nhÊt nhng ®· gi¶m ®i mét c¸ch râ rÖt. Tû lÖ t«m xuÊt khÈu cßn
43,8% trong n¨m 2001 vµ 48,1% trong n¨m 2003, trong khi c¸ ®· chiÕm
11,4% n¨m 1998 råi 21,7% n¨m 2002. Bªn c¹nh ®ã, tû träng kim ng¹ch xuÊt
khÈu c¸c mÆt hµng thuû s¶n kh¸c ®· t¨ng tõ 15,3% n¨m 1998 lªn 22,9% n¨m
2003. C¬ cÊukim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n 6 th¸ng ®Çu 2004 tuy cha ph¶n
¸nh hÕt ®îc c¬ cÊu n¨m 2004, nhng xuÊt khÈu t«m gi¶m xuèng møc thÊp
(29,8%) chñ yÕu do vô kiÖn b¸n ph¸ gi¸ t«m vµo Mü. Tû träng c¸ xuÊt khÈu
cã xu híng t¨ng m¹nh vµo 6 th¸ng cuçi n¨m 2004.
14
B¶ng 2. C¬ cÊu kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n theo
mÆt hµng chñ yÕu.
§¬n vÞ: %
M· hµng
1998
1999
2000
2001
2002
2003
6
th¸ng
/2004
B¹ch tuéc ®«ng l¹nh 2,6
3,4
1,8
2,0
2,8
2,0
3,0
C¸ ®«ng l¹nh
11,4
12,1
12,8
15,8
21,7
20,6
14,6
C¸ kh«
2,1
1,5
1,3
2,3
2,2
1,0
2,3
Mùc ®«ng l¹nh
8,7
8,0
5,5
4,6
4,7
3,1
4,0
Mùc kh«
5,0
5,8
14,3
8,7
5,4
2,3
2,5
T«m ®«ng l¹nh
54,9
51,3
4,2
43,8
46,9
48,1
29,8
C¸c mÆt hµng kh¸c
15,3
17,9
20,1
22,8
16,3
22,9
43,8
Tæng sè
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Nguån: Bé Thuû s¶n
ChÊt lîng c¸c mÆt hµng thñy s¶n xuÊt khÈu c¶u ViÖt Nam ®· ®îc n©ng
lªn kh«ng ngõng vµ nhanh chãng ®îc chÊp nhËn ngµy cµng cao t¹i c¸c thÞ tr¬ng trªn thÕ giíi. ViÖc thÞ trêng EU, n¬i kh¾t khe vµo bËc nhÊt trªn thÕ giíi vÒ
vÊn ®Ò chÊt lîng thùc phÈm, chÊp nhËn hµng thuû s¶n ViÖt Nam ®· minh
chøng cho ®iÒu ®ã. NÕu nh tõ th¸ng 9/2001 ®Õn th¸ng 12/2002 ViÖt Nam cã
tíi 72 l« hµng thñy s¶n kh«ng ®¶m b¶o chÊt lîng bÞ Eu tiªu huû hoÆc tr¶ l¹i,
th× ®Õn n¨m 2003 chØ cßn l¹i 4 l« hµng. N¨m 1999, ViÖt Nam chØ cã 18 doanh
nghiÖp ®îc xuÊt khÈu thuû s¶n vµo EU, ®Õn nay ®· cã 153 doanh nghiÖp.
Hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam tõ chç bÞ EU ¸p dôgn biÖn ph¸p kiÓm tra 100%
l« hµng xuÊt khÈu, ®Õn nay ®· kh«ng cßn bÞ ¸p dông biÖn ph¸p nµy.
MÆc dï, chÊt lîng thuû s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· cã nhiÒu tiÕn béi
trong thêi gian qua, nhng ViÖt Nam vÉn cÇn ph¶i nç lùc h¬n n÷a ®Ó ®¸p øng
yªu cÇu vÒ chÊt lîng thuû s¶n cña c¸c níc ngËp khÈu ngµy cµng cao thªm, vµ
15
danh môc c¸c chÊt bÞ cÊm trong s¶n xuÊt thuû s¶n xuÊt khÈu sÏ ®îc bæ sung
thªm.
Ph¸t triÓn thÞ trêng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.
Tríc ®©y, thÞ trêng xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam cßn h¹n hÑp. §Õn
nay, ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu thuû s¶n ®Õn kho¶ng 70 níc trªn thÕ giãi. Trong
®ã c¸c thÞ trêng xuÊt khÈu thuû s¶n míi, thÞ trêng Mü cã ý nghÜa ®Æc biÖt
quan träng. Do thÞ trêng NhËt B¶n thêng chiÕm tû träng 50 – 60% kim ng¹ch
xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam, ®Õn nay chØ cßn díi % Mü ®· vît lªn thay
thÕ NhËt B¶n trë thµnh thÞ trêng xuÊt khÈu thuû s¶n lín nhÊt cña ViÖt Nam
vµo n¨m 2001 vµ chiÕm 3,4% kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam
vµo n¨m 2003. Trung Quèc tríc ®©y chØ chiÕm kho¶ng 2% kim ng¹ch xuÊt
khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam, ®· v¬n lªn ®øng thø 3 (sau NhËt, Mü) chiÕm
15% cµo n¨m 2000. Tuy vËy, vµo n¨m 2003 kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû ¶n cña
ViÖt Nam vµi Trung Quèc ®· sôt gi¶m m¹nh do dÞch viªm ®êng h« hÊp cÊp
(SARS) cµ cã sù thay ®æi vÒ c¬ chÕ nhËp khÇu thuû s¶n. ThÞ trêng ch©u ¢u
chiÕm tõ 7 – 10% vµ c¸c níc NICs nh Hµn Quèc, Hång K«ng, §µi Loan mçi
níc chiÕm kho¶ng 5%.
16
B¶ng 3. C¬ cÊu thÞ trêng xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam.
§¬n vÞ: TriÖu USD & %
1995
1998
KN
Tû lÖ
KN
NhËt B¶n
366,8
59,0
Mü
14,6
Trung Quèc
2001
Tû lÖ
2003
KN
Tû lÖ
KN
Tû lÖ
357,5 43,7
465,9
26,2
650,9
29,6
2,3
80,2
9,8
489,0
27,5
777,6
35,4
10,6
1,7
51,5
6,3
299,0
16,8
67,7
3,1
Hµn Quèc
11,4
1,8
10,7
1,3
110,0
6,2
139,1
6,3
Hång K«ng
73,6
11,8
85,9
10,5
94,4
5,3
102,8
4,7
§µi Loan
37,8
6,1
47,9
5,9
84,4
4,7
98,5
4,5
Ch©u ¢u
25,0
4,0
93,4
11,4
907
5,1
116,7
5,3
Singapo
29,2
4,7
23,1
2,8
234
1,3
29,8
1,4
Óc
11,7
1,9
15,1
1,9
24,7
1,4
51,8
2,4
Th¸i Lan
20,4
3,3
21,7
27
26,9
1,5
33,9
1,5
Níc kh¸c
20,3
3,3
31,0
3,8
69,1
3,9
130,8
5,9
Tæng sè
621,4
100,0 818,0 100,0 1777,5 100,0 2199,6 100,0
Nguån: Bé thuû s¶n.
Tû träng nhËp khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam trong tæng kim ng¹ch nhËp
khÈu thuû s¶n cña mét sè thÞ trêng chÝnh t¨m lªn kh¸ nhanh trong nh÷ng n¨m
võa qua vµ ®· kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ trÝ cña ViÖt Nam trong viÖc cung cÊp thuû
s¶n cho c¸c thÞ trêng nµy.
B¶ng 4. Tû träng nhËp khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam trong tæng kim
ng¹ch nhËp khÈu thuû s¶n cña mét sè thÞ trêng chÝnh
§¬n vÞ: %
1995
1998
17
2001
NhËt B¶n
2,1
2,8
3,0
Mü
0,2
0,9
4,5
Ch©u ¢u
0,1
0,4
0,4
Trung Quèc
1,1
5,2
24,5
Hång K«ng
4,0
5,3
5,5
Nguån: Niªn gi¸m thèng kª
Theo sè liÖu b¶ng 11 cho thÊy, tû träng nhËp khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam
t¹i thÞ trêng NhËt B¶n ®· t¨ng tõ 2,1% (1995) lªn 3,0% (2001), t¬ng tù t¹i thÞ
trêng EU còng t¨ng tõ 0,1% lªn 0,4%. §Æc biÖt, t¹i c¸c thÞ trêng Trung Quèc
vµ thÞ trêng Mü tû träng nhËp khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam ®· t¨ng lªn nhanh
chãng trong thêi ký 1995 – 2001.
TÝnh c¹nh tranh trªn mét sè thÞ trêng nhËp khÈu thuû s¶n chÝnh cña ViÖt
Nam hiÖn nay:
Khi xuÊt khÈu thuû s¶n sang c¸c thÞ trêng, ViÖt Nam kh«ng chØ c¹nh
tranh víi c¸c níc xuÊt khÈu thuû s¶n vµo c¸c thÞ trêng ®ã mµ cßn ph¶i ®èi mÆt
víi c¸c nhµ cung cÊp thuû s¶n néi ®Þa vµ c¸c quio ®Þnh ngÆt nghÌo t¹i chÝnh
thÞ trêng ®ã. Trong sè c¸c thÞ trêng xuÊt khÈu tuû s¶n chÝnh cña ViÖt Nam, c¸c
thÞ trêng ®¸nh lu ý bao gåm:
* ThÞ trêng NhËt B¶n
Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña thÞ trêng NhËt B¶n lµ:
+ Kh¶ n¨ng tù cung cÊp thuû s¶n cña NhËt B¶n gi¶m xuèng m¹nh lµm
cho nhu cÇu nhËp khÈu thuû s¶n cña níc nµy t¨ng lªn nhanh. Tû lÖ nhËp khÈu
tæng nhu cÇu cña mÆt hµng nµy ë NhËt B¶n lµ: 28% (1990), 41% (1995), 47%
(2000). NhËp khÈu thuû s¶n vµo níc nµy cao nhÊt thÕ giíi.
+ C¸c c«ng cô, chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt nhËp khÈu cña NhËt B¶n phøc t¹p vµo
bËc nhÊt thÕ giíi bao gåm hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch thuÕ vµ c«ng cô phi thuÕ
quan. ChØ riªng hÖ thèng tiªu chuÈn ®èi víi hµng nhËp khÈu thuéc lÜnh vùc phi
thuÕ quan ®· bao gåm hµng lo¹t c¸c hÖ thèng tiªu chuÈn, c¸c luËt rÊt chi tiÕt.
+ HÖ thèng ph©n phèi thuû s¶n ë NhËt B¶n t¬ng ®èi phøc t¹p, cång kÒnh,
cÇn huy ®éng nhiÒu nh©n c«ng, dÉn tíi chi phÝ lu th«ng cao, gi¸ c¶ ®¾t ®á.
18
+ Ngêi tiªu dïng NhËt B¶n rÊt quan t©m ®Õn chÊt lîng thùc phÈm (h¬ng
vÞ, ®é t¬i míi, an toµn vÖ sinh, xuÊt xø,…), hä rÊt coi träng c¸c tiªu chuÈn cña
NhËt B¶n.
C¸c níc c¹nh tranh xuÊt khÈu chÝnh víi ViÖt Nam:
HiÖn nay, c¸c ®èi thñ c¹nh tranh chÝnh cña ViÖt Nam t¹i thÞ trêng nµy lµ
In®«nªxia, Ên §é, Th¸i Lan. Trong ®ã, Th¸i Lan ®· kh«ng cßn vÞ trÝ ®Çu vÒ
xuÊt khÈu t«m vµo NhËt B¶n do tËp trung qu¸ møc vµo thi trêng Mü, thay vµo
®ã In®«nªxia ®· v¬n lªn vÞ trÝ sè 1 vµo n¨ 2000. Trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 2004
xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam vµo NhËt B¶n t¨ng 33% so víi cïng kú n¨m
2003 chñ yÕu do s¶n phÈm t«m cña ViÖt Nam ®ang dÇn chiÕm thÕ chñ ®éng
tríc s¶n phÈm lo¹i nµy cña In®«nªxia. Bªn c¹nh ®ã, c¸c s¶n phÈm c¸ da tron
cua ViÖt Nam còng ®· cã vÞ thÕ míi t¹i thÞ trêng NhËt B¶n.
*ThÞ trêng EU
Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña thÞ trêng EU lµ:
+ NhËp khÈu thuû s¶n vµo thÞ trêng ch©u ¢u ®· b·o hoµ trong mét sè
n¨m gÇn ®©y, tuy vËy ®©y lµ khu vùc nhËp khÈu tuû s¶n rÊt lín (gÊp 2 lÇn NhËt
B¶n).
+ C¸c c«ng cô, chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt nhËp khÈu thùc phÈm vµo EU vµo
lo¹i kh¾t khe nhÊt thÕ giíi. EU rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò m«i trêng liªn quan
®Õn thùc phÈm; kiÓm so¸t chÆt chÏ vµ xö ph¹t nghiªm ®èi víi hµng thùc phÈm
nhËp khÈu kh«ng ®¶m b¶o an toµn vÖ sinh thùc phÈm.
+ HÖ thèng ph©n phèi thuû s¶n cña Ch©u ¢u tËp trung vµo c¸c trung t©m
th¬ng m¹i, trung t©m b¸n lÎ, siªu thÞ vµ c¸c c«ng ty nhËp khÈu. ViÖc giao dÞch
bu«n b·n chñ yÕu th«ng qua trô së chÝnh vµ v¨n phßng trung t©m chø kh«ng
ph¶i trùc tiÕp víi c¸c cöa hµng ®Þa ph¬ng.
+ ViÖc th©m nhËp hµng thuû s¶n vµo EU rÊt khã kh¨n do rµo c¶n an toµn
vÖ sinh thùc phÈm.
C¸c níc c¹nh tranh xuÊt khÈu chÝnh víi ViÖt Nam:
C¸c ®èi thñ c¹nh tranh chÝnh cña ViÖt Nam t¹i thÞ trêng EU lµ Ecua®o,
Th¸i Lan, Achentina, B¨ngle®Ðt. Ngaßi ra, c¸c nguån s¶n xuÊt t«m vµ c¸ trong
khu vùc thÞ trêng nµy còng lµ ®èi thñ c¹nh tranh m¹nh cña ViÖt Nam. Víi sù
19
c«ng nhËn cña EU vÒ chÊt lîng thuû s¶n cña ViÖt Nam hiÖn nay, kh«ng nh÷ng
søc c¹nh tranh cña ViÖt Nam t¹i thÞ trêng nµy t¨ng lªn mµ c¸c thÞ trêng kh¸c
còng trë nªn dÔ dµng h¬n ®èi víi s¶n phÈm thuû s¶n cña ViÖt Nam.
*ThÞ trêng Mü
Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña thÞ trêng Mü:
+ NhËp khÈu thuû s¶n vµo Mü lín thø hai thÕ giíi (nÕu tÝnh theo níc) vµ
t¨ng trëng nhËp khÈu thuû s¶n hµng n¨m vµo níc nµy kh¸ cao (4 – 9%).
+ HÖ thèng c¸c qui ®Þnh, luËt lÖ ®iÒu tiÕt nhËp khÈu còng kh¸ nhiÒu vµ
phøc t¹p, viÖc tranh chÊp th¬g m¹i gi÷a c¸c níc ®ang ph¸t triÓn víi phÝa Mü
vÒ xuÊt khÈu thuû s¶n vµo Mü thêng hay x¶y ra. Tuy nhiªn, c¸c qui ®Þnh m«i
trêng cña Mü kh«ng kh¾t khe nh thÞ trêng EU.
+ HÖ thèng ph©n phèi thuû s¶n cña Mü rÊt hiÖn ®¹i, tiÖn lîi, trong ®ã cã
c¸c hÖ thèng cung øng nhµ hµng, hÖ thèng cung øng cho c¸c c¬ së ¨n uèng
c«ng céng ë c¸c trêng häc, c¸c chî b¸n c¸ cho hé gia ®×nh. Ho¹t ®éng qu¶ng
c¸o ë Mü rÊt hiÖu qu¶.
+ Ngêi tiªu dïng ë Mü thuéc nhiÒu tÇng líp rÊt ph©n biÖt vÒ v¨n ho¸ vµ
thu nhËp nªn c¸c s¶n phÈm thuû s¶n tiªu thô ë Mü rÊt ®a d¹ng
C¸c níc c¹nh tranh xuÊt khÈu chÝnh víi ViÖt Nam:
VÒ mÆt hµng t«m: ®èi thñ c¹nh tranh lín nhÊt cña ViÖt Nam lµ Th¸i Lan,
c¸c ®èi thñ cßn l¹i lµ Ên §é, Mªxic«, £cua®o vµ Trung Quèc. Th¸i Lan lµ b¹n
hµng truyÒn thèng vµ cung cÊp t«m nhiÒu nhÊt cho thÞ trêng Mü. N¨m 2001,
ViÖt N»mt vÞ trÝ thø 7 (2000) ®· vît nhiÒu ®èi thñ ®Ó trë thµnh níc xuÊt khÈu
t«m nhiÒu thø hai vµo thÞ trêng Mü. Tuy nhiªn, trõ Th¸i lan, khèi lîng t«m
xuÊt khÈu vµo Mü cña tõng ®èi thñ c¹nh tranh víi ViÖt Nam kh¸c chØ kÐm
ViÖt Nam chót Ýt (kho¶ng tõ 5 – 15%). ¦u thÕ c¹nh tranh cña t«m ViÖt Nam
trªn thÞ trêng Mü ®îc ®¸nh gi¸ tèt vÒ mÆt chÊt lîng vµ sè lîng.
VÒ mÆt hµng c¸: ®èi thñ c¹nh tranh lín nhÊt cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt
Nam lµ c¸c nhµ s¶n xuÊt c¸ cña Mü, vô kiÖn cña c¸c nhµ s¶n xuÊt nµy ®· g©y
tæn thÊt lín cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt c¸ tra, c¸ bas a vµ nhiÒu doanh nghiÖp xuÊt
khÈu cña ViÖt Nam.
*ThÞ trêng Trung Quèc
20
- Xem thêm -
.DOC 
48 
55 
103 
