Tài liệu định hướng nghề của sinh viên năm 4 ngành tâm lý học ở thành phố hồ chí minh.

LỜI CAM ĐOAN Khóa luận tốt nghiệp chuyên ngành Tâm lí học với đề tài “Định hướng nghề của sinh viên năm 4 ngành Tâm lý học ở thành phố Hồ Chí Minh” được tác giả nghiên cứu lần đầu tiên. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết quả, số liệu nghiên cứu được trích dẫn và giới thiệu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ một công trình khoa học nào. Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 4 năm 2018 Tác giả Trần Thị Hà LỜI CẢM ƠN Để đạt được kết quả như hôm nay, tôi xin chân thành bày tỏ lòng tri ân đến:  Quý Thầy Cô trong khoa tâm lý học Trường Đại học Sư phạm TPHCM và nhà trường đã tạo môi trường học tập cho tôi được tham gia nghiên cứu khoa học.  Thạc sĩ Võ Minh Thành, người đã tận tình hướng dẫn và khích lệ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.  Quý thầy cô trong ban giám khảo hội đồng khoa học  Cùng tất cả những người thân, chị em và bạn bè đã khuyến khích động viên và tạo điều kiện cho tôi được hoàn thành tốt nhất có thể. Khóa luận tốt nghiệp hoàn thành với sự phấn đấu và cố gắng hết mình tuy nhiên cũng không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi xin cảm ơn và ghi nhận những ý kiến đóng góp của quý Thầy Cô giáo và bạn bè! Thành phố Hồ Chí Minh, tháng 4 năm 2018 Tác giả Trần Thị Hà MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1.Lý do chọn đề tài......................................................................................................... 1 2.Mục đích nghiên cứu .................................................................................................. 4 3.Đối tượng và khách thể nghiên cứu .......................................................................... 4 4.Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................................ 4 5.Nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................................................. 4 6.Giới hạn nghiên cứu ................................................................................................... 4 7.Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................... 4 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................................ 6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ ...................................6 1.Sơ lược lịch sử nghiên cứu về định hướng nghề ...................................................... 6 1.1.Những nghiên cứu ở nước ngoài…………………………………………………6 1.2.Những nghiên cứu ở Việt Nam ............................................................................... 9 2.Lý luận về định hướng nghề của sinh viên năm 4 ngành Tâm lý học ................. 12 2.1.Khái niệm định hướng .......................................................................................... 12 2.2.Khái niệm nghề ...................................................................................................... 13 2.2.1.Khái niệm ............................................................................................................ 13 2.2.2.Đặc điểm .............................................................................................................. 14 2.2.3.Phân loại nghề ..................................................................................................... 14 2.2.4.Một số lĩnh vực nghề nghiệp chính trong Tâm lý học..................................... 15 2.3.Khái niệm định hướng nghề ................................................................................. 21 2.4.Khái niệm sinh viên ............................................................................................... 25 2.5.Một số đặc điểm của sinh viên .............................................................................. 26 2.6.Định hướng nghề của sinh viên năm 4 ngành Tâm lý học................................. 28 2.6.1.Nội dung định hướng nghề của sinh viên năm 4 chuyên ngành TLH…… 29 2.6.2.Tiêu chí đánh giá định hướng nghề của sinh viên năm 4 chuyên ngành Tâm lý học…………….. .......................................................................................................32 3.Các yếu tố ảnh hưởng đến ĐHN của sinh viên năm 4 ngành Tâm lý học ........... 36 3.1.Yếu tố khách quan ................................................................................................. 37 3.2.Yếu tố chủ quan ..................................................................................................... 38 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1.............................................................................................. 41 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ CỦA SINH VIÊN NĂM 4 NGÀNH TÂM LÝ HỌC Ở TP HCM ........................................................................42 2.1.Tổ chức nghiên cứu thực trạng ............................................................................ 41 2.1.1.Vài nét về địa bàn khảo sát ................................................................................ 41 2.1.1.1.Khoa tâm lý học trường ĐHSP TP HCM ..................................................... 42 2.1.1.2.Khoa tâm lý học trường ĐH KHXH&NV..................................................... 42 2.1.1.3.Tổ bộ môn Tâm lý học trường Đại Học Văn Hiến ....................................... 43 2.1.2.Mô thức nghiên cứu............................................................................................ 43 2.1.2.1.Mẫu nghiên cứu ............................................................................................... 43 2.1.2.2.Mô tả cách thức nghiên cứu ........................................................................... 45 2.1.2.2.1.Công cụ nghiên cứu ...................................................................................... 45 2.1.2.2.2.Xử lý số liệu ................................................................................................... 45 2.2.Kết quả nghiên cứu ............................................................................................... 47 2.2.1.Nhận thức về khó khăn trong ĐHN của SV ..................................................... 47 2.2.2.Nhận thức về nghề và sự lựa chọn nghề của SV năm 4 ngành TLH ............. 48 2.2.2.1.Nhận thức về nghề SV tốt nghiệp ngành TLH có thể làm………………...48 2.2.2.2.Sự lựa chọn nghề nghiệp tương lai của bản thân SV theo từng CV ...........50 2.2.2.3.Nhận thức yêu cầu về phẩm chất của SV năm 4 ngành TLH .....................54 2.2.2.4.Nhận thức của SV về các năng lực cần thiết của các nhóm nghề TLH ......59 2.2.2.5.Nhận thức yêu cầu về phẩm chất và năng lực của bản thân SV .................65 2.2.3.Thái độ ĐHN của SV năm 4 ngành TLH ......................................................... 69 2.2.3.1.Biểu hiện thái độ của SV đối với các hoạt động ĐHN .................................. 69 2.2.3.2. Kết quả so sánh về biểu hiện thái độ của SV đối với các hoạt động trong quá trình ĐHN .............................................................................................................71 2.2.4.Hành vi ĐHN của sinh viên năm 4 ngành TLH .. Error! Bookmark not defined. 2.2.4.1.Kết quả về sự cân nhắc của SV trong quá trình ĐHN ................................. 71 2.2.4.2.Kết quả về biểu hiện hành vi ĐHN của SV năm 4 ngành TLH ..................72 2.2.4.3. So sánh biểu hiện hành vi ĐHN của SV chuyên ngành TLH theo các tham số nghiên cứu ......................................................................................................74 2.2.5.Mối tương quan giữa nhận thức, thái độ và hành vi ĐHN ............................. 75 2.2.6.Yếu tố ảnh hưởng ĐHN của SV ........................................................................ 77 2.2.6.1.Kết quả chung về các yếu tố ảnh hưởng đến ĐHNN của sinh viên ............77 2.2.6.2.Kết quả so sánh các yếu tố ảnh hưởng định hưởng ngành học của SV theo các tham số ...................................................................................................................78 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2.............................................................................................. 79 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 82 1.Kết luận ..................................................................................................................... 81 1.1.Về mặt lý luận ........................................................................................................ 82 1.2.Về mặt thực tiễn..................................................................................................... 82 2.Các biện pháp nâng cao hiệu quả ĐHN cho SV năm 4 chuyên ngành TLH ......84 2.1.Cơ sở đề xuất .......................................................................................................... 84 2.1.1.Dựa vào cơ sở lý luận của bài nghiên cứu ........................................................ 84 2.1.2.Dựa vào kết quả khảo sát thực trạng ............................................................... 85 2.1.3.Dựa vào quá trình giao lưu, trao đổi với các bạn SV về ĐHN cũng như các chuyên gia trong lĩnh vực Tâm lý học .......................................................................85 2.2.Một số biện pháp nâng cao hiệu quả ĐHN cho SV năm 4 chuyên ngành TLH…………………………………………………………………………………...85 2.2.1.Các biện pháp thuộc về sinh viên ...................................................................... 85 2.2.2.Các biện pháp thuộc về giảng viên.................................................................... 86 2.2.3.Các biện pháp thuộc về nhà trường.................................................................. 86 3.Kiến nghị ................................................................................................................... 86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 87 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Nghĩa đầy đủ Chữ viết tắt 1 ĐH Đại học 2 ĐHKHXH&NV Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn 3 ĐHN Định hướng nghề 4 ĐHSP TPHCM Đại học Sư Phạm thành phố Hồ Chí Minh 5 ĐHVH Đại học Văn Hiến 6 ĐTB Điểm trung bình 7 GD-ĐT Giáo dục và đào tạo 8 HN Hà Nội 9 HS Học sinh 10 KHCN Khoa học công nghệ 11 KHXHVN Khoa học xã hội Việt Nam 12 KT-XH Kinh Tế-Xã Hội 13 NNC Người nghiên cứu 14 SPSS Phần mềm xử lý số liệu 15 SV Sinh viên 16 THPT Trung học phổ thông 17 TLH Tâm lý học 18 TP HCM Thành phố Hồ Chí Minh 19 UDTLH Ứng dụng Tâm lý học 20 UNICEF Quỹ nhi đồng liên hiệp quốc DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1 Thống kê thành phần mẫu .......................................................................... 44 Bảng 2.2 Tổng hợp hệ số tin cậy Cronbach’s Alpha ................................................ 46 Bảng 2.3 Kết quả về vấn đề khó khăn của SV trong ĐHN……………………..... 47 Bảng 2.4 Kết quả hiểu biết của sinh viên về nghề có thể làm sau khi tốt nghiệp…….. ..................................................................................................................48 Bảng 2.5 Kết quả lựa chọn nghề của SV theo từng CVError! Bookmark not defined. Bảng 2.6 Kết quả nhận thức về phẩm chất đối với nhóm nghề giảng dạy ............. 54 Bảng 2.7 Kết quả nhận thức về phẩm chất của SV theo nhóm nghề TV - TL ...... 55 Bảng 2.8 Kết quả nhận thức về phẩm chất theo nhóm nghề NCKH ...................... 56 Bảng 2.9 Kết quả nhận thức về phẩm chất của SV đối với QL-TCNS .................. 57 Bảng 2.10 Kết quả nhận thức về phẩm chất của SV đối với nhóm nghề khác có UDTLH…….. ...............................................................................................................59 Bảng 2.11 Kết quả về nhận thức của SV về năng lực đối với nhóm Giảng Dạy .... 60 Bảng 2.12 Kết quả nhận thức về năng lực cần thiết đối với nhóm TV - TL .... Error! Bookmark not defined. Bảng 2.13 Kết quả nhận thức về năng lực cần thiết của SV với nhóm nghề NCKH………. ..............................................................................................................62 Bảng 2.14 Kết quả nhận thức của SV về năng lực cần thiết đối với nhóm nghề QL-TCNS .....................................................................................................................63 Bảng 2.15 Kết quả về nhận thức năng lực thiết yếu của SV với nhóm nghề khác có UDTLH ....................................................................................................................64 Bảng 2.16 Kết quả nhận thức về phẩm chất hiện có của SV ................................... 66 Bảng 2.17 Kết quả về nhận thức năng lực hiện có của SV ...................................... 66 Bảng 2.18 Kết quả so sánh nhận thức của SV về những yêu cầu phẩm chất và năng lực cần thiết theo trường. ..................................................................................68 Bảng 2.19 Kết quả so sánh nhận thức của SV về những yêu cầu phẩm chất và năng lực cần thiết theo tham số giới tính ..................................................................68 Bảng 2.20 Kết quả so sánh nhận thức của SV về những yêu cầu phẩm chất và năng lực cần thiết theo tham số hộ khẩu ...................................................................69 Bảng 2.21 Kết quả biểu hiện thái độ của SV đối với các hoạt động ĐHN ....... Error! Bookmark not defined. Bảng 2.22 Kết quả so sánh về biểu hiện thái độ của SV đối với các hoạt động trong quá trình ĐHN ....................................................... Error! Bookmark not defined. Bảng 2.23 Kết quả về sự cân nhắc của SV trong quá trình ĐHN ........................... 72 Bảng 2.24 Kết quả về biểu hiện hành vi ĐHN của SV năm 4 ngành TLH ............ 73 Bảng 2.25 Kết quả so sánh biểu hiện hành vi ĐHN của SV chuyên ngành TLH theo các tham số nghiên cứu .......................................................................................75 Bảng2.26 Kết quả so sánh mức độ tương quan giữa nhận thức, hành vi và thái độ………………. ..........................................................................................................75 Bảng 2.27 Kết quả chung về các yếu tố ảnh hưởng đến ĐHN của sinh viên ......... 77 Bảng 2.28 Kết quả so sánh các yếu tố ảnh hưởng ĐHN của SV theo các tham số…………………. .......................................................................................................79 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế kỷ XXI diễn ra cùng với sự thay đổi trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ mới kết hợp với nền kinh tế thị trường đã mang lại cho con người cuộc sống hiện đại và đáp ứng ngày càng cao nhu cầu của con người. Điều này làm cho số lượng công việc tăng cao, cùng với việc xuất hiện nhiều ngành nghề mới, lạ trong xã hội khiến cho nhiều bạn trẻ bối rối và gặp khó khăn trước việc lựa chọn nghề nghiệp, hướng đi phù hợp cho bản thân mình. Thế giới toàn cầu đang đứng trước một vấn đề nan giải là vấn đề việc làm trong giới trẻ hiện nay. Bộ trưởng Việc làm của Anh Quốc, ông Chris Graling mới đây đã phải ví nó như là “những quả bom nổ chậm”. Năm 2015, theo như kết quả đã điều tra của Viện Nghiên cứu Thanh niên, 70% sinh viên Việt Nam cho biết lo lắng hàng đầu hiện nay của họ là vấn đề việc làm. Điều tra của Bộ GD-ĐT, cả nước có tới 63% sinh viên tốt nghiệp đại học, cao đẳng ra trường không có việc làm, 37% SV có việc làm nhưng đa số làm trái nghề hoặc phải qua đào tạo lại [43]. Một trong những nguyên nhân khi ra trường sinh viên không có việc làm là định hướng nghề nghiệp không rõ ràng. Định hướng nghề không rõ ràng của SV có ảnh hưởng lớn đến việc tiếp thu kiến thức trong quá trình học cũng như cơ hội kiếm được việc làm của sinh viên sau khi ra trường. Nhiều nhà quản lý nhân sự ở các công ty nước ngoài có chung nhận định: “Lao động trẻ thiếu và yếu về ngoại ngữ cũng như sự tự tin trong giao tiếp, quan trọng hơn là họ chưa có định hướng nghề rõ ràng. Đại đa số có tư tưởng xin việc vì quyền lợi bản thân chứ chưa nghĩ nhiều về công việc, chưa thật sự tâm huyết và sống chết vì nó…”. Trong môi trường công việc với xu thế cạnh tranh đang ngày càng phát triển, nếu không có định hướng nghề rõ ràng, làm sao sinh viên có thể bảo đảm yếu tố gắn bó với công việc ở các cơ quan tuyển dụng [42]. Nghề là khái niệm chung dành để chỉ những công việc sẽ gắn với bản thân của mỗi người trong hầu hết phần lớn khoảng thời gian quan trọng trong đời. Do đó, việc định hướng nghề là một điều tối cần thiết đối với các bạn sinh viên đang ngồi trên ghế giảng đường. Theo một khảo sát tại Trường Đại học Bách Khoa TP.HCM (2014) có: 52,6 % 2 sinh viên năm cuối chưa có kế hoạch tìm việc cho mình; 46,3 sinh viên hiện nay chưa có ý định tự trau dồi về nghề nghiệp; 44,8 % sinh viên không hình dung về nghề nghiệp của mình sau 5 năm. Đây là những con số chứng minh sự băn khoăn của các bạn sinh viên với nghành nghề mình đang theo học cũng như định hướng về nghành nghề mình sẽ làm trong tương lai [41]. Cuộc khảo sát năm 2011, được Trung tâm Nghiên cứu và Phân tích Chính sách thuộc trường ĐH KHXH&NV (ĐHQG Hà Nội) thực hiện, với quy mô gần 3.000 cựu SV thuộc 5 khóa khác nhau đã tốt nghiệp cho thấy, 70% SV chưa có định hướng cụ thể nào cho nghề của họ sau khi tốt nghiệp. Theo T.V.T, người tham gia nghiên cứu, thì mức độ mù mờ trong định hướng nghề của SV rất cao. Một bộ phận không nhỏ SV ngay từ khi lựa chọn ngành học và trong quá trình học đã không có sự định hướng cụ thể và không được ai hướng dẫn về các nghề gắn với ngành học của mình [34]. Giai đoạn SV là giai đoạn có đầy đủ điều kiện thuận lợi để bản thân cá nhân mỗi người tự xây dựng và hoàn thiện bản thân mình. Ở giai đoạn này, SV có thời gian, có sự chủ động học tập, có đủ nhạy bén của tư duy để nắm bắt nhịp sống của xã hội đang diễn ra như thế nào và kịp thời bổ sung theo nhịp sống đó. Hoạt động chủ đạo của sinh viên là hoạt động chuẩn bị nghề nghiệp. Trong giai đoạn này, sinh viên trực tiếp tham gia vào việc học nghề và trải nghiệm các công việc cụ thể của nghề. Vì vậy, tiếp tục hướng nghiệp cho sinh viên là điều rất cần thiết để tạo sự ổn định tâm lý và tâm thế tích cực cho việc chuẩn bị bước vào guồng máy sản xuất của xã hội [16]. Như vậy, khoảng thời gian này là khoảng thời gian mà SV phải định hướng được nghề cho chính mình một cách thật nghiêm túc và chính xác, mình sẽ theo hướng nào và mình sẽ làm nghề gì trong tương lai sắp tới. Đồng thời, đây cũng là giai đoạn phải chuẩn bị, trang bị những kiến thức cần có và sâu sắc về hướng mình chọn và nghề mình sẽ đảm nhận trong tương lai. Tuy vậy, không phải tất cả SV đều ý thức được tầm quan trọng của việc ĐHN, có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến tình trạng trên. Nghiên cứu kịp thời để SV ý thức được tầm quan trọng của việc ĐHN là rất cần thiết. Ngành Tâm lý học là một ngành khoa học non trẻ ra đời mới hơn một thế kỷ qua, Tâm lý học ngày nay đã phát triển với những bước tiến mạnh mẽ bởi sự cần thiết và tính 3 ứng dụng của nó trong mọi lĩnh vực của cuộc sống con người. Hiệu quả đặc biệt của Tâm lý học không chỉ đối với việc phát triển cá nhân, giải quyết những vấn đề con người – xã hội mà còn góp phần quan trọng nâng cao hiệu quả trong các hoạt động đa dạng và phong phú của con người [28]. Vì vậy, đứng trước sự phong phú và đa dạng trong các ngành nghề của Tâm lý học, lại càng đòi hỏi SV chuyên ngành phải trang bị và định hướng cho mình được ngành nghề phù hợp từ sớm là điều rất thiết thực và đáp ứng cao yêu cầu của xã hội hôm nay. Có nhiều nghiên cứu ở trong và ngoài nước đã đề cập đến ĐHN. Năm 1995, Meir, Melamed và Dinur nghiên cứu sự phù hợp giữa nghề nghiệp và những kỹ năng có tương quan tích cực dự báo thành công trong công việc và nghề nghiệp. Các nhà nghiên cứu ở các nước phương Tây khác cũng quan tâm đến thế hệ trẻ, như nghiên cứu của H.Perho, nhà TLH người Phần Lan đã tiến hành nghiên cứu “Định hướng nghề nghiệp và nghệ thuật sư phạm trong đào tạo giáo viên phổ thông” hay một nhà TLH Phần Lan khác, M.V.Volanen nghiên cứu về “Định hướng nghề nghiệp và thích ứng việc làm ở thanh niên” [5]. Ở nước ta, thực tế cho thấy, có nhiều tác giả đã nghiên cứu về ĐHN, tác giả Trần Thị Dương Liễu nghiên cứu vấn đề “Định hướng nghề nghiệp của sinh viên chuyên ngành Tâm lý học ở một số trường đại học tại Tp HCM” [20] hay nghiên cứu của tác giả Phạm Thị Thúy Hằng với đề tài “Định hướng nghề của sinh viên ngành Tâm lý họcTrường đại học Sư Phạm Tp.HCM [15]. Nhìn chung, các nghiên cứu đều nói đến ĐHN của HS, SV và thanh niên nói chung, tuy nhiên cũng chưa có tác giả nào đề cập và đi sâu vào tìm hiểu ĐHN của SV năm 4 ngành Tâm lý học. Chính vì vậy, người nghiên cứu muốn tìm hiểu nhằm giúp sinh viên ngành Tâm lý học có một tâm thế tốt để ra trường, có một định hướng nghề đúng và thiết thực càng sớm càng tốt để bước vào thế giới nghề nghiệp một cách thật sẵn sàng và vững chắc. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên tác giả chọn đề tài: “Định hướng nghề của sinh viên năm 4 ngành Tâm lý học ở thành phố Hồ Chí Minh”. 4 Mục đích nghiên cứu 2. Xác định thực trạng ĐHN của SV năm 4 ngành Tâm lý học tại thành phố Hồ Chí Minh, từ đó đề xuất những biện pháp nâng cao hiệu quả việc ĐHN cho SV năm 4 ngành Tâm lý học. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Định hướng nghề của sinh viên năm 4 ngành Tâm lý học 3.2. Khách thể nghiên cứu Sinh viên chính quy năm thứ 4 ngành Tâm lý học ở Tp HCM 4. Giả thuyết nghiên cứu SV năm 4 chuyên ngành Tâm lý học tại Tp HCM có lựa chọn nghề ở mức độ thấp. Một số SV vẫn chưa có định hướng nghề. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Hệ thống hóa những vấn đề về lý luận liên quan đến ĐHN của SV năm 4 ngành Tâm lý học. 5.2. Xác định thực trạng ĐHN của SV năm 4 ngành TLH 6. Giới hạn nghiên cứu - Về nội dung: ĐHN của SV năm 4 chuyên ngành TLH. - Về địa điểm và đối tượng khảo sát: Chỉ nghiên cứu những SV chính quy năm 4 (niên khóa 2017 - 2018) ngành Tâm lý học tại 3 trường đại học tại Tp HCM: Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn, Đại học Văn Hiến và Đại học Sư Phạm Tp HCM. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Mục đích: Thu thập những tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề lý luận của đề tài cần nghiên cứu. - Cách thức tiến hành: Đọc, phân tích, tổng hợp tài liệu cần thiết phục vụ cho việc nghiên cứu, nhằm xây dựng cơ sở lý luận cho việc triển khai nghiên cứu thực tiễn. 5 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn điều tra bằng bảng hỏi: Đây là phương pháp chính của đề tài. - Mục đích: Thu thập thông tin từ phía SV. - Cách thức tiến hành: Xây dựng bảng hỏi, khảo sát ngẫu nhiên trên 250 SV để tìm hiểu về biểu hiện của ĐHN của SV năm 4 ngành Tâm lý học. 7.3. Phương pháp thống kê toán học - Mục đích: Nhằm xử lý, phân tích, đánh giá kết quả nghiên cứu. - Cách thức tiến hành: Sử dụng phần mềm SPSS. 6 PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ 1. Sơ lược lịch sử nghiên cứu về định hướng nghề 1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài Tư tưởng định hướng nghề nghiệp cho thế hệ trẻ đã có từ thời cổ đại dưới dạng rất sơ khai và biểu hiện thông qua việc phân chia lao động theo địa vị và xuất thân của mỗi người trong xã hội. Đến thế kỷ XIX, khi nền sản xuất phát triển cùng với những tư tưởng tích cực về giải phóng con người diễn ra trên khắp thế giới thì khoa học hướng nghiệp mới thực sự trở thành một khoa học độc lập [20]. Hướng nghiệp xuất hiện đầu tiên ở Mỹ, bắt đầu từ năm 1850-1940, gắn liền với những cá nhân như Francis Galton, Wilheim Wundt, James Cattel, Alfred Binet, Frank Parson, Robert Yerkes, E.K. Strong. Cuối những năm 1800, một hệ thống công nghiệp với quy mô lớn ra đời, đã làm thay đổi môi trường mạnh mẽ, môi trường làm việc và điều kiện sống. Để đáp ứng được các yêu cầu của các nhà máy công nghiệp và điều kiện sống khắc nghiệt, chật chội trong những khu nhà ổ chuột một nhu cầu đổi mới đã xuất hiện, một vài nhà nghiên cứu bắt đầu quan tâm đến hành vi con người, những điều kiện khách quan trên để phôi thai và cho ra đời một ngành khoa học Tham vấn nghề. Nước Mỹ có phòng tư vấn nghề đầu tiên trên thế giới do Frank Parsons thành lập vào năm 1908 ở Boston. Nhiệm vụ của phòng này là tư vấn cho thanh niên có nhu cầu tìm kiếm công ăn việc làm và giúp cho họ chọn được những nghề phù hợp với năng lực, sở trường của mình [11]. Đầu thế kỷ XX, ở Đức, Anh, Pháp, Mỹ đã có phòng tư vấn chĩ dẫn cho thanh niên tìm việc làm, ở đó thanh niên, học sinh được tư vấn về việc lựa chọn nghề nghiệp cho tương lai của họ [18]. Vào những năm 1940, nhà TLH người Mỹ J.L. Holland (1919-2008) đã nghiên cứu và thừa nhận sự tồn tại của các loại nhân cách và sở thích nghề nghiệp của con người. Tác giả đã chỉ ra tương ứng với mỗi kiểu nhân cách là một số những nghề nghiệp tương xứng có thể chọn để đạt được kết quả làm việc và thành công cao nhất. Đến năm 1948, 7 cuốn sách hướng nghiệp “Hướng dẫn chọn nghề” xuất bản ở Pháp được xem là cuốn sách đầu tiên nói về định hướng nghề nghiệp, nội dung cuốn sách đề cập đến sự phát triển của công nghiệp. Tiếp tục phát triển đến năm 1970, năm 1980 ở Mỹ đã kết hợp chặt chẽ việc tư vấn nghề với chương trình công nghệ và dạy nghề. Những nhà nghiên cứu ở đây cũng đã đưa môn “Hướng dẫn chọn nghề-Career guidance” vào giảng dạy ở trường trung học, sau đó là từ bậc trung học đến đại học đều có các cố vấn học tập hay cố vấn tâm lý làm việc. Năm 1974, cuốn sách nghiên cứu định hướng của nhà TLH người Mỹ, J.L. Holland lại tiếp tục bàn về định hướng nghề với dụng cụ tư vấn, những đặc điểm môi trường và con người dẫn đến việc chọn nghề, học nghề, gắn bó và thành công với nghề nghiệp của con người được xuất bản mới đều được Holland sửa đổi theo quan niệm mới của ông và theo đề xuất của khách hàng hay của các nhà phê bình. Năm 1995, Meir, Melamed và Dinur nghiên cứu sự phù hợp giữa nghề nghiệp và những kỹ năng có tương quan tích cực dự báo thành công trong công việc và nghề nghiệp [20]. Ngoài những nghiên cứu ở các nước nói trên, các nhà nghiên cứu ở các nước phương Tây khác cũng quan tâm đến thế hệ trẻ, như nghiên cứu của H. Perho, nhà TLH Phần Lan đã nghiên cứu vấn đề “Định hướng nghề nghiệp và nghệ thuật sư phạm trong đào tạo giáo viên phổ thông” kết quả cho thấy, trong động cơ học tập của sinh viên ngành Sư Phạm ước muốn nhận được điểm tốt mạnh hơn ước muốn trở thành thầy giáo giỏi. Từ đó, ông kêu gọi tổ chức lại hệ thống (quy trình) tuyển sinh ngành Sư Phạm. M.V. Volanen một người nghiên cứu Phần Lan khác lại tìm hiểu quá trình thích ứng nghề nghiệp và định hướng việc làm ở thanh niên. Kết quả cho thấy, những đánh giá chủ quan của thời kỳ quá độ ảnh hướng đến định hướng việc làm nhanh hơn nhiều so với bản thân thời kỳ quá độ và ảnh hưởng của những năm tháng làm việc đầu tiên đến định hướng việc làm phụ thuộc và quá trình thích ứng nghề nghiệp. Z. Ransen Bakh đã nghiên cứu về định hướng giá trị của sinh viên gắn với quá trình định hướng nghề nghiệp và các kế hoạch cuộc sống. Trong nghiên cứu định hướg giá trị của thanh niên, các nhà nghiên cứu chú ý đến định hướng nghề nghiệp của nhóm xã hội này. Như vậy, nhìn chung trọng tâm nghiên cứu của các nước phương Tây chủ yếu sử dụng các phương tiện, thiết bị chuyên môn nhằm tham vấn chuyên sâu với mục đích xác định xu hướng và sự phù hợp nghề của thanh niên. Viện nghiên cứu thanh niên ở Đức, trong công trình “Nghiên cứu 8 những vấn đề thanh niên ở Cộng Hòa Dân Chủ Đức” (1976), đã nghiên cứu về định hướng giá trị nghề nghiệp của thanh niên công nhân Đức. Các tiêu chí có ý nghĩa quan trọng nhất trong công việc và động cơ làm việc được xem là những chỉ báo về định hướng giá trị của họ [5]. Lĩnh vực này cũng thu hút sự quan tâm của các nhà TLH Nga. Xung quanh vấn đề lựa chọn nghề nghiệp, A.E. Golomstoc, E.A. Klimov, chỉ ra 10 nguyên nhân dẫn đến sai lầm khi chọn nghề. Về nhận thức nghề nghiệp, nhà nghiên cứu N.D. Levitop, V.A. Kruchetxki, A.V. Petroxki đã đề cập đến ý nghĩa của sự hiểu biết nghề định chọn đối với học sinh. Vì học sinh chưa có quan niệm rõ ràng về đa số các nghề nên không thể định hướng đúng đắn trong các nghề đó. Dự định chọn nghề của học sinh được các nhà nghiên cứu quan tâm: V.V. Votzinxkaia, V.S. Soukin, V.P. Gribanop, X.N. Tritaikova, N.N. Đakhop… [11]. Ở Liên Xô cũ, vào những năm 29,30 của thế kỷ XX, vấn đề hướng nghiệp cho học sinh cũng được các nhà khoa học và lãnh đạo chính quyền Xô Viết đặc biệt quan tâm. Nhà giáo dục học lỗi lạc N.K. Crupxkaia đã từng nêu lên luận điểm “Tự do chọn nghề” cho mỗi thanh thiếu niên. Theo bà, công tác hướng nghiệp giúp cho trẻ phát triển được hứng thú và năng lực nghề nghiệp, giáo dục cho các em thái độ lao động đúng đắn, động cơ chọn nghề trong sáng. Dựa trên các luận điểm chọn nghề của C.Mác và Lê Nin các nhà giáo dục Liên Xô trong các tác phẩm và công trình nghiên cứu của mình đã chỉ ra tầm quan trọng của giáo dục hướng nghiệp và định hướng nghề nghiệp cho thế hệ trẻ sẽ là cơ sở cho họ chọn nghề đúng đắn, phù hợp giữa năng lực cá nhân, sở thích và nhu cầu xã hội. Trong những năm 1970, nhà TLH Lao Động Liên Xô E.A. Kalimop đã đưa ra trắc nghiệm “Xác định kiểu nghề cần chọn trên cơ sở tự đánh giá” với 30 câu hỏi. Cùng thời gian đó A.E. Colomtoc cũng đưa ra trắc nghiệm đo hứng thú nghề nghiệp với 78 câu hỏi, cùng thời điểm đó nhiều nhà khoa học ở Liên Xô cũ xem “Tam giác hướng nghiệp” của K.K. Platonov là yêu cầu chuẩn xác cho việc chọn ngành nghề. Tác giả của tam giác hướng nghiệp vạch ra 3 yếu tố cơ bản: Đặc điểm cá nhân, tính chất nghề nghiệp và nhu cầu xã hội [20]. 9 Một số nhà Tâm lý học Xô Viết khác như Ph.B. Beredin, V.A. Xmirnop nghiên cứu khía cạnh sinh học, xã hội của quá trình thích ứng; Ph.E. Vasiluc, N.D. Levitov, G.M. Anderiep nghiên cứu sự thích ứng xã hội của thanh niên với nghề nghiệp [5]. Như vậy, điểm qua tình hình của một số nước trên thế giới, cho ta thấy hướng nghiệp đòi hỏi sự đánh giá dựa trên sự kết hợp những tiêu chí về giáo dục và dự báo về nhân cách tương lai. ĐHN cho học sinh, sinh viên là một xu thế tất yếu của mỗi thời đại. Đồng thời, từ những lý luận trên ta có thể thấy được đa số các nước trên thế giới có sự quan tâm, chú trọng và đầu tư rất khoa học và nghiêm túc trong việc ĐHN cho mỗi cá nhân. 1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam Nghiên cứu ĐHN ở Việt Nam theo các chuyên gia đã có những bước phát triển mạnh mẽ vào những năm 1970, 1980, tiếp thu những thành tựu của thế giới và thực tiễn nghiên cứu trong nước. Từ những năm 1994-1995, Trần Thị Minh Đức với đề tài cấp bộ về “Định hướng nghề nghiệp của SV và HS ở một số trường THPT và ĐH ở Hà Nội”, mã số B94; 0507 đã mở ra một xu hướng nghiên cứu ĐHN cụ thể, thực tế và bám sát những đối tượng mà xã hội lúc bấy giờ đặc biệt quan tâm. Cũng trong năm 1994, Viện nghiên cứu Phát triển Giáo dục đã tiến hành nghiên cứu “Một số đặc điểm xu hướng nghề nghiệp của SV trong sự chuyển đổi kinh tế-xã hội mới” do Trần Ninh Giang làm chủ nhiệm. Kết quả phản ánh tình hình KT-XH chi phối mạnh mẽ đến việc chọn nghề của SV, từ đó phát triển xu hướng lựa chọn nghề nghiệp thiên về kinh tế và công nghiệp ở SV [20]. Từ năm 1991-1995, nhiều đề tài KX thuộc chương trình KHCN cấp nhà nước đã tiếp cận: “Ảnh hưởng của kinh tế thị trường đến việc hình thành và phát triển nhân cách con người Việt Nam” mã số KX-07-10 do Thái Duy Duyên làm chủ nhiệm, đã khảo sát trên các đối tượng thanh niên, công nhân, nông dân, học sinh, sinh viên, trí thức và chủ doanh nghiệp trẻ tại Hà Nội, Hải Phòng, Hà Nam, Nghệ An, Hồ Chí Minh về “Nhu cầu, nguyện vọng của thanh niên và định hướng giá trị của thanh niên” nội dung nghiên cứu tập trung vào xem xét các vấn đề lý tưởng, niềm tin của thanh niên, việc làm, nghề nghiệp, rèn luyện, bồi dưỡng tài năng, tình yêu hôn nhân và gia đình. Năm 1989, Lê Quang Sơn trong luận án tiến sĩ Tâm lý học “Những đặc trưng tâm lý của định hướng giá trị của 10 thanh niên Việt Nam hiện đại” đã xem định hướng giá trị như là những thái độ của nhân cách đối với bản thân và thế giới trong quá khứ, hiện tại và tương lai được cấu trúc lại trong các thể nghiệm và biểu tượng của nhân cách [5]. Hướng nghiệp ở Việt Nam đã có những phát triển mãnh mẽ vào thập niên 70 của thế kỷ XX, đặc biệt là vào năm 1977 với các nghiên cứu đầu tiên về HN do các chuyên gia tâm lý như Đặng Danh Ánh, Phạm Tất Dong…tiến hành. Trong công trình nghiên cứu của mình, tác giả Phạm Tất Dong với hai cuốn sách “Giúp bạn chọn nghề” và “Hướng nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trường thế giới mới” số 91/1994 đã đề cập một cách hệ thống về hứng thú nghề nghiệp cũng như những vấn đề cơ bản về nội dung, phương pháp HN cho HS. Theo ông, hứng thú môn học, hứng thú nghề nghiệp có tác dụng thúc đẩy việc chọn nghề và thực hiện khả năng của mình là động cơ mạnh nhất, quan trọng nhất của việc lựa chọn nghề nghiệp của HS. Bên cạnh đó, có các công trình nghiên cứu khác của ông như “Hướng nghiệp cho nữ sinh phổ thông trung học” (1973), “Phụ nữ và nghề nghiệp” (1978)…cũng đã đóng góp to lớn trong ĐHN tại Việt Nam [30]. Theo tổng cục dạy nghề, viện nghiên cứu khoa học dạy nghề đã cho xuất bản cuốn sách “Tuổi trẻ và nghề nghiệp” năm 1986 đã nói về việc hướng nghiệp cho tuổi trẻ, sách giúp cho học sinh trung học phổ thông tìm hiểu về nghề nghiệp. Tác giả Chu Văn Thảo với công trình “Nghiên cứu giải pháp quản lý nhằm đẩy mạnh công tác tư vấn hướng nghiệp cho học sinh tại các trung tâm KTTH HN ở tỉnh Bắc Ninh” đã nhấn mạnh rằng đa số học sinh trung học trước khi chọn nghề chưa hiểu hết ý nghĩa và tầm quan trọng của việc chọn nghề có cơ sở khoa học, các em chưa hiểu rõ về nghề nghiệp chưa đánh giá đúng năng lực bản thân, sự hiểu biết về nghề của các em còn đơn giản, nghèo nàn so với thế giới nghề nghiệp vô cùng phong phú, đa dạng. Thiếu thông tin về thị trường lao động đã làm các em lúng túng khó khăn khi chọn nghề. Nhìn chung, nhận thức của HS về nghề nghiệp còn chung chung [18]. Năm 2008, tác giả Trần Đình Chiến với công trình nghiên cứu “Xu hướng chọn nghề của học sinh lớp 12 trường THPT dưới ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường” đã phản ánh thực trạng chọn nghề của HS nơi đây. HS chọn nghề theo địa vị, danh tiếng trong xã hội, chưa quan tâm đến sự phù hợp giữa nghề với bản thân mình. Tác giả Nguyễn 11 Quang Uẩn cùng đồng nghiệp đã nghiên cứu về đặc điểm xu hướng nghề của học sinh thành phố theo các chỉ số: mức độ nhận thức nghề, tính ổn định của thái độ đới với nghề, qua đó cho thấy đặc điểm chung về xu hướng nghề của HS trung học, xác định được nghề mà học sinh biết nhiều nhất cũng như thái độ đánh giá của học sinh về các nghề [36]. Năm 2009, với cuốn “Giáo dục giá trị nghề nghiệp cho sinh viên các chuyên ngành thuộc lĩnh vực Văn hóa Thông tin” được xuất bản cũng đề cập đến vấn đề ĐHN cho các SV chuyên ngành, kết luận cho thấy tự bản thân SV chưa nhận thức đầy đủ và sâu sắc về đặc trưng của các nghề thuộc lĩnh vực Văn hóa Thông tin [12]. Từ đó, ta thấy vấn đề ĐHN cho SV được nghiên cứu rộng trên nhiều lĩnh vực rất cần thiết và quan trọng. Bên cạnh đó cũng có những đề tài luận văn, khóa luận nghiên cứu về ĐHN. Cụ thể như “Định hướng giá trị nghề nghiệp của sinh viên trường đại học Sư Phạm Kỹ Thuật Vĩnh Long” của tác giả Lê Thị Ngọc Giàu (2015) kết luận: Định hướng giá trị nghề nghiệp của sinh viên trường ĐH SPKT Vĩnh Long chịu ảnh hưởng bởi yếu tố nhà trường cao nhất. Từ đó, đòi hỏi nhà trường phải có những biện pháp đúng đắn để giúp cho sinh viên định hướng tốt nghề của mình [14]. Tác giả Nguyễn Ngọc Hồng Trúc với đề tài “Định hướng giá trị nghề của sinh viên năm thứ nhất trường đại học Nha Trang (2015) [32]. Luận văn thạc sĩ của tác giả Trần Thị Dương Liễu (2014) là “Định hướng nghề nghiệp của sinh viên chuyên ngành Tâm lý học ở một số trường Đại học tại tp HCM” kết luận: Định hướng ngành học và nghề nghiệp của sinh viên còn chủ quan, cảm tính, chưa dựa trên cơ sở khoa học sự phù hợp về tính cách năng lực của bản thân với ngành nghề theo học [20]. Đề tài của Phạm Thị Thúy Hằng “Định hướng nghề của sinh viên ngành Tâm lý học-Trường đại học Sư Phạm Tp.HCM, kết luận: Sinh viên chuyên ngành tâm lý có định hướng nghề ở mức khá tốt [15]. Nhìn chung, các tác giả có nghiên cứu về định hướng nghề cho HS, SV nói chung. Nhưng cũng chưa có ai đi sâu vào để tìm hiểu và nghiên cứu về vấn đề ĐHN cho SV năm 4 ngành Tâm lý học, đặc biệt đây là giai đoạn mà SV chuẩn bị ra trường, chuẩn bị bước vào môi trường công việc theo hướng mình chọn. Để đáp ứng nhu cầu mà xã hội đặt ra cho SV, thì mỗi SV cần phải định