Tài liệu điện động cơ và điều khiển động cơ đỗ văn dũng

-٠ .^٠ rr.v،iiÆ٦d ‫^؛‬٢ ١ ٥ i f v -, ’٠'_٠ . ٠ i. r i il ‫؛‬،i.tt£ I ^ ٠ \ ■ f> ١ : * ~■ ^*''F n ٥M ٥ id i} { K T ·■ f i î g * L ■ ^ ١- 7 P ' •٠ ١٠ ! Î:ÏîtÉ-‫؛'■؛‬.J ‫؛‬iiS -‫؛‬É4-1i‫؛‬S٠. Æ NHÀ XUÂT BÀN DAI HOC QUÔC GIA TP. HCM 2013 ٠ ‫ )ﺍ‬٠ ‫ﺟﺎ‬ ‫ ﺍﺃ‬с1()пч со.\‫ﺍﺍ‬ ١ điêu khien độny١со. Tuoiig nhớ GS-TSKH FesenKo Μ.Ν. (1922١ (2004‫ﻝ‬ người thầy đã diu dảt tfti đì the« con đuờng khoft học. LỜI NÓI ĐÀU Trong những năm gần dây, công nghệ ỏ ‫ ﺍ‬ỏ đã phát triên vO'‫ ؛‬tốc độ chỏng mặt. Hệ thống d‫؛‬ện dộng cơ và d‫؛‬ều khiên dộng cơ dã có sự tliay dổi vượt bậc, nhằm tăng công suất dộng cơ, giảm tiêu hao nhiên liệu, tăng tiện nglii và an tơàn, giảm độ dộc hại cUa khi thải, dáp ứng yêu cầu ngày càng cao ctia ngu'0'i tiCu dUng và các tiêu chuân pliát thải ngày càng khắt khe. Ngày nay, dộng cơ dốt trong là một hệ tliống co' điện tti' phú'c tạp, bao gồn٦ các lĩnh vực: cơ khi, diện - diện tử và công ngliệ thông tin. TrCn hầu hết các hệ thống diện dộng cơ và diều khiển dộn,g co' dều cO mặt các máy tinh dược lập trinh tliOng minh, diều khiển các quá trinh hoạt dộng. Các hệ thống mới lần lượt I٠a dò'i, dược ứng dụng rộng rãi và nhanh chOng trên các loại dộng cơ xăng lẫn diesel, sử dụng khOng những trên ô tô mà còn trên tàu thủy, tàu hOa và cảc dộng co' tĩnli lại. Để giUp cán bộ kỹ thuật và sinh viôn ngànli COng ngliệ ô tỏ và các ngànli liên quan bắt kịp các tiến bộ kỹ thuật công nghệ trong nhû'ng lĩnli vực nẻu 1‫ﺍﺓ'ﺍ‬٦١ giáo trinh “Biện dộng cơ và diều khiCn động cơ” dã ra đời. Giảo Irìnli dược biên soạn tlieo cltuong trìnli mới, xây dựng theo phương pliáp tiCp cận C١DIO. Đố học tổt môn hợc này, người dạy và người học cần thay dối phương pháp giả!ic dạv và học tập theo Ιιυ'ο'ηίί tích liọ'p kién thức, kỹ năng, thái độ vào từng bài liọc, tăng sự cliu động Ιΐ!η kiếm và xu' ly các tliOng tin liên quan, tổ cliức học theo tìnli huống, giải quyCt vấn dè, đồng th،')'i tăng cơ liội học tập theo nhOm cù,ng với báo cáo, thuyết trìnli và viCt tiêu luận. Tác gia xin chân thành cảm ơn GS Τοη٦ Benton Hục viện Kỹ thuật Hoàng gia Vương quốc Anh và GS Ribbens William -M IT dã cho phép sử dụng tài liệu cUa minh đế tham khảo. Tác giả cũng cảm ơn sự cộng tác KS Nguyễn Trung Hiếu và tập thể cán bộ giảng dạy Bộ môn Biện tử Ô tô, Khoa Cơ khi Động lực TrtrOng Bại học Sư phạm Kỹ thuật TP HCM. Rất mong nhận dược những ý kiến dOng gOp từ bạn dọc dể lần tái bản sau giáo trinh sẽ hoàn chinh hơn. TRHCM, tháng 02/2013. PGS- TS Đỗ Văn Dũng Email: dodmngCciìhcmute.edu.vn Eacebook: http://\vw\v.íacebook.com/dod:img Biên soạn: PGS-TS Đồ ị/ăiì Dilng Điện động cơ và điêu khiên động cơ MỤC LỤC Chương I: 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.1.6 1.1.7 1.1.8 1.1.9 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 1.2.5 1.2.6 1.2.7 1.3 1.4 1.4.1 1.4.2 1.4.3 1.5 1.6 1.7 1.7.1 1.7.2 1.8 Khái quát về hệ thống điện và điện tử trên ô tô ...................................11 Tổng quát về mạng điện và các hệ thống điện vàđiện tử trên ô tô .11 Hê thống khởi động (Starting system)............ ...................................... 11 Hệ thống cung cấp điện (Charging system)............................................. 11 Hệ thống đánh lửa (Ignition system).........................................................11 Hệ thống chiếu sáng và tín hiệu (Lighting and Signal system )..............11 Hệ thống thông tin (Information system )................................................ 11 Hê thống die khiển động cơ (Engine control system)............................. 11 Hệ thống điều khiến ô tô (Automotive control system).......................... 11 Hệ thống điều hòa nhiệt độ (Air conditioning system)........................... 12 Các hệ thống phụ................................ 12 Các yêu cầu kỹ thuật đối vói hệ thống đ iệ n .........................................14 Nhiệt độ làm việc........................................................................................14 Độ ẩ m ..........................................................................................................14 Sự rung xóc................................................................................................ 14 Xung điện á p .............................................................................................. 14 Độ b ền .........................................................................................................14 Nhiễu điện t ừ .............................................................................................. 14 Tĩnh đ iện .................................................................................................... 14 Nguồn điện trên ô tô.................................................................................14 Các phụ tải điện trên ô tô ....................................................................... 15 Phụ tải làm việc liên tục..............................................................................15 Phụ tải làm việc không liên tục.................................................................. 15 Phụ tải làm việc trong khoảng thời gian ngắn......................................... 15 Các thiết bị bảo vệ và điều khiển trung gian ..................................... 15 Ký hiệu và quy ước trong sơ đồ mạch đ iện .........................................17 Dây điện và bối dây điện trong hệ thống điện ô tô..............................22 Ký hiệu màu và ký hiệu số........................................................................22 Tính toán chọn d â y .................................................................................... 23 Hệ thống đa dẫn tín hiệu (multiplexed wiringsystem) và mạng CAN (controller area network).......................................................................25 Chương II: Ắc quy khỏi động...................................................................................... 28 2.1 Nhiệm vụ và phân loại ắc quy ô tô........................................................ 28 2 1.1 Nhiẹm vụ...... ............. ’....... ٠............... .... ..... .................................. 28 2.1.2 Phân loại..................................................................................................... 28 2.2 Cấu tạo và quá trình điện hoá ắc quy chì-axit......................................... 29 2.2.1 Cấu tạ o ....................................................................................................... 29 2.2.2 Các quá trình điện hóa trong ắc q u y ........................................................ 31 2.3 Thông số và các đặc tính của ắc quy chì-axit...................................... 32 2.3.1 Thông sổ...................................................................................................... 32 Biên soạn: PGS-TS Đỗ Văn Dũng Diện động cơ và điên khiên động cơ 2.3.2 2.3.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.5 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.6.4 Chương III 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 Đặc tính.......................................................................................................33 Hiện tượng tự phóng đ iện ......................................................................... 38 Các phương pháp nạp điện cho ắc q u y ............................................... 38 Nạp bằng hiệu điện thế không đ ỏ i...........................................................38 Phương pháp nạp dòng không đỏi.............................................................39 Phương pháp nạp hai n ấc...........................................................................39 Phương pháp nạp hồn hợp......................................................................... 40 Chọn và bố trí ắc quy...............................................................................40 Các loại accu khác.................................................................................... 40 Ắc quy S ắt--N iken....................................................................................40 Ảc quy Cađimi “ N iken............................................................................ 41 Ảc quy Bạc - Kẽm...................................................................................... 41 Pin nhiên liệu (fuel cell).............................................................................41 Máy khởi động......................................................................................... 46 Nhiệm vụ và sơ đồ hệ thống khỏi động tiêu b iể u ............................... 46 Máy khởi động.......................................................................................... 46 Yêu cầu, phân loại theo cấu trúc.............................................................. 46 Cấu tạo máy khởi động..............................................................................49 Sơ đồ tính toán và đặc tính cơ bản của máy khởi đ ộ n g .......................... 51 Các cơ cấu điều trung gian trong hệ thống khỏi động.......................56 Relay khởi động trung gian....................................................................... 56 Relay cài khớp............................................................................................ 57 Relay bảo vệ khởi động..............................................................................57 Relay đổi đấu điện áp................................................................................. 59 Hệ thống hỗ trợ khỏi động cho động cơ diesel....................................60 Nhiệm vụ và phân loại.............................................................................. 60 Hệ thống xông trước và trong khi khởi động ô tô ....................................60 Hệ thống xông sau khi khởi động.............................................................62 Hệ thống xông nhanh và cầm chừng êm Q.S.S.I (Quick Start and Silent Idling)......................................................................................................... 67 Chương IV; Hệ thống cung cấp điện trên ô t ô ..........................................................71 4.1 Nhiệm vụ và yêu c ầ u ................................................................................ 71 4.1.1 Nhiệm v ụ .................................................................................................... 71 4.1.2 Yêu cầu.........................................................................................................71 4.1.3 Những thông số cơ bản hệ thống cung cấp điện..................................... 72 4.2 Sơ đồ tổng quát, sơ đồ cung cấp điện và phân bố tả i.........................72 4.2.1 Sơ đồ tổng quát và sơ đồ cung cấp đ iệ n .................................................. 72 4.2.2 Chế độ làm việc giữa ắc quy - máy phát và sự phân bố tải.....................74 4.3 Máy phát điện.............................................................................. 76 4.3.1 Phân loại và đặc điểm cấu tạo................................................................... 76 4.3.2 Đặc tính máy phát đ iệ n ..............................................................................88 4.4 Bộ điều chỉnh điện (Bộ tiết chế)............................................................. 94 Biên soạn: PGS-TS Đ ỗ Văn Dũng Điện động cơ và điêu khiên động cơ 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.5 Chương V 5.1 5J . 1 5.1.2 5.1.3 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.4.4 5.5 5.5.1 5.5.2 5.5.3 5.5.4 5.5.5 5.5.6 5.5.7 5.5.8 5.5.9 Chương VI 6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.2 6.2.1 6.2.2 Cơ sở lý thuyết điều chinh điện áp trôn ôtô và phương pháp điều chỉnh.. .................. ........................ .................... ' ............ ...... ٠................. 94 Lý thuyết điều chỉnh gián đoạn.................................................................97 Các bộ tiết chế tiêu biểu......................................................................... 101 Tính toán chế độ tải và chọn máy phát điện trên ô t ô .................... 116 1. L. Hệ thống đánh lử a ................................................................................. 122 Nhiêm vu, yêu cầu và phân loai hê thống đánh lử a ........................ 122 Nhiẹm vụ... „ .... . . . .... ..............122 Yêu c ầ u ’....................................................................................................122 Phân loại....................................................................................................122 Lý thuyết đánh lửa cho động cơ x ă n g ................................................124 Các thông sổ chủ yếu của hệ thống đánh lửa........................................ 124 Lý thuyết đánh lửa trong ô tô.................................................................. 128 Sơ đồ cấu trúc khối và sơ đồ mạch cơ bản.........................................137 Sơ đồ cấu trúc k h ố i..................................................................................137 Sơ đồ cấu tạo cơ b ả n ................................................................................137 Cấu tạo của hệ thống đánh lử a ............................................................138 Sơ đồ và cấu tạo phần tử ..........................................................................138 Cấu tạo hệ thống đánh lửa bán dẫn (thế hệ 2)........................................148 Các biện pháp nâng cao đặc tính đánh lửa............................................. 149 Lý thuyết và phương pháp tính toán thay thế các chi tiết trong hệ thống đánh lửa....................................................................................................153 Hệ thống đánh lửa bán d ẫ n ..................................................................159 Phân loại....................................................... 159 Hệ thống đánh lửa bán dẫn có vít điều khiển......................................... 160 Cảm biến đánh lử a ................................................................................... 162 Hệ thống đánh lửa bán dẫn dùng cảm biển điện từ loại nam châm cố đmh. .1 ....................... ......................... ........’...........!......................... 170 Hệ thống đánh lửa bán dẫn dùng cảm biến điện từ loại nam châm quay . ..L. .....1......... ........... ...................... ........... ’...........^......................... 171 Hệ thống đánh lửa bán dẫn cảm biến bán dẫn (cảm biến H all)........... 172 Hệ thống đánh lửa sử dụng cảm biến quang.......................................... 173 Hiệu chỉnh góc ngậm điện trong hệ thống đánh lử a ............................. 174 Hệ thống đánh lừa điện dung (CDI - capacitor discharged ignition).. 179 Hệ thống điều khiển động c ơ ............................................................... 188 Hệ thống phun nhiên liệu điện t ử ........................................................188 Đặc điểm hệ thống và phân loại.............................................................. 188 Sơ đồ khối của hệ thống phun xăng điện tử ........................................... 194 ư u điếm của hệ thống phun xăng........................................................... 194 Các loại cảm biến trong hệ thống điều khiển động cơ .................... 195 Những vấn đề chung về cảm biến.......................................................... 195 Cảm biến khí nạp (Airflowmeter)........................................................... 196 3iên soạn: PGS-TS Đỗ Văn Dũng Điện động cư và điều khiên động cơ 6.2.3 6.2.4 6.2.5 6 .2.6 6.2.7 6.2 8 6.2.9 Cảm biến tốc độ động cơ và vị trí trục khuỷu (vị trí piston)...............209 Cảm biến vị trí..........................................................................................215 Cảm biến nhiệt đ ộ ....................................................................................218 Cảm biến oxy và cảm biến tỷ lệ hòa khí sensor................................... 221 Cảm biến tốc độ xe (VSS - vehicle speed sensor)...............................225 Cảm biến kích nổ (knock or detonation sensor)..................................227 Một số tín hiệu ngõ vào khác................................................................ 228 6.2.10 Tín hiệu giao tiếp giữa các ECU trên x e.............................................. 231 6.3 Bộ điều khiển điện tử (ECU - Electronic Control Unit hoặc ECM Electronic Control Module)............................................................... 233 6.3.1 Tổng q u an ................................................................................................ 233 6.3.2 Cấu tạo E C U ............................................................................................ 235 6.3.3 Cấu trúc ECU...........................................................................................236 6.3.4 Mạch giao tiếp ngõ vào........................................................................... 237 6.3.5 Mạch giao tiếp ngõ ra.............................................................................. 238 6.4 Điều khiển đánh lử a .............................................................................. 239 6.4.1 Cơ bản về đánh lửa theo chương trình (thế hệ 3 &4)..........................239 6.4.2 Hệ thống đánh lửa lập trình có bộ chia đ iện ........................................ 244 6.4.3 Hệ thống đánh lửa lập trình không có bộ chia điện (Distributorless ignition system).......................................................................................245 6.5 Điều khiển phun nhiên liệ u ..................................................................256 6.5.1 Điều khiển phun xăng............................................................................. 256 6.6 Điều khiển chế độ không tải ISC - Idle Speed C ontrol...................283 6.6.1 Chế độ khởi động.....................................................................................283 6 6.2 Chế độ sau khởi động.............................................................................. 283 6.6.3 Chế độ hâm nóng.....................................................................................284 6.6.4 Chế độ máy lạn h ......................................................................................284 6.6.5 Chế độ tải máy p h á t................................................................................ 285 6 .6.6 Chế độ hộp số tự đ ộ n g ............................................................................ 285 6.6.7 Cấu tạo van điều khiển tốc độ không tải.............................................. 286 6.7 Bướm ga điện tử (ETC - Electronic Control T hrottle).................. 291 6.7.1 Khái quát về bướm ga điều khiển điện tử ............................................ 291 6.7.2 Phân loại các loại bướm ga điềukhiểnbằng điện tử .............................. 293 6.7.3 Cấu tạo bướm ga điều khiển bằngđiện t ử .............................................296 6.7.4 Các chế độ điều khiển của ECU trong hệ thống bướm ga điều khiển bằng điện tử ............................................................................................. 301 6.7.5 Các chức năng dự phòng của bưóm ga điều khiển bằng điện t ử ....... 302 6.7.6 ư u điểm của bướm ga điều khiển bằng điện tử so với bứơm ga truyền thống.........................................................................................................303 6.8 Hệ thống điều khiển thòi điểm phốikhí thông m inh......................... 304 6.9 Hệ thống tuần hoàn khí xả EGR (Exhaust Gas Recirculation system).....................................................................................................308 6.10 Hệ thống điều khiển phun dầu điện tử CDI hay CRDI - Common Rail Direct Injection............................................................................. 312 . Biên soạn: PGS-TS Đỗ Văn Dũng Điện động cơ và điểu khiên động cơ 6.10.1 6.10.2 6.10.3 6.10.4 6.10.5 6.11 6.11.1 6.11.2 6.12 6.12.1 6.12.2 6.12.3 6.12.4 Lĩnh vực áp dụ n g .....................................................................................313 Hoạt động và các chức năng................................................................... 314 Đặc tính phun..........................................................................................316 Chức năng chống ô nhiễm.................................................................... 318 Cấu tạo, nguyên lý làm việc hệ thống common rail..............................320 Hệ thống tự chẩn đoán (self - diagnosis system).............................. 344 Hệ thống tự chẩn đóan cổ điển................................................................344 Hệ thống tự chẩn đóan OBD-2...............................................................346 Lý thuyết điều khiển hệ thống phun xăng điện tử ...........................359 Một số mô hình tính tóan lưu lượng khí nạp động cơ...........................359 Đặc tính động c ơ ......................................................................................361 Thành phần hòa khí và điều khiển phun nhiên liệ u ..............................366 Lý thuyết điều khiển phun xăng điện tử................................................. 374 ChưoTig VII Hệ thống điều khiển quạt làm mát động cơ..................................... 394 7.1 Giới thiệu chung và phân loại..............................................................394 7.2 Motor quạt làm m át.............................................................................. 395 7.3 Điều khiển làm mát độc lập..................................................................397 7.3.1 Hệ thống điều khiến quạt két nước bằng công tắc nhiệt thường đóng (normally closed).................................................................................. 397 7.3.2 Hệ thống điều khiển quạt két nước bằng công tắc nhiệt thường mở ...... (normally open)..................................................................................... 397 7.3.3 Hệ thống điều khiển quạt làm mát kết họp với hệ thống điều hòa nhiệt độ....... 1 . . . ...........................................................’........ 1 .....................398 7.4 Điều khiển quạt làm mát qua hộp điều khiển................................. 400 7.4.1 Hệ thống điều khiển quạt với hộp điều khiển độc lập..........................400 7.4.2 Hệ thống điều khiển quạt với ECU động c ơ ......................................... 402 Biên soạn: PGS-TS Đỗ Văn Dũng Điện động cơ và điêu khiên động cơ Chương í KHÁI QUÁT VÈ HÊ THỐNG ĐIỆN VÀ ĐIỆN TỬ Ô TÔ A. MỤC TIÊU DẠY HỌC Sau khi học xong chưong này, người học có khả năng: - Nhận biết tổng quan về các hệ thống điện và điện tử trên ô tô. Trình bày được các yêu cầu kỹ thuật của hệ thống điện và điện từ trên ô tô. Giải thích được các ký hiệu trong mạch điện ô tô. Giải thích được cách tính toán chọn dây dẫn trên ô tô. Hiểu được nguyên lý làm việc của mạng CAN (Controller Area Network). B. NỘI DUNG 1.1 Tổng quát về mạng điện và các hệ thống điện và điện tử trên ôtô Hệ thống điện và điện tử ô tô ngày nay rất đa dạng, có thể phân loại theo chức năng của chúng, bao gồm các hệ thống dưới đây: 1.1.1 Hệ thống khởi động (Starting system): Bao gồm ắc quy, máy khởi động điện (starting motor), các relay điều khiến và relay bảo vệ khởi động. Đối với động cơ diesel có trang bị thêm hệ thống xông (sấy) máy (glow system). 1.1.2 Hệ thống cung cấp điện (Charging system): gồm ắc quy, máy phát điện (alternator), bộ tiết chế điện (voltage regulator), các relay và đèn báo nạp. 1.1.3 Hệ thống đánh lửa (Ignition system): Bao gồm các bộ phận chính: ắc quy, khóa điện (ignition switch), bộ chia điện (distributor), biến áp đánh lửa hay bobine (ignition coils), hộp điều khiến đánh lửa (igniter), bougie (spark plugs). 1.1.4 Hệ thống chiếu ánh sáng và tín hiệu (Lighting and signal system): gồm các đèn chiếu sáng, các đèn tín hiệu, còi, các công tắc và các relay. 1.1.5 Hệ thống thông tin (Information system): gồm các đồng hồ và đèn báo trên tableau: đồng hồ tốc độ động cơ (tachometer), đồng hồ đo tốc độ xe (speedometer), đồng hồ đo nhiên liệu và nhiệt độ nước làm mát động cơ... 1.1.6 Hệ thống điều khiển động cơ (Engine control system): gồm hệ thống điều khiển phun xăng (fuel injection control), đánh lửa (ignition timing control), góc phối cam (valve variable timing), mã hóa động cơ (engine immobilizer). Ngoài ra, trên các động cơ diesel ngày nay sử dụng hệ thống điều khiển nhiên liệu bằng điện tử (EDC electronic diesel control hoặc CRDI - common rail injection) 1.1.7 Hệ thống điều khiển ôtô (Automotive control system): bao gồm hệ thống điều khiển phanh chống hãm cứng ABS (antilock brake system), hộp số tự động (automatic transmission control), điều khiển lái (steering control), túi khí (SRS - supplemental Biên soạn: PGS-TS Đ ồ Văn Dũng 11 Điện động cơ và điêu khiên động cơ restraint system), lực kéo (traction control), hành trình (cruise control)... 1.1.8 Hệ thống điều hòa nhiệt độ (Air conditioning system): bao gồm máy nén (compressor), giàn nóng (condenser), lọc ga (dryer), van tiết lưu (expansion valve), giàn lạnh (evaporator) và các chi tiết điều khiển như relay, thermostat, hộp điều khiển, công tắc A /C.. ■Một số hệ thong điều hòa không khí được điều khiển bằng máy tính có tên gọi là hệ thong điều hòa tự động (automatic climate control). 1.1.9 Các hệ thống phụ: Hệ thống gạt nước, xịt nước (wiper and washer system). Hệ thống điều khiển cửa (door lock control system). Hệ thống điều khiển kính (power window system). Hệ thống điều khiển kính chiếu hậu (mirror control). Hệ thống định vị (navigation system) Hệ thống chẩn đoán tích họfp (IDS - intergrated diagnostic system) Hệ thống kiểm soát áp suất lốp (Tyre Pressure Monitoring System) Trên hình 1.1 trinh bày các hệ thống điều khiển điện tử trên một ô tô hiện đại. Mỗi hệ thống điều khiến điện tử trong hình đều gắn liền với các hộp điều khiến được lập trình thông minh và chính xác. 12 Biên soạn: PGS-TS Đỗ Văn Dũng Diên âông CO' và âïêii khiên âông ca c‫؟‬.î to C S o.٠— >٠ ١١^ 20 Khuếch đại thuật toán (Operational Amplifier) __ Cổng đảo __1__ ٠^ ^ Mồi thuốc tcinarette Liphter١. Biên soạn: PGS-TS Đo Vàn Dũn^ Dieu dông ca và dieu khiên dông ca (0 O flO s >(A QC O H. O LU Z Z O O üc>. ‫؛‬ta ٧o3٠ .١ 3 cr 'C >3 <‫>؛‬٠ ١<١ O U e a 5/ê/7 5oa/7.■ PGS-TS Dâ Vàn Dimg 21 Điện động cơ và điêu khiên động cơ 1.7 Dây điện và bối dây điện trong hệ thống điện ôtô 1.7.1 Ký hiệu màu và ký hiệu số Trong khuôn khổ giáo trình này, tác giả chỉ giới thiệu hệ thống màu dây và ký hiệu quy định theo tiêu chuẩn châu Âu. Các xe sử dụng hệ thống màu theo tiêu chuẩn này là: Ford, Volkswagen, BMW, Mercedes... Các tiêu chuẩn của các loại xe khác, người học có thể tham khảo trong các tài liệu hướng dẫn thực hành điện ôtô. Bảng 1.1: Kỷ hiệu màu dây hệ châu Âu. Màu 22 Ký hiệu Đường dẫn Đỏ Rt Từ ắc quy Trắng/ Đen Ws/ Sw Công tắc đèn đầu Trắng Ws Đèn pha (chiếu xa) Vàng Ge Đèn cốt (chiếu gần) Xám Gr Đèn kích thước và báo rẽ chính Xám/ Đen Gr/Sw Đèn kích thước trái Xám/Đỏ Gr/Rt Đèn kích thước phải Đen/ Vàng Sw/Ge Đánh lửa Đen/ Trắng/ Xanh lá Sw/ Ws/ Gn Đèn báo rẽ Đen/ Trắng Sw/ Ws Báo rẽ trái Đen/ Xanh lá Sw/ Gn Báo rẽ phải Xanh lá nhạt LGn Âm bobine Nâu Br Mass Đen/ Đỏ Sw/ Rt Đèn phanh Biên soạn: PGS-TS Đ ỗ Văn Dũng Điện động cơ và điêu khiên động cơ Bảng 1.2: Kỷ hiệu đầu dây hệ châu Ẩu. 1 Âm bobine 4 Dây cao áp 15 Dương công tắc máy 30 Dương ắc quy 31 Mass 49 Ngõ vào cục chóp 49a Ngõ ra cục chóp 50 Điều khiển đề 53 Gạt nước 54 Đèn phanh 55 Đèn sương mù 56 Đèn đầu 56a Đèn pha 56b Đèn cốt 58 Đèn kích thước 61 Báo sạc 85, 86 Cuộn dây relay 87 Tiếp điểm relay 1.7.2 Tính toán chọn dây Các hư hỏng trong hệ thống điện ô tô ngày nay chủ yếu bắt nguồn từ dây dẫn vì đa số các linh kiện bán dẫn đã được chế tạo với độ bền khá cao. 0 tô càng hiện đại, số dây dẫn càng nhiều thì xác suất hư hỏng càng lớn. Tuy nhiên, trên thực tế rất ít người chú ý đến đặc điểm này, kết quả là trục trặc của nhiều hệ thống điện ôtô xuất phát từ những sai lầm trong đấu dây. Phần này sẽ giới thiệu những kiến thức cơ bản về dây dẫn trên ôtô, giúp người đọc giảm bớt những sai sót trong sửa chữa hệ thống điện ôtô. Dây dẫn trong ô tô thường là dây đồng có bọc chất cách điện là nhựa PVC. So với dây điện dùng trong nhà, dây điện trong ôtô dẫn điện và được cách điện tốt hơn. (Rất tiếc là do nguồn cung cấp loại dây này ít, nên ở nước ta, thợ điện và giáo viên dạy điện ô tô vẫn sử dụng dây điện nhà để đấu điện xe). Chất cách điện bọc ngoài dây đồng không những có điện trở rất lớn (10‘-Q/mm) mà còn phải chịu được xăng dầu, nhớt, nước và nhiệt độ cao, nhất là đối với các dây dẫn chạy ngang qua nắp máy (của hệ thống phun Biên soạn: PGS-TS Đ ỗ Văn Dũng 23