Tài liệu Phương pháp giải bài tập liên kết gen và hoán vị gen

Së gi¸o dôc vμ ®μo t¹o lμo cai Tr−êng THPT sè 2 lμo cai s¸ng kiÕn kinh nghiÖm Ph−¬ng ph¸p gi¶i bμi tËp Liªn kÕt gen vμ ho¸n vÞ gen NguyÔn ThÞ Th¬m Tr×nh ®é chuyªn m«n : §HSP Sinh Tæ chuyªn m«n : Hãa – Sinh - §Þa Hä vµ tªn Tr−êng : : THPT sè 2 thµnh phè lµo cai n¨m häc 2010 - 2011 PHẦN ĐẶT VẤN ĐỀ HiÖn nay, ch−¬ng tr×nh bé m«n ®· ®−îc chuyÓn sang ph−¬ng ph¸p kiÓm tra, thi b»ng h×nh thøc tr¾c nghiÖm kh¸ch quan, v× vËy viÖc t×m ra c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y gióp häc sinh vËn dông lµm bµi thi tr¾c nghiÖm cã hiÖu qu¶ lµ rÊt quan träng. Trong ®ã viÖc t×m ra ph−¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi tËp mét c¸ch nhanh nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt trong kiÓm tra, thi ®ang lµ nhu cÇu cÊp thiÕt cña c¸c em häc sinh. Bëi lÏ thêi l−îng ph©n bè trong viÖc hoµn thµnh mét c©u tr¾c nghiÖm khi kiÓm tra, thi lµ rÊt ng¾n (trung b×nh chØ cã 1,5 phót/c©u). Trong chương trình sinh học phổ thông, di truyền học là một phần rất quan trọng, chiếm 50% thời lượng của chương trình sinh học lớp 12. Cơ chế di truyền và biến dị ở các cấp độ phân tử, tế bào, cá thể, quần thể rất phức tạp và trìu tượng đối với học sinh. Trong ®ã, c¸c bµi to¸n ho¸n vÞ gen ®−îc c¸c em xem lµ phÇn khã häc nhÊt, mÊt nhiÒu thêi gian nhÊt. Với kinh nghiệm giảng dạy của bản thân và học hỏi từ bạn bè đồng nghiệp, tù b¶n th©n rót ra mét sè kinh nghiÖm trong ph−¬ng ph¸p gi¶i bμi tËp liªn kÕt gen vμ ho¸n vÞ gen víi ®Ò bµi yªu cÇu x¸c ®Þnh nhanh tû lÖ ph©n li kiÓu gen, kiÓu h×nh ë ®êi con khi biÕt ®Æc ®iÓm di truyÒn cña bè mÑ. PHẦN GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. CƠ SỞ LÍ LUẬN. - Số lượng gen trong tế bào bao giờ cũng nhiều hơn số cặp NST tương đồng nên trên cặp NST tương đồng bao giờ cũng có nhiều cặp gen alen phân bố, mỗi cặp gen phân bố trên NST tại một vị trí nhất định gọi là lôcus. - Tại kỳ trước của giảm phân lần thứ nhất có hiện tượng tiếp hợp hai NST kép của cặp tương đồng, có thể xảy ra hiện tượng trao đổi chéo các đoạn tương ứng giữa hai crômatit không cùng nguồn, gây nên hiện tượng hoán vị gen. - Tần số hoán vị gen (f) thể hiện lực liên kết giữa các gen trên NST, nói chung, các gen trên NST có xu hướng liên kết chặt chẽ nên tần số hoán vị gen không vượt quá 50% ( f ≤ 50% ). - Tần số hoán vị gen thể hiện khoảng cách tương đối giữa các gen trên NST: các gen nằm càng xa nhau thì tần số hoán vị gen càng lớn và ngược lại các gen nằm gần nhau thì tần số hoán vị gen càng nhỏ. - Công thức tính tần số HVG (f ) (f) = (tổng số giao tử HVG / tổng số giao tử tạo thành) x 100% (f) = (tổng số cá thể có kiểu hình do HVG / tổng số cá thể thu được) x 100% - Hoán vị gen có thể xảy ra ở cả 2 giới hoặc xảy ra 1 giới tùy loài. Tần số hoán vị gen thay đổi tùy vào cặp tính trạng đang xét. II CƠ SỞ THỰC TIỄN. Trong các bài tập về quy luật di truyền thì bài tập liên kết gen và hoán vị gen là một trong những dạng bài tập vừa đa dạng, vừa phức tạp và khó với học sinh nhưng lại thường xuyên gặp trong các đề thi tốt nghiệp, thi tuyển sinh đại học – cao đẳng. Trong thực tế chương trình sinh học 12, số tiết bài tập không nhiều. Vì vậy các em học sinh thường có tâm lí là bỏ qua phần kiến thức rất quan trọng này. Những năm gần đây, với xu thế “đổi mới phương pháp dạy học”, hình thức thi trắc nghiệm khách quan (TNKQ) đã được đưa vào để thay thế hình thức thi tự luận trong một số môn học, trong đó có môn Sinh học. Với hình thức thi trắc nghiệm, trong một khoảng thời gian ngắn học sinh phải giải quyết được một lượng khá lớn các câu hỏi, bài tập. Điều này không những yêu cầu học sinh phải nắm vững, hiểu rõ kiến thức mà còn phải thành thạo trong kĩ năng giải bài tập và đặc biệt phải có phương pháp giải bài tập trắc nghiệm hợp lí. Thực tế cho thấy có nhiều học sinh có kiến thức vững vàng nhưng trong các kì thi vẫn không giải quyết hết các yêu cầu của đề ra. Lí do chủ yếu là các em vẫn tiến hành giải bài tập theo cách truyền thống, việc này làm mất rất nhiều thời gian nên từ đấy không tạo được hiệu quả cao trong việc làm bài thi trắc nghiệm. Vì vậy việc xây dựng và tìm ra các phương pháp giải nhanh bài tập sinh học là một việc rất cần thiết để giúp các em học sinh đạt hiệu quả cao trong các kì thi. Trong quá trình giảng dạy của mình, đặc biệt là dạy ôn thi đại học, tôi nhận thấy khi sử dụng một số kĩ năng toán học để giải quyết các bài tập đã tiết kiệm được rất nhiều thời gian. Học sinh đã nhanh chóng và chính xác hơn trong việc lựa chọn đáp án đúng do không phải lập sơ đồ lai rất phức tạp, dễ nhầm lẫn. III. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP GIẢI NHANH BÀI TẬP HOÁN VỊ GENVỚI YÊU CẦU XÁC ĐỊNH TỈ LỆ KIỂU GEN VÀ KIỂU HÌNH Ở ĐỜI CON. A. Ph−¬ng ph¸p gi¶i chung D¹ng 1 : X¸c ®Þnh tû lÖ ph©n li kiÓu gen vμ kiÓu h×nh ë con lai trong phÐp lai c¶ hai c¬ thÓ bè mÑ ®Òu x¶y ra ho¸n vÞ gen. Gi¶ sö thÕ hÖ ®em lai ®Òu cã hai cÆp gen dÞ hîp lµ Aa vµ Bb cïng n»m trªn mét cÆp NST th−êng ta sÏ cã c¸c tr−êng hîp vÒ kiÓu gen ë thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ: AB AB Ab Ab AB Ab x hoÆc x hoÆc x . ab ab aB aB ab aB Ho¸n vÞ gen x¶y ra ë c¶ 2 c¬ thÓ bè mÑ, víi c¶ 2 kiÓu gen dÞ ®Òu hay dÞ chÐo ®Òu cho 4 lo¹i giao tö lµ AB, Ab, aB, ab , tØ lÖ c¸c lo¹i giao tö phô thuéc vµo kiÓu gen vµ tÇn sè ho¸n vÞ gen. ThÕ hÖ con lai F1 t¹o ra 10 kiÓu gen. Kh¸c víi ®Þnh luËt ph©n ly ®éc lËp cña Men-®en th× víi cÆp bè mÑ ®em lai lµ: AaBb (hai cÆp gen t¸c ®éng riªng rÏ), F1 cã 9 kiÓu gen víi tû lÖ ph©n ly kiÓu gen ë con lai lµ: (1AA : 2Aa : 1aa) (1BB : 2Bb : 1bb) = 1AABB : 2AABb : 1AAbb : 2AaBB : 4AaBb : 2Aabb : 1aaBB : 2aaBb : 1aabb. Víi bµi to¸n trªn, ta thùc hiÖn c¸c b−íc gi¶i nh− sau : . - B−íc 1: ViÕt tû lÖ ph©n ly kiÓu gen ë F1 theo quy luËt gi¶m dÇn sè gen tréi vµ t¨ng dÇn sè gen lÆn trong kiÓu gen. B¾t ®Çu tõ kiÓu gen toµn c¸c gen tréi, sau ®ã gi¶m dÇn sè gen tréi vµ t¨ng dÇn sè gen lÆn trong kiÓu gen. Ta cã 10 kiÓu gen ë thÕ hÖ con lai lµ: AB AB AB AB Ab Ab Ab aB aB ab , , , , , , , , , . AB Ab aB ab aB Ab ab aB ab ab - B−íc 2: C¸c kiÓu gen ë tr¹ng th¸i ®ång hîp vÒ c¶ 2 cÆp gen cã hÖ sè lµ 1, c¸c kiÓu gen ë tr¹ng th¸i dÞ hîp vÒ 1 hay 2 cÆp gen cã hÖ sè lµ 2. HÖ sè c¸c kiÓu gen ë F1 lµ : 1 AB AB AB AB Ab Ab Ab aB aB ab ,2 ,2 ,2 ,2 ,1 ,2 ,1 ,2 ,1 . AB Ab aB ab aB Ab ab aB ab ab - B−íc 3: Tû lÖ % mçi lo¹i kiÓu gen lu«n b»ng tÝch tû lÖ c¸c lo¹i giao tö h×nh thµnh nªn kiÓu gen ®ã nh©n víi hÖ sè cña nã. 1/ Tr−êng hîp 1: KiÓu gen cña thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ AB AB x . Gi¶ sö tÇn sè ho¸n vÞ ab ab gen cña c¶ hai c¬ thÓ gièng nhau (f = 2y), khi ph¸t sinh giao tö sÏ cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ: Giao tö liªn kÕt AB = ab = x % = 50 % - y % ; Giao tö ho¸n vÞ Ab = aB = y %. Tû lÖ ph©n li kiÓu gen ë thÕ hÖ con lai F1 nh− sau: AB = 1.x.x = x2; AB AB = 2.x.y = 2xy. 2 Ab AB = 2.x.y = 2xy. 2 aB AB Ab = 2.x.x = 2x2 vµ 2 = 2.y.y = 2y2; 2 ab aB 1 Ab = 1.y.y = y2; Ab Ab = 2.y.x = 2xy; 2 ab aB = 1.y.y = y2; 1 aB aB = 2.y.x = 2xy; 2 ab ab 1 = 1.x.x = x2. ab 1 Nh− vËy, tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë F1 sÏ lµ: - KiÓu h×nh tréi A vµ B ( AB AB AB AB Ab , , , , ) = x2+ 2xy + 2xy + 2x2 + 2y2 AB Ab aB ab aB = 3x2 + 4xy + 2y2. Ab Ab , ) = y2 + 2xy. Ab ab aB aB ) = y2 + 2xy. - KiÓu h×nh lÆn a vµ tréi B ( , aB ab ab - KiÓu h×nh lÆn a vµ b ( ) = x2. ab - KiÓu h×nh tréi A vµ lÆn b ( 2/ Tr−êng hîp 2: KiÓu gen cña thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ Ab Ab x . aB aB Gi¶ sö tÇn sè ho¸n vÞ gen cña c¶ hai c¬ thÓ gièng nhau (f = 2x), khi ph¸t sinh giao tö sÏ cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ: Giao tö liªn kÕt Ab = aB = y % = 50 % - x % ; Giao tö ho¸n vÞ AB = ab = x %. T−¬ng tù tr−êng hîp 1 ta sÏ tÝnh ®−îc tû lÖ ph©n li kiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë thÕ hÖ con lai F1. 3/ Tr−êng hîp 3: KiÓu gen cña thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ AB Ab x . ab aB Gi¶ sö tÇn sè ho¸n vÞ gen cña c¶ hai c¬ thÓ gièng nhau (f = 2y), khi ph¸t sinh giao tö sÏ cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ: P AB ab x Ab aB GP: Giao tö liªn kÕt AB = ab = x % Giao tö liªn kÕt Ab = aB = x % Giao tö ho¸n vÞ AB = ab = y %) Giao tö ho¸n vÞ Ab = aB = y %) Tû lÖ ph©n li kiÓu gen ë thÕ hÖ con lai F1 nh− sau: AB = 1.x.y = xy AB AB = (x2 + y2 ) 2 Ab 1 AB = (x2 + y2 ) aB AB Ab = 2.x.y = 2xy vµ 2 = 2.x.y = 2xy; 2 ab aB Ab = 1.x.y = xy 1 Ab Ab = (x2 + y2 ) 2 ab aB = 1.x.y = xy 1 aB aB = (x2 + y2 ) 2 ab ab 1 = 1.x.y = xy ab 2 Tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë F1 sÏ lµ: - KiÓu h×nh tréi A vµ B ( AB AB AB AB Ab , , , , ) = xy + (x2 + y2 )+ (x2 + y2 )+ 2xy + AB Ab aB ab aB 2xy = 2x2 + 2y2 + 5xy Ab Ab , ) = xy + x2 + y2. Ab ab aB aB , ) = xy + x2 + y2. - KiÓu h×nh lÆn a vµ tréi B ( aB ab ab - KiÓu h×nh lÆn a vµ b ( ) = xy. ab - KiÓu h×nh tréi A vµ lÆn b ( Ö §©y lμ ph−¬ng ¸n mang l¹i hiÖu qu¶ nhanh nhÊt, häc sinh dÔ dμng x¸c ®Þnh nhanh tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë ®êi con mμ kh«ng ph¶i lËp b¶ng pennet. Ph−¬ng ¸n nμy dÔ dμng ¸p dông trong «n tËp ®Ó kiÓm tra, thi tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ®èi víi c¸c bμi to¸n lai cã ho¸n vÞ gen. Ph−¬ng ph¸p nμy cμng cã hiÖu qu¶ h¬n khi ®Ò bμi chØ yªu cÇu tÝnh tØ lÖ cña 1 kiÓu gen hoÆc kiÓu h×nh nμo ®ã ë F1. D¹ng 2 : X¸c ®Þnh nhanh tû lÖ ph©n li kiÓu gen vμ kiÓu h×nh ë con lai trong phÐp lai cã ho¸n vÞ gen x¶y ra mét bªn. Gi¶ sö thÕ hÖ ®em lai ®Òu cã hai cÆp gen dÞ hîp lµ Aa vµ Bb cïng n»m trªn mét cÆp NST th−êng ta sÏ cã c¸c tr−êng hîp vÒ kiÓu gen ë thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ: x AB ab AB Ab Ab AB Ab hoÆc x hoÆc x . Ho¸n vÞ gen x¶y ra ë 1 c¬ thÓ bè hoÆc mÑ. ab aB aB ab aB 1. Tr−êng hîp 1: KiÓu gen cña thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ AB AB x ab ab Gi¶ sö tÇn sè ho¸n vÞ gen cña 1 c¬ thÓ cã ho¸n vÞ lµ f = 2y, khi ph¸t sinh giao tö sÏ cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ: Giao tö liªn kÕt AB = ab = x % = 50 % - y % ; Giao tö ho¸n vÞ Ab = aB = y %. Cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ gen chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ AB = ab = 50% = 1 . Khi vÕt c¸c lo¹i kiÓu gen cña thÕ hÖ con lai ta cÇn 2 tiÕn hµnh theo c¸c b−íc sau: - B−íc 1: ViÕt c¸c lo¹i kiÓu gen theo quy luËt b¾t ®Çu tõ kiÓu gen toµn c¸c gen tréi, sau ®ã gi¶m dÇn sè gen tréi vµ t¨ng dÇn sè gen lÆn trong kiÓu gen (nh− ë phÇn ho¸n vÞ x¶y ra c¶ hai bªn) ta ®−îc: AB AB AB AB Ab Ab Ab aB aB ab , , , , , , , , , . AB Ab aB ab aB Ab ab aB ab ab - B−íc 2: Lo¹i bá mét sè kiÓu gen kh«ng thÓ cã trong tr−êng hîp nµy do c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ gen kh«ng ph¸t sinh hai lo¹i giao tö lµ Ab vµ aB. Do vËy ë thÕ hÖ con lai kh«ng thÓ xuÊt hiÖn kiÓu gen ThÕ hÖ con lai F1 cã 7 kiÓu gen : Ab Ab aB , vµ . aB Ab aB AB AB AB AB Ab aB ab , , , , , , . AB Ab aB ab ab ab ab - B−íc 3: X¸c ®Þnh hÖ sè mçi lo¹i kiÓu gen. Chóng ta l−u ý r»ng ë thÕ hÖ bè mÑ ®em lai mét bªn cho 4 lo¹i giao tö vµ mét bªn cho 2 lo¹i giao tö nªn thÕ hÖ con lai gåm 4 x 2 = 8 tæ hîp giao tö trong tæng sè 7 kiÓu gen, vËy chØ cã 1 kiÓu gen cã hÖ sè lµ 2 ®ã lµ kiÓu gen dÞ hîp c¶ hai cÆp gen ( AB ), cßn l¹i tÊt c¶ c¸c kiÓu gen cßn l¹i ab ®Òu cã hÖ sè b»ng 1, ta ®−îc: 1 AB AB AB AB Ab aB ab :1 :1 :2 :1 :1 :1 . AB Ab aB ab ab ab ab - B−íc 4: X¸c ®Þnh tû lÖ c¸c lo¹i kiÓu gen b»ng tÝch tû lÖ hai lo¹i giao tö h×nh thµnh nªn kiÓu gen ®ã nh©n víi hÖ sè cña kiÓu gen ta ®−îc: 1 AB x = AB 2 1 AB y = Ab 2 1 AB y = aB 2 2 AB =x ab 1 Ab y = ab 2 1 aB y = ab 2 1 ab x = ab 2 VËy tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë F1 lµ: KiÓu h×nh tréi A vµ B ( 3x AB AB AB AB x y y ; ; ; ) = + + + x = + y. AB Ab aB ab 2 2 2 2 KiÓu h×nh tréi A, lÆn b ( Ab y )= . ab 2 KiÓu h×nh lÆn a, tréi B ( aB y )= . ab 2 KiÓu h×nh lÆn a vµ b ( ab x )= . ab 2 2. Tr−êng hîp 2: KiÓu gen cña thÕ hÖ xuÊt ph¸t lµ Ab Ab x aB aB T−¬ng tù, gi¶ sö tÇn sè ho¸n vÞ gen cña 1 c¬ thÓ cã ho¸n vÞ lµ f = 2x, khi ph¸t sinh giao tö sÏ cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ : Giao tö liªn kÕt Ab = aB = y % = 50 % - x % ; Giao tö ho¸n vÞ AB = ab = x %. Cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ gen chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ Ab = aB = 50% = 1 . 2 Khi viÕt c¸c lo¹i kiÓu gen cña thÕ hÖ con lai ta còng tiÕn hµnh theo c¸c b−íc sau: - B−íc 1: ViÕt c¸c lo¹i kiÓu gen theo quy luËt b¾t ®Çu tõ kiÓu gen toµn c¸c gen tréi, sau ®ã gi¶m dÇn sè gen tréi vµ t¨ng dÇn sè gen lÆn trong kiÓu gen (nh− ë phÇn ho¸n vÞ x¶y ra c¶ hai bªn) ta ®−îc: AB AB AB AB Ab Ab Ab aB aB ab , , , , , , , , , . AB Ab aB ab aB Ab ab aB ab ab - B−íc 2: Lo¹i bá mét sè kiÓu gen kh«ng thÓ cã trong tr−êng hîp nµy do kh«ng c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ gen kh«ng ph¸t sinh hai lo¹i giao tö lµ AB vµ ab. Do vËy ë thÕ hÖ con lai kh«ng thÓ xuÊt hiÖn kiÓu gen VËy kiÓu gen cña thÕ hÖ con lai lµ: AB AB ab , vµ . AB ab ab AB AB Ab Ab Ab aB aB , , , , , , . Ab aB aB Ab ab aB ab - B−íc 3: X¸c ®Þnh hÖ sè mçi lo¹i kiÓu gen. 1 kiÓu gen dÞ hîp c¶ hai cÆp gen ( cã hÖ sè lµ 2, cßn l¹i tÊt c¶ c¸c kiÓu gen cßn l¹i ®Òu cã hÖ sè b»ng 1, ta ®−îc: 1 AB AB Ab Ab Ab aB aB :1 :2 :1 :1 :1 :1 . Ab aB aB Ab ab aB ab Ab ) aB 1 2 - B−íc 4: X¸c ®Þnh tû lÖ c¸c lo¹i kiÓu gen: 1. .x 1 2 1. .y AB 1 AB 1 Ab ; 1. .x ; 2. .y ; Ab 2 aB 2 aB Ab 1 Ab 1 aB 1 aB ; 1. .x ; 1. .y ; 1. .x Ab 2 ab 2 aB 2 ab VËy tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë F1 lµ: KiÓu h×nh tréi A vµ B ( AB AB Ab x x ; ; ) = + +y=x+y Ab aB aB 2 2 Ab Ab x y ; ) = + Ab ab 2 2 aB aB x y ; )= + KiÓu h×nh lÆn a, tréi B ( aB ab 2 2 AB Ab x chØ x¶y ra ho¸n vÞ mét bªn th× * Trong tr−êng hîp cÆp bè mÑ ®em lai lµ ab aB KiÓu h×nh tréi A, lÆn b ( mét bªn ho¸n vÞ cho 4 lo¹i giao tö lµ AB = ab = x% vµ Ab = aB = y%, cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ cho 2 lo¹i giao tö lµ AB = ab = 50% hoÆc Ab = aB = 50% th× kÕt qu¶ phÐp lai còng cho nh− tr−êng hîp 1 hoÆc 2. D¹ng 3 : Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhanh tû lÖ ph©n li kiÓu gen vμ kiÓu h×nh ë con lai trong phÐp lai cã ho¸n vÞ gen x¶y ra trªn NST giíi tÝnh X. Chóng ta biÕt r»ng c¸c gen liªn kÕt trªn nhiÔm s¾c thÓ giíi tÝnh nÕu x¶y ra ho¸n vÞ gen th× ho¸n vÞ gen chØ x¶y ra trªn mét giíi nhÊt ®Þnh. Do vËy, ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhanh tû lÖ ph©n ly kiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë con lai trong tr−êng hîp nµy còng t−¬ng tù nh− d¹ng 2 ë trªn khi ho¸n vÞ gen x¶y ra mét bªn trªn nhiÔm s¾c thÓ th−êng. Cô thÓ nh− sau: - NÕu ta cã hai cÆp gen quy ®Þnh hai cÆp tÝnh tr¹ng lµ A, a vµ B, b cïng n»m trªn nhiÔm s¾c thÓ giíi tÝnh X. Nh− vËy, thÕ hÖ xuÊt ph¸t cã thÓ x¶y ra c¸c cÆp lai sau: XABXab x XABY; XABXab x XabY; XAbXaB x XAbY; XAbXaB x XaBY; XAbXaB x XABY; XAbXaB x XabY. 1/ Tr−êng hîp 1: CÆp bè mÑ ®em lai lµ XABXab x XABY hoÆc XAbXaB x XABY - Gäi tû lÖ c¸c lo¹i giao tö do c¬ thÓ ho¸n vÞ (XABXab hoÆc XAbXaB) t¹o ra lµ XAB = Xab = x% vµ XAb = XaB = y% cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ XAB = Y = 50% = 1 . 2 L−u ý: Trong tr−êng hîp c¸c gen n»m trªn nhiÔm s¾c thÓ giíi tÝnh X th× hÖ sè cña c¸c lo¹i kiÓu gen ë con lai lu«n b»ng 1. - B−íc 1: ViÕt tû lÖ ph©n ly kiÓu gen ë thÕ hÖ con lai theo quy luËt gi¶m dÇn sè lo¹i gen tréi vµ t¨ng dÇn sè lo¹i gen lÆn lµ (cã 4 x 2 = 8 lo¹i kiÓu gen): XABXAB, XABXAb, XABXaB, XABXab, XABY, XAbY, XaBY, XabY. - B−íc 2: X¸c ®Þnh tû lÖ c¸c lo¹i kiÓu gen b»ng tÝch tû lÖ c¸c lo¹i giao tö ®ùc vµ c¸i h×nh thµnh nªn kiÓu gen ®ã lµ: x AB AB y AB Ab y AB aB x AB ab x AB y y x X X : X X : X X : X X : X Y: XAbY: XaBY: XabY. 2 2 2 2 2 2 2 2 - VËy tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë con lai lµ: x y y x + + + =x+y 2 2 2 2 x y + Giíi XY: KiÓu h×nh tréi A vµ B = ; KiÓu h×nh tréi A, lÆn b = 2 2 y x KiÓu h×nh lÆn a, tréi B = ; KiÓu h×nh lÆn a vµ b = 2 2 + Giíi XX: KiÓu h×nh tréi A vµ B = 2/ Tr−êng hîp 2: CÆp bè mÑ ®em lai lµ XABXab x XabY hoÆc XAbXaB x XabY: - Gäi tû lÖ c¸c lo¹i giao tö do c¬ thÓ ho¸n vÞ (XABXab hoÆc XAbXaB) t¹o ra lµ XAB = Xab = x% vµ XAb = XaB = y% cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ Xab = Y = 50% = 1 . 2 - B−íc 1: ViÕt tû lÖ ph©n ly kiÓu gen ë thÕ hÖ con lai theo quy luËt gi¶m dÇn sè lo¹i gen tréi vµ t¨ng dÇn sè lo¹i gen lÆn lµ (cã 4 x 2 = 8 lo¹i kiÓu gen): XABXab, XAbXab, XaBXab, XabXab, XABY, XAbY, XaBY, XabY. - B−íc 2: X¸c ®Þnh tû lÖ c¸c lo¹i kiÓu gen b»ng tÝch tû lÖ c¸c lo¹i giao tö ®ùc vµ c¸i h×nh thµnh nªn kiÓu gen ®ã lµ: x AB ab y Ab ab y aB ab x ab ab x AB y y x X X : X X : X X : X X : X Y: XAbY: XaBY: XabY. 2 2 2 2 2 2 2 2 - VËy tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë con lai lµ: + Giíi XX: KiÓu h×nh tréi A vµ B = KiÓu h×nh lÆn a vµ b = x y y x + + = + y; 2 2 2 2 x 2 x y ; KiÓu h×nh tréi A, lÆn b = 2 2 y x KiÓu h×nh lÆn a, tréi B = ; KiÓu h×nh lÆn a vµ b = 2 2 + Giíi XY: KiÓu h×nh tréi A vµ B = 3/ Tr−êng hîp 3: CÆp bè mÑ ®em lai lµ XAbXaB x XAbY: - Gäi tû lÖ c¸c lo¹i giao tö do c¬ thÓ ho¸n vÞ (XABXab) t¹o ra lµ XAB = Xab = x% vµ XAb = XaB = y% cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ XAb = Y = 50% = 1 . 2 - B−íc 1: ViÕt tû lÖ ph©n ly kiÓu gen ë thÕ hÖ con lai theo quy luËt gi¶m dÇn sè lo¹i gen tréi vµ t¨ng dÇn sè lo¹i gen lÆn lµ (cã 4 x 2 = 8 lo¹i kiÓu gen): XABXAb, XAbXAb, XAbXab, XaBXab, XABY, XAbY, XaBY, XabY. - B−íc 2: X¸c ®Þnh tû lÖ c¸c lo¹i kiÓu gen b»ng tÝch tû lÖ c¸c lo¹i giao tö ®ùc vµ c¸i h×nh thµnh nªn kiÓu gen ®ã lµ: x AB Ab y Ab Ab y Ab ab x aB ab x AB y y x X X : X X : X X : X X : X Y: XAbY: XaBY: XabY. 2 2 2 2 2 2 2 2 - VËy tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë con lai lµ: + Giíi XX: KiÓu h×nh tréi A vµ B = x 2 y y x + = y; KiÓu h×nh lÆn a, tréi B = 2 2 2 x y + Giíi XY: KiÓu h×nh tréi A vµ B = ; KiÓu h×nh tréi A, lÆn b = 2 2 y x KiÓu h×nh lÆn a, tréi B = ; KiÓu h×nh lÆn a vµ b = 2 2 KiÓu h×nh tréi A, lÆn b = 4/ Tr−êng hîp 4: CÆp bè mÑ ®em lai lµ XAbXaB x XaBY - Gäi tû lÖ c¸c lo¹i giao tö do c¬ thÓ ho¸n vÞ (XABXab) t¹o ra lµ XAB = Xab = x% vµ XAb = XaB = y% cßn c¬ thÓ kh«ng x¶y ra ho¸n vÞ chØ cho 2 lo¹i giao tö lµ XaB = Y = 50% = 1 . 2 - B−íc 1: ViÕt tû lÖ ph©n ly kiÓu gen ë thÕ hÖ con lai theo quy luËt gi¶m dÇn sè lo¹i gen tréi vµ t¨ng dÇn sè lo¹i gen lÆn lµ (cã 4 x 2 = 8 lo¹i kiÓu gen): XABXaB, XAbXaB, XaBXaB, XaBXab, XABY, XAbY, XaBY, XabY. - B−íc 2: X¸c ®Þnh tû lÖ c¸c lo¹i kiÓu gen b»ng tÝch tû lÖ c¸c lo¹i giao tö ®ùc vµ c¸i h×nh thµnh nªn kiÓu gen ®ã lµ: x AB aB y Ab aB y aB aB x aB ab x AB y y x X X : X X : X X : X X : X Y: XAbY: XaBY: XabY. 2 2 2 2 2 2 2 2 - VËy tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë con lai lµ: x y + ; 2 2 x y KiÓu h×nh lÆn a, tréi B = + 2 2 x y + Giíi XY: KiÓu h×nh tréi A vµ B = ; KiÓu h×nh tréi A, lÆn b = 2 2 y x KiÓu h×nh lÆn a, tréi B = ; KiÓu h×nh lÆn a vµ b = 2 2 + Giíi XX: KiÓu h×nh tréi A vµ B = B. bμi tËp vËn dông Bμi tËp 1: Gi¶ sö gen A quy ®Þnh th©n cao, gen a quy ®Þnh th©n thÊp; gen B quy ®Þnh qu¶ trßn, gen b quy ®Þnh qu¶ bÇu dôc. Khi cho hai c©y cµ chua th©n cao, qu¶ trßn cã kiÓu gen AB lai víi nhau. BiÕt r»ng tÇn sè ho¸n vÞ gen lµ 20% vµ mäi diÔn ab biÕn cña nhiÔm s¾c thÓ trong qu¸ tr×nh gi¶m ph©n sinh h¹t phÊn vµ no·n nh− nhau. X¸c ®Þnh: 1/ Tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë thÕ hÖ con lai lµ: A. 70% th©n cao, qu¶ trßn : 5% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 5% th©n thÊp, qu¶ trßn : 20% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc. B. 66% th©n cao, qu¶ trßn : 9% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 9% th©n thÊp, qu¶ trßn : 16% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc. C. 70% th©n cao, qu¶ trßn : 15% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 15% th©n thÊp, qu¶ trßn : 10% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc. D. 66% th©n cao, qu¶ trßn : 8% th©n cao, qu¶ bÇu dôc : 8% th©n thÊp, qu¶ trßn : 16% th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc. 2/ Tû lÖ c©y cao, qu¶ trßn cã kiÓu gen Ab ë con lai lµ: aB A. 32%. B. 8%. C. 16%. D. 2%. 3/ Tæng tû lÖ c©y mang kiÓu gen dÞ hîp tö ë con lai lµ: A. 66%. B. 68%. C. 70%. D. 34%. 4/ Tû lÖ c©y cao, qu¶ trßn dÞ hîp vÒ kiÓu gen ë con lai lµ: A. 64%. B. 66%. C. 50%. D. 34%. Gi¶i: 1/ ThÕ hÖ ®em lai mçi bªn ®Òu cho 4 lo¹i giao tö víi tû lÖ lµ: AB = ab = x = 40%, Ab = aB = y = 10%. VËy tû lÖ ph©n ly kiÓu gen ë thÕ hÖ con lai lµ: 1x2 AB AB AB AB Ab Ab Ab aB aB : 2xy : 2xy : 2x2 : 2y2 : 1y2 : 2xy : 1y2 : 2xy : AB Ab aB ab aB Ab ab aB ab 1x2 ab . ab Nh− vËy, tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh sÏ lµ: - Th©n cao, qu¶ trßn AB AB AB AB Ab + 2xy + 2xy + 2x2 + 2y2 ) = 3x2 + 4xy + 2y2 = 66%. AB Ab aB ab aB Ab Ab + 2xy ) = y2 + 2xy = 9% - Th©n cao, qu¶ bÇu dôc (1y2 Ab ab (1x2 aB aB + 2xy ) = y2 + 2xy = 9% aB ab ab - Th©n thÊp, qu¶ bÇu dôc ( ) = x2 = 16%. ab - Th©n thÊp, qu¶ trßn (1y2 Ö §¸p ¸n ®óng lμ B. 2/ C©y th©n cao, qu¶ trßn cã kiÓu gen Ab ë con lai lµ kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp 2 lo¹i aB giao tö Ab víi aB vµ ®©y lµ kiÓu gen dÞ hîp nªn hÖ sè kiÓu gen lµ 2. VËy ta cã Ab = 2.y2 = 2.(10%)2 = 2%. aB Ö §¸p ¸n ®óng lμ D. 3/ Tæng tû lÖ c©y mang kiÓu gen dÞ hîp tö ë con lai: Ta biÕt r»ng tæng tû lÖ c¸c lo¹i kiÓu gen = 100%, trong ®ã cã 4 lo¹i kiÓu gen ®ång hîp lµ: AB Ab aB ab = 1x2 = 16% ; = 1y2 = 1%; = 1y2 = 1%; = 1x2 = 16% AB Ab aB ab Tæng tû lÖ kiÓu gen ®ång hîp lµ 34%. VËy tæng tû lÖ c©y mang kiÓu gen dÞ hîp tö ë con lai lµ 100% - 34% = 66%. Ö §¸p ¸n ®óng lμ A. 4/ Ph©n tÝch nh− ë c©u 1 th× c©y th©n cao, qu¶ trßn = 66%. Trong ®ã c©y th©n cao, qu¶ trßn ®ång hîp tö AB = 1x2 = 16%. AB VËy c©y th©n cao, qu¶ trßn dÞ hîp vÒ kiÓu gen lµ 66% - 16% = 50%. Ö §¸p ¸n ®óng lμ C. Bμi tËp 2: Khi cho lai gi÷a hai c¬ thÓ ruåi giÊm thuÇn chñng m×nh x¸m, c¸nh ng¾n víi m×nh ®en, c¸nh dµi ®−îc con lai F1 toµn ruåi m×nh x¸m, c¸nh dµi. BiÕt r»ng tÇn sè ho¸n vÞ gen ë ruåi giÊm lµ 18%. Ng−êi ta tiÕp tôc cho lai gi÷a c¸c ruåi F1 víi nhau. CÆp gen Bb quy ®Þnh mµu th©n, cÆp gen Vv quy ®Þnh h×nh d¹ng c¸nh. 1/ Tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë F2 lµ: A. 41% m×nh x¸m, c¸nh ng¾n : 41% m×nh ®en, c¸nh dµi : 9% m×nh x¸m, c¸nh dµi : 9% m×nh ®en, c¸nh ng¾n. B. 25% m×nh x¸m, c¸nh ng¾n : 50% m×nh x¸m, c¸nh dµi : 25% m×nh ®en, c¸nh dµi. C. 41% m×nh x¸m, c¸nh dµi : 41% m×nh ®en, c¸nh ng¾n : 9% m×nh x¸m, c¸nh ng¾n : 9% m×nh ®en, c¸nh dµi. D. 25% m×nh x¸m, c¸nh dµi : 50% m×nh x¸m, c¸nh ng¾n : 25% m×nh ®en, c¸nh dµi. 2/ Tû lÖ ph©n li kiÓu gen ë con lai F2 lµ: A. 4,5% BV BV Bv Bv Bv bV bV : 4,5% : 41% : 20,5% : 4,5% : 20,5% : 4,5% . Bv bV bV Bv bv bV bv BV BV BV Bv Bv : 7,38% : 33,62% : 1,62 : 0,81% : Bv bV bv bV Bv Bv bV bV bv : 7,38% : 16,81% . 7,38% : 0,81% bv bV bv bv BV BV BV BV Bv Bv : 17,62% : 17,62% : 7,38% : 7,38% : 3,69% : C. 3,69% BV Bv bV bv bV Bv Bv bV bV bv : 17,62% : 3,69% . 17,62% : 3,69% bv bV bv bv AV BV BV BV Bv bV bv : 4,5% : 4,5% : 41% : 4,5% : 4,5% : 20,5% . D. 20,5% BV Bv bV bv bv bv bv B. 16,81% BV : BV 7,38% 3/ Tæng tû lÖ kiÓu gen ®ång hîp ë F2 lµ: A. 29,5%. B. 41%. C. 25%. D. 9,0%. Gi¶i: Tõ kÕt qu¶ cña bµi ra ta cã kiÓu gen cña F1 lµ: Bv Bv x bV bV - Do ë ruåi giÊm, ho¸n vÞ gen chØ x¶y ra ë con c¸i víi tÇn sè 18 % nªn ta cã: + Con c¸i cho 4 lo¹i giao tö : Giao tö liªn kÕt Bv = bV = y = 41%; Giao tö ho¸n vÞ BV = bv = x = 9%. + Con ®ùc chØ cho hai lo¹i giao tö lµ Bv = bV = 50% = 1 . 2 - F2 cã 8 tæ hîp giao tö víi 7 kiÓu gen cã tû lÖ ph©n ly lµ : x BV x BV Bv y Bv x Bv y bV x bV BV BV Bv : :y : : : : = 4,5% : 4,5% : 41% : 2 Bv 2 bV bV 2 Bv 2 bv 2 bV 2 bv Bv bV bV Bv Bv bV bV : 4,5% . 20,5% : 4,5% : 20,5% Bv bv bV bv 1/ VËy tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh ë F2 lµ: BV BV Bv , , ) = x + y = 50%. Bv bV bV Bv Bv y x ) = + = 25%. - Th©n x¸m, c¸nh ng¾n ( , Bv bv 2 2 bV bV y x , ) = + = 25%. - Th©n ®en, c¸nh dµi ( bV bv 2 2 - Th©n x¸m, c¸nh dµi ( Ö §¸p ¸n ®óng lμ B. 2/ Dùa kÕt qu¶ ph©n ly kiÓu gen trªn Ö §¸p ¸n ®óng lμ A. 3/ KiÓu gen ®ång hîp ë thÕ hÖ F2 trong phÐp lai nµy chØ cã Bv y bV y = vµ = . VËy Bv 2 bV 2 tæng tû lÖ kiÓu gen ®ång hîp ë F2 = y = 41% Ö §¸p ¸n ®óng lμ B. Bμi tËp 3: ë ruåi giÊm, gen A quy ®Þnh c¸nh nguyªn, gen a quy ®Þnh c¸nh xÎ, gen W quy ®Þnh m¾t ®á, gen w quy ®Þnh m¾t tr¾ng. C¶ 2 cÆp gen nµy cïng n»m trªn nhiÔm s¾c thÓ X, kho¶ng c¸ch gi÷a 2 cÆp gen lµ 18cM. Ng−êi ta tiÕn hµnh lai c¸c ruåi thuÇn chñng con c¸i c¸nh nguyªn, m¾t ®á víi con ®ùc c¸nh xÎ, m¾t tr¾ng ®−îc F1 råi cho F1 lai víi nhau. X¸c ®Þnh: 1/ Tû lÖ % ruåi ®ùc c¸nh nguyªn, m¾t ®á ë F2 lµ: A. 20,5%. B. 41%. C. 18%. D. 4,5% 2/ Tû lÖ % ruåi c¸i mang kiÓu gen dÞ hîp ë F2 lµ: A. 41%. B. 29,5%. C. 50%. D. 20,5%. 3/ Tû lÖ ph©n ly kiÓu h×nh (kh«ng ph©n biÖt ®ùc, c¸i) ë F2 lµ: A. 50% c¸nh nguyªn, m¾t ®á : 25% c¸nh nguyªn, m¾t tr¾ng : 4,5% c¸nh xÎ, m¾t ®á : 20,5% c¸nh xÎ, m¾t tr¾ng. B. 50% c¸nh nguyªn, m¾t ®á : 4,5% c¸nh nguyªn, m¾t tr¾ng : 25% c¸nh xÎ, m¾t ®á : 20,5% c¸nh xÎ, m¾t tr¾ng. C. 50% c¸nh nguyªn, m¾t ®á : 20,5% c¸nh nguyªn, m¾t tr¾ng : 20,5% c¸nh xÎ, m¾t ®á : 9% c¸nh xÎ, m¾t tr¾ng. D. 70,5% c¸nh nguyªn, m¾t ®á : 4,5% c¸nh nguyªn, m¾t tr¾ng : 4,5% c¸nh xÎ, m¾t ®á : 20,5% c¸nh xÎ, m¾t tr¾ng. Gi¶i: - Theo bµi ra ta cã kiÓu gen cña F1 lµ: XAWXaw x XAWY. - TÇn sè ho¸n vÞ gen f = 18%. Ö ruåi c¸i F1 cho 4 lo¹i giao tö lµ: XAW= Xaw= x = 41%, XAw= XaW= y = 9%. ruåi ®ùc cho 2 lo¹i giao tö lµ: XAW= Y = 50% = VËy ta cã tû lÖ ph©n ly kiÓu gen ë F2 lµ: 1 . 2 x AW AW y AW Aw y AW aW X X : X X : X X : 2 2 2 x AW aw x AW y y x X X : X Y: XAwY: XaWY: XawY. 2 2 2 2 2 1/ Ruåi ®ùc c¸nh nguyªn, m¾t ®á ë F2 cã kiÓu gen XAWY = x = 20,5%. 2 Ö §¸p ¸n ®óng lμ A. 2/ Ruåi c¸i mang kiÓu gen dÞ hîp ë F2 gåm: XAWXAw + XAWXaW + XAWXaw = + x = 29,5% 2 Ö §¸p ¸n ®óng lμ B. 3/ Dùa vµo tû lÖ ph©n ly kiÓu gen trªn ta cã: y y + 2 2 - Ruåi c¸nh nguyªn, m¾t ®á (XAWX- -, XAWY) = - Ruåi c¸nh nguyªn, m¾t tr¾ng (XAwY) = 3x + y = 70,5%. 2 y = 4,5%. 2 y = 4,5%. 2 x - Ruåi c¸nh xÎ, m¾t tr¾ng (XawY) = = 20,5%. 2 - Ruåi c¸nh xÎ, m¾t ®á (XaWY) = Ö §¸p ¸n ®óng lμ D. IV. KÕT QU¶ nghiªn cøu Trong n¨m häc 2010 – 2011, b¶n th©n ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm víi 2 nhãm häc sinh «n thi chuyªn nghiÖp cã n¨ng lùc nh− nhau vÒ thùc hiÖn 10 c©u hái tr¾c nghiÖm trong 3 bµi tËp trªn. Mét nhãm lµm bµi tËp trªn theo ph−¬ng ph¸p lËp b¶ng vµ mét nhãm ®−îc h−íng dÉn ph−¬ng ph¸p tÝnh nhanh ë trªn. KÕt qu¶ thèng kª ë 2 nhãm : Néi dung Nhãm 1( LËp b¶ng) Nhãm 2 ( TÝnh ®¹i sè nh− trªn) Thêi gian 30 phót / 10 c©u 17 phót / 10 c©u hoµn thµnh KÕt qu¶ TØ lÖ ®iÓm trªn 5 lµ 14/30 = TØ lÖ ®iÓm trªn 5 lµ 26 / 30 = 46 % 86 % PHẦN KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 1. KÕt luËn : Qua nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y theo ph−¬ng ph¸p nµy t«i thÊy häc sinh rÊt høng thó trong viÖc gi¶i c¸c bµi to¸n ho¸n vÞ gen. Ph−¬ng ph¸p nµy ®· rót ng¾n ®−îc rÊt nhiÒu thêi gian lµm bµi cña c¸c em häc sinh. Trong nh÷ng n¨m gi¶ng d¹y b¶n th©n t«i ®· tiÕn hµnh thö nghiÖm khi tiÕn hµnh cho häc sinh häc ph−¬ng ph¸p nµy vµ häc theo ph−¬ng ph¸p viÕt s¬ ®å lai truyÒn thèng tiÕn hµnh lµm mét sè bµi tËp thấy kÕt qu¶ lµm bµi kh¶ quan h¬n, kÕt qu¶ cã ®é chÝnh x¸c cao h¬n. 2. §Ò nghÞ: HiÖn nay, khi ch−¬ng tr×nh bé m«n ®· chuyÓn sang h×nh thøc kiÓm tra, thi b»ng tr¾c nghiÖm kh¸ch quan th× viÖc t×m ra c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cho c¸c em häc sinh nh÷ng ph−¬ng ph¸p gi¶i to¸n ®¬n gi¶n, nhanh gän lµ rÊt cÇn thiÕt. Do vËy, b»ng nh÷ng kinh nghiÖm ®· thu ®−îc kÕt qu¶, t«i mong r»ng c¸c ®ång nghiÖp cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy gióp c¸c em häc sinh häc tËp tèt h¬n, thu ®−îc kÕt qu¶ cao h¬n trong kiÓm tra, thi cö. Tuy nhiªn, ®©y míi chØ lµ nh÷ng kinh nghiÖm cña b¶n th©n t«i vÒ c¸ch gi¶i mét vµi d¹ng bµi tËp víi quy luËt di truyÒn liªn kÕt gen vµ ho¸n vÞ gen. §ång thêi cã thÓ c¸c ®ång nghiÖp cßn nhiÒu ph−¬ng ph¸p vµ c¸ch gi¶i c¸c d¹ng bµi tËp hay. Do vËy mong c¸c ®ång nghiÖp cïng trao ®æi, gãp ý ®Ó ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc hoµn thiÖn h¬n. T«i xin ch©n thμnh c¶m ¬n! tμi liÖu tham kh¶o 1. Sách giáo khoa và sách bài tập, sách giáo viên Sinh học lớp 12 cơ bản, nâng cao . 2. Di truyền học tập I, II của Phan Cự Nhân, Nguyễn Minh Công, Đặng Hữu LanhNXB Giáo dục. 3. Phương pháp giải bài tập và bài tập trắc nghiệm sinh học 12 của tác giả Trần Tất Thắng – NXB Hà Nội. 4 Các dạng toán và phương pháp giải bài tập trắc nghiệm của tác giả Huỳnh Quốc Thành - NXB Giáo dục. 5. Chuyên đề ôn tập và luyện thi sinh học 12 của tác giả Đoàn Văn Long – NXB Hà Nội. môc lôc tRANG PHẦN ĐẶT VẤN ĐỀ 1 PHẦN GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN. 1 II CƠ SỞ THỰC TIỄN. III MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP GIẢI NHANH BÀI TẬP HOÁN VỊ GEN YÊU CẦU XÁC ĐỊNH TỈ LỆ KIỂU GEN VÀ KIỂU HÌNH Ở ĐỜI CON. A. Ph−¬ng ph¸p gi¶i chung D¹ng 1 : X¸c ®Þnh tû lÖ ph©n li kiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë con lai trong phÐp lai c¶ hai 2 c¬ thÓ bè mÑ ®Òu x¶y ra ho¸n vÞ gen. D¹ng 2 : X¸c ®Þnh nhanh tû lÖ ph©n li kiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë con lai trong phÐp lai cã ho¸n vÞ gen x¶y ra mét bªn. D¹ng 3 : Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhanh tû lÖ ph©n li kiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë con lai trong phÐp lai cã ho¸n vÞ gen x¶y ra trªn NST giíi tÝnh X. 2 2 2 5 8 B. bμi tËp vËn dông 10 IV. KÕT QU¶ nghiªn cøu 15 PHẦN KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 16 Céng hoµ x∙ héi chñ nghÜa viÖt nam §éc lËp Tù do H¹nh phóc §¬n ®¨ng ký s¸ng kiÕn KÝnh göi : Héi ®ång s¸ng kiÕn - s¸ng chÕ. Tªn t«i lµ : NguyÔn ThÞ Th¬m Ngµy th¸ng n¨m sinh : 01/01/1983. N¬i c«ng t¸c : Tr−êng THPT sè 2 Thµnh phè Lµo Cai. Chøc vô : Gi¸o viªn Tr×nh ®é chuyªn m«n : §HSP Sinh. §Ò nghÞ c«ng nhËn s¸ng kiÕn: Ph−¬ng ph¸p gi¶i bμi tËp liªn kÕt gen vμ ho¸n vÞ gen . M¤ t¶ gi¶I ph¸p A. T×nh tr¹ng kü thuËt hoÆc tæ chøc s¶n xuÊt hiÖn t¹i. HiÖn nay, ch−¬ng tr×nh bé m«n ®· ®−îc chuyÓn sang ph−¬ng ph¸p kiÓm tra, thi b»ng h×nh thøc tr¾c nghiÖm kh¸ch quan, v× vËy viÖc t×m ra c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y gióp häc sinh vËn dông lµm bµi thi tr¾c nghiÖm cã hiÖu qu¶ lµ rÊt quan träng. Trong ®ã viÖc t×m ra ph−¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi tËp mét c¸ch nhanh nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt trong kiÓm tra, thi ®ang lµ nhu cÇu cÊp thiÕt cña c¸c em häc sinh. Trong chương trình sinh học phổ thông, c¸c bµi to¸n liªn kÕt gen vµ ho¸n vÞ gen ®−îc c¸c em xem lµ phÇn khã häc nhÊt, mÊt nhiÒu thêi gian nhÊt. Với kinh nghiệm giảng dạy của bản thân và học hỏi từ bạn bè đồng nghiệp, kết hợp với yêu cầu, nhiệm vụ của việc đổi mới chương trình sách giáo khoa sinh học lớp 12, tù b¶n th©n rót ra mét sè kinh nghiÖm trong ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhanh tû lÖ ph©n li kiÓu gen, kiÓu h×nh cña c¸c bµi to¸n quy luËt di truyÒn liªn kÕt gen vµ ho¸n vÞ gen. B. Néi dung gi¶i ph¸p ®Ò nghÞ c«ng nhËn lμ s¸ng kiÕn I. CƠ SỞ LÍ LUẬN. II CƠ SỞ THỰC TIỄN. III. MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP GIẢI NHANH BÀI TẬP HOÁN VỊ GENVỚI YÊU CẦU XÁC ĐỊNH TỈ LỆ KIỂU GEN VÀ KIỂU HÌNH Ở ĐỜI CON.