1
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
Bíc vµo thêi kú C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, §¶ng vµ Nhµ níc ta lu«n thùc
hiÖn theo lêi d¹y cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµ coi con ngêi lµ vèn quý nhÊt, lµ nguån lùc hµng
®Çu cña ®Êt níc, cÇn ®îc coi träng, nu«i dìng vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng.
Gi¸o dôc ViÖt Nam ®îc x¸c ®Þnh lµ ch×a kho¸ më ®êng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, æn ®Þnh
®Êt níc vµ lµ mét yÕu tè ®¶m b¶o n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña mäi ngêi. §Ó ®¸p øng nh÷ng
®ßi hái cña x· héi, Gi¸o dôc ViÖt Nam ®ang tËp trung ®æi míi, híng tíi mét nÒn Gi¸o dôc tiÕn
bé, hiÖn ®¹i ngang tÇm víi c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §Ó cã ®îc nÒn gi¸o dôc ®ã,
ngµnh Gi¸o dôc ®· triÓn khai hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p mang tÝnh ®ång bé nh : ®æi míi PPDH vµ
ch¬ng tr×nh Gi¸o dôc ë c¸c cÊp, thùc hiÖn luËt Gi¸o dôc míi,…
Nãi chung kh«ng cã PPDH nµo ph¸t huy hiÖu qu¶ ë mäi lóc ®èi víi mäi ngêi häc, v× d¹y
vµ häc lµ nh÷ng tiÕn tr×nh rÊt phøc t¹p vµ chÞu ¶nh hëng bëi nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. Tuú
vµo néi dung, môc tiªu bµi häc vµ ®èi tîng ngêi häc mµ GV lùa chän PPDH tèi u nhÊt. C«ng
viÖc d¹y häc thêng ®îc m« t¶ b»ng hai ph¬ng ph¸p, hoÆc lµ lÊy GV lµm trung t©m hoÆc lµ lÊy
ngêi häc lµm trung t©m. Ph¬ng ph¸p lÊy GV lµm trung t©m liªn quan ®Õn c¸ch truyÒn ®¹t th«ng
tin trùc tiÕp tõ GV ®Õn HS nh d¹y häc suy diÔn, d¹y häc cã tÝnh chÊt m« t¶, …Tr¸i l¹i ph ¬ng
ph¸p lÊy ngêi häc lµm trung t©m liªn quan ®Õn häc tËp kh¸m ph¸, häc tËp quy n¹p, häc tËp nªu
vÊn ®Ò,…nhÊn m¹nh nhiÒu ®Õn vai trß cña ng êi häc h¬n trong tiÕn tr×nh häc tËp. N¨m 1996,
UNESCO ®· ®Ò ra bèn trô cét cña gi¸o dôc trong thÕ kû XXI lµ häc ®Ó biÕt, häc ®Ó lµm, häc ®Ó
cïng chung sèng vµ häc ®Ó kh¼ng ®Þnh m×nh. Tinh thÇn chung lµ gi¸o dôc ph¶i gãp phÇn vµo sù
nghiÖp ph¸t triÓn toµn diÖn cña mçi c¸ nh©n, c¶ vÒ thÓ x¸c vµ tinh thÇn. Trong khi ®ã, gi¸o dôc
hiÖn nay míi chñ yÕu tËp chung vµo viÖc trang bÞ tri thøc, cha quan t©m ®Õn ph¸t triÓn toµn diÖn
cho HS.
D¹y häc hîp t¸c ®· ®îc nghiªn cøu vµ ¸p dông ë c¸c líp bËc §¹i Häc, Cao §¼ng t¹i mét sè
níc, ®Æc biÖt lµ ë níc Mü. PPDH nµy ®· huy ®éng ®îc sù tham gia tÝch cùc cña mäi HS vµo qu¸
tr×nh häc tËp, t¨ng cêng kh¶ n¨ng tiÕp thu kiÕn thøc vµ ph¸t triÓn kü n¨ng x· héi cña HS mét
c¸ch râ rÖt. Trªn thÕ giíi ®· cã rÊt nhiÒu ngêi nghiªn cøu, ®Ò xuÊt vµ tæ chøc thµnh c«ng ph¬ng
ph¸p d¹y vµ häc hîp t¸c, chóng ta ph¶i kÓ ®Õn nh lµ: Quintilian (thÕ kØ thø nhÊt); Gian Am«t
K«menxky (1592-1670); Joseph Lancaster vµ Andrew Bell (cuèi thÕ kØ XVIII); §¹i t¸ Francis
Parker (cuèi thÕ kØ XIX); John Dewey (®Çu nh÷ng n¨m 1890); Kurt Lewin (®Çu nh÷ng n¨m
1930); Morton Deutsch (®Çu nh÷ng n¨m 1940); Sherif & Hovland (1961); Stuart Cook (1969);
Slavin, Xl¬-m« Sa-ran vµ Rat-ch¬ Het-Ladarovit (1980); Xpen-x¬ Ka-gan (1985); Astin (1992);
Hai anh em David vµ Roger Johnson; Shlomo Sharan; Robert Slavin; Gi¨ng-gi¾c-Rót-x« (Ph¸p);
Pªxtalogi, §isxtecvÐc; Usinxki (Nga); Fourer, Cousimet, Dewey,...
ë ViÖt Nam, cïng víi qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ th× ®ßi hái ph¶i cã
mét nÒn gi¸o dôc toµn diÖn, s©u s¾c, kÕt hîp hµi hoµ víi c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c. HiÖn nay
ë ViÖt Nam còng ®· cã rÊt nhiÒu ngêi quan t©m ®Õn PPDH hîp t¸c, cã thÓ nãi ®Õn nh÷ng thÇy
gi¸o, nh÷ng nhµ nghiªn cøu sau: NguyÔn H÷u Ch©u, NguyÔn B¸ Kim, Phan Träng Ngä, Hoµng
Lª Minh, NguyÔn Thanh B×nh, Ng« ThÞ Thu Dung, NguyÔn ThÞ Ph¬ng Hoa, NguyÔn TriÖu
S¬n,...
2
Tuy nhiªn, còng cã lóc, ë mét sè n¬i, vÉn cßn cã nh÷ng ý kiÕn ®¸nh gi¸, tranh luËn kh¸c
nhau vÒ PPDH nµy. Cã thÓ nãi, hîp t¸c lµ mét biÓu hiÖn v¨n minh cña x· héi hiÖn ®¹i. Muèn cã
®îc nh÷ng ngêi biÕt lµm viÖc hîp t¸c, ngay tõ bËc tiÓu häc, phÈm chÊt nµy ph¶i nªn ®îc h×nh
thµnh vµ rÌn luyÖn. Líp häc víi sù ®a d¹ng cña c¸c ®èi tîng lµ mét m«i trêng tèt ®Ó h×nh thµnh
vµ rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng hîp t¸c cho mçi HS. VËy d¹y häc hîp t¸c m«n To¸n cã thÓ ¸p dông ®îc ®èi víi HS cÊp THPT ViÖt Nam hay kh«ng? NÕu ¸p dông d¹y häc theo ph¬ng ph¸p nµy, th×
®¸p øng môc tiªu gi¸o dôc ë møc ®é nµo? Vai trß cña GV trong d¹y häc hîp t¸c nh thÕ nµo? Víi
nh÷ng lý do trªn ®©y chóng t«i chän ®Ò tµi nghiªn cøu cña LuËn v¨n lµ: “X©y dùng vµ tæ chøc
c¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c ë trêng THPT (trong h×nh häc líp 11 ban c¬ b¶n).
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
Nghiªn cøu bæ sung c¬ së lý luËn vÒ viÖc x©y dùng vµ tæ chøc d¹y häc hîp t¸c m«n To¸n
th«ng qua chñ ®Ò h×nh häc líp 11 ban c¬ b¶n nh»m: kÝch thÝch høng thó cña HS, ph¸t huy
tÝnh tÝch cùc, kh¶ n¨ng hîp t¸c cña c¸c em trong qu¸ tr×nh d¹y häc bé m«n To¸n.
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
§èi tîng:
- C¸c h×nh thøc tæ chøc hîp t¸c cã t¸c dông n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y vµ häc ch ¬ng tr×nh h×nh häc
11 THPT ban c¬ b¶n.
- Ho¹t ®éng d¹y vµ häc cña GV vµ HS trong tiÕn tr×nh tæ chøc d¹y häc hîp t¸c.
- Néi dung ch¬ng tr×nh vµ PPDH To¸n ë trêng phæ th«ng.
- M¸y vi tÝnh, m¸y chiÕu vµ c¸c phÇn mÒm hç trî qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y.
- Qu¸ tr×nh d¹y häc hîp t¸c trong m«n To¸n th«ng qua chñ ®Ò h×nh häc líp 11 THPT ban c¬
b¶n.
Ph¹m vi:
Nghiªn cøu, sö dông ch¬ng tr×nh SGK h×nh häc líp 11 THPT ban c¬ b¶n vµ mét sè thiÕt
bÞ ®a ph¬ng tiÖn ®Ó hç trî x©y dùng mét sè t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c trong m«i trêng
THPT.
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc
Tõ nhËn thøc vÒ vai trß cña kiÕn t¹o x· héi trong viÖc tiÕp nhËn kiÕn thøc cña HS, vai trß cña
GV trong ho¹t ®éng d¹y häc hîp t¸c vµ nhËn thøc vÒ quan ®iÓm d¹y häc tÝch cùc, viÖc nghiªn
cøu ®Ò tµi luËn v¨n víi gi¶ thuyÕt khoa häc nh sau:
NÕu GV quan t©m ®Õn viÖc x©y dùng, lùa chän c¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c vµ biÕt tæ
chøc c¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c th«ng qua d¹y häc h×nh häc líp 11 ban c¬ b¶n th× sÏ gãp
phÇn triÓn khai ®æi míi d¹y häc To¸n ë trêng THPT theo híng tÝch cùc ho¸ nhËn thøc ngêi häc,
n©ng cao hiÖu qu¶ rÌn luyÖn kü n¨ng d¹y häc hîp t¸c ë trêng THPT.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
- Tæng hîp c¸c quan ®iÓm cña mét sè nhµ khoa häc nghiªn cøu vÒ d¹y häc hîp t¸c, qua
®ã nghiªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña PPDH hîp t¸c.
- §Ò xuÊt c¸ch vËn dông d¹y häc hîp t¸c vµo gi¶ng d¹y h×nh häc 11 THPT ban c¬ b¶n.
- Tæ chøc TNSP ®Ó kiÓm nghiÖm tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña PPDH hîp t¸c.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
3
Nghiªn cøu lý luËn: Nghiªn cøu, ph©n tÝch, tæng hîp c¸c tµi liÖu vÒ PPDH m«n To¸n
trong vµ ngoµi níc cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi.
Quan s¸t: Quan s¸t thùc tr¹ng d¹y vµ häc m«n To¸n nãi chung vµ m«n H×nh häc líp 11
THPT ban c¬ b¶n nãi riªng ë mét sè ®Þa ph¬ng trong níc.
TNSP: Tæ chøc TNSP ®Ó xem xÐt tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cña viÖc vËn dông d¹y häc hîp
t¸c vµo gi¶ng d¹y mét sè néi dung trong m«n h×nh häc líp 11 THPT ban c¬ b¶n ®· ®Ò
xuÊt.
7. CÊu tróc luËn v¨n
Më ®Çu
1. Lý do chän ®Ò tµi
2. Môc ®Ých nhiªn cøu
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ch¬ng 1. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn
1.1. §Þnh híng ®æi míi PPDH vµ vÊn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña HS.
1.2. Quan niÖm vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
1.3. Qu¸ tr×nh d¹y häc hîp t¸c
KÕt luËn ch¬ng 1
Ch¬ng 2. X©y dùng vµ tæ chøc c¸c t×nh huèng d¹y häc hîp t¸c trong m«n To¸n ë trêng THPT th«ng qua chñ ®Ò h×nh häc 11 ban c¬ b¶n
2.1. VÊn ®Ò häc tËp HHKG trong nhµ trêng THPT
2.2. §Þnh híng tæ chøc d¹y häc hîp t¸c trong m«n to¸n ë trêng THPT
2.3. Tæ chøc d¹y häc hîp t¸c trong m«n To¸n ë trêng THPT (Th«ng qua chñ ®Ò h×nh häc
líp 11 ban c¬ b¶n)
2.4. Tæ chøc mét sè giê häc hîp t¸c næi bËt trong m«n to¸n ë trêng THPT th«ng qua chñ
®Ò h×nh häc 11 ban c¬ b¶n
KÕt luËn ch¬ng 2
Ch¬ng 3. Thùc nghiÖm s ph¹m
3.1. Môc ®Ých thùc nghiÖm
3.2. Tæ chøc vµ néi dung thùc nghiÖm
KÕt luËn ch¬ng 3
Tµi liÖu tham kh¶o
Ch¬ng 1
C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn
1.1. §Þnh híng ®æi míi PPDH vµ vÊn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña HS
Ch¬ng tr×nh cÊp THPT quy ®Þnh môc tiªu, kÕ ho¹ch gi¸o dôc cña cÊp häc víi c¸c gi¶i
thÝch cÇn thiÕt; c¸c ®Þnh híng vÒ ph¬ng ph¸p tæ chøc gi¸o dôc, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ gi¸o dôc, sù
ph¸t triÓn l«gic cña c¸c néi dung kiÕn thøc ë tõng m«n häc, líp häc. Ch¬ng tr×nh cÊp THPT
4
cßn ®Ò cËp tíi nh÷ng yªu cÇu vÒ kiÕn thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é trªn c¸c lÜnh vùc häc tËp mµ HS
cÇn vµ cã thÓ ®¹t ®îc sau khi hoµn thµnh cÊp häc.
1.1.1. §Þnh híng ®æi míi PPDH trong giai ®o¹n hiÖn nay
§æi míi ch¬ng tr×nh, SGK lÇn nµy ®Æt träng t©m vµo viÖc ®æi míi PPDH. ChØ cã ®æi míi
c¨n b¶n ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc chóng ta míi cã thÓ t¹o ®îc sù ®æi míi thùc sù trong gi¸o dôc,
míi cã thÓ ®µo t¹o líp ngêi n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, cã tiÒm n¨ng c¹nh tranh trÝ tuÖ trong bèi c¶nh
nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®ang híng tíi nÒn kinh tÕ tri thøc. §Þnh híng ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y
vµ häc ®· ®îc x¸c ®Þnh trong NghÞ quyÕt Trung ¬ng 4 kho¸ VII (1-1993), NghÞ quyÕt Trung ¬ng 2 kho¸ VIII (12-1996), ®îc thÓ chÕ ho¸ trong LuËt Gi¸o dôc (2005), ®îc cô thÓ ho¸ trong
c¸c chØ thÞ cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, ®Æc biÖt chØ thÞ sè 14 (4-1999).
LuËt Gi¸o dôc, ®iÒu 28.2, ®· ghi “Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch
cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña HS ; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc ; båi
dìng ph¬ng ph¸p tù häc, kh¶ n¨ng lµm viÖc theo nhãm, rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc
vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho HS ”.
Cã thÓ nãi cèt lâi cña ®æi míi d¹y vµ häc lµ híng tíi ho¹t ®éng häc tËp chñ ®éng, chèng
l¹i thãi quen häc tËp thô ®éng.
§æi míi PPDH ë trêng phæ th«ng nªn ®îc thùc hiÖn theo c¸c ®Þnh híng sau:
a. B¸m s¸t môc tiªu gi¸o dôc phæ th«ng.
b. Phï hîp víi néi dung d¹y häc cô thÓ.
c. Phï hîp víi ®Æc ®iÓm løa tuæi HS.
d. Phï hîp víi c¬ së vËt chÊt, c¸c ®iÒu kiÖn d¹y cña nhµ trêng.
e. Phï hîp víi viÖc ®æi míi kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ d¹y - häc.
f. KÕt hîp gi÷a viÖc tiÕp thu vµ sö dông cã chän läc, cã hiÖu qu¶ c¸c PPDH tiªn
tiÕn, hiÖn ®¹i víi viÖc khai th¸c nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña c¸c PPDH truyÒn
thèng.
g. T¨ng cêng sö dông c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc, thiÕt bÞ d¹y häc vµ ®Æc biÖt lu ý ®Õn
nh÷ng øng dông cña c«ng nghÖ th«ng tin.
1.1.2. VÊn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña HS
1.1.2.1. C¬ së triÕt lÝ vÒ cÊu tróc cña trÝ tuÖ
Gièng nhiÒu lÜnh vùc kh¸c trong t©m lÝ häc, viÖc ®a ra c¸c kh¸i niÖm thêng theo nhiÒu
quan ®iÓm triÕt lÝ kh¸c nhau. V× vËy, khã cã thÓ ¸p ®Æt mét ®Þnh nghÜa chung cho mäi ngêi.
Tuy nhiªn, cã thÓ kh¸i qu¸t mét c¸ch t¬ng ®èi c¸c quan niÖm ®· cã vÒ trÝ tuÖ thµnh ba nhãm
chÝnh:
a) Coi trÝ tuÖ lµ kh¶ n¨ng ho¹t ®éng lao ®éng vµ häc tËp cña c¸ nh©n;
b) §ång nhÊt trÝ tuÖ víi n¨ng lùc t duy trõu tîng cña c¸ nh©n;
c) TrÝ tuÖ lµ n¨ng lùc thÝch øng tÝch cùc cña c¸ nh©n.
Ngoµi c¸c nhãm quan niÖm trªn, cßn nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c vÒ trÝ tuÖ, do híng tiÕp cËn
riªng cña mçi nhµ nghiªn cøu. C¸c nhµ t©m lÝ häc Ghestan quan t©m nhiÒu ®Õn thµnh phÇn
s¸ng t¹o trong c¸c thao t¸c trÝ tuÖ cña c¸ nh©n. C¸c nhµ tr¾c nghiÖm häc quan t©m nhiÒu tíi
hiÖu qu¶ thùc hiÖn c¸c bµi tËp do nhµ nghiªn cøu ®a ra. V× vËy hä ®Þnh nghÜa ®¬n gi¶n, trÝ tuÖ
5
lµ c¸i mµ tr¾c nghiÖm ®o ®îc. DÜ nhiªn, do tÝnh chÊt thùc dông cña nã, lo¹i ®Þnh nghÜa nµy
kh«ng thÓ lµ ®Þnh híng lÝ luËn trong nghiªn cøu thùc tiÔn.
CÊu tróc trÝ tuÖ theo L.X.Vg«txki: nh chóng ta ®· biÕt, quan ®iÓm cña L.X.Vg«txki lµ
nghiªn cøu t©m lÝ, ý thøc ngêi nãi chung, trÝ tuÖ nãi riªng ph¶i b¾t ®Çu tõ ph©n tÝch ph¹m trï
ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®îc xuÊt ph¸t tõ hai gi¶ thuyÕt: gi¶
thuyÕt thø nhÊt nãi vÒ tÝnh chÊt gi¸n tiÕp cña c¸c chøc n¨ng t©m lÝ ngêi th«ng qua c«ng cô kÝ
hiÖu vµ gi¶ thuyÕt thø hai nãi vÒ nguån gèc cña c¸c chøc n¨ng t©m lÝ cÊp cao bªn trong tõ ho¹t
®éng vèn lóc ®Çu ë bªn ngoµi. Tõ hai gi¶ thuyÕt trªn, sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®¬n vÞ vµ
ph¬ng ph¸p c«ng cô vµo viÖc t×m hiÓu cÊu tróc trÝ tuÖ ngêi, L.X.Vg«txki ®· t¸ch ra hai møc trÝ
tuÖ víi hai cÊu tróc kh¸c nhau: trÝ tuÖ bËc thÊp vµ trÝ tuÖ bËc cao.
TrÝ tuÖ bËc thÊp: Ph©n tÝch hµnh vi “th«ng minh” cña c¸c loµi vËt, ta thÊy dï ë møc
ph¶n ¸nh trùc tiÕp víi h×nh ¶nh tri gi¸c (cña con gµ) hay tíi møc cã tÝnh gi¸n tiÕp ph¬ng tiÖn
– môc ®Ých (cña con khØ). Chóng vÉn cã nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n gièng nhau: Thø nhÊt lµ nh÷ng
ph¶n ¸nh trùc tiÕp, cô thÓ, tøc thêi, diÔn ra trong trêng tri gi¸c cña con vËt. Khi c¸c sù vËt ®ã
kh«ng cã tríc mÆt chóng th× ph¶n øng sÏ kh«ng x¶y ra. Thø hai lµ trong mäi trêng hîp, c¸c
hµnh vi cã tÝnh chÊt trÝ tuÖ ®ã ®Òu kh«ng cã sù tham gia cña ng«n ng÷, cña c¸c kÝ hiÖu. Loµi
vËt (trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn) kh«ng ph¶n øng víi c¸c kÝch thÝch lµ kÝ hiÖu vµ kh«ng sö dông
c¸c kÝ hiÖu lµm ph¬ng tiÖn trung gian gi÷a nã víi ®èi tîng. L.X.Vg«txki cho r»ng: “hµnh vi
trÝ tuÖ lµ c¸c ph¶n øng trùc tiÕp vµ kh«ng cã sù tham gia cña kÝ hiÖu ng«n ng÷ lµ hµnh vi trÝ
tuÖ bËc thÊp. Lo¹i hµnh vi nµy cã c¶ ë ®éng vËt vµ ë trÎ em”.
TrÝ tuÖ bËc cao: Theo L.X.Vg«txki, sù kh¸c biÖt gi÷a hµnh vi trÝ tuÖ cña con ngêi vµ
con vËt (hµnh vi trÝ tuÖ bËc thÊp vµ bËc cao) kh«ng ph¶i lµ ë møc ®é phøc t¹p cña c¸c hµnh vi
®ã, mµ lµ kh¸c vÒ chÊt. Cã hai dÊu hiÖu c¬ b¶n ph©n biÖt trÝ tuÖ bËc cao víi trÝ tuÖ bËc thÊp,
dÊu hiÖu thø nhÊt ®ã lµ sù xuÊt hiÖn vµ tham gia cña ng«n ng÷ vµ dÊu hiÖu thø hai ®ã lµ vai
trß cña c¸c c«ng cô t©m lÝ trong c¸c thao t¸c trÝ tuÖ.
L.X.Vg«txki cã quan ®iÓm kh¸c víi c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c. ¤ng cho r»ng, nÕu ë
®éng vËt cÊp cao hµnh vi trÝ tuÖ thùc hµnh vµ hµnh vi kÝ hiÖu ®éc lËp víi nhau th× ë con ngêi
chóng hîp thµnh hÖ thèng hoµn chØnh. Sù hîp nhÊt nµy lµ ®Æc trng cña hµnh vi trÝ tuÖ ngêi.
Theo L.X.Vg«txki, trÎ em ë giai ®o¹n tiÒn ng«n ng÷, thao t¸c c«ng cô trong hµnh vi trÝ tuÖ
cña nã hoµn toµn gièng cña khØ. Nhng khi ng«n ng÷ xuÊt hiÖn vµ c¸c kÝ hiÖu tîng trng ®îc ®a
vµo sö dông th× thao t¸c víi c«ng cô ®îc ®æi míi hoµn toµn. Trong hµnh vi trÝ tuÖ ng«n ng÷,
ng«n ng÷ cã hai chøc n¨ng quan träng: lËp kÕ ho¹ch vµ tæ chøc hµnh vi. Nhê c¸c chøc n¨ng
nµy, ng«n ng÷ ®· t¹o ra sù c¶i tæ hµnh vi trÝ tuÖ tríc ®ã cña trÎ. Nh vËy, sù tham gia cña ng«n
ng÷ ®· lµm xuÊt hiÖn c«ng cô (ph¬ng tiÖn) t©m lÝ (c«ng cô kÝ hiÖu) trong hµnh vi trÝ tuÖ ng«n
ng÷.
1.1.2.2. Sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ theo lÝ thuyÕt cña G.Piagie
LÝ thuyÕt vÒ t©m lÝ häc ph¸t sinh trõu tîng cña G.Piagie lµ lÝ thuyÕt ®ang ®îc quan t©m
rÊt nhiÒu vµ réng r·i. Do ®ã, ngay tõ ®Çu chóng ta nªn tiÕp cËn nh÷ng luËn ®iÓm xuÊt ph¸t vµ
nh÷ng kh¸i niÖm c«ng cô cña ¤ng. Tríc khi lµ nhµ t©m lÝ häc, G.Piagie ®· lµ nhµ sinh vËt
häc vµ ®îc trang bÞ kiÕn thøc khoa häc luËn, ®Æc biÖt lµ triÕt häc vµ logic häc. LÜnh vùc
nghiªn cøu sinh häc lµ sù thÝch ghi cña loµi nhuyÔn thÓ. V× vËy, mäi gi¶i thÝch cña G.Piagie
6
vÒ sù ph¸t sinh trÝ tuÖ trÎ em chÞu ¶nh hëng m¹nh mÏ cña hai lÜnh vùc khoa häc nµy. Ngay
trang ®Çu cña cuèn “T©m lÝ häc trÝ kh«n”, ®· thÓ hiÖn quan ®iÓm xuÊt ph¸t cña ¤ng: “Mäi
gi¶i thÝch t©m lÝ häc sím hay muén cuèi cïng còng dùa vµo sinh häc hoÆc logic häc”.
Theo G.Piagie, gi¶i nghÜa trÝ tuÖ díi gãc ®é t©m lÝ häc lµ nghiªn cøu thùc thÓ trÝ tuÖ,
v¹ch ra sù ph¸t triÓn cña nã vµ nh÷ng qui luËt chi phèi sù ph¸t triÓn ®ã. Cô thÓ lµ ph¶i t¹o
dùng l¹i sù ph¸t sinh vµ c¸c bíc h×nh thµnh trÝ tuÖ tõ d¹ng ®¬n gi¶n nhÊt ®Õn møc trëng
thµnh. G.Piagie ®· sö dông hai kh¸i niÖm c«ng cô ®Ó ph©n tÝch sù ph¸t sinh, ph¸t triÓn trÝ tuÖ
trÎ em ®ã lµ thÝch ghi vµ cÊu tróc. Kh¸i niÖm thÝch ghi trÝ tuÖ b¾t nguån tõ thÝch ghi sinh häc.
T tëng chñ ®¹o cña G.Piagie coi sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ lµ trêng hîp riªng cña sù ph¸t triÓn c¸
thÓ. Nã lµ sù ph¸t triÓn tiÕp tôc cña c¸c yÕu tè sinh häc. C¶ ho¹t ®éng sinh häc vµ ho¹t ®éng
t©m lÝ kh«ng t¸ch biÖt víi cuéc sèng vµ c¶ hai ®Òu lµ bé phËn cña ho¹t ®éng toµn bé, mµ ®Æc
trng cña chóng lµ tæ chøc kinh nghiÖm nh»m t¹o ra sù thÝch øng gi÷a c¬ thÓ víi m«i trêng.
§iÒu kh¸c nhau gi÷a thÝch øng sinh häc vµ thÝch øng t©m lÝ trÝ tuÖ lµ mét bªn thÝch øng vËt
chÊt cßn bªn kia lµ thÝch øng chøc n¨ng.
§Ó triÓn khai kh¸i niÖm thÝch øng trÝ tuÖ, G.Piagie ®· sö dông c¸c kh¸i niÖm cã gèc
sinh häc: ®ång ho¸, ®iÒu øng vµ c©n b»ng. Theo G.Piagie, ®ång ho¸ sinh häc (®ång ho¸
mang tÝnh vËt chÊt) lµ c¬ thÓ tiÕp nhËn c¸c chÊt dinh dìng do m«i trêng bªn ngoµi cung cÊp
(thøc ¨n, kh«ng khÝ, níc, chÊt kho¸ng,...) chÕ biÕn chóng thµnh chÊt dinh dìng cña c¬ thÓ.
Gièng ®ång ho¸ sinh häc, ®ång ho¸ trÝ tuÖ (®ång ho¸ chøc n¨ng) lµ n·o tiÕp nhËn th«ng tin tõ
c¸c kÝch thÝch bªn ngoµi, tiªu ho¸ chóng, biÕn thµnh c¸i cã nghÜa cho b¶n th©n trong qu¸
tr×nh thÝch øng víi m«i trêng, c¸i cã nghÜa ®ã chÝnh lµ cÊu tróc.
Theo [24], G.Piagie coi sù n¶y sinh cña hÖ thèng liªn ®íi cña c¸c thao t¸c trÝ tuÖ, giai
®o¹n quan träng nhÊt trong sù h×nh thµnh l«gÝc ë trÎ em, lµ s¶n phÈm cña sù céng t¸c bªn
ngoµi (“hîp t¸c”) n¶y sinh trong ®iÒu kiÖn cña ®êi sèng x· héi vµ sau chuyÓn vµo bªn trong.
G.Piagie lµm n¶y sinh mét lo¹t khã kh¨n c¬ b¶n. Mét trong nh÷ng khã kh¨n ®ã biÓu hiÖn ë
chç: Sù chuyÓn hãa x· héi ®ang nãi ë ®©y thùc sù chØ xuÊt hiÖn ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn t¬ng ®èi muén cña c¸ thÓ vµ chØ cã quan hÖ víi c¸c qu¸ tr×nh cÊp cao.
Trªn ®©y lµ mét vµi nÐt vÒ sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ theo lÝ thuyÕt cña G.Piagie.
TiÕp theo chóng t«i xin ®îc tr×nh bµy ®Õn vÊn ®Ò hîp t¸c häc tËp cña HS.
1.1.2.3. Sù hîp t¸c cña HS
Häc tËp lµ c«ng viÖc do chÝnh HS thùc hiÖn, chø kh«ng ph¶i ®iÒu ®îc lµm s½n cho c¸c
em. Qu¸ tr×nh häc tËp kh«ng ph¶i lµ mét m«n thÓ thao nµo ®ã cã kh¸n gi¶. Nã ®ßi hái sù
tham gia trùc tiÕp vµ tÝch cùc cña HS. Gièng nh nh÷ng nhµ leo nói, HS sÏ dÔ dµng ®¹t ®Õn kÕt
qu¶ h¬n khi chÝnh c¸c em lµ mét bé phËn cña nhãm häc hîp t¸c nµo ®ã. Hîp t¸c ë ®©y cã
nghÜa lµ cïng chung søc ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu chung. Trong c¸c t×nh huèng hîp t¸c, c¸
nh©n t×m kiÕm nh÷ng kÕt qu¶ cã Ých cho hä vµ ®ång thêi cho c¶ c¸c thµnh viªn cña nhãm.
Häc hîp t¸c lµ viÖc sö dông c¸c nhãm ®Ó HS lµm viÖc cïng nhau nh»m tèi ®a ho¸ kÕt
qu¶ häc tËp cña b¶n th©n m×nh còng nh ngêi kh¸c. Nã cã thÓ ®èi lËp víi kiÓu häc c¹nh tranh
(häc c¹nh tranh cã nghÜa lµ HS tranh ®Êu víi nhau ®Ó ®¹t ®îc mét môc tiªu mµ chØ mét hoÆc
vµi ngêi giµnh ®îc) vµ häc hîp t¸c còng ®èi lËp víi kiÓu häc c¸ nh©n (häc c¸ nh©n cã nghÜa
7
lµ HS tù lµm viÖc ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu häc tËp cña m×nh, kh«ng liªn quan ®Õn môc tiªu
cña ngêi kh¸c).
Trong kiÓu häc hîp t¸c vµ häc c¸ nh©n, GV ®¸nh gi¸ nh÷ng nç lùc cña HS trªn c¬ së
c¸c tiªu chÝ, cßn trong häc tËp c¹nh tranh, HS ®îc xÕp lo¹i dùa vµo c¸c chuÈn ®îc ®Ò ra tríc
®ã. Tuy cßn cã nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc x¸c ®Þnh xem khi nµo vµ ë ®©u th× cã thÓ sö dông
h×nh thøc häc hîp t¸c hay c¸ nh©n mét c¸ch phï hîp, vÉn cã thÓ x©y dùng theo híng hîp t¸c
bÊt cø nhiÖm vô häc tËp nµo trong bÊt k× m«n häc nµo vµ ë ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y nµo.
1.1.3. Mét sè vÊn ®Ò vÒ kiÕn t¹o x· héi
1.1.3.1. Lý do ®Ó chän kiÕn t¹o x· héi
Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ triÓn khai PPDH hîp t¸c, nhiÒu thÇy gi¸o, c« gi¸o cho r»ng
PPDH nµy cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn c¬ cÊu tæ chøc cña x· héi loµi ngêi, ®Õn tÝnh ®oµn kÕt
g¾n bã, cïng nhau hoµn thµnh mét c«ng viÖc hay mét khèi lîng c«ng viÖc nµo ®ã. §ång thêi
trong qu¸ tr×nh hîp t¸c cßn cã sù tranh ®ua kh«ng qu¸ gay g¾t gi÷a c¸c thµnh viªn trong
nhãm, trong líp. Theo [34], cã hai lo¹i kiÕn t¹o trong d¹y häc, ®ã lµ: kiÕn t¹o c¬ b¶n vµ kiÕn
t¹o x· héi. §Ó t×m hiÓu lý do t¹i sao l¹i chän kiÕn t¹o x· héi mµ kh«ng chän kiÕn t¹o c¬ b¶n
lµm nÒn t¶ng, lµm c¬ së cho PPDH hîp t¸c. Chóng t«i ®· thiÕt kÕ b¶ng so s¸nh sau:
D¹y häc hîp t¸c
KiÕn t¹o x· héi
KiÕn t¹o c¬ b¶n
- Cïng chung søc gióp ®ì - §Æt c¸ nh©n trong mèi - C¸ nh©n t×m kiÕm tri thøc
lÉn nhau trong mét c«ng quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c cho b¶n th©n trong qu¸ tr×nh
viÖc, mét lÜnh vùc nµo ®ã, lÜnh vùc x· héi trong qu¸ ®ång hãa vµ ®iÒu øng (chñ
nh»m mét môc ®Ých chung. tr×nh t¹o nªn nhËn thøc cho thÓ nhËn thøc b»ng c¸ch tù
- Trong häc tËp, mçi c¸ b¶n th©n.
m×nh thÝch ghi víi m«i trnh©n phÊn ®Êu ®¹t ®îc mét - NhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña êng, sinh ra nh÷ng m©u
kÕt qu¶ cã lîi nhÊt cho m×nh v¨n hãa, c¸c ®iÒu kiÖn x· thuÉn, nh÷ng khã kh¨n vµ
vµ cho nhãm cña m×nh.
héi vµ t¸c ®éng cña chóng nh÷ng sù mÊt c©n b»ng).
- C¸c c¸ nh©n lµm viÖc cïng ®Õn sù kiÕn t¹o nªn tri thøc - Kh¼ng ®Þnh tri thøc kh«ng
nhau ®Ó ®¹t ®îc ®Õn møc tèi cña x· héi loµi ngêi.
®îc thu nhËn mét c¸ch bÞ
®a s¶n phÈm vµ thµnh tÝch - Xem nh©n c¸ch cña chñ ®éng mµ do chÝnh chñ thÓ
chung cña nhãm.
thÓ ®îc h×nh thµnh th«ng tÝch cùc x©y dùng nªn.
qua t¬ng t¸c gi÷a hä víi ngêi kh¸c
1.1.3.2. Kh¸i niÖm kiÕn t¹o x· héi
Theo [34] th× kiÕn t¹o x· héi lµ quan ®iÓm nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña yÕu tè v¨n ho¸,
c¸c ®iÒu kiÖn x· héi vµ t¸c ®éng cña chóng ®Õn sù kiÕn t¹o nªn tri thøc cña x· héi loµi ngêi.
KiÕn t¹o x· héi ®Æt c¸ nh©n trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c lÜnh vùc x· héi trong qu¸
tr×nh t¹o nªn nhËn thøc cho b¶n th©n. KiÕn t¹o x· héi xem xÐt nh©n c¸ch cña chñ thÓ ® îc
h×nh thµnh th«ng qua t¬ng t¸c cña hä víi ngêi kh¸c vµ ®iÒu nµy còng quan träng nh nh÷ng
qu¸ tr×nh nhËn thøc mang tÝnh c¸ nh©n cña hä. KiÕn t¹o x· héi kh«ng chØ nhÊn m¹nh ®Õn
tiÒm n¨ng t duy, tÝnh chñ ®éng, tÝnh tÝch cùc cña b¶n th©n ngêi häc trong qu¸ tr×nh kiÕn t¹o
tri thøc mµ cßn nhÊn m¹nh ®Õn kh¶ n¨ng ®èi tho¹i, t¬ng t¸c, tranh luËn cña HS víi nhau
trong viÖc kiÕn t¹o vµ c«ng nhËn kiÕn thøc. §iÒu võa nãi trªn phï hîp víi quan ®iÓm xem t
duy nh mét phÇn cña ho¹t ®éng mang tÝnh x· héi cña c¸c c¸ nh©n trong x· héi ®ã.
8
1.1.3.3. Quan ®iÓm cña kiÕn t¹o x· héi vÒ to¸n häc vµ d¹y häc to¸n
Theo [15] th× vai trß cña kiÕn t¹o x· héi trong qu¸ tr×nh d¹y häc bao gåm:
- Tri thøc: C¸c nhµ kiÕn t¹o x· héi cho r»ng, tri thøc hoµn toµn lµ s¶n phÈm cña con ngêi vµ ®îc kiÕn t¹o c¶ vÒ mÆt x· héi vµ v¨n hãa. Mçi c¸ nh©n lµm cho nã cã ý nghÜa th«ng qua
sù t¬ng t¸c víi ngêi kh¸c vµ víi m«i trêng mµ hä ®ang sèng. Ernest ®· ph©n biÖt tri thøc
thµnh hai lo¹i: tri thøc chñ quan vµ tri thøc kh¸ch quan. T¸c gi¶ cho r»ng: “tríc hÕt tri thøc
to¸n häc kh¸ch quan ®îc c¸c c¸ nh©n kiÕn t¹o l¹i th«ng qua sù t¬ng t¸c cña hä víi thÇy gi¸o
vµ víi b¹n häc kh¸c t¹o thµnh tri thøc chñ quan mang tÝnh c¸ nh©n”. Ngîc l¹i, tri thøc to¸n
häc chñ quan còng cã sù t¸c ®éng trë l¹i víi tri thøc kh¸ch quan theo hai con ®êng. Con ®êng mang tÝnh cæ ®iÓn ®ã lµ th«ng qua sù s¸ng t¹o to¸n häc cña mçi c¸ nh©n trë thµnh mét
phÇn tri thøc to¸n häc kh¸ch quan. Con ®êng thø hai ®ã lµ, th«ng qua sù t¬ng t¸c víi ngêi
kh¸c (vµ víi m«i trêng), ®Æc biÖt th«ng qua sù ph¶n håi mang tÝnh phñ nhËn ®· t¹o ra sù ph¸t
triÓn phï hîp gi÷a tri thøc to¸n häc chñ quan (mang tÝnh c¸ nh©n) víi tri thøc to¸n häc kh¸ch
quan. Do vËy, tri thøc to¸n häc kh¸ch quan kh«ng ngõng ®îc s¸ng t¹o l¹i vµ ®îc thay thÕ
b»ng sù lín m¹nh cña tri thøc to¸n häc chñ quan trong t duy cña v« sè c¸ nh©n.
- Häc tËp: vÒ vÊn ®Ò nµy, Nor Joharuddeen cho r»ng, c¸c nhµ kiÕn t¹o x· héi coi viÖc
häc gièng nh mét qu¸ tr×nh x· héi. Häc tËp kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh chØ diÔn ra trong ®Çu
ãc chóng ta, kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÞ ®éng vÒ c¸c hµnh vi cña chóng ta mµ
cßn ®îc h×nh thµnh bëi nh÷ng thÕ lùc bªn ngoµi. ý nghÜa cña viÖc häc chØ x¶y ra khi c¸c c¸
nh©n bÞ thu hót vµo c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh x· héi, bao gåm viÖc ®a ra vÊn ®Ò, gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò, sù kh¸m ph¸ mang ý nghÜa céng t¸c.
1.1.3.4. Quan ®iÓm vÒ kiÕn t¹o x· héi cña Nor Joharuddeen
Quan ®iÓm nµy ®îc x©y dùng dùa trªn c¸c t tëng c¬ b¶n sau:
- Tri thøc ®îc c¸ nh©n t¹o nªn ph¶i “xøng ®¸ng” víi c¸c yªu cÇu cña tù nhiªn vµ thùc
tr¹ng x· héi ®Æt ra.
- Ngêi häc ®¹t ®îc c¸c tri thøc míi bëi qu¸ tr×nh nhËn thøc:
KT ®· cã
Dù b¸o
KiÓm nghiÖm
ThÝch ghi
Tri thøc míi
ThÊt b¹i
Quan ®iÓm kiÕn t¹o trong d¹y häc ®ång thêi còng nhÊn m¹nh nh÷ng luËn ®iÓm sau:
+ Nh©n lo¹i cïng nhau kh¸m ph¸ thÕ giíi vµ x©y dùng nªn kho tµng tri thøc;
+ Tri thøc lµ s¶n phÈm cña con ngêi vµ ®îc kiÕn t¹o c¶ vÒ mÆt x· héi vµ v¨n ho¸. Mçi
c¸ nh©n lµm cho nã cã ý nghÜa th«ng qua sù t¬ng t¸c víi ngêi kh¸c vµ víi m«i trêng mµ hä
®ang sèng;
-+NÒn t¶ng cña tri thøc lµ ng«n ng÷ víi nh÷ng qui íc, qui t¾c vµ ng«n ng÷ lµ yÕu tè
mang tÝnh x· héi;
+ Nh÷ng qu¸ tr×nh t¬ng t¸c x· héi gi÷a c¸c c¸ nh©n dÉn tíi c¸c tri thøc chñ quan cña
mçi c¸ nh©n, sau khi ®îc x· héi thõa nhËn th× nã trë thµnh tri thøc kh¸ch quan;
+ViÖc häc ®îc kiÕn t¹o mét c¸ch tÝch cùc dùa trªn viÖc ®a ra vÊn ®Ò, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò,
sù kh¸m ph¸ mang ý nghÜa céng t¸c.
9
VÒ kiÕn t¹o x· héi trong d¹y häc m«n to¸n ë nhµ trêng, Jim Neyland ®· nãi: “...To¸n
häc ph¶i ®îc xem nh sù kiÕn t¹o mang tÝnh x· héi. Gi¸o dôc To¸n häc cã ý nghÜa tÝch cùc
th«ng qua nh÷ng g× mµ HS kiÕn t¹o l¹i mét c¸ch x· héi nh÷ng tri thøc cña qu¸ khø thµnh
nh÷ng tri thøc hiÖn t¹i”.
Theo chóng t«i nhËn ®Þnh th× nh÷ng quan ®iÓm cña kiÕn t¹o x· héi t¬ng øng víi vµi
quan ®iÓm cña L.X.Vg«txki vÒ sù ph¸t triÓn cña c¸c chøc n¨ng t©m lÝ cÊp cao.
1.1.3.5. MÆt m¹nh vµ mÆt yÕu cña kiÕn t¹o x· héi
VÒ mÆt m¹nh th× nã nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña c¸c yÕu tè x· héi trong qu¸ tr×nh kiÕn
t¹o tri thøc, bëi v× trong qu¸ tr×nh nhËn thøc nÕu sù xung ®ét mang tÝnh c¸ nh©n chØ cã ý
nghÜa trong mét sè giai ®o¹n th× sù xung ®ét gi÷a c¸c c¸ nh©n míi lµ ®éng lùc quan träng cña
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Cßn mÆt yÕu cña kiÕn t¹o x· héi lµ kh«ng to¸t lªn vai trß cña chñ thÓ
trong qu¸ tr×nh nhËn thøc.
1.2. Quan niÖm vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc hîp t¸c
1.2.1. C¸c quan niÖm vÒ d¹y häc hîp t¸c
Theo D.Johnson, R.Johnson vµ Holubec (1990): Häc tËp hîp t¸c lµ toµn bé nh÷ng ho¹t
®éng häc tËp mµ HS thùc hiÖn cïng nhau trong c¸c nhãm, trong hoÆc ngoµi ph¹m vi líp häc.
Cã 5 ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt mµ mçi giê häc hîp t¸c ph¶i ®¶m b¶o ®îc lµ:
a) Sù phô thuéc lÉn nhau mét c¸ch tÝch cùc;
b) ý thøc tr¸ch nhiÖm cña mçi c¸ nh©n;
c) Sù t¸c ®éng qua l¹i;
d) C¸c n¨ng lùc x· héi;
e) §¸nh gi¸ nhãm.
Theo J.Cooper vµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c (1990): Häc tËp hîp t¸c lµ mét chiÕn lîc häc tËp cã
cÊu tróc, cã chØ dÉn mét c¸ch cã hÖ thèng, ®îc thùc hiÖn cïng nhau trong c¸c nhãm nhá,
nh»m ®¹t ®îc nhiÖm vô chung.
Hai anh em David W.Johnson vµ Roger T.Johnson ®· ®a ra quan ®iÓm r»ng: khi nghiªn
cøu ®a ra mét PPDH ngêi ta cÇn ph¶i quan t©m ®Õn cÊu tróc môc tiªu, qu¸ tr×nh häc tËp vµ
kÕt qu¶ d¹y häc. Hai ¤ng ®· ®øng trªn quan ®iÓm triÕt häc víi sù tån t¹i kh¸ch quan cña c¸c
qui luËt sèng cßn trong x· héi loµi ngêi ®Ó ®a ra tÝnh tÊt yÕu cña viÖc sö dông PPDH hîp t¸c.
Khi ®ã PPDH hîp t¸c ®îc coi nh lµ c¸ch thøc ®Ó ph¸t triÓn sù phô thuéc lÉn nhau tÝch cùc
gi÷a c¸c mèi quan hÖ ngêi – ngêi nh»m ®¹t ®îc môc tiªu x· héi lµ loµi ngêi ngµy cµng ph¸t
triÓn theo chiÒu híng tèt ®Ñp.
N¨m 1983, D.Johnson vµ R.Johnson ®· ph¸t biÓu: “N¬i nµo thùc sù ¸p dông häc hîp
t¸c, n¬i ®ã HS häc ®îc nhiÒu h¬n, nhµ trêng dêng nh tèt h¬n, HS th©n thiÖn víi nhau h¬n, tù
träng h¬n vµ häc c¸c kÜ n¨ng x· héi cã hiÖu qu¶ h¬n”. Theo tµi liÖu “Learning together and
alone” (häc cïng nhau vµ häc mét m×nh) cña David W.Johnson vµ Roger T.Johnson, Nxb
Prentice Hall, 1961: trong mçi líp häc, GV cã thÓ x©y dùng bµi häc sao cho HS lµm viÖc mét
c¸ch hîp t¸c trong c¸c nhãm nhá, b¶o ®¶m mäi thµnh viªn n¾m v÷ng tµi liÖu ®îc giao; g¾n
víi mét cuéc ®ua tranh th¾ng thua xem ai nhÊt; lµm viÖc mét c¸ch ®éc lËp víi môc tiªu häc
tËp riªng, víi bíc ®i vµ nhÞp ®iÖu riªng nh»m ®¹t c¸c tiªu chÝ ®îc ®Æt ra tõ tríc ë møc ®é xuÊt
s¾c.
10
Theo Francis Parker: “C¸c thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc häc tËp còng nh d¹ng ho¹t ®éng
kh¸c lµ tinh thÇn gióp ®ì lÉn nhau”. ë ®©y, d¹y häc hîp t¸c lµ mét chiÕn lîc d¹y häc nh»m
n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng, trong ®ã c¸c thµnh viªn tham gia ho¹t ®éng vµ häc tËp cïng
nhau trong nh÷ng nhãm nhá vµ gi÷a c¸c nhãm víi nhau nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn sù hiÓu
biÕt vµ rÌn luyÖn phong c¸ch sèng cho HS. Qua sù ph¸t triÓn cña loµi ngêi chóng ta nhËn
thÊy: hîp t¸c lµ ph¬ng thøc tÊt yÕu kh«ng thÓ thiÕu cho sù tån t¹i cña x· héi. X· héi loµi ngêi
tån t¹i ®îc lµ do sù hîp t¸c gi÷a c¸c con ngêi víi nhau. VÒ c¬ b¶n, x· héi lµ mét tæ chøc hîp
t¸c, mét tæ chøc ®îc t¹o ra nh»m duy tr× mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi. ChÝnh v× vËy, d¹y
häc hîp t¸c cho HS nh»m t¹o tiÒn ®Ò vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng hîp t¸c cña con ng êi nh»m t¹o
nªn mét x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn v¨n minh, hiÖn ®¹i. D¹y häc hîp t¸c kh«ng chØ nh»m
môc ®Ých gióp HS lÜnh héi kiÕn thøc, mµ cßn ®¹t ®îc môc ®Ých cao h¬n, ®ã lµ d¹y c¸ch sèng
cho HS. §Æc ®iÓm cña d¹y häc hîp t¸c lµ nã t¹o nªn sù chÊp nhËn, t«n träng, liªn kÕt vµ tin tëng lÉn nhau gi÷a c¸c ®èi tîng trong gi¸o dôc. D¹y häc hîp t¸c kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng
cña sù ñng hé vÒ mÆt x· héi. Trong häc tËp hîp t¸c, søc Ðp thµnh tÝch lu«n ®Æt ra phï hîp vµ
c©n b»ng víi møc ®é cña sù ñng hé vÒ mÆt x· héi, tøc lµ th¸ch thøc vµ sù ñng hé ®îc duy tr×
ë thÕ c©n b»ng. Mçi khi sù t¨ng cêng häc tËp ®ßi hái cao th× còng lµ lóc ph¶i ph¸t triÓn sù
ñng hé nhau mét c¸ch tÝch cùc.
§Ó ®¹t ®îc thµnh tÝch trong häc tËp, c¸c HS cÇn cïng nhau t×m kiÕm vµ khai th¸c th«ng
tin. ViÖc häc tËp hîp t¸c sÏ gióp HS lµm ®îc ®iÒu ®ã. Chóng ta vÉn thêng nãi: “häc tËp thµnh
c«ng, rÌn luyÖn thµnh c«ng”, “thµnh c«ng” cã thÓ coi lµ ®éng lùc, ®éng c¬ cña tÊt c¶ mäi ngêi. Trong häc tËp hîp t¸c, kh¶ n¨ng thµnh c«ng vµ ý nghÜa cña thµnh c«ng lín h¬n rÊt nhiÒu,
bëi v× HS thùc sù coi thµnh c«ng nh mét phÇn thëng tinh thÇn bªn trong h¬n lµ phÇn thëng
bªn ngoµi cho thµnh tÝch ®¹t ®îc. Ngêi tham gia häc tËp hîp t¸c cã khuynh híng v¬n lªn
theo ®éng lùc néi t¹i cña m×nh, v× vËy mµ sù xuÊt hiÖn xóc c¶m, t×nh c¶m tÝch cùc sÏ m¹nh
h¬n c¸c h×nh thøc häc c¸ nh©n vµ häc tranh ®ua.
§iÒu mµ c¸c nhµ gi¸o dôc quan t©m lµ kÕt qu¶ häc tËp cña HS. Uèt-®¬--r©u Uyn-s¬n ®·
kh¼ng ®Þnh: “h×nh thøc tèi cao cña tÝnh hiÖu qu¶ lµ sù hîp t¸c tù nguyÖn gi÷a nh÷ng ng êi tù
do”. Nh vËy ®Ó mang l¹i thµnh tÝch vµ s¶n phÈm tèt nhÊt th× viÖc lµm cïng nhau nh»m ®¹t
®Õn môc tiªu chung lµ mét trong nh÷ng nguyªn lÝ quan träng nhÊt cña t©m lÝ häc qu¶n lÝ vµ
t©m lÝ häc x· héi. Häc tËp hîp t¸c sÏ kh¼ng ®Þnh râ ®iÒu ®ã khi cã c¸c môc tiªu häc tËp quan
träng, ®ßi hái sù th«ng th¹o kiÕn thøc, kü n¨ng vµ kh¶ n¨ng ghi nhí dµi l©u. §Æc biÖt khi
nhiÖm vô häc tËp phøc t¹p, th× ®ßi hái mçi thµnh viªn ph¶i cã lßng quyÕt t©m, sù kiªn tr×, bÒn
bØ vµ g¾n kÕt chÆt chÏ ®Ó tõ ®ã ph¶i x©y dùng nªn nhiÒu c¸ch suy nghÜ kh¸c nhau, c¸c c¸ch
lËp luËn kh¸c nhau, ®ång thêi qua ®ã ph¸t triÓn kh¶ n¨ng t duy phª ph¸n.
Chóng t«i quan niÖm d¹y häc hîp t¸c lµ mét PPDH, trong ®ã, trong mét nhãm cã c¸c
thµnh viªn lµ c¸c HS cïng häc tËp, c¸c HS trong nhãm cã sù céng t¸c häc tËp, gi÷a c¸c nhãm
còng cã sù céng t¸c ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu chung. Trong PPDH hîp t¸c, vai trß cña GV lµ ngêi
tæ chøc, thiÕt kÕ, ®iÒu khiÓn viÖc häc cña HS th«ng qua häc hîp t¸c b»ng viÖc thiÕt kÕ c¸c
giê, c¸c tiÕt häc hîp t¸c, vai trß cña HS lµ ngêi häc tËp, trau dåi kiÕn thøc trong sù hîp t¸c.
Do ®ã hîp t¸c chÝnh lµ ph¬ng tiÖn, lµ môc tiªu d¹y häc.
11
Ho¹t ®éng trong giê d¹y häc hîp t¸c bao gåm ba kiÓu hîp t¸c: hîp t¸c gi÷a c¸c HS
trong cïng mét nhãm; hîp t¸c gi÷a c¸c nhãm kh¸c nhau vµ hîp t¸c gi÷a GV víi HS.
Hîp t¸c gi÷a c¸c HS trong cïng mét nhãm: bao gåm ba bíc:
Bíc 1: C¸ nh©n tù nghiªn cøu (ho¹t ®éng t duy ®éc lËp);
Bíc 2: Th¶o luËn trong nhãm (ho¹t ®éng t duy héi tho¹i cã phª ph¸n);
Bíc 3: Tr×nh bµy kÕt qu¶ cña nhãm (ho¹t ®éng t duy tæng hîp).
Hîp t¸c gi÷a c¸c nhãm kh¸c nhau: bao gåm hai bíc:
Bíc 1: Ho¹t ®éng ghÐp c¸c kÕt qu¶ häc tËp (®ång nhÊt ho¸ c¸c kÕt qu¶ häc tËp);
Bíc 2: Ph¸t ®éng phong trµo häc tËp lÉn nhau gi÷a c¸c nhãm (sö dông t duy tæng hîp cã
phª ph¸n).
Hîp t¸c gi÷a GV víi HS: bao gåm bèn bíc:
Bíc 1: Ho¹t ®éng ph©n tÝch;
Bíc 2: Ho¹t ®éng tæng hîp;
Bíc 3: Hîp thøc ho¸ kiÕn thøc;
Bíc 4: §¸nh gi¸ vµ tù ®¸nh gi¸.
Nh vËy, PPDH hîp t¸c lµ mét nh©n tè quan träng trong qu¸ tr×nh d¹y häc nãi chung vµ
trong qu¸ tr×nh d¹y häc bé m«n to¸n nãi riªng. Chóng ta cã thÓ khai th¸c vµ sö dông hiÖu qu¶
PPDH hîp t¸c trong nhiÒu t×nh huèng d¹y häc bé m«n to¸n. d¹y häc hîp t¸c cã nh÷ng ý
nghÜa to lín nh sau: khi HS tham gia vµo c¸c nhãm häc tËp sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh häc tËp,
kh«ng khÝ häc tËp vµ t¹o nªn hiÖu qu¶ cao trong häc tËp, t¨ng tÝnh chñ ®éng t duy, sù s¸ng
t¹o vµ kh¶ n¨ng ghi nhí cña HS trong qu¸ tr×nh häc tËp, t¨ng thªm høng thó häc tËp ®èi víi
ngêi häc, gióp HS ph¸t triÓn c¸c kÜ n¨ng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, ph¸t triÓn t duy héi tho¹i,
n©ng cao lßng tù träng, ý thøc tr¸ch nhiÖm vµ sù tin tëng cña ngêi häc, gióp thóc ®Èy nh÷ng
mèi quan hÖ c¹nh tranh mang tÝnh tÝch cùc trong häc tËp. Chóng ta cã thÓ nãi r»ng: d¹y häc
hîp t¸c lµ mét PPDH tÝch cùc, cã tÝnh x· héi cao vµ ph¸t huy ®îc tèi ®a môc tiªu ®Æt ra ®èi
víi ngêi häc.
1.2.2. C¬ së khoa häc vÒ PPDH hîp t¸c vµ c¸c dÊu hiÖu cña PPDH hîp t¸c
1.2.2.1. C¬ së khoa häc vÒ PPDH hîp t¸c
PPDH hîp t¸c ®îc x©y dùng trªn c¬ së cña thuyÕt lµm viÖc ®ång ®éi, thuyÕt d¹y lÉn
nhau, thuyÕt gi¶i quyÕt m©u thuÉn vµ thuyÕt hîp t¸c tËp thÓ.
a) ThuyÕt lµm viÖc ®ång ®éi (tøc lµ häc tËp mang tÝnh x· héi): thuyÕt nµy cã t tëng
chÝnh lµ khi c¸c c¸ nh©n lµm viÖc cïng nhau vµ híng tíi mét môc tiªu chung th× sù phô thuéc
lÉn nhau sÏ thóc ®Èy hä ho¹t ®éng tÝch cùc h¬n. Tõ ®ã sÏ gióp nhãm vµ gióp chÝnh c¸ nh©n
trong nhãm ®¹t ®Õn thµnh c«ng. §Ó cïng thµnh c«ng, nhãm thêng t×m c¸ch gióp ®ì nh÷ng
thµnh viªn ®Æc biÖt, mäi ngêi ®Òu cã xu híng v¬n tíi sù thèng nhÊt vµ coi träng thµnh viªn
cña nhãm m×nh. ThuyÕt nµy ®· ®îc nhiÒu nhµ Gi¸o dôc häc trªn thÕ giíi ¸p dông thùc
nghiÖm trong c¸c nhµ trêng b»ng c¸c h×nh thøc häc tËp nh: häc cïng nhau; tæ häc tËp; tæ hç
trî c¸ nh©n. C¸c thùc nghiÖm ®· chøng tá c¸c m« h×nh häc tËp hîp t¸c x©y dùng trªn thuyÕt
nµy cã tÝnh chÊt x· héi vµ mang l¹i kÕt qu¶ vît xa c¸c c¸ch häc truyÒn thèng.
b) ThuyÕt d¹y lÉn nhau (cßn gäi lµ thuyÕt khoa häc nhËn thøc míi): Palincsar vµ Brown
®· x©y dùng vµ ph¸t triÓn ph¬ng ph¸p d¹y lÉn nhau nµy. Theo ph¬ng ph¸p nµy th× GV vµ HS
12
thay phiªn nhau ®ãng vai trß ngêi d¹y (sau khi cïng nghiªn cøu tµi liÖu häc tËp). GV lµm
mÉu ®a ra c¸ch thøc nªu ra c¸c vÊn ®Ò, ®Æt ra c¸c c©u hái, c¸ch tr¶ lêi c¸c c©u hái ®ã, c¸ch
b×nh luËn, c¸ch t×m ng«n ng÷ ®Ó diÔn ®¹t chÝnh x¸c, thÝch hîp néi dung kiÕn thøc. Kh¸i qu¸t
vµ rót ra c¸c kÕt luËn. HS häc c¸ch lµm cña GV vµ ¸p dông vµo trong nhãm häc tËp cña
m×nh. Vai trß cña tõng thµnh viªn ®îc lu©n phiªn thay ®æi.
c) ThuyÕt gi¶i quyÕt m©u thuÉn (cßn gäi lµ thuyÕt G.Piaget)
Theo G.Piaget, ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cho HS, GV nªn ®a HS vµo nh÷ng t×nh
huèng lµm xuÊt hiÖn nh÷ng quan ®iÓm m©u thuÉn víi nhau. Sau ®ã GV tæ chøc HS vµo c¸c
nhãm ®Ó th¶o luËn, lËp luËn, suy nghÜ trao ®æi, t duy héi tho¹i cã phª ph¸n,...cho ®Õn khi cã
sù nhÊt trÝ trong nhãm hoÆc cã c©u tr¶ lêi chung th× ®i ®Õn kÕt luËn vÒ bµi häc. Sau khi HS ®·
thèng nhÊt kiÕn thøc, GV tiÕn hµnh kiÓm tra riªng tõng em. KÕt qu¶ cho thÊy nh÷ng em khi
®Çu cßn kÐm vÒ mét vµi vÊn ®Ò nµo ®ã th× b©y giê cã thÓ tù m×nh gi¶i quyÕt néi dung bµi häc
mét c¸ch ®óng ®¾n. Víi quan ®iÓm sù gi¶i quyÕt m©u thuÉn, HS cßn cã c¬ héi häc c¸ch gi¶i
quyÕt ®óng ®¾n mét vÊn ®Ò, th«ng qua viÖc chøng kiÕn c¸ch lËp luËn cña b¹n vµ c¸ch suy
nghÜ cña m×nh, HS häc c¸ch t×m ra nh÷ng nguyªn nh©n cña sù m©u thuÉn, tõ ®ã t×m ra ®îc
phong c¸ch tù häc cã t¸c dông ph¸t triÓn t duy ®éc lËp, s¸ng t¹o.
d) ThuyÕt hîp t¸c tËp thÓ
L.X.Vg«txki cho r»ng: “mäi chøc n¨ng t©m lÝ cao cÊp ®Òu cã nguån gèc x· héi vµ
xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë cÊp ®é liªn c¸ nh©n, sau ®ã míi ®îc chuyÓn vµo trong vµ tån t¹i ë cÊp ®é
néi c¸ nh©n”. L.X.Vg«txki kh¼ng ®Þnh: “trong sù ph¸t triÓn cña trÎ, mäi chøc n¨ng t©m lÝ cao
cÊp ®Òu xuÊt hiÖn hai lÇn: lÇn thø nhÊt nh lµ mét ho¹t ®éng tËp thÓ, mét ho¹t ®éng x· héi,
nghÜa lµ nh mét chøc n¨ng liªn t©m lÝ; lÇn thø hai nh lµ mét ho¹t ®éng c¸ nh©n, nh lµ mét
chøc n¨ng t©m lÝ bªn trong”.
L.X.Vg«txki ®· ®a ra kh¸i niÖm vµ x©y dùng lÝ thuyÕt vÒ vïng ph¸t triÓn gÇn nhÊt,
¤ng thÊy r»ng: d¹y häc chØ cã hiÖu qu¶ ®èi víi viÖc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn khi t¸c ®éng cña
nã n»m ë vïng ph¸t triÓn gÇn nhÊt cña HS. Qu¸ tr×nh chuyÓn vµo trong vµ ho¹t ®éng bªn
trong cña ®øa trÎ chØ x¶y ra trong ph¹m vi mèi quan hÖ víi nh÷ng ngêi xung quanh vµ sù hîp
t¸c víi b¹n bÌ. C¸c qu¸ tr×nh néi t¹i nµy sÏ t¹o nªn nh÷ng kÕt qu¶ bªn trong cña b¶n th©n ®øa
trÎ. NhiÖm vô cña ngêi GV lµ ph¶i t×m ph¬ng ¸n ®Ó kÝch thÝch vµ lµm thøc tØnh qu¸ tr×nh
chuyÓn vµo trong vµ ho¹t ®éng bªn trong cña HS víi quan ®iÓm: “®iÒu trÎ em lµm cïng víi
nhau h«m nay, chóng sÏ tù lµm ®îc vµo ngµy mai”.
1.2.2.2. C¸c dÊu hiÖu cña PPDH hîp t¸c
Cã n¨m dÊu hiÖu ®Ó thÓ hiÖn vµ nhËn biÕt d¹y häc hîp t¸c
DÊu hiÖu 1: Sù phô thuéc lÉn nhau mét c¸ch tÝch cùc: thÓ hiÖn mèi quan hÖ kh¨ng
khÝt dÉn ®Õn cïng nhau thµnh c«ng hoÆc thÊt b¹i, sù phô thuéc nµy khuyÕn khÝch c¸c HS lµm
viÖc cïng nhau ®Ó tÊt c¶ c¸c HS häc tËp tèt h¬n.
Sù phô thuéc lÉn nhau mét c¸ch tÝch cùc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau:
+ C¸c thµnh viªn trong nhãm phÊn ®Êu v× lîi Ých chung, qua ®ã tÊt c¶ c¸c thµnh viªn
trong nhãm ®Òu tiÕn bé. ë ®©y sù næ lùc cña mçi thµnh viªn trong nhãm lµ hÕt søc cÇn thiÕt
vµ kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi sù thµnh c«ng cña nhãm. Sù ®ãng gãp c¸ nh©n nµy xuÊt ph¸t tõ
kh¶ n¨ng cña mçi ngêi hoÆc tõ vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña ngêi ®ã ®èi víi c«ng viÖc chung.
13
+ C¸c thµnh viªn trong nhãm cïng chia sÎ sè phËn chung khi tÊt c¶ cïng th¾ng hoÆc
thua dùa trªn nÒn t¶ng v× thµnh tÝch chung.
+ Sù phô thuéc lÉn nhau cña c¸c thµnh viªn trong nhãm lµ thµnh tÝch. Trong mét
nhãm hîp t¸c, mçi thµnh viªn cã tr¸ch nhiÖm gióp ®ì, hç trî c¸c thµnh viªn kh¸c, ®ång thêi
ph¶i cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ngîc l¹i. Mçi thµnh viªn lµ mét nh©n tè ®em l¹i hiÖu qu¶
cho nhãm, do ®ã hiÖu qu¶ häc tËp cña mçi HS cã ®îc lµ nhê nç lùc vµ kh¶ n¨ng cña tõng
thµnh viªn cïng víi sù nç lùc vµ kh¶ n¨ng cña c¸c HS kh¸c trong nhãm.
+ TÝnh ®ång ®éi: mçi HS lµ mét thµnh viªn cña mét ®éi, do ®ã tÝnh ®ång ®éi ®îc ph¸t
huy vµ chia sÎ sÏ kÕt hîp c¸c thµnh viªn cïng hîp t¸c mét c¸ch cã t×nh c¶m.
+ Sù ph©n c«ng hµi hoµ vµ thÝch hîp: mçi HS ®îc tham gia vµ hoµn thµnh c«ng viÖc
phï hîp víi n¨ng lùc cña b¶n th©n, kh«ng x¶y ra sù chång chÐo c«ng viÖc gi÷a c¸c thµnh
viªn trong nhãm. Sù ph©n c«ng hîp lÝ sÏ gióp nhãm gÆt h¸i ®îc thµnh c«ng trong sù nç lùc
phÊn ®Êu cña tõng c¸ nh©n vµ thµnh c«ng ®ã kh«ng ph¶i lµ thµnh tÝch cña mét ngêi, mµ ®ã lµ
kÕt qu¶ cña sù hîp t¸c. HS cã thÓ nãi víi nhau r»ng: “§©y lµ c«ng viÖc rÊt khã kh¨n” nh ng
“Chóng ta cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc”.
+ Sù c¶m nhËn h¬ng vÞ chiÕn th¾ng: ®«i khi cÇn cã nh÷ng lóc ®Ó HS c¶m nhËn ®îc h¬ng vÞ chiÕn th¾ng còng nh nh÷ng xóc c¶m khi cha thµnh c«ng. Qua ®©y sÏ mang ®Õn c¶m
gi¸c th©n thiÖn, phô thuéc, niÒm tù hµo,...
DÊu hiÖu 2: Sù t¬ng t¸c trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn sù thµnh c«ng cña nhau
Trong häc tËp hîp t¸c, HS dµnh cho nhau nh÷ng sù hç trî, céng t¸c cã ý nghÜa vµ hiÖu
qu¶, trao ®æi th«ng tin, kiÕn thøc còng nh c¸ch lËp luËn vÒ kiÕn thøc cã hiÖu qu¶ h¬n. HS
dµnh cho nhau sù ph¶n håi ®Ó tiÕp tôc n©ng cao kh¶ n¨ng thÓ hiÖn cña m×nh tríc nhiÖm vô ®îc giao. HS ®îc thö th¸ch c¸c lÝ lÏ vµ kÕt luËn cña nhau nh»m ®a ra ®îc c¸c kÕt luËn ®óng
®¾n vµ thÊu suèt h¬n vÒ nh÷ng néi dung häc tËp ®ang ®îc quan t©m. HS cïng nhau ñng hé
nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, t¸c ®éng lÉn nhau, phÊn ®Êu cho môc tiªu chung. HS ®îc hµnh
®éng trong sù hîp t¸c vµ c¶m thÊy ë c¸c b¹n kh¸c cã sù tin tëng ®èi víi m×nh, ®îc th«i thóc
phÊn ®Êu ®Ó cïng cã lîi. §Æc biÖt HS kh«ng cßn c¶m thÊy tr¹ng th¸i lo ©u vµ c¨ng th¼ng
trong häc tËp mµ ®îc sèng trong bÇu kh«ng khÝ ch©n t×nh, cëi më, hîp t¸c gióp ®ì nhau. Sù t¬ng t¸c trùc tiÕp thÓ hiÖn th«ng qua viÖc chia sÎ tri thøc cña m×nh cho nh÷ng ngêi kh¸c trong
nhãm, th¶o luËn néi dung ®ang häc víi t duy héi tho¹i cã phª ph¸n. Th«ng qua sù t¬ng t¸c
nµy, HS ®îc tù kiÓm tra sù hiÓu biÕt cña m×nh, ®îc gi¶i thÝch b»ng lêi c¸ch thøc gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò cña m×nh. Trong qu¸ tr×nh t¬ng t¸c kh«ng tr¸nh khái nh÷ng ý kiÕn ®èi lËp, song qua
th¶o luËn, nh÷ng ý kiÕn ®èi lËp dÔ dµng t×m ®îc tiÕng nãi chung. Sù t¬ng t¸c trong nhãm HS
®ßi hái sù trao ®æi qua l¹i tÝch cùc gi÷a c¸c HS trong nhãm. T¬ng t¸c trùc tiÕp cã t¸c ®éng tèt
®èi víi HS nh: t¨ng cêng ®éng c¬ häc tËp, kÝch thÝch sù giao tiÕp, t¨ng cêng b¶n n¨ng x· héi
nh th¸i ®é, c¸ch biÓu ®¹t, khÝch lÖ c¸c thµnh viªn tham gia ph¸t triÓn mèi quan hÖ g¾n bã,
quan t©m ®Õn nhau.
DÊu hiÖu 3: Tr¸ch nhiÖm cña c¸ nh©n vµ tËp thÓ
§©y lµ dÊu hiÖu rÊt c¬ b¶n cña häc tËp hîp t¸c. Mçi c¸ nh©n ph¶i hÕt søc nç lùc ®Ó
®ãng gãp c«ng søc nh»m ®¹t môc tiªu chung cña nhãm. Khi mµ c¸ nh©n vµ tËp thÓ kh«ng
thèng nhÊt quan ®iÓm víi nhau th× hîp t¸c chØ lµ h×nh thøc vµ sím hay muén sÏ bÞ tan r· sù
14
hîp t¸c ®ã. §Ó ®¶m b¶o cho viÖc kÕt hîp tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n vµ tËp thÓ ®¹t kÕt qu¶ tèt, mçi
thµnh viªn trong nhãm cÇn ®îc ph©n c«ng thùc hiÖn mét vai trß nhÊt ®Þnh (®îc lu©n phiªn
trong c¸c ho¹t ®éng häc tËp kh¸c nhau) vµ mçi thµnh viªn ph¶i hiÓu r»ng: kh«ng thÓ dùa dÉm
vµo ngêi kh¸c mµ mäi ngêi ®Òu ph¶i häc, ph¶i ®ãng gãp phÇn m×nh vµo c«ng viÖc chung vµ
thµnh c«ng cña nhãm. Cã thÓ quan t©m mét sè biÖn ph¸p qua c¸c nghiªn cøu cña mét sè t¸c
gi¶ khi thö nghiÖm d¹y häc hîp t¸c nh [25].
BiÖn ph¸p 1: Gi÷ qui m« cña nhãm ë møc ®é võa ph¶i. KÝch thíc nhãm cµng nhá th×
tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cµng lín, nhng kÝch thíc nhãm nhá qu¸ th× tÝnh hîp t¸c l¹i gi¶m ®i. V×
vËy ph¶i chän kÝch thíc nhãm phï hîp víi tõng néi dung häc tËp;
BiÖn ph¸p 2: Mçi HS cã phiÕu häc tËp riªng ®Ó thÓ hiÖn n¨ng lùc cña m×nh;
BiÖn ph¸p 3: BÊt ngê kiÓm tra b»ng c¸ch gäi mét HS bÊt k× trong nhãm tr×nh bµy c«ng
viÖc vµ kÕt qu¶ cña nhãm;
BiÖn ph¸p 4: GV quan s¸t tõng nhãm, quan t©m ®Õn møc ®é ®ãng gãp cña mçi c¸
nh©n ®Ó cã c¸ch híng dÉn, nh¾c nhë, ®iÒu chØnh nhãm;
BiÖn ph¸p 5: Híng dÉn nhãm trëng cïng c¸c thµnh viªn kiÓm tra chÐo nhau vÒ viÖc
lÜnh héi kiÕn thøc vµ c¸ch tr×nh bµy, lËp luËn ®Ó s½n sµng ®¹i diÖn cho nhãm;
BiÖn ph¸p 6: T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó HS d¹y l¹i nh÷ng g× ®· ®îc häc cho ngêi kh¸c.
DÊu hiÖu 4: Kü n¨ng giao tiÕp trong nhãm
Trong c¸c trêng hîp hîp t¸c, c¸c n¨ng lùc vµ kü n¨ng x· héi cã xu híng ®îc n©ng
cao. Ho¹t ®éng cïng nhau ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc sÏ ®ßi hái ë HS tÝnh tæ chøc, sù x©y dùng
vµ duy tr× kh«ng khÝ tin tëng lÉn nhau, kü n¨ng giao tiÕp cã hiÖu qu¶, c¸ch gi¶i quyÕt m©u
thuÉn trªn tinh thÇn x©y dùng. §ã lµ n¨ng lùc t duy héi tho¹i cã phª ph¸n.
Trong häc hîp t¸c, HS cµng cã nhiÒu c¸c kü n¨ng x· héi, GV cµng quan t©m vµ ®éng
viªn khen thëng viÖc sö dông kü n¨ng ®ã th× thµnh tÝch ®¹t ®îc sÏ cao h¬n, nh÷ng nghiªn cøu
thùc nghiÖm dµi h¹n vÒ häc hîp t¸c cña Lew, Mesch, Johnson nh÷ng n¨m 1986-1988 ®·
kh¼ng ®Þnh r»ng: “viÖc hîp t¸c phô thuéc lÉn nhau mét c¸ch tÝch cùc, sù nç lùc cña tÊt c¶ c¸c
thµnh viªn trong nhãm, còng nh viÖc sö dông c¸c kü n¨ng x· héi ®· ®a thµnh tÝch häc tËp lªn
møc cao nhÊt”. C¸c kü n¨ng x· héi ®ã lµ: kü n¨ng l·nh ®¹o, kü n¨ng quyÕt ®o¸n, kü n¨ng t¹o
lßng tin, kü n¨ng gi¶i quyÕt c¸c bÊt ®ång nh: biÕt c¸ch l¾ng nghe, biÕt c¸ch kiÒm chÕ, biÕt
c¸ch lËp luËn cho quan ®iÓm cña m×nh mét c¸ch thuyÕt phôc.
DÊu hiÖu 5: Rót kinh nghiÖm nhãm
NhËn xÐt nhãm ®îc hiÓu nh viÖc rót kinh nghiÖm ho¹t ®éng cña nhãm ®Ó lÇn sau ®¹t
kÕt qu¶ tèt h¬n. Cã ba bíc nhËn xÐt nhãm nh sau:
Bíc 1: Tù nhËn xÐt trong nhãm;
Bíc 2: TiÕp thu sù nhËn xÐt vµ híng dÉn gãp ý cña GV;
Bíc 3: Tham kh¶o ý kiÕn nhËn xÐt cña c¸c nhãm kh¸c, rót kinh nghiÖm tõ sù thµnh
c«ng vµ ®iÓm cßn h¹n chÕ cña nhãm kh¸c.
1.2.3. So s¸nh häc hîp t¸c víi c¸c h×nh thøc häc tËp kh¸c
1.2.3.1. So s¸nh häc hîp t¸c víi häc c¸ nh©n vµ häc tranh ®ua
+) Häc c¸ nh©n lµ h×nh thøc häc mµ mçi ngêi tù hoµn thµnh nhiÖm vô ®îc giao. Häc c¸
nh©n cã t¸c dông rÌn ý trÝ phÊn ®Êu cho HS vµ phï hîp víi nh÷ng HS cã n¨ng lùc ®Æc biÖt.
15
§èi víi nh÷ng HS b×nh thêng th× viÖc häc theo h×nh thøc nµy sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n. §Æc
biÖt víi c¸ch häc nµy, HS chØ cã kiÕn thøc mµ kh«ng rÌn luyÖn ®îc c¸c kü n¨ng giao tiÕp x·
héi.
+) Häc tranh ®ua lµ h×nh thøc häc mµ trong ®ã mçi HS cÇn ph¶i thÊy ®îc m×nh th¾ng
hay thua nh÷ng ngêi kh¸c trong mét cuéc so tµi häc tËp. NhiÖm vô cña gi¸o dôc hiÖn nay lµ
lµm sao ®Ó HS võa ®îc c¶m thÊy sù chiÕn th¾ng võa hiÓu ®îc thÊt b¹i chØ lµ t¹m thêi. Qua
thÊt b¹i, HS t×m ®îc sù ®ång c¶m, nh÷ng kinh nghiÖm ®Ó ®¹t ®îc sù thµnh c«ng ë lÇn sau.
Tranh ®ua lµ cÇn thiÕt, nhng tranh ®ua nh thÕ nµo cã lîi cho viÖc häc tËp vµ gi¸o dôc con ngêi lµ vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra trong môc tiªu gi¸o dôc cña chóng ta. Häc tranh ®ua sÏ kÝch thÝch tÝnh
tÝch cùc trong häc tËp, ®ã lµ t¸c nh©n kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong qu¸ tr×nh d¹y häc, ®Æc biÖt lµ
víi ®èi tîng HS phæ th«ng. Song, tranh ®ua cã nhîc ®iÓm lµ ®Ï t¹o nªn tÝnh Ých kØ c¸ nh©n,
kh«ng ®éng viªn ®îc sè ®«ng HS. Mét sè em bÞ thÊt b¹i liªn tiÕp sÏ bÞ m¾c bÖnh trÇm c¶m
hoÆc thiÕu tù tin vµo b¶n th©n. §iÒu ®ã ¶nh hëng ®Õn ý chÝ vµ kÕt qu¶ häc tËp cña HS. Tranh
®ua gay g¾t cã thÓ g©y nªn nh÷ng xung ®ét lín, thËm chÝ cã thÓ cã nh÷ng thñ ®o¹n xÊu, ®iÒu
nµy tr¸i víi môc tiªu gi¸o dôc níc ta.
+) Häc hîp t¸c lµ kiÓu häc ®ãng vai trß quan träng nhÊt trong ba c¸ch x©y dùng t×nh
huèng häc tËp nh trªn, v× nã kÕt hîp ®îc nh÷ng ®iÓm m¹nh cña c¶ ba m« h×nh häc tËp: c¸
nh©n, tranh ®ua vµ liªn kÕt trong häc tËp. Tuy nhiªn, tuú theo ®Æc ®iÓm m«n häc, néi dung
kiÕn thøc, thêi ®iÓm häc tËp, ®èi tîng HS vµ ®iÒu kiÖn häc tËp cô thÓ mµ GV cã thÓ lùa chän
PPDH phï hîp. V× kh«ng cã ph¬ng ph¸p nµo lµ tuyÖt ®èi hoµn h¶o, t¸c dông cña nã cßn phô
thuéc rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan nh m«i trêng, kinh tÕ, x· héi,... Xu híng tèt nhÊt lµ kÕt
hîp c¸c ph¬ng ph¸p trong toµn bé qu¸ tr×nh d¹y häc víi ph¬ng ch©m d¹y ngêi lµ chÝnh.
Nh vËy, hîp t¸c vµ tranh ®ua lµ hai kh¸i niÖm cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bëi
con ngêi kh«ng thÓ hîp t¸c hay tranh ®ua mét m×nh vµ ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã th×
mçi ngêi cÇn cã sù nç lùc c¸ nh©n phï hîp.
Sau ®©y lµ b¶ng so s¸nh gi÷a häc hîp t¸c víi häc tranh ®ua vµ häc c¸ nh©n qua nghiªn
cøu ë [25].
STT
Häc hîp t¸c
Häc tranh ®ua
Häc c¸ nh©n
1
TÝch cùc
Tiªu cùc
Kh«ng cã
Sù phô thuéc
2
§a d¹ng, phøc t¹p Thùc hµnh KN,
§¬n gi¶n
Néi dung d¹y häc
«n tËp KT
3
Thµnh c«ng
ChiÕn th¾ng
N¾m ®îc KT
Môc tiªu
4
S¾p ®Æt theo môc Mét bé cho mçi C¸c b¶n híng
Tµi liÖu
®Ých bµi häc
®éi thi ®Êu
dÉn cho riªng
tõng HS
5
Thêng xuyªn
C¹nh tranh
Kh«ng cã
Sù t¬ng t¸c HS-HS
6
Nhãm thµnh c«ng, HS tù rót kinh
Tù chiÕm lÜnh
KÕt qu¶
mäi HS ®Òu hiÓu
nghiÖm sau khi
KT trong kh¶
thi ®Êu
n¨ng
7
Chia HS thµnh c¸c Chia HS thµnh
C¸ nh©n ngåi
Bè trÝ líp häc
nhãm
c¸c ®éi
xa nhau
8
§èi chiÕu theo
§èi chiÕu theo
§èi chiÕu theo
C¸c ®¸nh gi¸
tiªu chÝ
tiªu chuÈn
tiªu chÝ
9
B×nh thêng
Cao
RÊt cao
TÝnh tù lËp
16
10
11
Lßng tù träng
T duy
Cao
B×nh Thêng
B×nh thêng
Héi tho¹i cã phª
Tæng hîp
§éc lËp
ph¸n
12
ThiÕt kÕ, tæ chøc
Lµ träng tµi
Ngêi hç trî
Vai trß cña GV
1.2.3.2. Häc hîp t¸c nhãm vµ häc nhãm truyÒn thèng
+) Häc nhãm truyÒn thèng lµ h×nh thøc ghÐp mét sè HS vµo mét nhãm ®Ó gióp nhau
trong häc tËp, chñ yÕu lµ «n luyÖn nh÷ng phÇn ®· ®îc häc ë líp. H×nh thøc nµy xuÊt hiÖn khi
nh÷ng t tëng XHCN ®îc dÊy lªn víi môc tiªu kªu gäi lßng t¬ng th©n, t¬ng ¸i. H×nh thøc nµy
®· lµm t¨ng thªm t×nh b¹n, c¸c HS kh¸ ®· gióp ®ì c¸c b¹n yÕu h¬n m×nh häc tËp tèt h¬n. §Æc
®iÓm cña h×nh thøc nµy lµ ho¹t ®éng häc nhãm cã tÝnh chÊt tù ph¸t, Ýt cã sù can thiÖp cña GV
vµ HS kÐm phô thuéc HS kh¸, kh«ng cã sù t¸c ®éng qua l¹i. Nh×n vÒ h×nh thøc bªn ngoµi th×
häc nhãm truyÒn thèng cã vÎ gièng häc hîp t¸c nhãm, song vÒ b¶n chÊt th× cã nhiÒu kh¸c
biÖt. Sau ®©y lµ b¶ng so s¸nh gi÷a häc hîp t¸c nhãm víi häc nhãm truyÒn thèng qua nghiªn
cøu ë [25].
Stt
Häc hîp t¸c nhãm
Häc nhãm truyÒn thèng
1
Phô thuéc tÝch cùc
Phô thuéc kh«ng tÝch cùc
2
Liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n Kh«ng liªn quan ®Õn tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n
3
Thµnh viªn nhãm ®a d¹ng
Thµnh viªn nhãm thuÇn nhÊt
4
Chia sÎ vai trß nhãm trëng
Vai trß nhãm trëng ®îc chØ ®Þnh
5
ChÞu tr¸ch nhiÖm vÒ b¹n cïng
ChØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ b¶n th©n
nhãm
6
Chó träng ®Õn nhiÖm vô vµ sù duy
ChØ chó träng ®Õn nhiÖm vô
tr× nhãm
7
C¸c kü n¨ng x· héi ®îc d¹y trùc
C¸c kü n¨ng x· héi chØ mang tÝnh h×nh
tiÕp
thøc vµ th¶ næi
8
GV theo dâi vµ can thiÖp
GV ®Ó mÆc c¸c nhãm ho¹t ®éng
9
DiÔn ra qu¸ tr×nh nhËn xÐt nhãm
Kh«ng cã qu¸ tr×nh nhËn xÐt nhãm
1.3. Qu¸ tr×nh d¹y häc hîp t¸c
1.3.1. Nh÷ng ®iÒu kiÖn tæ chøc häc tËp hîp t¸c
Häc tËp hîp t¸c lµ mét trong nh÷ng xu thÕ häc tËp míi ®ang ®îc ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë
nhiÒu níc, qu¸ tr×nh häc tËp hîp t¸c sÏ cã hiÖu qu¶ khi ®¸p øng ®îc mét sè ®iÒu kiÖn sau:
a) Môc ®Ých häc tËp ®îc x¸c ®Þnh râ rµng;
b) C¸c thµnh viªn tham gia cã ý thøc tr¸ch nhiÖm cao;
c) Cã sù phô thuéc lÉn nhau mét c¸ch tÝch cùc gi÷a c¸c thµnh viªn;
d) H×nh thµnh ®îc ®éng c¬ hîp t¸c;
e) Sù ph©n nhãm hîp lÝ;
f) Sù ph©n chia nhiÖm vô phï hîp cho mçi thµnh viªn trong nhãm, gi÷a c¸c nhãm
(cã sù phèi hîp gi÷a c¸c nhiÖm vô).
1.3.2. Nh÷ng h×nh thøc tæ chøc häc hîp t¸c
1.3.2.1. Thi trß ch¬i theo ®éi
H×nh thøc nµy ®· ®îc David De Vries, Keith Edward vµ Robect Slavin – lµm viÖc ë
trung t©m c¸c tæ chøc x· héi trêng häc cña trêng §¹i häc Johns Hopkin – nghiªn cøu thùc
hiÖn. VÝ dô: trß ch¬i gi¶i « ch÷ vÒ c¸c Nhµ To¸n häc.
1.3.2.2. Thi kiÕn thøc theo ®éi
17
H×nh thøc nµy ®ßi hái sù nç lùc häc tËp, hîp t¸c gi÷a c¸c nhãm cao h¬n viÖc thi trß
ch¬i. HS cã thÓ ®îc thi kiÕn thøc trong giê häc hoÆc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, cã tæng
kÕt thi ®ua vµ xÕp h¹ng gi÷a c¸c nhãm ®Ó ®éng viªn thi ®ua. VÝ dô: Thi gi¶i nhanh c¸c ph¬ng
tr×nh logarit, ph¬ng tr×nh lîng gi¸c,…
1.3.2.3. Häc ghÐp (Jugsaw)
§©y lµ sù kÕt hîp gi÷a häc tËp c¸ nh©n vµ häc hîp t¸c. Mçi c¸ nh©n trong nhãm ®îc
nghiªn cøu mét phÇn trong nhiÖm vô cña nhãm, sau ®ã hîp l¹i ®Ó tæng kÕt thµnh kiÕn thøc
chung. Mçi thµnh viªn cã mét tr¸ch nhiÖm häc toµn bé néi dung ®· ®îc c¸c thµnh viªn kh¸c
tr×nh bµy. VÝ dô: mçi HS nghiªn cøu mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i ph¬ng tr×nh v« tû, sau ®ã ghÐp
l¹i thµnh c¸c ph¬ng ph¸p gi¶i ph¬ng tr×nh v« tû.
1.3.2.4. KiÓm tra theo nhãm: Nh»m môc ®Ých ®Æt HS trong nhãm häc hîp t¸c vµ tù kiÓm tra
kiÕn thøc cña nhau (Sharan & Hertz – Lararowitz, 1980).
1.3.2.5. Hîp t¸c – hîp t¸c (Kagan, 1985)
ChiÕn lîc nµy gióp HS cã ph¬ng ph¸p häc tËp, häc ®îc c¸ch häc hîp t¸c. C¸c cuéc trao
®æi nhãm gióp kÝch thÝch sù ham hiÓu biÕt cña HS. HS ®îc ph©n theo nhãm kh«ng ®ång nhÊt,
ph©n chia bµi häc theo c¸c chñ ®Ò vµ ph©n c«ng cho tõng ®éi. Trong mçi ®éi l¹i ph©n c«ng
cho tõng c¸ nh©n lµm viÖc ®éc lËp, sau ®ã tr×nh bµy cho nhãm. Nhãm l¹i tæng kÕt ®Ó tr×nh
bµy tríc líp. ViÖc ®¸nh gi¸ thùc hiÖn theo ba tr×nh ®é:
a) C¸c thµnh viªn nhãm ®¸nh gi¸ c¸c phÇn tr×nh bµy cña tõng c¸ nh©n;
b) HS trong líp ®¸nh gi¸ phÇn tr×nh bµy cña c¸c nhãm;
c) GV ®¸nh gi¸ c«ng viÖc vµ kiÕn thøc cña tõng c¸ nh©n.
1.3.2.6. Chia sÎ theo cÆp
GV ®Æt c©u hái, HS nghe, suy nghÜ t×m c©u tr¶ lêi, sau ®ã tõng cÆp HS ngåi c¹nh nhau
cã thÓ th¶o luËn c©u tr¶ lêi råi chia sÎ víi nhãm häc tËp hoÆc c¶ líp. ChiÕn lîc nµy ®îc ph¸t
triÓn nhê c«ng lao cña nhµ Gi¸o dôc häc Frank Lyman t¹i trêng §¹i häc tæng hîp Maryland.
Nh vËy, dùa vµo ®Æc ®iÓm m«n häc vµ bµi häc cô thÓ, cïng toµn bé ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ta
cã thÓ lùa chän néi dung d¹y häc vµ h×nh thøc tæ chøc häc hîp t¸c thÝch hîp nhÊt.
1.3.2.7. Hîp t¸c tÝch hîp trong d¹y häc To¸n
§©y lµ sù kÕt hîp gi÷a ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y m«n h×nh häc, ch¬ng tr×nh vi tÝnh t¬ng
t¸c vµ nhãm häc hîp t¸c. Néi dung kiÕn thøc ®îc ®a vµo m¸y vi tÝnh. HS ®îc chia thµnh c¸c
nhãm hîp t¸c 4 ngêi, sau ®ã thµnh 2 cÆp sö dông m¸y tÝnh. Hai HS cïng nhau t¬ng t¸c víi
m¸y tÝnh b»ng c¸ch tËp hîp gi¶ thiÕt råi ®a ra nh÷ng pháng ®o¸n vµ kÕt luËn tæng qu¸t cña
®Þnh lÝ. Sau khi lµm viÖc víi m¸y tÝnh theo 2 cÆp HS vÒ nhãm (4 ngêi) th¶o luËn nh÷ng ®iÒu
t×m ®îc. Nhãm hîp t¸c nu«i dìng, t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho nh÷ng kh¸m ph¸ To¸n häc, gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò, khuyÕn khÝch lèi t duy cã phª ph¸n vµ viÖc chia sÎ c¸c ý tëng, còng nh trî lùc
cho lßng tin To¸n häc. Trong nhãm hîp t¸c, HS h×nh thµnh nh÷ng ph¸n ®o¸n b»ng chÝnh
ng«n tõ vµ tõ kinh nghiÖm cña b¶n th©n. Sau ®ã HS viÕt c¸c chøng minh cho nh÷ng ph¸n
®o¸n cña m×nh díi h×nh thøc mét ®o¹n hay têng thuËt.
1.3.2.8. Hîp t¸c tÝch cùc gi÷a ®äc vµ viÕt luËn
§©y lµ sù kÕt hîp cña sù t¬ng t¸c hîp t¸c vµ cÊu tróc gi¶i thëng c¸ nh©n. Nã bao gåm
néi dung ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ®Ó gióp HS biÕt c¸ch ®äc s¸ch vµ tæng hîp c¸c kiÕn thøc ®·
18
®äc ®îc. Líp häc ®îc chia thµnh 2 nhãm ®äc hiÓu tõ 10 ®Õn 15 thµnh viªn. Mét nhãm tËp
trung vµo viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng ®äc hiÓu tµi liÖu. Nhãm cßn l¹i tËp trung vµo c¸c kü n¨ng
suy diÔn ý nghÜa cña néi dung viÕt trong tµi liÖu. HS ®îc chia thµnh cÆp trong nhãm ®äc hiÓu
cña m×nh sau ®ã b¾t cÆp víi HS trong nhãm ®äc kh¸c. §iÓm cña HS trong tÊt c¶ c¸c cuéc thi
kiÕn thøc, bµi luËn vµ b¸o c¸o ®ãng gãp cho ®iÓm cña c¶ ®éi. Mçi HS ®îc cho ®iÓm dùa vµo
c«ng viÖc c¸ nh©n.
1.3.2.9. Häc tËp theo dù ¸n
ë ®©y ngêi häc thùc hiÖn mét nhiÖm vô häc tËp phøc hîp víi tÝnh tù lùc cao trong
toµn bé qu¸ tr×nh häc tËp, nh viÖc x¸c ®Þnh môc ®Ých, lËp kÕ ho¹ch ®Õn viÖc thùc hiÖn dù ¸n,
kiÓm tra, ®iÒu chØnh, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ thùc hiÖn. Trong d¹y häc dù ¸n, HS ph¶i
tham gia tÝch cùc vµ tù lùc vµo qu¸ tr×nh häc tËp, GV ®ãng vai trß t vÊn, híng dÉn , gióp ®ì.
Häc tËp dù ¸n ®ßi hái sù céng t¸c lµm viÖc theo nhãm. Mçi HS cÇn ®îc rÌn luyÖn tÝnh s½n
sµng vµ kü n¨ng céng t¸c lµm viÖc gi÷a c¸c thµnh viªn tham gia trong dù ¸n. Néi dung dù ¸n
cã sù kÕt hîp tri thøc cña nhiÒu lÜnh vùc hoÆc m«n häc kh¸c nhau nh»m gi¶i quyÕt mét vÊn
®Ò mang tÝnh phøc hîp.
1.3.3. Qu¸ tr×nh d¹y häc hîp t¸c
1.3.3.1. LËp kÕ ho¹ch
§Ó tæ chøc häc tËp cho HS theo kiÓu d¹y häc hîp t¸c, GV cÇn ®a ra môc tiªu cô thÓ cña
tõng bµi häc. GV cÇn x¸c ®Þnh râ môc tiªu tríc khi tiÕn hµnh giê häc hîp t¸c. Cã thÓ ®a ra
hai môc tiªu nh sau: thø nhÊt lµ môc tiªu vÒ kiÕn thøc bao gåm: kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é;
thø hai lµ môc tiªu vÒ kÜ n¨ng hîp t¸c.
Víi c¸ch thøc sau cã thÓ gióp GV lËp kÕ ho¹ch mét bµi d¹y, lµm cho HS häc tËp hîp
t¸c mét c¸ch cã ý thøc.
+) Th¶o luËn cã träng t©m (bíc th¶o luËn ®Çu tiªn): GV t¹o ra nh÷ng c©u hái mµ bµi
häc cÇn lµm râ. C¸c c©u hái nªn chuÈn bÞ c«ng phu, râ rµng trªn giÊy A 4, viÕt lªn b¶ng hoÆc
dïng ®Ìn chiÕu ®Ó HS cã thÓ thÊy râ. Cho HS th¶o luËn c©u hái theo tõng nhãm. Môc ®Ých lµ
t¨ng cêng tæ chøc tríc nh÷ng ý tëng cña HS vÒ ®Ò tµi sÏ tr×nh bµy vµ thiÕt lËp nh÷ng mong
muèn hay kú väng mµ bµi gi¶ng sÏ ®Ò cËp ®Õn.
+) Th¶o luËn th«ng qua trao ®æi víi b¹n: Chia bµi häc ra thµnh tõng phÇn nhá kho¶ng
10 ®Õn 15 phót. ChuÈn bÞ nhiÖm vô cho mét th¶o luËn ng¾n cho tõng nhãm HS sau mçi phÇn
cña bµi häc. NhiÖm vô th¶o luËn ph¶i ng¾n gän ®Ó HS cã thÓ hoµn thµnh trong vßng 3 hoÆc 4
phót, víi môc ®Ých lµ ®¶m b¶o r»ng mäi HS ®Òu t duy mét c¸ch tÝch cùc vÒ vÊn ®Ò sÏ ®îc
tr×nh bµy. NhiÖm vô cña th¶o luËn cã thÓ lµ: tãm t¾t c©u tr¶ lêi cho nh÷ng vÊn ®Ò ®îc th¶o
luËn, ph¶n håi nh÷ng lÝ thuyÕt, kh¸i niÖm, néi dung hay th«ng tin ®îc tr×nh bµy. M« t¶ chi
tiÕt tµi liÖu ®îc tr×nh bµy. Dù ®o¸n vÊn ®Ò sÏ ®îc tr×nh bµy tiÕp theo. Nç lùc gi¶i quyÕt nh÷ng
m©u thuÉn. Gi¶ ®Þnh c©u tr¶ lêi cho nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra. TiÕp cËn kiÕn thøc míi. T×m qui
tr×nh gi¶i bµi to¸n,…Mçi nhiÖm vô th¶o luËn cÇn ph¶i cã 4 phÇn: tr×nh bµy c©u tr¶ lêi, chia sÎ
c©u tr¶ lêi, l¾ng nghe c©u tr¶ lêi vµ ®a ra c©u tr¶ lêi míi, hoµn chØnh h¬n c©u tr¶ lêi ban ®Çu.
HS cÇn n¾m ®îc nh÷ng kinh nghiÖm trong th¶o luËn ®Ó cã kü n¨ng thùc hiÖn nhiÖm vô trong
thêi gian ng¾n.
19
+) Th¶o luËn cã träng t©m (bíc th¶o luËn cuèi cïng): GV chuÈn bÞ nhiÖm vô ®Ó tãm t¾t
l¹i nh÷ng kiÕn thøc HS häc ®îc tõ bµi häc. Gióp HS g¾n ®îc nh÷ng kiÕn thøc võa ®îc häc
vµo vèn kiÕn thøc ®· cã, hoÆc chØ ra cho HS thÊy nhiÖm vô ë nhµ sÏ ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò g×, cã
liªn hÖ nh thÕ nµo víi bµi sau. Giê häc cã thÓ ®îc tiÕn hµnh nh sau:
- T¹o ra c¸c nhãm HS tù nguyÖn vµ ngÉu nhiªn, thêng lµ nh÷ng ngêi ngåi gÇn nhÊt. GV
cã thÓ s¾p xÕp chç ngåi kh¸c nhau trong tõng giê häc ®Ó HS ®îc gÆp gì vµ trao ®æi víi nhiÒu
b¹n kh¸c trong líp.
- Ph©n c«ng cho mçi nhãm hoµn thµnh nhiÖm vô ban ®Çu.
- Thùc hiÖn phÇn ®Çu cña bµi häc. §a ra nhiÖm vô th¶o luËn cho mçi nhãm tõ 3 ®Õn 4
phót ®Ó hoµn thµnh. Sö dông c¸ch thøc: tr×nh bµy/chia sÎ/l¾ng nghe/®a ra c©u tr¶ lêi míi.
Chän ngÉu nhiªn 2 hoÆc 3 HS tr×nh bµy tãm t¾t phÇn th¶o luËn cña m×nh.
- Thùc hiÖn phÇn hai cña bµi gi¶ng vµ ®a ra nhiÖm vô th¶o luËn thø hai. Cø lÆp ®i lÆp l¹i
nh vËy cho ®Õn khi bµi häc hoµn thµnh.
- §a ra nhiÖm vô häc tËp cã träng t©m cuèi cïng ®Ó kÕt thóc bµi häc. Dµnh 5 ®Õn 6 phót
®Ó tãm t¾t vµ th¶o luËn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®îc ®Ò cËp trong giê häc.
- Thùc hiÖn tr×nh tù nµy mét c¸ch ®Òu ®Æn ®Ó gióp HS n©ng cao kü n¨ng vµ ®Èy nhanh tèc
®é hoµn thµnh nh÷ng nhiÖm vô thµnh nh÷ng nhiÖm vô th¶o luËn ng¾n.
1.3.3.2. Tæ chøc c¸c nhãm häc hîp t¸c
Cã ba lo¹i nhãm häc hîp t¸c sau ®©y:
- Nhãm häc tËp chÝnh thøc lµ nh÷ng nhãm HS ®îc tæ chøc chÆt chÏ vµ duy tr× cho ®Õn khi
hoµn thµnh nhiÖm vô.
- Nhãm häc tËp kh«ng chÝnh thøc lµ nh÷ng nhãm tån t¹i trong thêi gian ng¾n vµ cã tæ
chøc kh«ng chÆt chÏ (vÝ dô nh kiÓm tra ngêi ngåi c¹nh cã hiÓu bµi kh«ng).
- Nhãm häc tËp hîp t¸c c¬ së lµ nhãm häc tËp hîp t¸c l©u dµi, cã mèi quan hÖ v÷ng ch¾c
gi÷a c¸c thµnh viªn víi tr¸ch nhiÖm chÝnh lµ gióp ®ì, khuyÕn khÝch, hç trî nhau hoµn thµnh
phÇn viÖc ®îc giao, nç lùc h¬n trong häc tËp.
+) X¸c ®Þnh kÝch thíc nhãm: viÖc nµy phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn häc tËp vµ tÇm quan träng
cña sù hîp t¸c. KÝch thíc cµng nhá th× HS cµng cã nhiÒu c¬ héi trao ®æi mÆt ®èi mÆt, nhng
kÝch thíc nhá qu¸ sÏ ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng tËn dông søc m¹nh cña sù hîp t¸c.
+) Lùa chän c¸c thµnh viªn vµo mét nhãm: Chóng ta cã thÓ lùa chän nhãm thuÇn nhÊt
theo n¨ng lùc, theo chñ ®Ò cÇn quan t©m hoÆc chän nhãm gåm ®a d¹ng tr×nh ®é nhËn thøc, vÒ
®iÒu kiÖn häc tËp.
+) X¸c ®Þnh thêi gian duy tr× nhãm: CÇn duy tr× c¸c nhãm ®Õn thêi ®iÓm ®ñ ®é æn ®Þnh vµ
cã thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Cã thÓ gi¶i t¸n nhãm vµ thµnh lËp nhãm míi khi nhãm cò ho¹t
®éng kÐm. ViÖc thay ®æi nhãm sÏ gióp cho HS x©y dùng c¶m nhËn tÝch cùc, kh¸ch quan, cã
t tëng lµnh m¹nh vÒ sù hîp t¸c vµ t¹o cho c¸c em cã nhiÒu c¬ héi thùc hµnh c¸c kü n¨ng cÇn
thiÕt cho viÖc hîp t¸c, tr¸nh t tëng chñ nghÜa côc bé. §Ó h×nh thµnh ®îc nhãm tèt, GV cÇn
n¾m ®îc ®Æc ®iÓm, tÝnh c¸ch, n¨ng lùc häc tËp cña tõng HS. Mçi nhãm tù cö ra ngêi gi÷ vai
trß nhãm trëng, th ký, quan s¸t viªn, b¸o c¸o, vµ thµnh viªn cña nhãm ®Ó thùc hiÖn c¸c
nhiÖm vô ®¹t kÕt qu¶ tèt. C¸c vai trß nµy nªn ®îc thay ®æi lu©n phiªn ®Ó HS ®îc tr¶i nghiÖm
20
c¸c chøc n¨ng trong hîp t¸c, qua ®ã tù kh¼ng ®Þnh m×nh vµ t¹o sù hßa ®ång gi÷a c¸c thµnh
viªn trong nhãm.
1.3.3.3. Tæ chøc líp häc
Nªn bè trÝ HS trong mçi nhãm ®îc ngåi gÇn nhau ®Ó c¸c em cã thÓ dÔ dµng chia sÏ tµi
liÖu häc tËp, duy tr× sù liªn hÖ mÆt ®èi mÆt vµ trao ®æi nhá, ®ñ nghe trong nhãm. Thêng nªn
chän HS ngåi ë hai bµn trªn vµ díi, khi ®ã HS bµn trªn cã thÓ quay xuèng HS bµn díi ®Ó trao
®æi. C¸ch bè trÝ nµy kh«ng tèn thêi gian tËp trung nhãm, tr¸nh ®îc sù ån µo kh«ng cÇn thiÕt
vµ t¹o c¬ héi cho HS dÔ dµng thùc hiÖn c¸c kÜ n¨ng hîp t¸c. CÇn cã kho¶ng trèng lµm lèi ®i
®Ó GV cã thÓ dÔ dµng di chuyÓn tõ nhãm nµy qua nhãm kh¸c nh»m qu¶n lÝ vµ hç trî khi cÇn
thiÕt.
1.3.3.4. RÌn luyÖn kü n¨ng hîp t¸c cho HS
Tõ c¸c nghiªn cøu [21], [25] cã thÓ xem xÐt c¸c kü n¨ng chñ yÕu sau:
KÜ n¨ng 1: KÜ n¨ng giao tiÕp
Cã thÓ nãi: “giao tiÕp lµ sù trao ®æi vµ chia sÏ nh÷ng ý nghÜ vµ c¶m xóc th«ng qua hÖ
thèng c¸c kÝ hiÖu ®îc hiÓu gÇn nh thèng nhÊt gi÷a nh÷ng ngêi cïng tham gia”. Cã hai lo¹i kü
n¨ng giao tiÕp: truyÒn ®¹t vµ tiÕp nhËn. §Ó thÓ hiÖn ý tëng, niÒm tin, c¶m nhËn,…th× mçi HS
ph¶i cã kh¶ n¨ng truyÒn ®¹t. Mçi HS còng ph¶i cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn th«ng tin mét c¸ch
chÝnh x¸c sao cho b¶n th©n cã thÓ hiÓu ®îc c¸c ý tëng, niÒm tin, c¶m nhËn,…cña ngêi kh¸c.
Qua truyÒn ®¹t vµ tiÕp nhËn, hai HS cã thÓ lµm s¸ng tá môc tiªu chung, thuyÕt phôc nhau,
theo dâi b¹n m×nh, thèng nhÊt hµnh ®éng, chia sÎ nguån lùc, gióp ®ì lÉn nhau vµ thóc ®Èy
nhau ho¹t ®éng.
KÜ n¨ng 2: KÜ n¨ng x©y dùng vµ duy tr× bÇu kh«ng khÝ tin tëng lÉn nhau
Sù tin tëng thÓ hiÖn ë nh÷ng hµnh vi cëi më, chia sÎ, chÊp nhËn, ñng hé vµ nh÷ng ý
muèn hîp t¸c. Khi ®¸nh gi¸ hµnh vi ®îc tin tëng cña mét HS, ®iÒu quan träng lµ sù chÊp
nhËn vµ ñng hé cña mét ngêi ®èi víi nh÷ng ®ãng gãp cña c¸c thµnh viªn kh¸c, ®iÒu nµy
kh«ng cã nghÜa lµ ngêi ®ã ph¶i ®ång ý víi mäi ®iÒu mµ nh÷ng ngêi kh¸c nãi ra. Mét c¸ nh©n
cã thÓ béc lé sù chÊp nhËn vµ ñng hé tríc sù cëi më vµ chia sÎ víi ngêi kh¸c trong khi vÉn
nãi lªn c¸c ý tëng kh¸c còng nh c¸c quan ®iÓm ®èi lËp. §©y lµ mét ®iÓm quan träng trong
viÖc x©y dùng vµ duy tr× sù tin tëng lÉn nhau.
KÜ n¨ng 3: KÜ n¨ng kÌm cÆp nhau trong häc tËp
KÜ n¨ng nµy sÏ ®îc rÌn luyÖn th«ng qua hµng lo¹t c¸c vai trong c¸c t×nh huèng häc tËp
hîp t¸c do GV x©y dùng vµ HS thùc hiÖn.
KÜ n¨ng 4: KÜ n¨ng l·nh ®¹o
Kh¶ n¨ng l·nh ®¹o ®îc ®Þnh nghÜa lµ sù thÓ hiÖn nh÷ng hµnh ®éng gióp cho nhãm hoµn
thµnh nhiÖm vô.
KÜ n¨ng 5: KÜ n¨ng t duy héi tho¹i cã phª ph¸n
Trong qu¸ tr×nh th¶o luËn vµ trao ®æi sÏ cã nh÷ng xung ®ét gi÷a c¸c t tëng, ý kiÕn, kÕt
luËn, lÝ thuyÕt lêi gi¶i vµ ph¬ng ph¸p gi¶i To¸n,…g©y ra nh÷ng cuéc tranh luËn lµ mét khÝa
c¹nh quan träng cña häc tËp hîp t¸c. Sau ®©y chóng t«i tr×nh bµy c¸c bíc rÌn luyÖn kÜ n¨ng
hîp t¸c cho HS:
- Xem thêm -
.DOC 
75 
338 
77 
