Tài liệu Xây dựng lưu đồ sửa chữa mạch điện tử trong hoạt động dạy nghề

Xây dựng lưu đồ sửa chữa mạch điện tử trong hoạt động dạy nghề PHẦN MỞ ĐẦU Trong những năm gần đây, nhận thức về việc học nghề của nhiều học sinh, phụ huynh và xã hội đã có những chuyển biến rất tích cực. Điều này tạo điều kiện để các trường dạy nghề tăng cường cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên, các điều kiện cần thiết để ngày càng nâng cao chất lượng dạy và học nghề, tạo uy tín trong xã hội, thu hút học sinh học nghề. Bên cạnh đó, việc không ngừng đổi mới, cải tiến phương pháp dạy và học có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Củng cố và hoàn thiện phương pháp “Xây dựng lưu đồ sửa chữa mạch điện tử trong hoạt động dạy nghề” không nằm ngoài mục đích đó. Nội dung của đề tài xoay quanh một trong các nội dung của phương pháp giảng dạy thực hành, áp dụng cho các hệ dạy nghề. Lưu đồ sửa chữa mạch điện tử là ngôn ngữ viết kết hợp với các hình khối, thể hiện các bước của một công việc để xử lý sự cố trong một thiết bị hay trong một mạch điện nào đó. Lưu đồ vừa thể hiện được tính tổng quát cần có lại vừa rất cụ thể, là con đường thuận lợi nhất nhất để tìm ra chỗ hỏng của mạch điện. Tổng quát vì lưu đồ thể hiện rất rõ mối quan hệ giữa các thành phần trong mạch điện với nhau. Cụ thể, vì trên lưu đồ thể hiện rất chi tiết từng bước công việc phải tiến hành. Trong quá trình xây dựng lưu đồ, đôi lúc và ai đó có thể sẽ nảy sinh một ý tưởng nào đó về cải tiến lại mạch điện, khắc phục một số hư hỏng chủ quan do người thiết kế ban đầu để lại (nghĩa là mạch đã trục trặc ngay từ khi mới xuất xưởng). Cũng có thể là ý tưởng về việc thay đổi một vài chi tiết nào đó giúp mạch điện hoàn thiện hơn, … bởi chỉ có thông qua quá trình thực hành, xử lý sự cố hư hỏng thực tế mới có thể kiểm chứng đầy đủ các tính toán trên lý thuyết. 1 Như ở trên đã nói, lưu đồ sửa chữa chỉ là một trong các phương pháp giảng dạy trong thực hành không phải dùng để thay thế cho các phương pháp dạy học khác, mục đích là giúp học sinh tiếp cận nhanh hơn trong xử lý sự cố mạch điện. Nội dung của đề tài không chỉ áp dụng trong riêng ngành Điện tử, mà có thể áp dụng cho nhiều ngành kỹ thuật khác như ngành Điện hay Công nghệ thông tin, … Hiện phương pháp này đang được người viết áp dụng thường xuyên trên các giờ lên lớp hướng dẫn thực hành. Mục đích của đề tài nhằm trao đổi kinh nghiệm với các bạn đồng nghiệp, với mong muốn từng bước củng cố và hoàn thiện phương pháp xây dựng lưu đồ sửa chữa, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học nghề. 2 PHẦN NỘI DUNG Mục đích của dạy nghề là trang bị cho học sinh những điều kiện cần và đủ (đầu vào) để học sinh giải quyết được những vấn đề kỹ thuật cụ thể thực tế của nghề mình đã học (đầu ra). Ngoài ra, thông qua quá trình dạy học rèn luyện cho các em khả năng tư duy, suy luận để trên cơ sở nền tảng kiến thức được trang bị họ có khả năng học lên cao, tự đọc tài liệu chuyên ngành, áp dụng xử lý được các vấn đề kỹ thuật trong thực tế. Xây dựng lưu đồ sửa chữa đúng phản ánh quá trình nhận thức, tư duy đúng về một thiết bị hay một mạch điện cụ thể. Quá trình sửa chữa mạch củng cố, rèn luyện kỹ năng thực hành. Thông qua kết quả thực hành củng cố, nâng cao kiến thức lý thuyết, phát triển tư duy nhận thức. Nếu quá trình này được làm thường xuyên, liên tục sẽ từng bước nâng cao kiến thức toàn diện về chuyên môn, từng bước nâng dần hiệu quả việc dạy và học nghề. Tuy nhiên, để xây dựng được các lưu đồ sửa chữa, người thực hiện phải có kiến thức chuyên môn giỏi, yêu nghề. Trong khuôn khổ của đề tài, người viết không có tham vọng nâng vấn đề lên thành lý luận mà chỉ thông qua các ví dụ cụ thể nhằm trao đổi kinh nghiệm, khơi dậy thói quen trong chuyên môn, góp phần nâng cao hiệu quả việc dạy và học tập bộ môn. Xây dựng lưu đồ sửa chữa mạch là vấn đề không mới nhưng chưa được quan tâm đúng mức, thường xuyên của các giáo viên, học sinh trong các trường, các cơ sở dạy nghề. Lưu đồ sửa chữa xuất hiện rải rác ở một số sách kỹ thuật, tạp chí chuyên môn nhưng không đầy đủ và còn sơ sài. Thực tế nhiều giáo viên dạy nghề còn chưa sử dụng đến phương pháp này. 3 Lưu đồ sửa chữa có thể mang tính hệ thống của cả một thiết bị, hoặc đơn giản là một chương hay một bài nào đó. Trong thực tế nhiều năm áp dụng phương pháp này cho thấy là rất hiệu quả đối với học sinh, học viên tham gia học nghề. Tùy từng nội dung, lưu đồ sửa chữa có thể ngắn nhưng không được thiếu hoặc có thể dài nhưng không được dư thừa. Yêu cầu để xây dựng được lưu đồ đúng, trước hết người làm phải am hiểu cấu trúc, nhiệm vụ và nguyên lý làm việc của thiết bị hay mạch điện. Điều này là để tránh tình trạng đi lạc hướng trong thực tế thực hành, phần hư hỏng thì không được kiểm tra nhưng phần mạch còn tốt lại bị xới tung lên, nhiều khi còn vô tình gài pan mới cho mạch. Sau đây là các bước xây dựng: Bắt đầu => Bước 1 => Bước 2 => Bước 3 => … Bước thứ n => Kết thúc. Ở mỗi bước, phải chỉ rõ công việc phải làm: nếu tốt thì bước tiếp theo là gì. Ngược lại, nếu hư thì phải kiểm tra cái gì … cho tới khi kết thúc. Để ý là lưu đồ càng cụ thể, càng chi tiết càng tốt nhưng không được rườm rà, vụn vặt. Hình vẽ sau minh họa quá trình xây dựng luu đồ sửa chữa: Bắt đầu hư Bước 1 tốt hư Bước 2 tốt Bước 3 ………… Kết thúc 4 Kiểm tra mạch, thay thế linh kiện hỏng Kiểm tra … hư Kiểm tra … Phần minh họa cụ thể, xin được lấy một vài ví dụ trong chương trình dạy nghề Điện tử dân dụng hệ Trung cấp nghề. 1. Xây dựng lưu đồ sửa chữa hư hỏng trong Amplifier: Sau khi học xong phần lý thuyết về Amplifier, các em được trang bị các kiến thức tống quát về sơ đồ khối, chức năng, nhiệm vụ của từng khối. Đặc biệt việc phân tích và nắm rõ nguyên lý làm việc của từng mạch điện, cho phép các em tiếp cận nhanh trong quá trình xử lý các hư hỏng. Bên cạnh đó là các kiến thức về xử lý các số liệu đo đạc, sử dụng dụng cụ đo, vận hành máy, … Ví dụ, nếu mạch có khuếch đại công suất sử dụng nguồn đơn thì áp ra loa bình thường là bao nhiêu, ngược lại nếu dùng nguồn đôi đối xứng thì áp ra loa phải là bao nhiêu?, … Các kiến thức này thường phải được trang bị tốt ở các phần phân tích mạch điện. Ở phần thực hành ta có thể xây dựng lưu đồ tổng quát sửa chữa thiết bị này như sau: Bắt đầu hư Kiểm tra bộ nguồn tốt Sửa chữa nguồn hư Kiểm tra mạch KĐCS Sửa chữa KĐCS tốt Kiểm tra, sửa chữa mạch tiền KĐ, BASS - TREBLE mất Kiểm tra, sửa chữa đường cấp điện Đo điện áp cung cấp tốt tốt Kiểm tra điện áp ra loa Kiểm tra, sửa chữa mạch KĐ micro tốt Kiểm tra, sửa chữa mạch chỉ thị âm lượng, hệ thống jack cắm, công tắc chuyển đổi, … tốt mất hoặc không bình thường Kiểm tra mạch in, mối hàn, các linh kiện liên quan 5 Thay IC KĐCS hư Thay linh kiện mới tốt Thay thử IC KĐCS Kết thúc 2. Xây dựng lưu đồ sửa chữa tổng quát tivi màu: Lưu đồ sửa chữa tổng quát như hình vẽ: Bắt đầu hư tốt Kiểm tra bộ nguồn Sửa chữa nguồn tốt hư Kiểm tra mạch vi xử lý Sửa chữa mạch tốt hư Kiểm tra mạch quét ngang Sửa chữa mạch tốt Kiểm tra mạch quét dọc hư Sửa chữa mạch hư Sửa chữa mạch tốt Kiểm tra các mạch bảo vệ tốt hư Kiểm tra đèn hình, mạch KĐCS sắc và KĐVideo Sửa chữa mạch tốt hư Kiểm tra mạch KĐ trung tần hình và TUNER Sửa chữa mạch tốt hư Kiểm tra mạch giao tiếp TV/AV tốt 6 Sửa chữa mạch hư Kiểm tra mạch đồng bộ Sửa chữa mạch tốt hư Kiểm tra mạch âm thanh Sửa chữa mạch 3. Xây dựng lưu đồKết sửathúc chữa bộ nguồn ổn áp tuyến tính: Với các mạch điện cụ thể, ví dụ bộ nguồn ổn áp tuyến tính trong các TV đen trắng hay các TV màu nội địa như hình vẽ sau: T D1...D4 R ~ AC AC IN OUT B1 + - Q3 B2 Unregu C1 Regu + R1 ~ Input Filter Q2 R5 R4 + C2 Output R4 Q1 Filter R2 R3 - Các linh kiện và các chức năng chính: T: Biến áp nguồn ( ở TV đen trắng AC in = 220V, AC out = 12V; ở TV màu AC in = 220V, AC out = 110V ). D1…D4: Các diode nắn. C1: Tụ lọc vào. C2: Tụ lọc ra. R - Q3: Chức năng ổn áp. 7 R1 – R2 – R3: Chức năng lấy mẫu. R5 – Q1: Chức năng dò sai. R4 – Dz: Chức năng tham chiếu. Q2: Chức năng KĐ DC. B1: nguồn áp chưa ổn, B2: nguồn áp đã ổn. - Lưu đồ sửa chữa được xây dựng như sau: Bắt đầu Kiểm tra nguồn AC hư Kiểm tra biến áp nguồn: đứt, chạm tốt hư Kiểm tra nguồn DC mất Đo áp B1 thiếu Kiểm tra các diode nắn, tụ lọc tốt Kiểm tra mạch ổn áp: Đo B2 hư Kiểm tra transistor ổn áp Q3 tốt hư Thay mới tốt Kiểm tra mạch lấy mẫu R1 - R2 - R3 Kết thúc hư Thay mới tốt hư Kiểm tra mạch dò sai Q1 – R5 Thay mới tốt hư Kiểm tra mạch tham chiếu R4 - Dz Thay mới tốt Kiểm tra mạch KĐ DC Q2 hư Thay mới 4. Xây dựng lưu đồ sửa chữa bộ nguồn ngắt mở sử dụng trong các tivi màu: 8 Với các bộ nguồn ổn áp kiểu ngắt mở trong các TV màu, sơ đồ sau là dạng mạch thông dụng trong thực tế (mạch điện chỉ vẽ những chi tiết chính minh họa). Lưu ý là mát (GND) của nguồn và mát của máy cách ly, đây cũng là điều mà giáo viên cần lưu ý cho học sinh trong quá trình đo kiểm, tránh kết quả đo được bị sai lệch (hình vẽ trang bên). D1...D4 F C01 + - C02 +110Vdc C2 + R1 ~ D2 Input L2 B+ + Unregu C1 220V D1 B1 Filter + R2 C3 SW D3 OSC + Protector 1 2 opto ....... 4 IN o ~ 5 AC o T L1 C4 R3 ....... - Các linh kiện và các chức năng chính trong mạch: Nguồn AC: Cầu chì F, các cuộn dây và tụ lọc nhiễu L01-L02-C01-C02 Nguồn DC: Cầu diode nắn D1…D4, tụ lọc nguồn C1. Mạch tạo xung: R1-R2, mạch dao động (OSC), SW, BA xung T. Mạch ổn áp: đường hồi tiếp từ nguồn ra +110Vdc => Opto => OSC Mạch bảo vệ: Protector. Nguồn áp thứ cấp: D1, D2, D3, C2, C3, C4,… - Lưu đồ sửa chữa: 4.1. Lưu đồ sửa chữa pan nổ cầu chì AC: 9 Trước hết, ta xây dựng lưu đồ sửa chữa pan nổ cầu chì: Nổ cầu chì là pan thường gặp ớ các bộ nguồn ngắt mở của TV màu hay các Monitor máy tính. Đây là pan nguy hiểm, nếu không cẩn thận sẽ làm máy hư nặng thêm. Có thể xây dựng lưu đồ như sau: Bắt đầu Kiểm tra cách điện nguồn AC chạm Kiểm tra các tụ lọc nhiễu nguồn AC tốt Kiểm tra cách điện nguồn DC Kiểm tra các diode nắn, tụ lọc chạm Kiểm tra transistor ngắt mở SW tốt hư Kết thúc chạm Thay linh kiện mới Thay transistor 4.2. Lưu đồ sửa chữa bộ nguồn: Trường hợp cầu chì không nổ nhưng bộ nguồn không hoạt động hoặc hoạt động không ổn định, ta xây dựng lưu đồ sửa chữa như dưới đây: Bắt đầu Kiểm tra nguồn AC hư Kiểm tra cầu chì, các cuộn dây, tụ lọc nhiễu. Kiểm tra mạch in, mối hàn tốt hư Kiểm tra nguồn DC mất Đo áp B1 thiếu Kiểm tra các diode nắn, tụ lọc, mạch in tốt Kiểm tra mạch tạo xung OSC + sò SW + BA xung hư Kiểm tra transistor ngắt mở SW Q tốt hư tốt Kiểm tra mạch ổn áp: hồi tiếp từ +110Vdc qua Opto về OSC Đo áp cực C Q khoảng +300Vdc 10 mất Thay mới Kiểm tra mạch in, cuộn tạo xung