Tài liệu Vàng da

VAØNG DA Baøi giaûng daønh cho Y2 vaø Chuyeân tu 2 ThS GVC Traàn T Khaùnh Töôøng BM Noäi ÑHYK Phaïm Ngoïc Thaïch ÑÒNH NGHÓA Vaøng da laø tình traïng nhuoám maøu vaøng ôû moâ (da, nieâm, cuûng maïc maét) do taêng Bilirubin maùu. CHUYEÅN HOÙA BILIRUBIN CÔ CHEÁ GAÂY VAØNG DA      Taêng saûn xuaát Bilirubin GT : nhö taùn huyeát. Gæam khaû naêng thu nhaän Bilirubin GT : nhö do bẩm sinh hay moät soá thuoác như rifamycin. Gæam khaû naêng keát hôïp vôùi acid Glucuronic : do hoaït ñoäng cuûa men Glucuronyl transferase giaûm do bẩm sinh, nhiễm truøng huyết hay thuốc như chloramphenicol, pregnanediol . Gæam baøi tieát Bilirubin TT ra tieåu quaûn maät nhö toån thöông teá baøo gan. Taéc ngheõng ñöôøng maät gaây taêng chủ yếu Bilirubin TT. PHAÂN LOAÏI VAØ NGUYEÂN NHAÂN VAØNG DA PHAÂN LOAÏI VAØ NGUYEÂN NHAÂN VAØNG DA 1. Vaøng da tröôùc gan vôùi taêng Bilirubin GT öu theá :   Taùn huyeát Moät soá thuoác caûn trôû thu nhaän Bilirubin GT vaøo gan nhö Rifampin, Probenecid, Ribavirin. 2. Vaøng da taïi gan : Taêng Bilirubin GT öu theá : Moät soá thuoác laøm giaûm khaû naêng keát hôïp acid Glucuronic nhö chloramphenicol, prenanediol gaây taêng Bilrubin GT öu theá.  Taêng Bilirubin hoãn hôïp hay TT öu theá : Vieâm gan sieâu vi , röôïu, thuoác, töï mieãn... Ung thö teá baøo gan Xô gan Vaøng da lieân quan ñeán thai kyø  PHAÂN LOAÏI VAØ NGUYEÂN NHAÂN VAØNG DA 3. Vaøng da do taéc maät sau gan Taéc oáng maät chuû do soûi, u xaâm laán, nhieãm saùn laù gan Ung thö ñöôøng maät Cheøn eùp ñöôøng maät (ung thö ñaàu tuïy, vieâm tuïy) Vieâm ñöôøng maät 4. Taêng bilirubin maùu baåm sinh Thieáu men Glucuronyl transferase (HC Gilbert, Crigler-Najjar) taêng chuû yeáu Bili GT. HC Dubin-Johnson do roái loaïn baøi tieát maät taêng chuû yeáu Bili TT. LAÂM SAØNG 1- BEÄNH SÖÛ  Phaùt hieän vaøng da, vaøng maét khi naøo ? dieãn tieán vaøng da ? trieäu chöùng ñi keøm nhö ñau haï söôøn P, soát, suït caân, phuø….?  Hoûi BN coù aên nhieàu carrot, caø chua, ñu ñuû, vì coù theå gaây vaøng da do laéng ñoïâng carotene. Moät soá thuoác cuõng coù theå gaây vaøng da nhö Mepacrine, fluorescein… Tuy nhieân nhöõng tröôøng hôïp naøy khoâng gaây vaøng nieâm maïc vaø cuûng maïc. 1- BEÄNH SÖÛ  Nöùôc tieåu coù saäm maøu khoâng? Vaøng da xuaát hieän ñoàng thôøi vôùi nöôùc tieåu saäm maøu gôïi yù ñeán beänh lyù gan maät, vaøng da khoâng keøm nöôùc tieåu saâm maøu gôïi yù taêng Bili GT thöôøng gaëp trong taùn huyeát.  Phaân coù nhaït maøu? Hay ñi caàu phaân môõ ? gôïi yù tình traïng taéc maät hoaøn toaøn. 2 - KHAÙM LAÂM SAØNG  Vaøng da do taêng Bili coù nhieàu möùc ñoä khaùc nhau töø vaøng nheï ñeán vaøng saäm nhö ñoàng ñen. Tröôøng hôïp vaøng da nheï phaûi quan saùt BN döôùi aùnh saùng maët trôøi, chuù yù nhöõng vuøng da moûng nhö da maët, loøng baøn tay.  Khaùm cuûng maïc maét, xem nieâm maïc döôùi löôõi hay saøn mieäng coù nhuoäm maøu vaøng khoâng ? . 2- KHAÙM LAÂM SAØNG  Quan saùt nöôùc tieåu coù maøu vaøng saäm hay khoâng? Laéc loï ñöïng nöôùc tieåu xem coù boït maøu vaøng hay khoâng ? (foam test), neáu boït coù maøu vaøng chöùng toû coù Bilirubin trong nöôùc tieåu.  Xem phaân coù baïc maøu khoâng? BILIRUBIN 1. Bilirubin T (Total) coù taêng ? 2. Bilirubin taêng kieåu gì ? Giaùn tieáp ( Indirect ) öu theá Tröïc tieáp ( Direct ) öu theá Hoãn hôïp BILIRUBIN TAÊNG ?  Bilirubin Total : 0,8 - 1,2 mg/dl  Bilirubin Direct : 0,2 - 0,4 mg/dl  Bilirubin Indirect: 0,6 - 0,8 mg/dl  Bilirubin T > 2,5mg/dl : vaøng da  Bilirubin T : 2-2,5mg/dl chöa roõ vaøng da, vaøng da döôùi laâm saøng ( subclinical jaundice) . TAÊNG KIEÅU GÌ ? Tyû soá Bilirubin D / Bilirubin T < 20% taêng Bilirubin I öu theá  20-50 % taêng Bilirubin hoãn hôïp thöôøng VD taïi gan  > 50 % taêng Bili D öu theá : VD taïi hay sau gan  VD sau gan thöôøng > 50% BILIRUBIN  Chuû yeáu giuùp phaân bieät VD tröôùc gan vôùi taïi vaø sau gan, khoâng giuùp phaân bieät VD taïi gan vaø sau gan  Bilirubin taêng trong caû 2 hoaïi töû TB gan vaø toån thöông öù maät  Coù yù nghóa tieân löôïïng.