Tài liệu Thực trạng kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày tá tràng tại khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa bệnh viên trung ương quân đội 108 năm 2022

BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH NGUYỄN THU HẰNG THỰC TRẠNG KIẾN THỨC TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ CỦA NGƯỜI BỆNH LOÉT DẠ DÀY TÁ TRÀNG TẠI KHOA ĐIỀU TRỊ BỆNH ỐNG TIÊU HÓA BỆNH VIÊN TRUNG ƯƠNG QUÂN ĐỘI 108 NĂM 2022 BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP NAM ĐỊNH – 2022 BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH NGUYỄN THU HẰNG THỰC TRẠNG KIẾN THỨC TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ CỦA NGƯỜI BỆNH LOÉT DẠ DÀY TÁ TRÀNG TẠI KHOA ĐIỀU TRỊ BỆNH ỐNG TIÊU HÓA BỆNH VIÊN TRUNG ƯƠNG QUÂN ĐỘI 108 NĂM 2022 Chuyên ngành: Điều dưỡng Nội người lớn BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: ThS. Nguyễn Thị Thanh Huyền NAM ĐỊNH – 2022 i LỜI CẢM ƠN Hoàn thành được chuyên đề tốt nghiêp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban giám hiệu, các quý thầy cô trường Đại học Điều dưỡng Nam Định đã nhiệt tình giảng dạy truyền đạt những kiến thức, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện chuyên đề “Thực trạng kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày - tá tràng tại Khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 năm 2022”. Tôi xin trân thành cảm ơn Ban giám đốc Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 và các phòng ban có liên quan đã tạo điều kiện cho tôi học tập và hoàn thiện chuyên đề. Xin trân thành cảm ơn các bác sỹ, điều dưỡng làm việc tại Khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thu thập số liệu. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thạc sỹ Nguyễn Thị Thanh Huyền, cô đã dành nhiều thời gian quý báu để truyền đạt cho tôi những kiến thức chuyên môn và trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành chuyên đề tốt nghiệp Điều dưỡng chuyên khoa I. Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã ủng hộ và giúp đỡ tôi nhiệt tình trong quá trình học tập và nghiên cứu của mình. Xin chân trọng cảm ơn! Nam Định, ngày tháng năm 2022 Học viên Nguyễn Thu Hằng ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan chuyên đề “Thực trạng kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày – tá tràng tại Khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa – Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 năm 2022” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả trong nghiên cứu này trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Nếu có gì sai sót tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Nam Định, ngày tháng năm 2022 Người cam đoan Nguyễn Thu Hằng iii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN…………………………………………………………………i LỜI CAM ĐOAN …………………………………………………………………………..………………………….ii BẢNG DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT………………...……………………iii DANH MỤC CÁC BẢNG…………………………………………………...iv DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ…………….…………………………..v ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................... 1 Chương 1 ....................................................................................................... 3 CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC TIỄN .................................................................... 3 1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................ 3 1.1.1. Giải phẫu học và sinh lý hệ tiêu hóa............................................... 3 1.1.2. Bệnh học viêm loét dạ dày - tá tràng .............................................. 5 1.1.3. Điều trị loét dạ dày – tá tràng ......................................................... 9 1.1.4. Chăm sóc, phòng bệnh và phòng bệnh tái phát loét DD - TT ....... 10 1.1.5. Một số yếu tố liên quan đến loét dạ dày tá tràng...................... 13 1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................... 15 1.2.1. Các nghiên cứu trên thế giới ........................................................ 15 1.2.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam ....................................................... 17 Chương 2 ..................................................................................................... 19 MÔ TẢ VẤN ĐỀ CẦN GIẢI QUYẾT ........................................................ 19 2.1. Giới thiệu sơ lược về Khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa – Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. ........................................................................ 19 2.2. Thực trạng kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày – tá tràng tại Khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa – Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 năm 2022 ........................................................................................... 21 2.2.1. Đối tượng và phương pháp khảo sát ............................................. 21 2.2.2. Kết quả khảo sát........................................................................... 22 Chương 3 ..................................................................................................... 29 BÀN LUẬN ................................................................................................. 29 3.1. Thực trạng của vấn đề khảo sát .......................................................... 29 3.1.1. Đặc điểm của đối tượng khảo sát ................................................. 29 3.1.2. Thực trạng kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày – tá tràng................................................................................................... 31 3.2. Đề xuất một số giải pháp nâng cao kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày – tá tràng tại Khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa – Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. ........................................................................ 33 iv 3.2.1. Thuận lợi, khó khăn và nguyên nhân............................................ 33 3.2.2. Đề xuất giải pháp nâng cao kiến thức tuân thủ điêu trị ................. 35 KẾT LUẬN.................................................................................................. 36 ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ................................................................................ 37 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC iii BẢNG DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BYT Bộ y tế CBYT Cán bộ y tế DDTT Dạ dày tá tràng HP Helicobacter pylori NB Người bệnh TC- CĐ- ĐH Trung cấp, cao đẳng, đại học THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TT-GDSK Truyền thông giáo dục sức khỏe WHO Tổ chức Y tế Thế giới iv DANH MỤC CÁC BẢNG 2.1: Đặc điểm nhóm tuổi, giới và nơi cư trú của người bệnh .................................. 22 2.2: Thời gian mắc bệnh, tiền sử gia đình của người bệnh ..................................... 24 2.3: Nguồn thông tin .............................................................................................. 24 2.4: Kiến thức đúng về dấu hiệu và nguyên nhân gây loét dạ dày, tá tràng ............. 25 2.5: Kiến thức đúng về chế độ ăn uống và sinh hoạt của người bệnh loét dạ dày - tá tràng ..................................................................................................... 26 2.6: Kiến thức về sử dụng thuốc và chế độ luyện tập của người bệnh loét dạ dày - tá tràng ..................................................................................................... 26 2.7: Tuân thủ chế độ ăn ......................................................................................... 27 2.8: Kiến thức về chế độ ăn uống và sinh hoạt của người bệnh loét dạ dày – tá tràng ............................................................................................................. 28 v DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình ảnh 1.1: Hình ảnh dạ dày bình thường............................................................. 3 Hình ảnh 1.2: Hình ảnh loét dạ dày – tá tràng .......................................................... 5 Biểu đồ 2.1: Đặc điểm về trình độ học vấn của người bệnh ................................... 23 Biểu đồ 2.2: Đặc điểm về nghề nghiệp của người bệnh.......................................... 23 Biểu đồ 2.3: Phân loại kiến thức về bệnh và chế độ chăm sóc của người bệnh loét dạ dày tá tràng....................................................................................... 27 Biểu đồ 2.4: Phân loại tuân thủ điều trị của người bệnh ......................................... 28 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Loét dạ dày - tá tràng là một trong những chứng bệnh hay gặp nhất của đau dạ dày. Theo mô học thì bệnh viêm loét dạ dày - tá tràng được coi là hiện tượng hoại tử niêm mạc dạ dày với mức độ tổn thương và kích thích vết loét lớn hơn hoặc bằng 0.5cm[13]. Bệnh loét dạ dày - tá tràng đã và đang là vấn đề thời sự trong nền y học trên thế giới bởi tính phổ biến và những hậu quả mà nó gây ra. Bệnh có đặc điểm mạn tính, thường hay tái phát, bệnh còn để lại những biến chứng và hậu quả nặng nề như: xuất huyết tiêu hóa, loét xuyên thấu vào cơ quan kế cận, thủng ổ loét, hẹp môn vị và có thể ung thư hóa [2],[5],[11]. Trong đó, thủng ổ loét dạ dày tá tràng là một biến chứng thường gặp của bệnh loét dạ dày – tá tràng, chiếm từ 510% [11],[15], đứng hàng thứ ba trong cấp cứu bụng ngoại khoa, đứng thứ hai trong viêm phúc mạc thứ phát sau viêm ruột thừa [9]. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), số người mắc bệnh loét dạ dày - tá tràng chiếm khoảng 5-10% dân số, chúng khiến 301.000 người chết trong năm 2013. Tỷ lệ mắc bệnh ở Anh và ở Úc là 5,2 - 9,9%. Ở Mỹ, hàng năm có thêm khoảng 500.000 trường hợp mắc bệnh và 4 triệu trường hợp tái phát loét. Các ổ loét thường xảy ra ở tá tràng nhiều hơn 5 lần, trong đó hơn 95% ở hành tá tràng hoặc môn vị [18],[19]. Bệnh loét dạ dày – tá tràng ảnh hưởng đến 4 triệu người trên thế giới hàng năm, trong số đó có 10 - 20% người bệnh gặp các biến chứng. Theo khảo sát của Bộ Y tế Việt Nam, phần lớn các trường hợp thì loét sẽ tự lành sẹo sau 2-3 tháng nhưng tỉ lệ tái phát bệnh trong 2 năm đầu tương đối cao chiếm trên 50% các trường hợp [12]. Theo Đỗ Đức Vân, trong thời gian 30 năm (1960-1990), tại bệnh viện Việt Đức có 2.480 trường hợp thủng loét dạ dày tá tràng [17], bình quân mỗi năm có trên 80 trường hợp thủng ổ loét dạ dày tá tràng. Tại bệnh viện Nhân Dân Gia Định, Thành phố Hồ Chí Minh từ tháng 5/1996 đến tháng 5/1997 có 109 trường hợp thủng ổ loét dạ dày tá tràng [1]. Có đến 20 - 65% tỷ lệ người bệnh bị loét tái phát sau phẫu thuật và có 20-39% người bệnh phải phẫu thuật lại [2]. Lối sống và thói quen không lành mạnh, thất bại trong đối phó với các căng thẳng tinh thần đã được chứng minh làm tăng nguy cơ xuất hiện loét tái phát loét dạ dày – tá tràng. Hạn chế sử dụng thuốc giảm đau hoặc sử dụng đúng cách các 2 thuốc giảm đau chống viêm không steroid, đảm bảo vệ sinh môi trường, có chế độ ăn uống cân bằng, tập thể dục thể thao thường xuyên, tránh căng thẳng thần kinh, ngủ nghỉ đúng giờ là rất cần thiết trong việc điều trị, phòng ngừa và hạn chế loét tái phát. Sự tuân thủ điều trị của người bệnh đóng vai trò rất quan trọng trong việc phòng tái phát bệnh cũng như giảm tỉ lệ biến chứng do loét dạ dày tá tràng gây ra [3],[4],[9]. Trước đây đã có nhiều nghiên cứu về loét dạ dày – tá tràng nhưng phần lớn các đề tài tập trung vào nghiên cứu các phác đồ, thuốc điều trị ổ loét, kết quả phẫu thuật nội soi, … nhưng chưa có nhiều khảo sát về kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày - tá tràng. Xuất phát từ thực tế đó, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Thực trạng kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày tá tràng tại Khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 năm 2022” với 2 mục tiêu: 1. Mô tả thực trạng kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày - tá tràng tại Khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 năm 2022. 2. Đề xuất một số giải pháp nâng cao kiến thức tuân thủ điều trị của người bệnh loét dạ dày - tá tràng tại Khoa điều trị bệnh ống tiêu hóa - Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. 3 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Giải phẫu học và sinh lý hệ tiêu hóa 1.1.1.1. Giải phẫu dạ dày Dạ dày là phần rộng nhất của đường tiêu hóa, một tạng rỗng, một đoạn ống tiêu hóa có thể phình ra to nhất so với các bộ phận khác trong hệ tiêu hóa, nối giữa thực quản ở phía trên và tá tràng ở phía dưới, nằm sát dưới vòm hoành trái, ở cung sườn và vùng thượng vị trái. Dạ dày rất co dãn, có thể tích từ 2 lít đến 2,5 lít hoặc hơn nữa [6], [10]. Dạ dày có hình giống chữ J, có hai mặt trước và sau, phân cách nhau bởi hai bờ cong bé và bờ cong lớn. Các phần của dạ dày là phần tâm vị, đáy vị, thân vị, môn vị [11], [13]. Hình ảnh 1.1: Hình ảnh dạ dày bình thường 1.1.1.2. Giải phẫu tá tràng Tá tràng là phần đầu tiên của tiểu tràng đi từ môn vị đến góc tá hỗng tràng, tá tràng nằm sát thành bụng sau, trước cột sống và các mạch máu trước cột sống. Góc tá tràng được treo vào thành bụng sau bởi một nếp phúc mạc có chứa các sợi cơ gọi là cơ treo tá tràng hoặc dây chằng treo tá tràng (dây chằng Treitz), tát tràng có hình chữ C, nằm kế bên đầu tụy, dài khoảng 20- 25 cm, nằm trên rốn, lòng ống của nó là rộng nhất của toàn bộ ruột non. Tá tràng không có mạc treo và ngược lại với dạ dày phần lớn được phúc mạc bọc ở phần trước. Tá tràng là đoạn ống tiêu hóa quan trọng vì là nơi ống mật chủ và ống tụy đổ vào ruột non. Tá tràng được chia thành bốn phần: phần trên, phần xuống, phần dưới (phần ngang) và phần lên. Cũng như dạ 4 dày, thần kinh chi phối tá tràng thuộc hệ thống thần kinh giao cảm và phó giao cảm các sợi thần kinh phó giao cảm đi từ nhánh gan của thần kinh phế vị trước và thần kinh mạc treo. Đám rối Meissner và Auerbach tận cùng trong thành tá tràng [13]. 1.1.1.3. Sinh lý hệ tiêu hóa Sinh lý bài tiết của dạ dày tá tràng: - Bài tiết chất nhầy (mucus) tiết ra một lượng lớn chất nhầy đẻ bảo vệ niêm mạc dạ dày khỏi tổn thương dưới tác dụng của acid và pepsin. - Tế bào thành bài tiết acid nằm trong tuyến acid, liền kề với các thành phần tế bào khác như tế bào ELC (Enterochromaffine-like), tế bào D có tầm quan trọng trong tiến trình bài tiết dạ dày. Đây cũng là tế bào duy nhất bài tiết nội. Tế bào thành còn có những thụ thể gắn kết với những chất có khả năng gây ức chế sản xuất acid (somatostain, prostaglandin, EGF: Epidermal Growth Factor). - Các tế bào D trong các tế bào nội tiết giải phóng samatostatin ức chế sản xuất acid theo cơ chế trực tiếp đối với tế bào thành và gián tiếp bằng sự giảm giải phóng histamine từ tế bào ECL và gastrin từ tế bào D. - Pepsinogen sau khi được tổng hợp ở tế bào chính và tế bào tiết chế nhầy, phần lớn pepsinogen được tiết vào lòng dạ dày và chuyển thành pepsin hoạt động, chỉ một lượng nhỏ được lưu hành trong máu. - Yếu tố nội tại được bài tiết cùng vơi acid HCl (acid clohydric) tại tế bào thành và nó giúp cho sự hấp thu B12 ở hỗng tràng, trong trường hợp thiếu yếu tố nội tại như trong viêm dạ dày mạn type B tự miễn sẽ gây ra thiếu máu do thiếu yếu tố nội tại nên không hấp thu được vitamin B12. - Cơ chế thần kinh: Đám rối thần kinh Meissner có các nhánh thần kinh phế vị đi vào và nối với các tuyến dạ dày và các tế bào nội tiết ở niêm mạc hang vị bài tiết gastrin. Khi bị kích thích, các tận cùng hậu hạch dây X giải phóng acetylcholine gắn với thụ thể ở các tế bào tuyến tăng bài tiết dịch vị acid clohydrid và pepsinogen. Các tín hiệu kích thích xuất phát từ trong dah dày do căng lên bởi thức ăn gọi là kích thích tiết cơ học sau khi ăn, hoặc những kích thích hóa học khi thức ăn gọi là kích thích tiết cơ học sau khi ăn, hoặc những kích thích hóa học khi thức ăn vào miệng tiếp xúc với lưỡi và khi vào đến dạ dày, hoặc xuất phát từ hệ thần kinh trung ương: Vùng dưới đồi, hệ viền đồi theo dây X đến dạ dày theo kích thích thị giác, khứu giác và phản xạ Parlov. 5 - Cơ chế hormone: Các hormone tham gia vào cơ chế điều hòa bài tiết dịch vị bao gồm các hormone giải phóng từ niêm mạc dạ dày tá tràng (gastrin, histamine), từ tủy thượng thận (andrenalin, norandrenalin) và từ vỏ thượng thận (glucocorticoide, mineralo corticoide) [13]. 1.1.2. Bệnh học viêm loét dạ dày - tá tràng 1.1.2.1. Định nghĩa loét dạ dày – tá tràng Bệnh viêm loét dạ dày – tá tràng (DD -TT) là một trong những chứng bệnh của đau dạ dày. Khi dạ dày viêm loét sẽ xuất hiện các lớp niêm mạc dạ dày bị tổn thương do hiệu ứng ăn da của các acid và pepsin bên trong lòng dạ dày. Theo mô học thì bệnh viêm loét DD -TT được coi là hiện tượng hoại tử niêm mạc dạ dày với mức độ tổn thương và kích thích vết loét lớn hơn hoặc bằng 0.5cm [13]. Hình ảnh 1.2: Hình ảnh loét dạ dày – tá tràng 1.1.2.2. Nguyên nhân và cơ chế sinh loét dạ dày – tá tràng a) Nguyên nhân gây loét DD -TT Bệnh loét DD -TT có nhiều nguyên nhân tác động như: nhiễm Helicobacter Pylori, loét do tự miễn, loét do stress, do sử dụng các thuốc kích ứng và kích thích tiết pepsinogen và acid clohydrid dạ dày như thuốc lá, corticoids, theophylline, caffeine, đặc biệt là các thuốc kháng viêm non-steroid, hội chứng Zolinger - Ellison, điều trị hóa chất... Mặc dù có nhiều nguyên nhân gây loét DD - TT nhưng thực tế trên lâm sàng có 3 nguyên nhân chính: nhiễm Helicobacter Pylori, các thuốc kháng viêm non-steroid, căng thẳng kéo dài. - Loét do HP: là nguyên nhân chủ yếu gây loét DD - TT. 90% trường hợp loét dạ dày và 95% trường hợp loét tá tràng có sự hiện diện của HP. 6 - Các thuốc kháng viêm non-steroid: hiện là một trong những nhóm thuốc dùnghết sức phổ biến. Người bệnh sử dụng các thuốc này có thể bị loét cấp tính và thường có nhiều ổ. - Loét do căng thẳng kéo dài: thường gặp ở ngời bệnh nằm cấp cứu như: bỏng, thở máy, suy gan… Những người bệnh này có tỉ lệ xuất huyết tiêu hóa dao động từ 10-20% và những biến chứng này làm tăng thêm bệnh chính và làm tăng thêm tỉ lệ tử vong [16]. b) Cơ chế sinh loét DD -TT Ngày nay người ta cho rằng bệnh loét DD -TT là do mất cân bằng giữa hai nhóm yếu tố: yếu tố gây loét và yếu tố bảo vệ. - Yếu tố gây loét: + Acid clohydric và pepsin dịch vị. + Vai trò gây bệnh của HP. + Thuốc chống viêm không steroid và steroid. + Vai trò của thuốc lá, rượu. - Yếu tố bảo vệ: + Vai trò kháng acid của muối kiềm bicacbonat. + Vai trò của chất nhày mucin để bảo vệ niêm mạc. + Mạng lưới mao mạch của niêm mạc dạ dày. + Sự toàn vẹn và tái tạo của tế bào biểu mô và bề mặt niêm mạc DD - TT Sự phá vỡ cân bằng giữa 2 nhóm yếu tố xảy ra khi nhóm yếu tố gây loét tăng cường hoạt động mà không củng cố đúng mức hệ thống bảo vệ, ngược lại hệ thống bảo vệ suy kém nhưng yếu tố tấn công gây loét lại không giảm tương ứng. - Bên cạnh đó còn có một số yếu tố thúc đẩy loét tiến triển: + Căng thẳng về thần kinh, tâm lý, chấn thương về tình cảm, tinh thần. + Rối loạn chức năng nội tiết. + Rối loạn tính chất và nhịp điệu bữa ăn: ăn không đúng giờ, ăn nhiều vị cay chua, dùng các chất kích thích… + Những đặc điểm về thể trạng, di truyền trong đó có tăng số lượng tế bào mang tính chất gia đình. + Ảnh hưởng của môi trường: độ ẩm, nhiệt độ, thay đổi thời tiết. + Bệnh lý của một số cơ quan kèm theo: xơ gan, viên gan, u tụy… 7 1.1.2.3. Dịch tễ học loét dạ dày – tá tràng - Bệnh loét DD - TT chiếm gần 10% dân số với tỷ lệ mắc bệnh là 3/100.000 người. Tỷ lệ loét tá tràng so với dạ dày là 4/1 và khuynh hướng xảy ra ở người trẻ. Loét tá tràng thường gặp theo tỷ lệ giới tính 3 nam/1 nữ. Mỗi năm có từ 60.000 đến 80.000 bệnh loét tá tràng mới, trong khi đó loét dạ dày vào khoảng 200.000 – 400.000 người/năm [17] - Ở các nước phương Tây, loét tá tràng có tần xuất gấp 4 lần so với loét dạ dày. Ở Mỹ, hàng năm có khoảng 500.000 trường hợp bệnh mới và 4 triệu trường hợp tái phát loét. Các ổ loét thường xảy ra ở tá tràng nhiều hơn 5 lần, trong đó hơn 95% ở hàng tá tràng hoặc môn vị [17]. Loét tá tràng thường gặp ở người trẻ tuổi, thường gặp ở tuổi 30 - 55. Tần suất mắc bệnh của loét DD - TT ước tính 2 đến 3 phần ngàn dân số, là một bệnh mạn tính và tái diễn, ước tính 6 – 15 dân số thế giới mắc bệnh, ở Mỹ chiếm 10 % dân số [7]. - Tỷ lệ mắc bệnh ở Anh và ở Úc là 5,2 – 9,9%, ở Mỹ là 5 – 10%. Mỗi năm ở Mỹ có gần 500.000 người mắc bệnh mới. Ước tính 4.500 bệnh nhân ở Anh và 15.000 bệnh nhân ở Mỹ chết mỗi năm do biến chứng loét DD - TT [17]. - Ở miền bắc Việt Nam 5,6% dân số có triệu chứng bệnh, tại khoa nội một số bệnh viện có từ 26 - 30% bệnh nhân vào viện vì bệnh loét DD - TT. Theo điều tra dịch tễ của Bộ Y tế cho thấy loét DD - TT đứng hàng đầu các bệnh tiêu hoá [17]. 1.1.2.4. Triệu chứng loét dạ dày – tá tràng a) Lâm sàng (thường có 2 thể): Thể điển hình:  Đau bụng vùng thượng vị là triệu chứng nổi trội với những đặc điểm: - Đau âm ỉ, không đau dữ dội. Đaucó tính chất chu kì trong những ngày và trong năm thường đau vào mùa hoặc tháng nhất định, thí dụ: thường đau vào mùa rét hoặc nóng. - Đau theo liên quan đến bữa ăn, thí dụ đau khi đói thường gặp trong loét tá tràng, đau sau khi ăn thường gặp trong loét dạ dày. - Đau có thể lan ra sau lưng hoặc lên trên ngực. - Đau kéo dài trong vòng 1-3 tuần rồi tự nhiên hết đau. Càng về sau tính chất chu kì càng mất dần đi, cường độ đau mạnh hơn, thời gian mỗi đợt đau kéo dài hơn.  Các biểu hiện kèm theo: 8 - Có thể nôn hoặc buông nôn, ợ hơi, ợ dịch chua, ăn kém, hoặc không dám ăn vì sợ đau, gầy sút cân. - Đại tiện phân táo hoặc lỏng, thay đổi tính tình trở nên khó tính [8]. Thể không điển hình: Bệnh tiến triển im lặng, không có triệu chứng đau và thường biểu hiện đột ngột bởi một biến chứng nào đó như: chảy máu tiêu hóa, thủng ổ loét [8]. b) Cận lâm sàng - Chụp Xquang DD - TT có barit: có thể gián tiếp phát hiện thấy ổ loét với những biểu hiện: hình gai hồng hoặc hình lồi với những ổ loét ở bờ cong nhỏ dạ dày, hành tá tràng biến dạng hình 2 cánh; hình quân bài nhép; hình vòng đồng tâm hoặc hình mỏ vịt với những ổ loét ở hành tá tràng. - Nội soi DD - TT bằng ống soi mềm: là thăm dò tốt nhất, nhìn thấy trực tiếp ổ loét, đánh giá đúng kích thước, vị trí của ổ loét và các tổn thương khác kèm theo. - Tìm vi khuẩn Helicobacter pylori (HP) trong mảnh sinh thiết niêm mạc dạ dày qua nội soi. Xét nghiệm dịch vị: độ acid thường tăng trong loét tá tràng [8]. 1.1.2.5. Biến chứng loét dạ dày – tá tràng a) Chảy máu Thường gặp nhất nhưng khó đánh giá tần suất chính xác. Khoảng 15 – 20% bệnh nhân loét có một hoặc nhiều lần chảy máu, loét tá tràng thường chảy máu 17% so với dạ dày 12 % người già chảy máu nhiều hơn người trẻ. Biến chứng chảy máu thường xảy ra trong đợt loét tiến triển nhưng cũng có thể là dấu hiệu đầu tiên của loét. Thường là chảy máu ẩn nếu kéo dài gây thiếu máu mạn nhược sắc. Nếu chảy máu nặng cấp gây nôn và đi ngoài ra máu, chảy máu dạ dày thường nôn nhiều hơn 50% tá tràng 30% [16]. b) Thủng Loét ăn sâu vào thành dạ dày hay tá tràng có thể gây thủng. Đây là biến chứng đứng thứ nhì sau chảy máu 6%, đàn ông nhiều hơn phụ nữ. Loét mặt trước hoặc bờ cong nhỏ thì thủng vào xoang phúc mạc lớn, loét mặt sau thì thủng vào cơ quan kế cận hoặc hậu cung mạc nối [16]. c) Loét xuyên thấu dính vào cơ quan kế cận Thường là tụy, mạc nối nhỏ, đường mật, gan, mạc nối lớn, mạc treo đại tràng, đại tràng ngang thường gặp là loét mặt sau hoặc loét bờ cong lớn. Các loét 9 này thường đau dữ dội ít đáp ứng với điều trị, loét xuyên vào tụy thường đau ra sau lưng hoặc biểu hiện viêm tụy cấp, loét thủng vào đường mật chụp đường mật hoặc siêu âm có hơi trong đường mật hoặc barite vào đường mật. Nếu dò dạ dày đại tràng gây đi chảy phân sống và kém hấp thu, cần điều trị phẫu thuật [16]. d) Hẹp môn vị Thường gặp nhất khi ổ loét nằm gần môn vị. Gây ra do loét dạ dày hoặc tá tràng hoặc phản ứng co thắt môn vị trong loét dạ dày nằm gần môn vị, hẹp có thể do viêm phù nề môn vị [13] e) Ung thư hóa Tỉ lệ loét ung thư hóa thấp 5 – 10% và thời gian loét kéo dài trên 10 năm. Hiện nay người ta thấy rằng viêm mạn hang vị nhất là thể teo, thường đưa đến ung thư hóa nhiều hơn 30%, còn loét tá tràng rất hiếm khi bị ung thư hóa [7]. 1.1.3. Điều trị loét dạ dày – tá tràng 1.1.3.1. Điều trị nội khoa - Chế độ ăn uống: tránh tiết axit dịch vị và điều chỉnh hoạt động hệ tiêu hóa. Trong đợt sau, ăn lỏng (sữa, nước cháo) hoặc mềm (súp, cháo, bột). Ngoài đợt đau ăn uống bình thường. Không nên uống rượu, hút thuốc lá, uống cà phê, chè đặc, không ăn gia vị cay nóng, không ăn thức ăn hoặc đồ uống quá nóng hoặc quá lạnh. - Sử dụng thuốc: + Các thuốc kháng axit HCl: Maalox, phosphalugel uống nhiều lần trong ngày, uống sau khi ăn 1 giờ. + Thuốc kháng tiết Cholin: atropin sulfat, belladon, tác dụng ức chế việc bài tiết axitclohydric trọng dạ dày, uống nửa giờ trước khi ăn. + Thuốc kháng thụ thể H2: Cimetidin, Ranitidin, Famotidin ức chế rất mạnh sự bài tiết axit trong dạ dày. + Thuốc ức chế bơm proton: omeprazole. + Thuốc bang se niêm mạc dạ dày: Gastripulgite, Sucrafat uống trước ăn. + Kháng sinh diệt HP: Amoxicilin, Klion, Claritromycin…[8]. 1.1.3.2. Điều trị ngoại khoa Khi xảy ra các biến chứng như thủng dạ dày, hẹp môn vị,ung thư, loét xuyên thấu dính cơ quan kế cận… cần can thiệp phẫu thuật. 10 1.1.4. Chăm sóc, phòng bệnh và phòng bệnh tái phát loét DD - TT 1.1.4.1. Chăm sóc người bệnh loét DD –TT - Giảm đau cho bệnh nhân viêm loét dạ dày – tá tràng: + Cho bệnh nhân nghỉ ngơi khi đau nhiều, khi đỡ đau thì đi lại nhẹ nhàng. + Có thể chườm ấm vùng thượng vị nếu chắc chắn không có dấu hiệu của xuất huyết tiêu hóa. + Cho bệnh nhân dùng thuốc theo y lệnh. + Khuyên bệnh nhân uống nhiều nước chín nếu không có chống chỉ định. + Ăn nhẹ nếu đã được chẩn đoán là loét tá tràng. - Chế dộ ăn uống nghỉ ngơi của bệnh nhân viêm loét dạ dày – tá tràng: + Nghỉ ngơi: cần chú ý cho người bệnh nghỉ ngơi về cả thể xác và tinh thần trong đợt đau cấp. - Chế độ ăn uống của bệnh nhân viêm loét dạ dày – tá tràng: + Sau khi bệnh nhân có trung tiện, nhu động ruột dần dần trở lại bình thường, bắt đầu cho bệnh nhân ăn chất lỏng như uống sữa, nước súp thịt, rau, uống nước trà đường… Ngày thứ 5 - 6 sau mổ cho bệnh nhân ăn súp nghiền (thịt rau), cho thêm vitamin loại B chia làm nhiều bữa trong ngày, không cho bệnh nhân ăn no mỗi lần. Từ ngày thứ 9 đến ngày thứ 14 cho bệnh nhân ăn cháo hầm với thịt và rau, ăn thêm hoa quả tươi chín để có thêm vitamin, có lợi cho sự tiêu hoá các chất. Từ ngày thứ 15 cho bệnh nhân ăn cơm nát với các thức ăn nấu nhừ, ăn hoa quả tươi. Khối lượng thức ăn trong ngày tuỳ theo cân nặng và nhu cầu của từng người bệnh, chia ra làm nhiều bữa, ví dụ mỗi ngày cho ăn 5 – 6 lần theo đúng giờ giấc quy định. Bữa tối nên nhịn ăn hoặc nếu cần, cho uống ít nước quả tươi hoặc ít nước đường. Khi ăn cần phải nhai kỹ để bớt gánh nặng cho công việc của dạ dày hay của phần dạ dày còn lại sau khi mổ cắt hai phần ba dạ dày. Các chế độ trên cần được thực hiện nghiêm chỉnh trong thời gian ít nhất là 6 tháng sau khi mổ [5]. + Quan niệm trước đây chỉ toàn cho ăn sữa nay không còn phù hợp vì do khả năng trung hòa mạnh của nó sau đó gây tiết, mạnh hơn cả trà và cà phê. Hơn nữa nó chứa kiềm – sữa (milk alkali syndrom). Thực tế minh chứng thức ăn ít quan trọng chỉ cần ăn đều tránh nhịn đói gây tăng tiết acid. Ăn phụ ban đêm hoặc trước lúc đi ngủ gây tăng tiết acid, chậm lành sẹo và làm tăng tái phát. + Kiêng rượu, cà phê, chè đặc, thuốc lá, các loại gia vị, thức ăn quá chua vì 11 sẽ kích thích niêm mạc dạ dày gây đau. + Tạo không khí thư giãn, khuyến khích bệnh nhân ăn [13]. 1.1.4.2 Phòng bệnh và phòng tái phát loét DD - TT Loét DD – TT nếu không tuân thủ điều trị sẽ dẫn đến những biến chứng vô cùng nguy hiểm. Vì vậy dựa vào cơ chế sinh bệnh, người bệnh nên thay đổi thói quen sinh hoạt, thói quen ăn uống, tránh các yếu tố có hại cho dạ dày để phòng bệnh và cải thiện các triệu chứng, tránh các biến chứng nguy hiểm. Dưới dây là một số lưu ý để phòng bệnh và phòng tái phát bệnh loét DD - TT: - Tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ (đặc biệt là đối với viêm do vi khuẩn) - Thay đổi hành vi trong sinh hoạt: Loại bỏ các nguyên nhân gây ra bệnh trong quá trình điều trị. Chế độ làm việc và yếu tố thần kinh tâm lý: Cần chú ý đến chỗ để làm việc hợp lý, tránh công việc quá sức, căng thẳng thần kinh, Stress tâm lý,... - Thay đổi thói quen ăn uống: Người bệnh nên tập thói quen ăn uống lành mạnh, ăn chậm, nhai kĩ, ăn uống đúng giờ, tránh bỏ bữa nhất là bữa sáng, không nên đẻ quá đói hoặc ăn quá no, cần bổ sung vitamin A, D, K, B12, acid folic, canxi, Fe, Zn, … trứng, sữa giúp trung hòa acid dạ dày tốt hơn. Người bệnh cần tránh ăn những thức ăn và đồ uống gây hại cho niêm mạc dạ dày như: rượu, bia, các gia vị như ớt, hạt tiêu, đồ ăn chua, chát ,... Không sử dụng các chất kích thích như: thuốc lá, thuốc lào,… - Khuyên người bệnh uống nhiều nước trong ngày, không nên ăn các thức ăn quá nóng, quá lạnh đẻ tránh gây kích thích dạ dày. - Tăng cường các hoạt động vận động, tập thể dục, thể thao, giải trí nhẹ nhàng phù hợp với quỹ thời gian của mỗi người. - Hạn chế sử dụng các thuốc kháng sinh, kháng viêm, các thuốc giảm đau, khi cần dùng nên tham khảo ý kiến của bác sỹ để được sử dụng các thuốc ít ảnh hưởng đến niêm mạc dạ dày hoặc sử dụng thêm các thuốc hỗ trợ dạ dày. - Hướng dẫn người bệnh sau khi ra viện tiếp tục dùng thuốc đúng và đủ các thuốc điều trị củng cố theo đơn, không tự ý thôi thuốc hoặc lạm dụng thuốc. - Hướng dẫn người bệnh cách theo dõi và phát hiện sớm những biến chứng xảy ra: + Xuất huyết tiêu hóa: bênh nhân nôn ra máu, tiêu phân đen, mạch nhanh,