Lêi c¶m ¬n
§Ó hoµn thµnh kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy, t«i xin ch©n thµnh c¶m
¬n c¸c thÇy, c« gi¸o trêng §HSP Hµ Néi 2 vµ c¸c thÇy, c« gi¸o trong
tæ bé m«n T©m lÝ - Gi¸o dôc ®· trang bÞ cho t«i vèn kiÕn thøc lÝ luËn,
gióp t«i x©y dùng nªn c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi.
§Æc biÖt, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn thÇy gi¸o Th.S
Lª Xu©n TiÕn - ngêi ®· ®éng viªn, híng dÉn vµ tËn t×nh gióp ®ì t«i
trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi.
Qua ®©y, t«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c« gi¸o vµ
b¹n bÌ trong khoa Gi¸o dôc TiÓu häc trêng §HSP Hµ Néi 2, c¸c
thÇy, c« gi¸o vµ c¸c em häc sinh khèi líp 4 (n¨m häc 2007-2008) trêng
TiÓu häc Xu©n Hoµ A - Phóc Yªn - VÜnh Phóc ®· t¹o ®iÒu kiÖn,
gióp ®ì ®Ó t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra, hoµn thµnh kho¸ luËn.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2008
Sinh viªn
§inh Hång Quúnh
lêi cam ®oan
§Ò tµi "Thực trạng kĩ năng viết bài tập làm văn của học sinh lớp 4"
®îc hoµn thµnh qua qu¸ tr×nh t×m hiÓu, nghiªn cøu vµ tham kh¶o c¸c tµi liÖu
cã liªn quan díi sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o Th.S Lª Xu©n TiÕn - gi¶ng
viªn tæ T©m lÝ - Gi¸o dôc trêng §HSP Hµ Néi 2.
T«i xin kh¼ng ®Þnh kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña
riªng t«i. C¸c sè liÖu, c¨n cø, kÕt qu¶ cã trong kho¸ luËn lµ trung thùc. §Ò tµi
-1-
nµy cha ®îc c«ng bè trong bÊt k× c«ng tr×nh khoa häc nµo kh¸c. NÕu sai t«i
xin hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm.
Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2008
Sinh viªn
§inh Hång Quúnh
-2-
môc lôc
Trang
PHÇN më ®Çu ......................................................................................... 5
1. LÝ do chän ®Ò tµi ....................................................................................... 5
2. Môc ®Ých nghiªn cøu ................................................................................ 6
3. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu......................................................... 6
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc.................................................................................. 7
5. NhiÖm vô nghiªn cøu................................................................................ 7
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu........................................................................... 7
7. Ph¹m vi nghiªn cøu ................................................................................. 8
8. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi................................................. 8
9. CÊu tróc cña kho¸ luËn............................................................................ 8
PHÇN NéI DUNG .................................................................................... 9
Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn .............................................................................. 9
1.1. Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu........................................................... 9
1.2. Bµi tËp vµ kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp................................................................ 10
1.2.1. Kh¸i niÖm bµi tËp vµ ph©n lo¹i bµi tËp................................. 10
1.2.2. Kh¸i niÖm kÜ n¨ng vµ ph©n lo¹i kÜ n¨ng............................... 13
1.3. C¬ së khoa häc ®Ó x¸c ®Þnh c¸c kÜ n¨ng lµm v¨n cña
häc sinh tiÓu häc........................................................................................... 17
1.4. Ph©n m«n TËp lµm v¨n ë TiÓu häc........................................................ 19
1.4.1. VÞ trÝ - tÝnh chÊt vµ nhiÖm vô................................................... 19
1.4.2. Nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n ®èi víi häc sinh líp 4.. 21
1.4.3. Quy tr×nh d¹y bµi TËp lµm v¨n ë líp 4..................................... 23
1.5. Mét sè ®Æc ®iÓm t©m lÝ cña häc sinh tiÓu häc ë giai ®o¹n
thø hai........................................................................................................... 26
Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña
häc sinh líp 4 vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng ..................................................
2.1. Thùc tr¹ng..............................................................................................
2.1.1. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng x¸c ®Þnh yªu cÇu cña bµi viÕt..................
2.1.2. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng lËp dµn ý cña bµi viÕt...............................
2.1.3. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt ®o¹n...................................................
2.1.4. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n...................................
-3-
27
27
27
30
33
37
2.2. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh
39
2.2.1. C¸c yÕu tè kh¸ch quan......................................................... .... 39
2.2.2. C¸c yÕu tè chñ quan.................................................................. 43
2.3. §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt lîng viÕt bµi
tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4..................................................................... 44
2.3.1. T¨ng cêng híng dÉn häc sinh häc vµ tÝch luü vèn
kiÕn thøc v¨n qua c¸c m«n häc kh¸c................................................. 44
2.3.2. Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh....... 46
2.3.3. T¨ng cêng c¸c ho¹t ®éng tham quan, t×m hiÓu thiªn
nhiªn, ®äc s¸ch b¸o............................................................................ 47
phÇn kÕt luËn ................................................................................... 48
tµi liÖu tham kh¶o......................................................................... 49
phô lôc.................................................................................................... 50
phÇn më ®Çu
1. LÝ do chän ®Ò tµi
Tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ
th«ng tin ®ang lµm thay ®æi vÞ thÕ cña nhiÒu quèc gia trªn trêng quèc tÕ. Thùc
tÕ ë c¸c níc tiªn tiÕn ®· chØ ra r»ng: nh©n tè con ngêi lµ v« cïng quan träng.
N¾m b¾t t×nh h×nh ®ã, §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: “Gi¸o dôc ®µo t¹o lµ quèc s¸ch
hµng ®Çu”, “®Çu t cho gi¸o dôc lµ ®Çu t cho sù ph¸t triÓn”.
Quan t©m ®Õn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, §¶ng vµ Nhµ níc ®Æc biÖt chó ý tíi
Gi¸o dôc TiÓu häc - kh©u ®Çu tiªn trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n. Së dÜ nh
vËy v× ë tiÓu häc, lÇn ®Çu tiªn trÎ em tham gia vµo ho¹t ®éng häc víi t c¸ch lµ
ho¹t ®éng chñ ®¹o. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã, ë häc sinh sÏ h×nh thµnh hÖ
thèng nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng häc tËp c¬ b¶n g¾n víi tõng m«n häc. Kh¸c
víi To¸n, Tù nhiªn vµ X· héi,... ch¬ng tr×nh m«n TiÕng ViÖt ë TiÓu häc nh»m
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë häc sinh c¸c kÜ n¨ng sö dông tiÕng ViÖt (nghe, nãi,
-4-
®äc, viÕt) ®Ó häc tËp vµ giao tiÕp trong m«i trêng ho¹t ®éng cña løa tuæi. C¸c
ph©n m«n trong m«n häc nµy ®Òu híng tíi thùc hiÖn nhiÖm vô trªn, trong ®ã,
TËp lµm v¨n cã vai trß ®Æc biÖt quan träng.
TËp lµm v¨n nèi tiÕp mét c¸ch tù nhiªn c¸c bµi häc kh¸c nhau trong
m«n TiÕng ViÖt nh TËp ®äc, LuyÖn tõ vµ c©u, KÓ chuyÖn,... Nã mang tÝnh chÊt
thùc hµnh toµn diÖn, tæng hîp vµ s¸ng t¹o nh»m gióp häc sinh cã mét n¨ng lùc
míi: n¨ng lùc t¹o lËp v¨n b¶n. Häc sinh biÕt c¸ch sö dông tiÕng ViÖt lµm c«ng
cô t duy, giao tiÕp vµ häc tËp chÝnh lµ nhê n¨ng lùc nµy.
Trong häc tËp ph©n m«n TËp lµm v¨n th× viÕt bµi tËp lµm v¨n lµ mét
thµnh tè cèt lâi. Bëi nhê qu¸ tr×nh viÕt bµi mµ häc sinh hiÓu s©u s¾c h¬n b¶n
chÊt cña c¸c tri thøc ®îc häc, tõ ®ã cã kh¶ n¨ng vËn dông chóng linh ho¹t
trong nhiÒu t×nh huèng còng nh ph¸t triÓn t duy. Vµ, s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh
®ã - bµi tËp lµm v¨n chÝnh lµ n¬i ph¶n ¸nh râ nÐt sù h×nh thµnh c¸c kÜ n¨ng sö
dông tiÕng ViÖt ë häc sinh.
§èi víi häc sinh tiÓu häc, tõ líp 2, c¸c em ®· tËp dît lµm v¨n nhng chØ
®Õn líp 4, c¸c em míi thùc sù b¾t ®Çu viÕt mét v¨n b¶n hoµn chØnh theo mét
phong c¸ch nµo ®ã. §Ó lµm ®îc ®iÒu nµy, häc sinh ph¶i n¾m v÷ng kÜ n¨ng
dïng tõ, ®Æt c©u, dùng ®o¹n, liªn kÕt ®o¹n vµ c¸c kÜ n¨ng kh¸c nh ph©n tÝch
®Ò, lËp dµn ý, ph¸t triÓn ý,... Do ®ã, nh÷ng kÜ n¨ng lµm v¨n häc sinh n¾m ®îc
tõ líp 4 cã ¶nh hëng lín ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh häc vµ viÕt v¨n cña c¸c em sau
nµy. VËy hiÖn nay, häc sinh líp 4 ®ang n¾m c¸c kÜ n¨ng ®ã ë møc ®é nh thÕ
nµo? §©y lµ vÊn ®Ò ®¸ng ®îc quan t©m t×m hiÓu. Nhng trªn thùc tÕ, cho ®Õn
nay vÉn cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu vÒ kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña
häc sinh líp 4 häc ch¬ng tr×nh ®îc triÓn khai trªn ph¹m vi toµn quèc tõ n¨m
häc 2005-2006.
Víi t c¸ch lµ mét gi¸o viªn tiÓu häc trong t¬ng lai, viÖc t×m hiÓu thùc
tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh sÏ gióp b¶n th©n t«i tÝch luü ® îc mét sè kinh nghiÖm, kÜ n¨ng vµ tri thøc cÇn thiÕt cho hµnh trang vµo nghÒ
s¾p tíi.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn vµ trong ph¹m vi nghiªn cøu cña m×nh, t«i
®· chän ®Ò tµi "Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp
4".
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
-5-
§Ò tµi nghiªn cøu nµy nh»m ph¸t hiÖn thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp
lµm v¨n cña häc sinh líp 4 vµ chØ râ nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng trªn. Trªn c¬
së ®ã ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc
ph©n m«n TËp lµm v¨n cho häc sinh líp 4 nãi riªng vµ häc sinh tiÓu häc nãi
chung.
3. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu
- §èi tîng nghiªn cøu: kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4.
- Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: 55 häc sinh líp 4 trêng TiÓu häc Xu©n Hoµ A Phóc Yªn - VÜnh Phóc.
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc
ChÊt lîng bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4 hiÖn nay cha cao. Nguyªn
nh©n chñ yÕu lµ do gi¸o viªn cha chñ ®éng h×nh thµnh cho häc sinh c¸c kÜ
n¨ng lµm v¨n. Häc sinh cha cã thãi quen lËp dµn ý; kÜ n¨ng viÕt c©u, viÕt ®o¹n
cßn thÊp.
5. NhiÖm vô nghiªn cøu
5.1. Nghiªn cøu lÝ luËn:
+ HÖ thèng ho¸ mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ bµi tËp, kÜ n¨ng, sù h×nh thµnh
kÜ n¨ng ë häc sinh tiÓu häc.
+ T×m hiÓu vÒ ph©n m«n TËp lµm v¨n ë tiÓu häc.
5.2. Nghiªn cøu thùc tiÔn:
+ X©y dùng hÖ thèng bµi tËp nh»m t×m hiÓu thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi
tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4, chØ ra nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ã.
+ §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao kÜ n¨ng viÕt bµi v¨n cho häc
sinh líp 4 hiÖn nay.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
6.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ luËn
- T×m hiÓu kh¸i niÖm bµi tËp, kÜ n¨ng trong T©m lÝ häc.
- T×m hiÓu hÖ thèng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh tiÓu häc.
6.2. Ph¬ng ph¸p quan s¸t
- Quan s¸t tinh thÇn häc tËp cña häc sinh trªn líp ë m«n TiÕng ViÖt vµ
®Æc biÖt lµ ë ph©n m«n TËp lµm v¨n.
- Quan s¸t c¸ch ghi chÐp, thùc hµnh cña häc sinh.
6.3. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ph¸t hiÖn
-6-
Biªn so¹n c¸c bµi tËp ®Ó ®o thùc tr¹ng kÜ n¨ng lµm bµi cña häc sinh
6.4. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch s¶n phÈm
T×m hiÓu c¸c th«ng sè cÇn ®o qua vë bµi tËp vµ c¸c bµi kiÓm tra cña häc
sinh.
6.5. Ph¬ng ph¸p xö lÝ sè liÖu
Dïng to¸n thèng kª ®Ó xö lÝ sè liÖu, so s¸nh, ®èi chiÕu, rót ra kÕt luËn.
7. Ph¹m vi nghiªn cøu
Chóng t«i chØ nghiªn cøu kÜ n¨ng viÕt bµi v¨n miªu t¶ cña häc sinh
trong ph©n m«n TËp lµm v¨n ë líp 4.
8. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi
§Ò tµi gãp phÇn t×m hiÓu thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc
sinh líp 4 khi häc ch¬ng tr×nh ®îc ban hµnh trong toµn quèc 9/11/2001. Ph©n
tÝch c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn kÜ n¨ng viÕt bµi v¨n vµ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p
nh»m n©ng cao chÊt lîng viÕt bµi tËp lµm v¨n cho häc sinh.
9. CÊu tróc cña kho¸ luËn
PhÇn më ®Çu
PhÇn néi dung
Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn
Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh
líp 4 vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng
PhÇn kÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
PhÇn néi dung
Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn
-7-
1.1. Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu
Trong T©m lÝ häc, viÖc t×m hiÓu vÒ kÜ n¨ng kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò
míi. Trªn thÕ giíi, cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ t©m lÝ häc
nh V.S. Kudin, N.D. Lªvit«p, A.V. Petrovxki, G.Polia,...
ë níc ta, mét sè t¸c gi¶ còng ®· t×m hiÓu nghiªn cøu vÒ kÜ n¨ng, ®Æc
biÖt lµ kÜ n¨ng häc tËp cña häc sinh. T¸c gi¶ Lª V¨n Hång trong cuèn T©m lÝ
häc løa tuæi vµ t©m lÝ häc s ph¹m cho r»ng: “KÜ n¨ng - kh¶ n¨ng vËn dông
kiÕn thøc (kh¸i niÖm, c¸ch thøc, ph¬ng ph¸p,...) ®Ó gi¶i quyÕt mét nhiÖm vô
míi”. T¸c gi¶ Bïi V¨n HuÖ trong Gi¸o tr×nh t©m lÝ häc tiÓu häc ®· kh¼ng
®Þnh: “KÜ n¨ng vÉn cßn lµ hµnh ®éng ý chÝ ®ßi hái ph¶i ®éng n·o, suy xÐt, tÝnh
to¸n, ph¶i cã nç lùc ý chÝ th× míi hoµn thµnh ®îc”.
Nãi chung, c¸c nhµ t©m lÝ häc thêng nghiªn cøu kÜ n¨ng, kÜ n¨ng häc
tËp mét c¸ch chung chung, mang nhiÒu tÝnh lÝ thuyÕt mµ Ýt ®Ò cËp ®Õn thùc
tr¹ng mét kÜ n¨ng bé phËn nµo ®ã ë häc sinh.
Trong gãc ®é m«n häc, còng cã nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m ®Õn viÖc d¹y häc TiÕng ViÖt, ®Æc biÖt lµ d¹y vµ häc TËp lµm v¨n ë trêng TiÓu häc. Ta cã thÓ
kÓ ®Õn PGS.TS Hoµng Hoµ B×nh víi cuèn D¹y v¨n cho häc sinh tiÓu häc hay
PGS.TS NguyÔn TrÝ víi D¹y vµ häc m«n TiÕng ViÖt ë tiÓu häc theo ch¬ng
tr×nh míi (trong ®ã cã ®Ò cËp ®Õn ph©n m«n TËp lµm v¨n). Trong Hái - ®¸p vÒ
d¹y häc TiÕng ViÖt, PGS.TS NguyÔn Minh ThuyÕt còng ®a ra nh÷ng kiÕn thøc
vµ kÜ n¨ng lµm v¨n ®îc d¹y ë líp 4.
Tuy nhiªn, c¸c t¸c gi¶ trªn míi chØ ®Ò cËp ®Õn viÖc d¹y vµ häc TËp lµm
v¨n ë tiÓu häc nãi chung mµ cha xem xÐt nhiÒu ®Õn thùc tr¹ng kÜ n¨ng häc tËp
m«n häc nµy cña häc sinh.
NhiÒu sinh viªn còng ®· lùa chän t×m hiÓu thùc tr¹ng kÜ n¨ng häc tËp
ph©n m«n TËp lµm v¨n cña häc sinh tiÓu häc cho kho¸ luËn tèt nghiÖp cña
m×nh. Nhng hä míi chØ dõng l¹i ë t×m hiÓu kÜ n¨ng dïng tõ, viÕt c©u, viÕt ®o¹n
mµ cha t×m hiÓu kÜ n¨ng viÕt bµi, hoÆc cã t×m hiÓu th× còng kh«ng ph¶i lµ ë
ch¬ng tr×nh häc ®îc triÓn khai trªn ph¹m vi toµn quèc tõ n¨m häc 2005-2006.
Trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh tùu nghiªn cøu cã liªn quan
trªn, chóng t«i ®· m¹nh d¹n t×m hiÓu “Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n
cña häc sinh líp 4”.
1.2. Bµi tËp vµ kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp
-8-
1.2.1. Kh¸i niÖm bµi tËp
a) Kh¸i niÖm bµi tËp
ë trong bÊt k× m«n häc nµo ta còng b¾t gÆp tõ “bµi tËp”. Nh trong m«n
To¸n cã bµi tËp to¸n, trong m«n TiÕng ViÖt cã bµi tËp tiÕng ViÖt, trong m«n
§¹o ®øc cã bµi tËp ®¹o ®øc,... §iÒu ®ã chøng tá “bµi tËp” ®îc dïng trong
ph¹m vi rÊt réng ®èi víi mäi ho¹t ®éng cña c¸ nh©n. VËy ta cÇn hiÓu kh¸i
niÖm nµy nh thÕ nµo?
Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt th× bµi tËp ®îc ®Þnh nghÜa nh sau: “Bµi tËp lµ
bµi ra cho häc sinh lµm ®Ó tËp vËn dông nh÷ng ®iÒu ®· häc”. [7, trang 27]
Trong T©m lÝ häc, bµi tËp lµ mét vÊn ®Ò mµ viÖc gi¶i quyÕt nã ®ßi hái
ph¶i cã mét ph¬ng ph¸p nµo ®ã vµ ®¹t tíi hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh. Kh¸i niÖm bµi
tËp thêng ®îc m« t¶ theo híng nh lµ mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò, trong ®ã chñ
thÓ cÇn ph¶i hµnh ®éng. Nhµ T©m lÝ häc ngêi Nga A.N. Lª«nchiÐp cho r»ng:
“Bµi tËp lµ t×nh huèng ®ßi hái chñ thÓ ph¶i cã hµnh ®éng nµo ®ã, lµ môc ®Ých
®· cho trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh”.
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, nhiÒu t¸c gi¶ ®· chØ ra sù kh¸c biÖt gi÷a bµi
tËp vµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò. Ch¼ng h¹n, A.M. Machiuskin vµ I. Ialecne kh¼ng
®Þnh ®iÓm kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a bµi tËp vµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ ë yªu
cÇu cña nã. YÕu tè cha biÕt trong t×nh huèng cã vÊn ®Ò bao giê còng cã tÝnh
chÊt tæng qu¸t ë mét møc ®é nµo ®ã, tøc lµ cã thÓ chung cho mét lo¹t nhiÖm
vô t¬ng tù. Cßn c¸i cÇn t×m trong bµi tËp thêng lµ nh÷ng quan hÖ ®¬n nhÊt hay
®¹i lîng x¸c ®Þnh. Mèi quan hÖ gi÷a hai kh¸i niÖm nµy thÓ hiÖn ë chç t×nh
huèng cã vÊn ®Ò réng th× tÝnh x¸c ®Þnh thÊp h¬n bµi tËp, nã cã thÓ t¹o ra bµi
tËp vµ khi ®ã bµi tËp ®îc gäi lµ bµi tËp cã vÊn ®Ò.
Hay hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ ng¾n gän h¬n, cã ý kiÕn cho r»ng ®iÓm
kh¸c nhau gi÷a bµi tËp vµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ ë chç trong lêi v¨n cña bµi
tËp ®· thÓ hiÖn sù ph©n ®Þnh (t¬ng ®èi râ rµng) gi÷a c¸i ®· cho, c¸i cha biÕt
vµ c¸i ph¶i t×m.
Tãm l¹i, cã rÊt nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ bµi tËp. Khi xem xÐt kh¸i
niÖm nµy, c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu nh×n nhËn ë nh÷ng ph¬ng diÖn kh«ng gièng
nhau. Tuy vËy, ta cã thÓ rót ra nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n chung nhÊt vÒ bµi tËp nh
sau:
-9-
- Bµi tËp tríc hÕt lµ mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò, cã tÝnh x¸c ®Þnh cao, nã
®îc h×nh thµnh tõ t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®ã, trong hoµn c¶nh cô thÓ. (Tuy
nhiªn, kh«ng ph¶i mäi t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®Òu lµ bµi tËp).
- CÊu tróc cña bµi tËp nãi chung, bao giê còng chøa ®ùng c¸c yÕu tè x¸c
®Þnh: lµ mét t×nh huèng t©m lÝ, ®ßi hái chñ thÓ ph¶i tho¶ m·n nã. Trong t×nh
huèng ®ã chøa ®ùng c¸c d÷ kiÖn, mµ dùa vµo ®ã chñ thÓ cã thÓ triÓn khai c¸c
thao t¸c nh»m t×m ra mét Èn sè nhÊt ®Þnh. Sù xuÊt hiÖn cña d÷ kiÖn, Èn sè vµ
quan hÖ gi÷a chóng ®èi víi chñ thÓ lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña mäi bµi tËp.
Khi tho¶ m·n c¸c yÕu tè nµy, tøc lµ gi¶i ®îc bµi tËp, chñ thÓ sÏ cã ®îc nhËn
thøc míi, sù ph¸t triÓn míi.
b) Ph©n lo¹i bµi tËp
§Ó ph©n lo¹i bµi tËp, ®a sè c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu dùa trªn 3 tiªu
chuÈn:
1- §Æc tÝnh cña ®èi tîng mµ bµi tËp ®Ò cËp ®Õn.
2- Mèi quan hÖ gi÷a bµi tËp vµ lÝ thuyÕt.
3- §Æc tÝnh cña yªu cÇu bµi tËp (hay môc ®Ých cña bµi tËp).
XuÊt ph¸t tõ c¸c tiªu chuÈn trªn vµ tuú thuéc vµo môc ®Ých híng tíi mµ
ngêi ta cã thÓ ®a ra nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i bµi tËp kh¸c nhau. Cã nhiÒu t¸c gi¶
chØ dùa vµo tiªu chuÈn 2 hoÆc tiªu chuÈn 3 ®Ó ph©n lo¹i (nh G. Polia). Còng cã
mét sè ngêi dùa vµo c¶ ba tiªu chuÈn trªn ®Ó ph©n lo¹i bµi tËp, trong
®ã cã L.M. Phritman. Theo c¸ch ph©n lo¹i cña «ng th× cã c¸c lo¹i bµi tËp sau:
- Dùa vµo ®Æc tÝnh ®èi tîng (mµ bµi tËp ®Ò cËp ®Õn), cã:
+ Bµi tËp thùc hµnh (thùc tiÔn): lµ bµi tËp mµ ®èi tîng cña nã lµ c¸c
chñ ®Ò (®Ò tµi) trong thùc tiÔn cuéc sèng vµ trong c¸c lÜnh vùc khoa häc kh¸c.
+ Bµi tËp to¸n häc: lµ nh÷ng bµi tËp mµ trong ®ã tÊt c¶ c¸c ®èi tîng
®Òu lµ c¸c hiÖn tîng to¸n häc.
- Dùa vµo quan hÖ gi÷a bµi tËp vµ lÝ thuyÕt, cã:
+ Bµi tËp chuÈn (mÉu): lµ nh÷ng bµi tËp ®îc gi¶i theo quy t¾c, thuËt
to¸n nµo ®ã.
+ Bµi tËp kh«ng chuÈn (kh«ng mÉu): lµ nh÷ng bµi tËp mµ ®èi víi
chóng, trong gi¸o tr×nh to¸n häc kh«ng cã nh÷ng nguyªn t¾c, nh÷ng chØ dÉn
chung vÒ c¸c bíc theo nh÷ng quy t¾c x¸c ®Þnh trong ch¬ng tr×nh gi¶i chóng.
- Dùa vµo ®Æc tÝnh yªu cÇu cña bµi tËp, cã:
-10-
+ Bµi tËp t×m kiÕm: lµ nh÷ng bµi tËp mµ yªu cÇu cña nã lµ ph¶i t×m ra
mét Èn sè nµo ®ã.
+ Bµi tËp biÕn ®æi, x©y dùng: lµ nh÷ng bµi tËp mµ yªu cÇu cña chóng
lµ biÕn ®æi mét c¸ch biÓu ®¹t nµo ®ã (lµm ®¬n gi¶n nã hoÆc biÓu diÔn nã trong
mét d¹ng kh¸c,…)
+ Bµi tËp gi¶i thÝch, chøng minh: lµ nh÷ng bµi tËp mµ yªu cÇu cña nã
lµ kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña mét nhËn ®Þnh nµo ®ã hoÆc kiÓm tra xem mét
nhËn ®Þnh lµ ®óng hay sai vµ cuèi cïng lµ gi¶i thÝch v× sao cã hiÖn tîng, sù
kiÖn nµy hay hiÖn tîng, sù kiÖn kh¸c.
Nh×n chung, c¸c c¸ch ph©n lo¹i trªn ®Òu cã thÓ vËn dông ®îc vµo trong
thùc tiÔn d¹y häc. Tuy nhiªn, ngoµi c¸ch ph©n lo¹i dùa trªn c¸c tiªu chuÈn trªn
th× ta còng cÇn quan t©m ®Õn viÖc ph©n lo¹i dùa theo h×nh thøc biÓu hiÖn cña
bµi tËp. Bëi nh×n tõ gãc ®é t©m lÝ häc th× mçi h×nh thøc biÓu hiÖn cña néi dung
®Òu cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn qu¸ tr×nh häc sinh lµm bµi tËp.
ChÝnh v× vËy, ®Ó ph©n lo¹i bµi tËp cã gi¸ trÞ thùc tiÔn th× cÇn dùa vµo c¸c
tiªu chuÈn c¬ b¶n nh:
- C¸c yÕu tè thuéc vµo ®Æc tÝnh ®èi tîng, môc ®Ých vµ néi dung bµi tËp.
- C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña bµi tËp.
1.2.2. Kh¸i niÖm kÜ n¨ng vµ ph©n lo¹i kÜ n¨ng
a) Kh¸i niÖm kÜ n¨ng
Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt: "KÜ n¨ng lµ kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc ®·
thu nhËn ®îc trong mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh vµo thùc tÕ". [7, trang 520].
Theo Lª V¨n Hång: “KÜ n¨ng - kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc (kh¸i niÖm
c¸ch thøc, ph¬ng ph¸p,...) ®Ó gi¶i quyÕt mét nhiÖm vô míi”. [4, trang 131].
Theo Bïi V¨n HuÖ: “KÜ n¨ng lµ vËn dông tri thøc, kh¸i niÖm, ®Þnh
nghÜa, ®Þnh luËt,... vµo thùc tiÔn. KÜ n¨ng vÉn cßn lµ hµnh ®éng ý chÝ ®ßi hái
ph¶i ®éng n·o, suy xÐt, tÝnh to¸n, ph¶i cã nç lùc ý chÝ th× míi hoµn thµnh ®îc”. [5, trang 156].
Qua c¸c quan niÖm trªn, cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè ®Æc ®iÓm chung vÒ kÜ
n¨ng nh sau:
- KÜ n¨ng bao giê còng g¾n víi mét hµnh ®éng hay mét ho¹t ®éng nµo
®ã b»ng c¸ch lùa chän vµ vËn dông nh÷ng tri thøc, nh÷ng kinh nghiÖm ®· cã
®Ó thùc hiÖn hµnh ®éng ®ã phï hîp víi nh÷ng môc tiªu vµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ ®·
-11-
cho. Kh¸i niÖm kÜ n¨ng cã thÓ hiÓu trªn c¬ së c¸c quan niÖm vÒ ho¹t ®éng,
hµnh ®éng, thao t¸c.
- Mäi kÜ n¨ng xÐt vÒ mÆt cÊu tróc ®Òu bao gåm c¸c thµnh phÇn:
+ C¸ nh©n ph¶i hiÓu môc ®Ých cña hµnh ®éng.
+ BiÕt c¸ch thøc ®i ®Õn kÕt qu¶.
+ HiÓu nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó triÓn khai c¸c c¸ch thøc ®ã.
KÜ n¨ng chÝnh lµ mÆt kÜ thuËt cña hµnh ®éng, biÓu hiÖn møc ®é ®óng
®¾n cña hµnh ®éng. KÜ n¨ng kh«ng cã ®èi tîng riªng mµ ®èi tîng cña nã
chÝnh lµ ®èi tîng cña hµnh ®éng. Kh«ng cã kÜ n¨ng chung chung mµ kÜ n¨ng
bao giê còng lµ kÜ n¨ng cña mét ho¹t ®éng cô thÓ.
Gi÷a viÖc tiÕp thu kiÕn thøc vµ viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng cã mèi quan hÖ
chÆt chÏ víi nhau. ViÖc tiÕp thu kiÕn thøc sÏ t¹o nªn c¬ së, nÒn t¶ng cho viÖc
h×nh thµnh kÜ n¨ng. Cho nªn, kÜ n¨ng còng cã thÓ hiÓu lµ sù thÓ hiÖn cña kiÕn
thøc trong hµnh ®éng. Ngîc l¹i, khi kÜ n¨ng ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn sÏ
lµm s©u s¾c h¬n sù hiÓu biÕt vÒ kiÕn thøc. §ång thêi, ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng,
bao giê con ngêi còng ph¶i triÓn khai hµnh ®éng ë d¹ng kh¸i qu¸t nhÊt, ®Çy
®ñ nhÊt vµ luyÖn tËp trong c¸c t×nh huèng kh¸c nhau ®Õn møc cã thÓ n¾m ®îc
c¸c quy t¾c, quy luËt chung hµnh ®éng còng nh cã thÓ triÓn khai nã ë d¹ng xa
h¬n d¹ng ban ®Çu. Tõ ®©y, ta cã thÓ rót ra nh÷ng dÊu hiÖu b¶n chÊt cña mét
hµnh ®éng ®¹t ®Õn møc kÜ n¨ng gåm:
- C¸ nh©n ph¶i cã tri thøc (lÝ thuyÕt) vÒ hµnh ®éng.
- Thùc hiÖn hµnh ®éng theo ®óng yªu cÇu.
- §¹t ®îc kÕt qu¶ phï hîp víi môc ®Ých ®Ò ra.
- Cã thÓ thùc hiÖn hµnh ®éng cã hiÖu qu¶ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c.
Thùc tÕ d¹y häc ë TiÓu häc cho thÊy gi¸o viªn thêng cè g¾ng truyÒn ®¹t
cho häc sinh nhiÒu tri thøc. Khi n¾m ®îc tri thøc lµ khi häc sinh hiÓu biÕt vµ
ghi nhí ®îc nh÷ng kh¸i niÖm khoa häc. Sau ®ã, khi vËn dông tri thøc vµo thùc
tiÔn lµ khi c¸c em ®· cã kÜ n¨ng. Tuy nhiªn, kÜ n¨ng vÉn lµ hµnh ®éng ý chÝ
®ßi hái ph¶i “®éng n·o”, suy xÐt, tÝnh to¸n th× míi hoµn thµnh ®îc. Khi kÜ
n¨ng ®îc cñng cè v÷ng ch¾c, trë nªn tù ®éng ho¸ hoÆc nöa tù ®éng ho¸ th× kÜ
n¨ng biÕn thµnh kÜ x¶o. Nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n, kÜ x¶o lµ kÜ n¨ng ®· ®îc cñng
cè vµ tù ®éng ho¸. [5].
Tuy vËy, ta còng cÇn ph©n biÖt gi÷a kÜ n¨ng vµ kÜ x¶o. MÆc dï vÒ b¶n
chÊt ®Òu lµ thuéc tÝnh kÜ thuËt cña hµnh ®éng c¸ nh©n, ®Òu ®îc h×nh thµnh trªn
-12-
c¬ së c¸c tri thøc vÒ hµnh ®éng ®· ®îc lÜnh héi vµ triÓn khai trong thùc tiÔn
nhng so víi kÜ n¨ng th× kÜ x¶o thuÇn thôc h¬n, tù ®éng ho¸ vµ ®îc gi¶i phãng
khái sù kiÓm so¸t cña ý thøc. Nhê cã kÜ x¶o, con ngêi cã thÓ ®¹t ®îc kÕt qu¶
cao trong hµnh ®éng.
b) Ph©n lo¹i kÜ n¨ng
Mçi ho¹t ®éng kh¸c nhau ®ßi hái ph¶i cã kÜ n¨ng t¬ng øng kh¸c nhau.
C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña mçi lo¹i ho¹t ®éng, ta cã thÓ chia thµnh c¸c lo¹i kÜ
n¨ng:
1- KÜ n¨ng ho¹t ®éng trÝ tuÖ
2- KÜ n¨ng ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt
3- KÜ n¨ng ho¹t ®éng tæ chøc
MÆt kh¸c, ®èi víi häc sinh, trong qu¸ tr×nh häc tËp, c¸c em ngµy cµng
n¾m ®îc nhiÒu kÜ n¨ng vµ kÜ x¶o. XÐt vÒ mÆt néi dung, cã thÓ ph©n lo¹i kÜ
n¨ng, kÜ x¶o nh sau:
1- KÜ n¨ng, kÜ x¶o häc tËp
2- KÜ n¨ng, kÜ x¶o lao ®éng
3- KÜ n¨ng, kÜ x¶o vÖ sinh
4- KÜ n¨ng, kÜ x¶o vÒ hµnh vi. [5].
Nh vËy, cã rÊt nhiÒu lo¹i kÜ n¨ng ®îc h×nh thµnh ë häc sinh theo c¸c
c¸ch ph©n lo¹i trªn. Chóng t«i chØ t×m hiÓu kÜ n¨ng häc tËp cña häc sinh.
c) KÜ n¨ng häc tËp
KÜ n¨ng häc tËp lµ mét thµnh phÇn cña kÜ n¨ng ho¹t ®éng trÝ tuÖ. Nã lµ
thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu ®Ó t¹o nªn c¸ch häc cho häc sinh. KÜ n¨ng häc tËp
cña häc sinh cã nh÷ng ®Æc trng sau:
- KÜ n¨ng häc tËp thÓ hiÖn mÆt n¨ng lùc häc tËp cña häc sinh, liªn quan
chÆt chÏ víi hiÖu qu¶ häc tËp vµ lµ yÕu tè cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶
häc tËp.
- KÜ n¨ng häc tËp thÓ hiÖn mÆt kÜ thuËt cña hµnh ®éng häc tËp, lµ sù tæ
hîp c¸c ph¬ng thøc thùc hiÖn hµnh ®éng häc tËp ®· ®îc häc sinh n¾m v÷ng vµ
vËn dông cã hiÖu qu¶ vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô häc tËp ®Ò ra.
- KÜ n¨ng häc tËp lµ mét hÖ thèng phøc t¹p vµ cã tÝnh ph¸t triÓn, bao
gåm trong nã nh÷ng kÜ n¨ng chuyªn biÖt. Cã nh÷ng kÜ n¨ng chung c¬ b¶n cÇn
thiÕt cho nhiÒu m«n häc, cã nh÷ng kÜ n¨ng cña tõng m«n häc.
-13-
Trªn c¬ së lÝ thuyÕt ho¹t ®éng häc cña D.B. Enc«nhin vµ V.V. §av®èp,
th«ng qua thùc nghiÖm d¹y häc, t¸c gi¶ NguyÔn KÕ Hµo ®· ®a ra mét hÖ
thèng c¸c kÜ n¨ng häc tËp c¬ b¶n cña häc sinh tiÓu häc. §ã lµ hÖ thèng c¸c kÜ
n¨ng thùc hiÖn hµnh ®éng ph©n tÝch; hÖ thèng c¸c kÜ n¨ng thùc hiÖn hµnh
®éng lËp m« h×nh; hÖ thèng kÜ n¨ng cô thÓ ho¸; kÜ n¨ng vËn dông trong häc
tËp vµ trong ®êi sèng hµng ngµy; kÜ n¨ng nghe, nãi, ®äc, viÕt,...
d) Sù h×nh thµnh kÜ n¨ng ë häc sinh tiÓu häc
* Khi nghiªn cøu sù h×nh thµnh kÜ n¨ng, nhiÒu nhµ T©m lÝ häc ®· kh¼ng
®Þnh: thùc chÊt cña viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng lµ lµm cho häc sinh n¾m v÷ng mét
hÖ thèng phøc t¹p c¸c thao t¸c, nh»m lµm biÕn ®æi vµ s¸ng tá nh÷ng th«ng tin
chøa ®ùng trong häc tËp, trong nhiÖm vô vµ ®èi chiÕu chóng víi nh÷ng hµnh
®éng cô thÓ.
Do ®ã, ®Ó h×nh thµnh ®îc kÜ n¨ng (chñ yÕu lµ kÜ n¨ng häc tËp) cho häc
sinh th× ta cÇn ph¶i gióp c¸c em:
- BiÕt c¸ch t×m tßi ®Ó nhËn ra yÕu tè ®· cho, yÕu tè ph¶i t×m vµ mèi
quan hÖ gi÷a chóng.
- H×nh thµnh mét m« h×nh kh¸i qu¸t ®Ó gi¶i quyÕt c¸c bµi tËp, c¸c ®¹i lîng cïng lo¹i.
- X¸c lËp ®îc mèi liªn quan gi÷a bµi tËp, m« h×nh kh¸i qu¸t vµ c¸c kiÕn
thøc t¬ng øng. [4].
* Mét sè yªu cÇu ®èi víi viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng cho häc sinh tiÓu häc
- Ph¶i lµm cho häc sinh ham thÝch luyÖn tËp. Gi¸o viªn cÇn ®a ra c¸c
t×nh huèng cã vÊn ®Ò nh»m kÝch thÝch suy nghÜ cña häc sinh.
- CÇn lµm cho c¸c em hiÓu c¸ch thøc luyÖn tËp.
- CÇn ph¶i chØ dÉn kÞp thêi nh÷ng sai sãt cña c¸c em trong qu¸ tr×nh
luyÖn tËp vµ híng dÉn häc sinh kÞp thêi söa ch÷a nh÷ng sai sãt ®ã. [5].
1.3. C¬ së khoa häc ®Ó x¸c ®Þnh c¸c kÜ n¨ng lµm v¨n cña häc sinh
C¸c nhµ T©m lÝ häc gãp phÇn x©y dùng vµ ph¸t triÓn T©m lÝ häc ho¹t
®éng næi tiÕng trªn thÕ giíi nh L.X. Vg«txki, A.N. Lª«nchiÐp, P.Ia.
Ganpªrin,... cho r»ng nhËn thøc cña trÎ em ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn th«ng
qua ho¹t ®éng.
Theo A.N. Lª«nchiÐp - nhµ T©m lÝ häc ngêi Nga th×: “Ho¹t ®éng lµ b¶n
thÓ cña t©m lÝ ý thøc. T©m lÝ ý thøc ®îc n¶y sinh bëi ho¹t ®éng. Trong T©m lÝ
häc, ho¹t ®éng ®îc coi lµ sù vËn ®éng cña chñ thÓ, cña con ngêi, ho¹t ®éng
-14-
quy ®Þnh nguån gèc, néi dung vµ sù vËn hµnh cña t©m lÝ. Víi ý nghÜa ®ã, ta
nãi r»ng: ho¹t ®éng lµ quy luËt chung nhÊt cña cuéc sèng con ngêi, cña t©m lÝ
ngêi...”. [2].
Mét trong nh÷ng c¬ së khoa häc cña viÖc d¹y TËp lµm v¨n lµ lÝ thuyÕt
ho¹t ®éng lêi nãi. LÝ thuyÕt nµy lµ sù vËn dông thµnh tùu cña T©m lÝ häc ho¹t
®éng ®i s©u nghiªn cøu c¸c mèi quan hÖ qua l¹i, c¸c giai ®o¹n cña ho¹t ®éng
lêi nãi. Ho¹t ®éng lêi nãi lµ mét cÊu tróc ®éng bao gåm bèn giai ®o¹n kÕ tiÕp
nhau: ®Þnh híng, lËp ch¬ng tr×nh, hiÖn thùc ho¸ ch¬ng tr×nh vµ kiÓm tra. CÊu
tróc nµy ®· ®îc vËn dông triÖt ®Ó khi x©y dùng hÖ thèng kÜ n¨ng lµm v¨n. Cã
thÓ thÊy mèi quan hÖ nµy trong s¬ ®å sau:
CÊu tróc ho¹t ®éng lêi nãi
HÖ thèng kÜ n¨ng lµm v¨n
1. KÜ n¨ng x¸c ®Þnh ®Ò bµi, yªu cÇu vµ giíi h¹n
1. §Þnh híng
®Ò bµi (kÜ n¨ng t×m hiÓu ®Ò).
2. KÜ n¨ng x¸c ®Þnh t tëng c¬ b¶n cña bµi viÕt.
3. KÜ n¨ng t×m ý (thu thËp tµi liÖu cho bµi viÕt)
2. LËp ch¬ng tr×nh biÓu ®¹t
4. KÜ n¨ng lËp dµn ý (hÖ thèng ho¸, lùa chän
tµi liÖu).
5. KÜ n¨ng diÔn ®¹t (dïng tõ, ®Æt c©u) thÓ hiÖn
chÝnh x¸c, ®óng ®¾n phong c¸ch bµi v¨n, t tëng
3. HiÖn thùc ho¸ ch¬ng tr×nh
bµi v¨n.
biÓu ®¹t
6. KÜ n¨ng viÕt ®o¹n, viÕt bµi theo c¸c phong
c¸ch kh¸c nhau (miªu t¶, kÓ chuyÖn, viÕt th..)
7. KÜ n¨ng hoµn thiÖn bµi viÕt (ph¸t hiÖn vµ
4. KiÓm tra
söa ch÷a lçi).
Mçi ®Ò bµi TËp lµm v¨n x¸c ®Þnh mét nhiÖm vô giao tiÕp. ViÖc ®Þnh híng trong mét giao tiÕp sÏ ®îc thùc hiÖn díi d¹ng t×m hiÓu ®Ò bµi. ViÖc t×m
hiÓu ®Ò bµi ph¶i tr¶ lêi ®îc c©u hái Nãi (viÕt) ®Ó lµm g×? (x¸c ®Þnh môc tiªu
nãi n¨ng), Nãi (viÕt) vÒ c¸i g×? (x¸c ®Þnh néi dung nãi n¨ng), Nãi (viÕt) theo
thÓ lo¹i nµo? (h×nh thøc nãi n¨ng), Nãi (viÕt) cho ai? (x¸c ®Þnh vai nãi, th¸i ®é
nãi),... C¸c ®Ò tËp lµm v¨n ph¶i gióp häc sinh x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng néi dung
nµy. §Ó lµm ®îc c¸c bµi tËp lµm v¨n, häc sinh ph¶i x¸c ®Þnh ®îc c¸c néi dung
vµ t¬ng øng lµ c¸c kÜ n¨ng sau:
Giai ®o¹n lËp ch¬ng tr×nh bao gåm: kÜ n¨ng t×m ý, lËp ý, x©y dùng dµn
ý. ViÖc lµm nµy sÏ gióp häc sinh tr×nh bµy bµi nãi hay bµi viÕt mét c¸ch ®Çy
-15-
®ñ, m¹ch l¹c vµ cã logic. Khi lËp dµn ý ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ý chñ ®¹o vµ s¾p
xÕp theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh.
Giai ®o¹n hiÖn thùc ho¸ ch¬ng tr×nh bao gåm: kÜ n¨ng nãi (viÕt) thµnh
bµi, nã gåm c¸c kÜ n¨ng bé phËn nh dïng tõ, ®Æt c©u, viÕt ®o¹n, viÕt bµi.
Giai ®o¹n kiÓm tra kÕt qu¶ bao gåm: nhãm kÜ n¨ng hoµn thiÖn bµi viÕt,
gåm kÜ n¨ng ph¸t hiÖn lçi - lçi chÝnh t¶, lçi dïng tõ, lçi ®Æt c©u, lçi dùng ®o¹n,
... vµ kÜ n¨ng ch÷a lçi. [1, trang 153, 154].
1.4. Ph©n m«n TËp lµm v¨n ë TiÓu häc
1.4.1. VÞ trÝ - tÝnh chÊt vµ nhiÖm vô cña ph©n m«n TËp lµm v¨n ë TiÓu häc
a) Kh¸i niÖm "tËp lµm v¨n" vµ hÖ thèng bµi tËp tËp lµm v¨n ë TiÓu häc
* Kh¸i niÖm “tËp lµm v¨n”:
“V¨n” trong tËp lµm v¨n cÇn hiÓu lµ nh÷ng lêi chóng ta nãi hoÆc
viÕt ra khi giao tiÕp. Nh vËy, “v¨n” ë ®©y chÝnh lµ ng«n b¶n. V× vËy, tËp lµm
v¨n chÝnh lµ tËp s¶n sinh, t¹o lËp ng«n b¶n. D¹y häc tËp lµm v¨n lµ d¹y cho
häc sinh t¹o lËp, s¶n sinh ng«n b¶n.
* HÖ thèng bµi tËp tËp lµm v¨n ë TiÓu häc:
Bµi tËp tËp lµm v¨n lµ mét lÖnh ®a ra yªu cÇu häc sinh thùc hiÖn
mét hµnh ®éng nãi, viÕt ®Ó t¹o lËp ng«n b¶n.
Bµi tËp tËp lµm v¨n ®îc chia thµnh bµi tËp luyÖn nãi vµ bµi tËp
luyÖn viÕt. Trong ®ã:
- Bµi tËp luyÖn nãi gåm:
+ Bµi tËp héi tho¹i.
+ Bµi tËp ®éc tho¹i.
- Bµi tËp luyÖn viÕt gåm:
+ Bµi tËp viÕt lêi héi tho¹i: ®iÒn lêi chän phï hîp vµo chç trèng
(chµo hái, c¶m ¬n, xin lçi, chóc mõng, yªu cÇu) vµ viÕt c©u tr¶ lêi c©u hái.
+ Bµi tËp viÕt thµnh ®o¹n bµi: viÕt v¨n b¶n nhËt dông (v¨n b¶n tù
thuËt, danh s¸ch häc sinh,...) vµ viÕt v¨n b¶n nghÖ thuËt (kÓ chuyÖn, miªu t¶).
b) VÞ trÝ - tÝnh chÊt cña ph©n m«n TËp lµm v¨n
TËp lµm v¨n lµ m«n häc mang tÝnh chÊt thùc hµnh tæng hîp. Nã tËn
dông tÊt c¶ c¸c hiÓu biÕt, kÜ n¨ng cña m«n TiÕng ViÖt vµ ®ång thêi gãp phÇn
hoµn thiÖn nh÷ng tri thøc vµ kÜ n¨ng ®ã. ChÝnh v× vËy, ph©n m«n TËp lµm v¨n
bao giê còng ®îc ®Æt ë vÞ trÝ cuèi cña ®¬n vÞ häc. §ång thêi, TËp lµm v¨n bao
-16-
giê còng lµ ph©n m«n ®Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ n¨ng lùc (tri thøc) häc ng÷ v¨n
cña mçi häc sinh.
TËp lµm v¨n rÌn luyÖn cho häc sinh kÜ n¨ng s¶n sinh v¨n b¶n. V× thÕ, nã
trë thµnh c«ng cô trong qu¸ tr×nh giao tiÕp, t duy vµ häc tËp. Ph©n m«n nµy
gãp phÇn hoµn thiÖn vµ hiÖn thùc ho¸ môc tiªu quan träng nhÊt cña d¹y häc
TiÕng ViÖt lµ d¹y häc sinh sö dông tiÕng ViÖt trong ®êi sèng sinh ho¹t vµ
trong qu¸ tr×nh lÜnh héi c¸c tri thøc khoa häc.
TËp lµm v¨n lµ ph©n m«n mang tÝnh s¸ng t¹o cao. Mçi bµi lµm v¨n lµ
mét c«ng tr×nh s¸ng t¹o cña ngêi häc vµ trong mçi c«ng tr×nh Êy, ngêi häc ®·
thÓ hiÖn con ngêi v¨n ho¸, con ngêi tinh thÇn cña m×nh. Do ®ã, TËp lµm v¨n
võa rÌn luyÖn tÝnh s¸ng t¹o võa t¹o c¬ héi ®Ó häc sinh hoµn thiÖn nh©n c¸ch.
c) NhiÖm vô cña ph©n m«n TËp lµm v¨n
NhiÖm vô chÝnh cña ph©n m«n TËp lµm v¨n lµ rÌn luyÖn cho häc sinh kÜ
n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n. §ã lµ c¸c kÜ n¨ng: ®Þnh híng (ph©n tÝch, t×m hiÓu ®Ò);
t×m ý, lËp dµn ý; viÕt ®o¹n, liªn kÕt ®o¹n thµnh bµi v¨n; kiÓm tra, söa ch÷a,
hoµn thiÖn v¨n b¶n. Ngoµi ra, ph©n m«n nµy cßn rÌn luyÖn cho häc sinh mét
sè kÜ n¨ng chuyªn biÖt do yªu cÇu cña thÓ lo¹i lµm v¨n nh: quan s¸t, x©y dùng
ph¸t triÓn cèt truyÖn, miªu t¶,...
Thªm vµo ®ã, TËp lµm v¨n cßn gãp phÇn cïng c¸c m«n häc kh¸c rÌn
luyÖn t duy, ph¸t triÓn ng«n ng÷, t¨ng cêng vèn sèng, vèn hiÓu biÕt, më réng
t©m hån vµ trau dåi nh©n c¸ch cho häc sinh. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c kÜ n¨ng
ph©n tÝch ®Ò, t×m ý, quan s¸t, viÕt ®o¹n,... lµ dÞp ®Ó häc sinh më réng vèn tõ,
nãi lªn t tëng, t×nh c¶m cña m×nh, më réng hiÓu biÕt vÒ cuéc sèng. ViÖc lËp
dµn ý, chia ®o¹n, tãm t¾t truyÖn,... gióp kh¶ n¨ng ph©n tÝch, tæng hîp, ph©n
lo¹i cña c¸c em ®îc rÌn luyÖn. §©y còng lµ lóc t duy logic ph¸t triÓn. MÆt
kh¸c, t duy h×nh tîng cña c¸c em còng cã dÞp ®îc rÌn luyÖn nhê vËn dông c¸c
biÖn ph¸p so s¸nh, nh©n ho¸,... Th«ng qua TËp lµm v¨n, häc sinh cã ý thøc
g¾n m×nh víi cuéc sèng b»ng con m¾t ®Çy thiÖn c¶m vµ tr¸ch nhiÖm.
Nãi chung, d¹y vµ häc TËp lµm v¨n lµ mét trong nh÷ng con ®êng cã
hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ ë häc sinh.
1.4.2. Nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n ®èi víi häc sinh líp 4
1.4.2.1.Nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n ®îc d¹y ë líp 4
-17-
a) KiÕn thøc: Th«ng qua nh÷ng giê d¹y vÒ kÓ chuyÖn, miªu t¶ vµ mét
sè lo¹i v¨n b¶n kh¸c, häc sinh líp 4 ®îc trang bÞ mét sè hiÓu biÕt ban ®Çu vÒ
nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña c¸c lo¹i v¨n Êy, cô thÓ nh sau:
- V¨n kÓ chuyÖn:
+ ThÕ nµo lµ v¨n kÓ chuyÖn?
+ Nh©n vËt trong truyÖn. KÓ l¹i hµnh ®éng cña nh©n vËt. T¶ ngo¹i
h×nh cña nh©n vËt trong bµi v¨n kÓ chuyÖn. KÓ l¹i lêi nãi, ý nghÜ cña nh©n vËt.
+ Cèt truyÖn.
+ §o¹n v¨n trong bµi v¨n kÓ chuyÖn. Më bµi, kÕt bµi trong bµi
v¨n kÓ chuyÖn.
- V¨n miªu t¶:
+ ThÕ nµo lµ v¨n miªu t¶?
+ Quan s¸t ®Ó miªu t¶ cho sinh ®éng.
+ Tr×nh tù miªu t¶ (®å vËt, c©y cèi, con vËt).
+ CÊu t¹o ®o¹n v¨n, bµi v¨n miªu t¶ (®å vËt, c©y cèi, con vËt).
+ CÊu t¹o ®o¹n v¨n, bµi v¨n miªu t¶ (®å vËt, c©y cèi, con vËt).
- C¸c lo¹i v¨n b¶n kh¸c:
+ ViÕt th (môc ®Ých viÕt th; cÊu t¹o mét l¸ th).
+ Trao ®æi ý kiÕn víi ngêi th©n, giíi thiÖu ho¹t ®éng cña ®Þa ph¬ng, ®iÒn vµo giÊy tê in s½n. [9 trang 203, 204].
b, KÜ n¨ng: c¸c bµi häc rÌn cho häc sinh c¸c kÜ n¨ng s¶n sinh ng«n b¶n
cô thÓ nh sau:
- KÜ n¨ng ®Þnh híng ho¹t ®éng giao tiÕp:
+ NhËn diÖn ®Æc ®iÓm v¨n b¶n.
+ Ph©n tÝch ®Ò bµi, x¸c ®Þnh yªu cÇu.
- KÜ n¨ng lËp ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng giao tiÕp:
+ X¸c ®Þnh dµn ý cña bµi v¨n ®· cho.
+ T×m ý vµ s¾p xÕp ý thµnh dµn ý trong bµi v¨n kÓ chuyÖn.
+ Quan s¸t ®èi tîng, t×m vµ s¾p xÕp ý thµnh dµn ý trong bµi v¨n
miªu t¶.
- KÜ n¨ng hiÖn thùc ho¸ ho¹t ®éng giao tiÕp:
+ X©y dùng ®o¹n v¨n (chän tõ, t¹o c©u, viÕt ®o¹n).
+ Liªn kÕt c¸c ®o¹n thµnh bµi v¨n.
- KÜ n¨ng kiÓm tra, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng giao tiÕp:
-18-
+ §èi chiÕu v¨n b¶n nãi, viÕt cña b¶n th©n víi môc ®Ých giao tiÕp
vµ yªu cÇu diÔn ®¹t.
+ Söa lçi vÒ néi dung vµ h×nh thøc diÔn ®¹t.
Nh÷ng néi dung kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n d¹y ë líp 4 lu«n qu¸n
triÖt tinh thÇn tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp: Häc sinh ®îc tiÕp nhËn kiÕn
thøc th«ng qua yªu cÇu thùc hµnh, luyÖn tËp phï hîp víi t©m lÝ løa tuæi chø
kh«ng ph¶i lµ nh÷ng bµi häc lÝ thuyÕt nÆng nÒ, kh« khan.
1.4.2.2. Mét sè yªu cÇu cña viÖc rÌn kÜ n¨ng viÕt trong giê TËp lµm v¨n
Khi viÕt mét ®o¹n v¨n, bµi v¨n, häc sinh cã thêi gian suy nghÜ t×m c¸ch
diÔn ®¹t, thuËn lîi h¬n lµm v¨n nãi. Tuy nhiªn, häc sinh còng cÇn ®¹t ®îc
nh÷ng yªu cÇu rÌn luyÖn kÜ n¨ng s¶n sinh v¨n b¶n ë møc cao h¬n: lêi v¨n viÕt
võa cÇn râ ý võa cÇn sinh ®éng, béc lé ®îc c¶m xóc; bè côc bµi v¨n chÆt chÏ,
hîp lÝ ë tõng ®o¹n vµ toµn bµi ®Ó t¹o thµnh mét "chØnh thÓ".
C¸c bµi häc vÒ ph©n m«n TËp lµm v¨n trong s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt
4 ®îc x©y dùng trªn c¬ së quy tr×nh s¶n sinh ng«n b¶n vµ chó träng c¸c kÜ
n¨ng bé phËn. KÜ n¨ng viÕt cña häc sinh ®îc rÌn luyÖn chñ yÕu qua c¸c bµi tËp
viÕt ®o¹n v¨n tríc khi viÕt mét bµi v¨n hoµn chØnh (kÓ chuyÖn, miªu t¶). Do
vËy, trong qu¸ tr×nh rÌn kÜ n¨ng viÕt, gi¸o viªn cÇn gióp häc sinh thùc hiÖn tèt
nh÷ng yªu cÇu sau:
1- Ph©n tÝch ®Ò bµi, x¸c ®Þnh néi dung viÕt; t×m ý, s¾p xÕp ý ®Ó chuÈn bÞ
thùc hiÖn yªu cÇu viÕt (®o¹n v¨n, bµi v¨n) theo lo¹i v¨n, kiÓu bµi ®· häc.
2- TËp viÕt ®o¹n v¨n ®¶m b¶o sù liªn kÕt chÆt chÏ vÒ ý: viÕt ®o¹n më
bµi, c¸c ®o¹n phÇn th©n bµi, ®o¹n kÕt bµi sao cho cã sù liÒn m¹ch vÒ ý, c¸c ý
trong ®o¹n ®îc diÔn t¶ theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh nh»m minh ho¹, cô thÓ ho¸
ý chÝnh.
3- ViÕt bµi v¨n cã bè côc chÆt chÏ, cã lêi v¨n phï hîp víi yªu cÇu néi
dung vµ thÓ lo¹i.
Ngoµi ra, trong tiÕt tr¶ bµi, gi¸o viªn cßn cÇn híng dÉn häc sinh rót kinh
nghiÖm vµ ch÷a bµi v¨n ®· viÕt.[9, trang 232, 233].
1.4.3. Quy tr×nh d¹y bµi tËp lµm v¨n ë líp 4
C¸c bµi häc TËp lµm v¨n trong ch¬ng tr×nh líp 4 cã hai d¹ng bµi c¬ b¶n
lµ d¹ng bµi LÝ thuyÕt lµm v¨n vµ d¹ng bµi Thùc hµnh. Mçi d¹ng bµi cã mét m«
h×nh cÊu t¹o riªng vµ t¬ng øng víi chóng lµ c¸c quy tr×nh d¹y häc kh¸c nhau.
1.4.3.1. Quy tr×nh d¹y d¹ng bµi LÝ thuyÕt
-19-
A. KiÓm tra bµi cò
B. D¹y bµi míi
1. Giíi thiÖu bµi
2. H×nh thµnh kh¸i niÖm
2.1. Ph©n tÝch ng÷ liÖu:
a) Híng dÉn häc sinh n¾m v÷ng yªu cÇu bµi tËp:
- Mét häc sinh ®äc thµnh tiÕng, c¸c em kh¸c ®äc thÇm vµ nh¾c l¹i yªu
cÇu cña bµi tËp.
- Gi¸o viªn gi¶i thÝch cho râ thªm nhiÖm vô cña bµi tËp yªu cÇu.
- Híng dÉn häc sinh gi¶i mét phÇn bµi tËp lµm mÉu ®Ó häc sinh n¾m
v÷ng c¸ch lµm.
b) Tæ chøc cho häc sinh luyÖn tËp:
- Cho häc sinh lµm viÖc c¸ nh©n hoÆc theo nhãm.
- Tæ chøc cho häc sinh b¸o c¸o kÕt qu¶.
- Trao ®æi, nhËn xÐt, tæng kÕt rót ra nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ thÓ lo¹i, nh÷ng
kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n cÇn ghi nhí.
2.2. Híng dÉn häc sinh häc thuéc phÇn Ghi nhí:
- Mét häc sinh ®äc thµnh tiÕng, c¸c em kh¸c ®äc thÇm vµ nh¾c l¹i néi
dung c¬ b¶n cña Ghi nhí.
- Yªu cÇu häc sinh häc thuéc nh÷ng ý c¬ b¶n cña phÇn Ghi nhí.
3. Híng dÉn häc sinh luyÖn tËp:
- Häc sinh ®äc vµ x¸c ®Þnh yªu cÇu cña bµi tËp.
- Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh gi¶i mét phÇn bµi tËp lµm mÉu.
- Häc sinh lµm bµi díi h×nh thøc c¸ nh©n hoÆc theo nhãm.
- B¸o c¸o kÕt qu¶, trao ®æi, nhËn xÐt ®Ó ®a ra ®¸p ¸n ®óng.
4. Cñng cè, dÆn dß:
- Chèt l¹i nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng cÇn n¾m v÷ng.
- Yªu cÇu häc sinh lµm bµi tËp ë nhµ.
1.4.3.2. Quy tr×nh d¹y d¹ng bµi Thùc hµnh
* D¹ng bµi thùc hµnh ®îc biªn so¹n díi h×nh thøc hÖ thèng bµi tËp
A. KiÓm tra bµi cò
B. D¹y bµi míi
1. Giíi thiÖu bµi míi
2. Híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp:
-20-
- Xem thêm -