Tài liệu Thần thoại hy lạp

NGUYÊN VĂN DÂN (sưu tầm và biên soạn) TT TT-TV * ĐHQGHN 398.209495 THA 2010 C ô n g ty C ổ p h á n D ị c h vụ xu ất b á n G i á o d ụ c ỉ là N ộ i N h à x u ấ t b a n G i á o d ụ c V i ệ t N a m g i ữ q u y ề n c ô n e b ô tá c p h ẩ m 24 - 2010/CXB/2Ố5 - 2242/GD M à số: 8V429hO - r s Tỷ-Mn TtlOAI tll kfíP NGUYỄN VĂN DÂN Sưu tầm và biên soạn (Tái bản Iũii thứ bảy) NHÀ XUẤT BAN GIÁO DUC VIÊT NAM Lời nói đầu Thê giới quanh tư do đâu n u ) có ? Nó diễn biến như thẻ nào và chưới sự điêu khiển của ai ? Đúy lủ những cảu hỏi vô cùng lí thú và cũ.tìg vô cùng nan giải. Thê giới vụn vật từ lảu dã trà thành ỉtìột chủ dê tìỉìì hiểu của lo à i người. Cáu hỏi nêu rư ở trên đ ã xuất hiện k ể từ khi con người b iết tư duy, và nó bám riết con người trong suốt chiều dài lịch sử của nhản loại. Giống như những em bé luôn háo hức âật ra cho người lớìt nliữnq câu hỏi không bao giờ ilítt vê mọi vật xung quanh chúng, cúc dán tộc khi mới hình thành cũng đật ra cho mình những câu hỏi vé th ế giới vụn vật đ ể họ tự trả lời. Dường như nhu cầu tìm hiểu nẹọn nguồn của vạn vật lủ một nhu cầu tự nhiên của mỗi con người vù mỗi dân tộc. Vù những càu trả lời sơ khai dó chính lủ triết lí nguyên ỉhuỷ của cúc dủìì tộc. M ôi dân tộc đêu có những cách lí giải rủa riênq ỉìùnh vê nguồn gốc của th ế giới. Và một trong lìhữìig dân tộc đã đê lại cho loài người m ột cách lí giải độc đáo VÙ sinh động là dán tộc Hi Lụp. Cách lí giải của họ đ ã dược th ể hiện thành một hệ thống truyền thuyết vù thần thoại vô cùng hấp dần, {ỊÓỊ) phần lùm phong phú cho tủm hồn con người trên toài hành tinh, (ỉiờ đây, tìm hiểu cúi hệ thống thần thoại này sẽ mãi mãi là một liều b ổ ích và lí thú cho tâm hồn mỗi chúng ta, đực biệt lủ cho cúc em thiếu niên. 5 Do sự phái íricn sólìì cùa liên vãn ỉììiỉìh dô thị, thần thoại Hi Liiip m a n (Ị ( ỉậ m t ín h b á c h ọ c h ơ n l à ( lú n q ia n , t ìu n ig t ín h q u ỷ t ộ c h o n lủ bình (lân. Yêu tỏ thần thánh khônạ hoàn toàn là một \ếii tô ỉưànạ tượnq thuần tuý của (lân qian, ỉììù nó đêu dược ạắn liên với yến tỏ trần tục, cúc nhân vật thần thánh có c/nan hệ chạt chè vói cúc nhân vật lịcli sử. Truyện và tì uyên thuyết lịch sử gắn bó khc/nq khít với nhan, nhiều lúc không phân biệt (tược dâu lủ truyện âủu lủ truyền thuyết. Yếu tô quỷ tộc cũng dược thê hiện rất võ : cúc nhún vật chủ chốt và các dũììg sĩ tài ba trong rúc truyện và truyền thuyết dêìỉ lủ cúc vua chúa và hoủnq hậu, là cúc lìoànq tử vù cônq chúa, cúc tộc trưởng và thủ lĩnh. Hầu như klìÔMỊ có một ỉìlìúìì vật nào thuộc tápìg ló]) thấp dược trở thành anh lìímq Ììoực dũììg sĩ. N ỏ lệ và bình (lân ch ỉ dược dóng vai phụ. Đó lủ vì ở vào qiưi đoạn van minh dô thị phút triển SỎIìì như vậy thì mọi tủi ỉiủìig, kế cả tủi võ nghệ, đêu phải được giáo dục, mà thời bấy giờ chỉ có giai cấp quỷ tộc mới có diêu kiệỉì dược học hành. Đục biệt lủ việc giáo dục được tiến lìủnỉì một cách ỉ ất q u y c ủ : c ó t h ầ y dạy, t h ậ m c h í đ ạ t âếìì t r ìn h đ ộ c h u y ê n môn lì ơ ú <‘t ỈO tói mức mỗi ỉtìôỉì có một thầy dạy riêng (xem đoạn Héraclẽ.x đượvhọc hành trong Truyện dùng s ĩ Hêracléx). Và việc đào tạo cũng dược chú ỷ một cách toàn diện : cúc tránẹ s ĩ khônq chỉ dược học vê vỏ nghệ, mủ họ còn dược học chữ, học dàn, học hát..., lùm cho con người phút triển hủi hoủ, díỉ/ìg như chủ trươnẹ c ủa nhà triết học Hi Lcip vĩ dại Ari.xtôt sau này. Rõ /‘ừ//ẹ yếu tố vãn lìoú bác học được thể hiện rất đậm nét tron (Ị thần thoại Hi Lụp. Sở cỉĩyếu tô bác học thể hiện rõ ììẻt tronq thần thoại Hi Lạp ủ vì ở đất nước này, tìêti vãn minh dô thị phút triển sớttì c/7//ẹ thúc đẩy sự phút triển sớt) ì của vãn học thành vân, và sự phút triển của vãn học thành vân đếìì lượt nỏ lại quay trà lụi ỉìủỉtạ d ỡ cho sự phát triển của vãn học dủtì ỳan, làm cho vủỉì học dân gian qắn kết chật c h ỉ vói vủỉì học thành vãn. Có thê nói, xuất phút điểm của thần hoại Hi Lạp lủ vãn học clâtì ẹian, như/iẹ quá trình phát triển cùa ìó có 6 dược lủ nhờ có van học thành vân. Clìẳnq h ạ n nhữnẹ truyền thuyết ííồ sộ như tvuyêỉì thuyết vê mười hai kì công ( i'Uỉ clilng sĩ Héradê.x, vê chuyến viên chinh của cúc írchiiỊ s ĩ tàu Argô. vê cuộc chiến trưnh Tì ôia (1), vê ììlìữỉìg cuộc phiêu Ììỉỉi của Ôđyxêux..., đêu phải nhờ có tìgòi bút bác học mới có thẻ được phát triển thành những thiên truyện đồ sộ phức tạp và gắn kết liên hoàn chật c h ẽ với nhau như vậy. Tuy nhiên â cúc truyền thuyết liên hoàn dồ sộ ấy chúng tư vẫn bắt gập ììhữỉìg yếu tỏ clảìì giun hồn nhiên và đơn giãn. Chẳng hạn tììột truyêtì thuyết đồ sộ như tì uyên thuyết vẻ mười hai kì công của Hêrưclê.x lại chỉ xuất phút từ m ột cơìì ghen của nữ thần H éta , truyền thuyết trườỉìg thiên vê cuộc chiến tranh Trôia đảm máu kéo , dùi mười ììủm lại chỉ xuất phút từ vụ hát cóc m ột người dàn bà xinh đẹp. hay truyền thuyết rề cúc tráng s ĩ tàu Argô lại chỉ đơn giản xuất plìáỉ từ một bộ lông cừu vàng huyên thoại. Vù nói chung, các câu chuyện thần thoại, dù mang tính bác học sâu đậm đến đàu thì cũng đêu chiu sự dẫn dắt của quy luật dân gian : đó lù quy luật về sự an bài CỈU thần linh, quy luật về s ố mệnh do thản linh định đoạt. Đó là yêu tó thần đ ể cho cúc truyền thuyết vẫn là các truyện thần thoại chứ không phải truyện sử kí. Có th ể nói, yếu tỏ dân gian dã làm cho thần tíìOíỉi Hi Lạp vẫn giữ dược chất th ơ , còn yếu tố bác học thì ma/iỊ úỉìlì lí trí cao sáu. Tất cả làm cho thần tỉìoại Hi Lạp trở thành một 'ojì van học sử thi giàu chất thẩm m ĩ vù đạo lí và khiến nó trở thủm uột trong tìhữỉìg nền vân học rất dộc dáo của nhân loại, vừa dân ỊÌứtì vừa bác lìọc. Do có sự phút triển sớtn củă nền vùn minh, cho nên vủtì học tham >ủiì của người H i Lụi? Cỉlnẹ p h ú t triển rất sớtĩì. Vù ỉìó nhanh chóiỂỊhoà quyện với vãn học dân gian. Rồi nhờ có sự hoà quyện (1 )T rôia : Gọi theo tiếng P h áp là T ơroa (Troie). qiữa hai hì/ili thúi vủtì học này mà thần thoại Hi Lạp n ít niam chónạ dược phô biến rộnq rãi sa/ìíỊ cúc nên vãn minh khúc. Nqàyv nay ở nhiều ỉ ì ước trêìì thê giới và ở h ầ u hết cúc nước phươuạ Tây , cúc tích thần thoại H i Lạp cícĩ thủm nhập vào tửnq lĩ/ìlì vực của VÚIII lìoú và đời sông cùa cúc nước (iỏ, tì ở thành tài sản vủìì hoú chniiíSỊ của cả ììhủìì loại. Cúc hình tượng thần thoại Hi Lạp đ ã dược của' nước tiếp thu vù biên thành cúc hình tượìiq và cúc cách (liên âạit của riêng mình. N ếu không biết đéìì thần thoại Hi Lạp tlìì nhiêm khi chúng ta không hiểu dược các cách diễn dạt của m ột ngôn /iqiữ cụ th ể nào dó, cùng như không hiểu dược cúc hình tượng nạihệ thuật của một ììéìì vân lìoú riêng biệt nào dó. Chính vì vậy ìtnà chúng tỏi biên soạn cuốn sách này dê ẹ/’/í/; cho bạn dọc Việt Nat ìì có dịp dược tìm hiểu m ột nền van lỉoú vĩ đụi của Ịìháỉì loại, vù qu a dó có thêm vốn kiến thức đ ể hiểu rõ cúc nên vùn hoá khúc. Cuối cùng chúng tôi muôn nói rằng, theo quy luật thông thườììg, mỗi một truyện hoặc một tích lại có rất nhiêu cách kê khúc nhau. Do dó Iiạười biên soạn cần phải có sự lựa chọn và xử lí cúc dị bản sao cho chọn rư được tihững (li bản ĩỏ ra có tính tìỢỊ? lí \’ù thẩm m ĩ cao nhất. Trong tập sách này, chúng tôi c ố gắng dưa rư một cách xử lí mù theo chúng tôi nó có vẻ hợp lí nhất và có v ẻ "hay" nhất tììù những cuôỉì sách k ể chuyện thần thoại Hi Lạp ở Việt Nam từ trước đến nay chưa làm âược m ột cách m ĩ mãn. Chẳng hạn khi k ể vé chuyện nàng Êklìô, có dị bản k ể rằng nàng Êkhô bị nữ thần Hêra trừng phạt bằng cách chỉ biết lặp lại lời người khúc nói ("ekho" trong tiếng Hi Lạp nghĩa lủ "âm thanlìắl) ; nhiúiq lụi có ỉììột dị bún kê rằng vì bị chàtiq Nưrkixôx cự tuyệt nên tìùỉìg ốm tương tư và trớ nên tiều tuy đến nổi chỉ còn lủ tiếng vọnq. T h ế là tron í? cuốn sách này chúng tôi chọn dị bản thứ hai vì nó hợp lí hơn và "hay" hơn (xem truyện A phrôđitẻ và chàng Nơrkixỏx). Hay như về chuyện nàng Arakhnê biến thành nhện, có (lị bản kể rằng khi bị nữ thân Athétia làm nhục, Arakhnê định thắt cỏ tự tử thì nữ thần Athêỉiư dã tháo dây thắt cổ klìônq cho tìừtìg chết lìù 8 biến /lủng thành ìiìột con tìlìện dê suốt ríời /lủng p h ả i dệt sợi ; song lại có m ột dị bản khúc kểrằ n q nữ thần hối hận và thươìiq tình biển nàng thành một con ììììệìi dê suốt dời // - Xem thêm -