Tài liệu Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9

Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 Ngµy 18 th¸ng 9 n¨m 2008 PhÇn I C¸c qui luËt di truyÒn Buæi 1 C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vµ c¸c phÐp lai ®îc sö dông t×m ra c¸c quy luËt di truyÒn I. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n 1. TÝnh tr¹ng: Lµ ®Æc ®iÓm vÒ h×nh th¸i, cÊu t¹o, sinh lý cña c¬ thÓ nhê ®ã cã thÓ ph©n biÖt ®îc c¬ thÓ nµy víi c¬ thÓ kh¸c. - Cã hai lo¹i tÝnh tr¹ng: + TÝnh tr¹ng t¬ng øng: lµ nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau cña cïng mét tÝnh tr¹ng. + TÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n: lµ hai tÝnh tr¹ng t¬ng øng cã biÓu hiÖn tr¸i ngîc nhau. 2. CÆp gen t¬ng øng: Lµ cÆp gen n»m ë vÞ trÝ t¬ng øng trªn cÆp NST t¬ng ®ång vµ qui ®Þnh mét cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng øng hoÆc nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng kh«ng t¬ng øng ( di truyÒn ®a hiÖu). 3. Alen: Lµ nh÷ng tr¹ng th¸i kh¸c nhau cña cïng mét gen. 4. Gen alen: Lµ c¸c tr¹ng th¸i kh¸c nhau cña cïng mét gen tån t¹i trªn mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh cña cÆp NST t¬ng ®ång cã thÓ gièng nhau hoÆc kh¸c nhau vÒ sè lîng thµnh phÇn, tr×nh tù ph©n bè c¸c Nuclª«tÝt. 5. Gen kh«ng alen: Lµ c¸c tr¹ng th¸i kh¸c nhau cña c¸c cÆp gen kh«ng t¬ng øng tån t¹i trªn c¸c NST kh«ng t¬ng ®ång hoÆc n»m trªn cïng mét NST thuéc mét nhãm liªn kÕt. 6. KiÓu gen: Lµ tæ hîp toµn bé c¸c gen trong tÕ bµo cña c¬ thÓ thuéc mét loµi sinh vËt. 7. KiÓu h×nh: Lµ tËp hîp toµn bé c¸c tÝnh tr¹ng cña c¬ thÓ. KiÓu h×nh thay ®æi theo giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ ®iÒu kiÖn cña m«i trêng. Trong thùc tÕ khi ®Ò cËp ®Õn kiÓu h×nh ngêi ta chØ quan t©m ®Õn mét hay mét sè tÝnh tr¹ng. 8. Gièng thuÇn chñng: Lµ gièng cã ®Æc tÝnh di truyÒn ®ång nhÊt vµ æn ®Þnh, thÕ hÖ con kh«ng ph©n li vµ cã kiÓu h×nh gièng bè mÑ. 9. TÝnh tr¹ng tréi: Lµ tÝnh tr¹ng biÓu hiÖn khi cã kiÓu gen ë d¹ng ®ång hîp tö tréi hoÆc dÞ hîp tö. + Tréi hoµn toµn: Lµ hiÖn tîng gen tréi ¸t chÕ hoµn toµn gen lÆn dÉn ®Õn thÓ dÞ hîp biÓu hiÖn kiÓu h×nh tréi. + Tréi kh«ng hoµn toµn: Lµ hiÖn tîng gen tréi ¸t chÕ kh«ng hoµn toµn gen lÆn dÉn ®Õn thÓ dÞ hîp biÓu hiÖn tÝnh tr¹ng trung gian. 10. TÝnh tr¹ng lÆn: Lµ tÝnh tr¹ng chØ xuÊt hiÖn khi kiÓu gen ë tr¹ng th¸i ®ång hîp tö lÆn 11. §ång hîp tö: Lµ kiÓu gen cã hai gen t¬ng øng gièng nhau. 12. DÞ hîp tö: Lµ kiÓu gen cã hai gen t¬ng øng kh¸c nhau. 13. Di truyÒn: Lµ hiÖn tîng truyÒn ®¹t c¸c ®Æc tÝnh cña bè mÑ, tæ tiªn cho c¸c thÕ hÖ con ch¸u. 14. BiÕn dÞ: Lµ hiÖn tîng con sinh ra kh¸c bè mÑ vµ kh¸c nhau ë nhiÒu chi tiÕt, ®«i khi cã thªm nh÷ng ®Æc ®iÓm míi hoÆc kh«ng biÓu hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña bè mÑ. 15. Giao tö thuÇn khiÕt: Lµ giao tö chØ chøa mét nh©n tè di truyÒn trong cÆp nh©n tè di truyÒn ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö. II. C¸c phÐp lai ®îc sö dông ®Ó t×m ra c¸c quy luËt di truyÒn 1. Lai thuËn nghÞch: Lµ phÐp lai thay ®æi vÞ trÝ cña bè mÑ ( khi th× dïng d¹ng nµy lµ bè, khi dïng d¹ng ®ã lµm mÑ) nh»m ph¸t hiÖn ra c¸c ®Þnh luËt di truyÒn sau: Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 + §Þnh luËt di truyÒn gen nh©n vµ gen tÕ bµo chÊt: Khi lai thuËn nghÞch vÒ mét cÆp tÝnh tr¹ng nµo ®ã nÕu kÕt qu¶ ®êi con kh«ng thay ®æi th× ®ã lµ di truyÒn gen nh©n, nÕu ®êi con thay ®æi phô thuéc vµo mÑ th× ®ã lµ di truyÒn gen tÕ bµo chÊt VD: Di truyÒn gen nh©n - Lai thuËn: P §Ëu h¹t vµng x §Ëu h¹t xanh AA aa F1 §Ëu h¹t vµng Aa - Lai nghÞch: P §Ëu h¹t xanh x §Ëu h¹t vµng AA aa F1 §Ëu h¹t vµng Aa VD: Di truyÒn gen tÕ bµo chÊt - Lai thuËn: P §Ëu h¹t vµng x §Ëu h¹t xanh F1 - Lai nghÞch: P §Ëu h¹t vµng §Ëu h¹t xanh F1 x §Ëu h¹t vµng §Ëu h¹t xanh + §Þnh luËt di truyÒn liªn kÕt vµ ho¸n vÞ gen: Khi lai thuËn nghÞch mµ kÕt qu¶ ®êi con thay ®æi vÒ tØ lÖ ph©n li kiÓu gen, kiÓu h×nh kh¸c tØ lÖ ph©n li ®éc lËp th× ®ã lµ di truyÒn liªn kÕt gen vµ ho¸n vÞ gen VD: - PhÐp lai thuËn: Khi lai ruåi ®ùc F1 m×nh x¸m c¸nh dµi víi ruåi c¸i m×nh ®en, c¸nh côt ®îc kÕt qu¶ FB 1 x¸m dµi : 1 ®en côt Liªn kÕt gen - PhÐp lai nghÞch: Khi lai ruåi c¸i F 1 m×nh x¸m c¸nh dµi víi ruåi c¸i m×nh ®en, c¸nh côt ®îc kÕt qu¶ FB 0,41 x¸m dµi : 0,41 ®en côt : 0,009 x¸m côt : 0,09 ®en dµi Ho¸n vÞ gen + §Þnh luËt di truyÒn gen liªn kÕt trªn NST giíi tÝnh X VD: - PhÐp lai thuËn: Khi lai ruåi c¸i m¾t ®á víi ruåi ®ùc m¾t tr¾ng, kÕt qu¶ thu ®îc toµn ruåi m¾t ®á - PhÐp lai nghÞch: Khi lai ruåi c¸i m¾t tr¾ng víi ruåi ®ùc m¾t ®á, kÕt qu¶ thu ®îc 1 ruåi c¸i m¾t ®á : 1 ruåi ®ùc m¾t tr¾ng 2. Lai ph©n tÝch: - Kh¸i niÖm: Lµ phÐp lai gi÷a c¬ thÓ mang kiÓu h×nh tréi cha biÕt kiÓu gen víi c¬ thÓ mang kiÓu h×nh lÆn. NÕu ®êi con lai kh«ng ph©n tÝnh th× c¬ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi cã kiÓu gen ®ång hîp tö tréi, nÕu ®êi con lai ph©n tÝnh th× c¬ thÓ mang kiÓu h×nh tréi cã kiÓu gen dÞ hîp. - Lai ph©n tÝch ®îc sö dông ®Ó ph¸t hiÖn c¸c quy luËt di truyÒn sau: + Di truyÒn tréi lÆn cña ®Þnh luËt Men §en: lai ph©n tÝch vÒ mét gen x¸c ®Þnh mét tÝnh tr¹ng, kÕt qu¶ cã tØ lÖ kiÓu h×nh lµ 1 : 1 P §Ëu h¹t vµng x §Ëu h¹t xanh AA aa F1 §Ëu h¹t vµng Aa P §Ëu h¹t vµng x §Ëu h¹t xanh Aa aa Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 F1 §Ëu h¹t vµng : §Ëu h¹t xanh Aa aa + Di truyÒn t¬ng t¸c nhiÒu gen x¸c ®Þnh mét tÝnh tr¹ng trong trêng hîp t¬ng t¸c bæ trî, ¸t chÕ, céng gép víi tØ lÖ kiÎu h×nh cña phÐp lai ph©n tÝch vÒ mét tÝnh tr¹ng lµ 1 : 1 : 1 : 1 hoÆc 1 : 2 :1 hoÆc 3 : 1 * P gµ mµo hå ®µo x gµ mµo h×nh l¸ AaBb aabb F1 1AaBb : 1 Aabb : 1 aaBb : 1aabb 1 hå ®µo : 1 hoa hång : 1 h¹t ®Ëu : 1 h×nh l¸ * P C©y cao x C©y thÊp AaBb aabb F1 1AaBb : 1 Aabb : 1 aaBb : 1aabb 1 cao: 3 thÊp * P BÝ dÑt x BÝ dµi AaBb aabb F1 1AaBb : 1 Aabb : 1 aaBb : 1aabb 1 bÝ dÑt : 2 bÝ trßn: 1 bÝ dµi + §Þnh luËt di truyÒn liªn kÕt (hoÆc ®a hiÖu gen): NÕu lai ph©n tÝch vÒ hai cÆp tÝnh tr¹ng trë lªn mµ cã tØ lÖ kiÓu h×nh 1 : 1 th× ®ã lµ di truyÒn liªn kÕt hoÆc ®a hiÖu gen + §Þnh luËt di truyÒn ho¸n vÞ gen: NÕu lai ph©n tÝch vÒ hai cÆp tÝnh tr¹ng trë lªn mµ cã tØ lÖ kiÓu h×nh kh¸c 1 : 1 : 1 : 1 th× ®ã lµ di truyÒn ho¸n vÞ gen 3. Ph©n tÝch kÕt qu¶ ph©n li kiÓu h×nh ë F2 Khi cho lai F1 víi nhau, cã thÓ ph¸t hiÖn ra c¸c ®Þnh luËt di truyÒn sau: + §Þnh luËt ph©n tÝnh trong lai mét cÆp tÝnh tr¹ng do mét cÆp gen chi phèi cã hiÖn tîng tréi hoµn toµn hoÆc kh«ng hoµn toµn F1 §Ëu h¹t vµng x §Ëu h¹t vµng Aa Aa F2 KG 1AA : 2Aa : 1aa KH 3 vµng 1 xanh F1 Hoa hång x Hoa hång Aa Aa F2 KG 1AA : 2Aa : 1aa KH 1 ®á : 2 hång : 1 tr¾ng + §Þnh luËt di truyÒn t¬ng t¸c nhiÒu gen quy ®Þnh mét tÝnh tr¹ng: NÕu khi lai mét tÝnh tr¹ng mµ cã tØ lÖ kiÓu h×nh 9 : 3 : 3 : 1 hoÆc 9 : 7 hoÆc 9 : 6 : 1 hoÆc 9: 3 : 4 hoÆc 12 : 3 : 1 hoÆc 13 : 3 hoÆc 15 : 1 th× c¸c trêng hîp trªn lµ t¬ng t¸c gen kiÓu bæ trî, ¸t chÕ, céng gép + §Þnh luËt di truyÒn ®éc lËp: NÕu lai hai hay nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng mµ tØ lÖ c¸c tÝnh tr¹ng ®ã nghiÖm ®óng c«ng thøc kiÓu h×nh (3 : 1) n th× c¸c tÝnh tr¹ng ®ã di truyÒn ®éc lËp + §Þnh luËt di truyÒn liªn kÕt: NÕu lai hai cÆp tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen chi phèi mµ tØ lÖ kiÓu h×nh ë F 2 lµ 3 : 1 hoÆc 1 : 2: 1 th× c¸c tÝnh tr¹ng di truyÒn liªn kÕt hoµn toµn + §Þnh luËt ho¸n vÞ gen: NÕu lai hai cÆp tÝnh tr¹ng do hai cÆp gen chi phèi mµ tØ lÖ kiÓu h×nh ë F2 kh¸c 9 : 3 : 3 : 1 th× c¸c tÝnh tr¹ng di truyÒn liªn kÕt kh«ng hoµn toµn. III. C©u hái lý thuyÕt 1. Di truyÒn lµ g×? BiÕn dÞ lµ g×? 2. ThÕ nµo lµ tÝnh tr¹ng? cã mÊy lo¹i tÝnh tr¹ng? Tr×nh bµy c¸c d¹ng tÝnh tr¹ng? 3. ThÕ nµo lµ kiÓu gen? KiÓu h×nh? Ph©n biÖt ®ång hîp tö vµ dÞ hîp tö? 4. Tr×nh bµy c¸c phÐp lai ®îc sö dông ®Ó t×m ra c¸c qui luËt di truyÒn? Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 5. ThÕ nµo lµ lai thuËn nghÞch? PhÐp lai thuËn nghÞch ®îc sö dông ®Ó t×m ra c¸c qui luËt di truyÒn nµo? 6. ThÕ nµo lµ lai ph©n tÝch? PhÐp lai ph©n tÝch ®îc dïng ®Ó t×m ra c¸c qui luËt di truyÒn nµo? 7. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kÕt qu¶ ph©n li kiÓu h×nh ë F 2 ®îc dïng ®Ó t×m ra c¸c qui luËt di truyÒn nµo? Ngµy 25 th¸ng 9 n¨m 2008 Buæi 2 + 3 Quy luËt tréi lÆn hoµn toµn vµ quy luËt tréi lÆn kh«ng hoµn toµn I. Qui luËt tréi lÆn hoµn toµn Quy luËt nµy ®îc ph¶n ¸nh qua ®Þnh luËt 1 vµ 2 cña Men §en - Néi dung: Khi lai hai c¬ thÓ bè mÑ thuÇn chñng kh¸c nhau bëi mét cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n th× F1 ®ång tÝnh vÒ tÝnh tr¹ng tréi vµ F2 ph©n tÝnh 3 tréi : 1 lÆn HoÆc: Trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö , mçi nh©n tè di truyÒn trong cÆp nh©n tè di truyÒn sÏ ph©n li vÒ mçi giao tö vµ gi÷ nguyªn b¶n chÊt nh thÕ hÖ P. - ThÝ nghiÖm: Khi lai ®Ëu Hµ Lan thuÇn chñng h¹t víi h¹t xanh ®îc F1 toµn h¹t vµng, F2 thu ®îc tØ lÖ 3 vµng : 1 xanh P §Ëu h¹t vµng x §Ëu h¹t xanh AA aa F1 §Ëu h¹t vµng Aa F1 x F1 §Ëu h¹t vµng x §Ëu h¹t vµng Aa Aa F2 KG 1AA : 2Aa : 1aa KH 3 vµng 1 xanh - C¬ chÕ: + Gen A ®øng c¹nh gen a trong thÓ dÞ hîp kh«ng bÞ hoµ lÉn mµ vÉn gi÷ nguyªn b¶n chÊt, khi gi¶m ph©n sÏ cho hai giao tö A vµ a + Sù tæ hîp ngÉu nhiªn cña c¸c lo¹i giao tö F 1 sÏ cho F2 víi tØ lÖ kiÓu gen lµ 1AA : 2Aa : 1aa + Do A ¸t hoµn toµn a nªn KG AA vµ Aa ®Òu cã KH tréi - §iÒu kiÖn nghiÖm ®óng: + P thuÇn chñng + 1 gen qui ®Þnh 1 tÝnh tr¹ng + Tréi hoµn toµn + Sè c¸ thÓ lai ®ñ lín II. Quy luËt tréi lÆn kh«ng hoµn toµn - Néi dung: Khi lai hai c¬ thÓ bè mÑ thuÇn chñng kh¸c nhau vÒ mét cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n th× F1 biÓu hiÖn tÝnh tr¹ng trung gian gi÷a bè vµ mÑ cßn F 2 ph©n tÝnh víi tØ lÖ 1 tréi : 2 trung gian : 1 lÆn P Hoa ®á x Hoa tr¾ng AA aa F1 Hoa hång Aa F1 x F1 Hoa hång x Hoa hång Aa Aa Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 F2 KG 1AA : 2Aa : 1aa KH 1 ®á : 2 hång : 1 tr¾ng III. C©u hái lý thuyÕt 1. Tr×nh bµy thÝ nghiÖm cña Men§en vÒ lai mét cÆp tÝnh tr¹ng? ViÕt s¬ ®å lai vµ gi¶i thÝch theo quan ®iÓm cña Men§en vµ theo quan ®iÓm cña di truyÒn häc hiÖn ®¹i? Nªu néi dung vµ ®iÒu kiÖn nghiÖm ®óng cña qui luËt ph©n li? 2. Nªu vÝ dô vÒ hiÖn tîng tréi kh«ng hoµn toµn? ViÕt s¬ ®å lai vµ nªu néi dung cña qui luËt tréi kh«ng hoµn toµn? 3. So s¸nh quy luËt tréi lÆn hoµn toµn vµ quy luËt tréi kh«ng hoµn toµn? IV. Ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp 1. NhËn d¹ng c¸c bµi to¸n thuéc c¸c qui lô©t Men §en a. Trêng hîp 1: - NÕu ®Ò bµi ®· nªu ®iÒu kiÖn nghiÖm ®óng cña ®Þnh luËt Men®en: + 1 gen qui ®Þnh 1 tÝnh tr¹ng + Tréi hoµn toµn + C¸c cÆp gen n»m trªn c¸c cÆp NST t¬ng ®ång kh¸c nhau b. Trêng hîp 2: - NÕu ®Ò bµi ®· x¸c ®Þnh tØ lÖ ph©n li kiÓu h×nh ë ®êi con + NÕu lai mét cÆp tÝnh tr¹ng cho kiÓu h×nh cã c¸c tØ lÖ sau ®©y: 100%; 1 : 1; 3 :1; 2 : 1 (tØ lÖ gen g©y chÕt); 1 : 2 :1 (di truyÒn trung gian) + Khi lai hai hay nhiÒu tÝnh tr¹ng cho kiÓu h×nh cã c¸c tØ lÖ sau (1 : 1) n , (3 : 1)n, (1 : 2 : 1)n … c. Trêng hîp 3: - NÕu ®Ò bµi kh«ng cho x¸c ®inh tØ lÖ ph©n li kiÓu h×nh mµ chØ cho mét kiÓu h×nh nµo ®ã ë con lai + Khi lai mét cÆp tÝnh tr¹ng, tØ lÖ kiÓu h×nh ®îc biÕt b»ng hoÆc lµ béi sè cña 25% (hoÆc 1/4) + Khi lai hai hay nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng, tØ lÖ kiÓu h×nh ®îc biÕt b»ng hoÆc lµ béi sè cña 6,25% (hoÆc 1/16) 2. C¸ch gi¶i bµi tËp thuéc ®Þnh luËt Men§en Thêng qua 3 bíc: - Bíc 1: Qui íc gen + NÕu ®Ò bµi cha qui íc gen th× cÇn x¸c ®Þnh tÝnh tréi lÆn dùa vµo c¸c tØ lÖ quen thuéc råi qui íc - Bíc 2: BiÖn luËn ®Ó x¸c ®Þnh KG, KH cña cÆp bè mÑ - Bíc 3: LËp s¬ ®å lai, nhËn xÐt tØ lÖ KG, KH vµ gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu kh¸c cña bµi 3. Bµi tËp vËn dông Bµi 1: ë lóa, h¹t ®ôc tréi hoµn toµn so víi h¹t trong. Cho lóa h¹t ®ôc thuÇn chñng thô phÊn víi lóa h¹t trong a. X¸c ®Þnh kÕt qu¶ thu ®îc ë F1 vµ F2 b. NÕu cho c©y F1 vµ F2 cã h¹t g¹o ®ùc nãi trªn lai víi nahu th× kÕt qu¶ nh thÕ nµo? Gi¶i: Qui íc A : ®ôc a : trong a. C©y P cã g¹o h¹t trong cã kiÓu gen: aa C©y P cã g¹o h¹t trong cã kiÓu gen: AA S¬ ®å lai: P G¹o h¹t ®ôc x G¹o h¹t trong AA aa G A a F1 G¹o h¹t ®ôc Aa F1 x F1 G¹o h¹t ®ôc x G¹o h¹t ®ôc Aa Aa Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 G F1 A, a A, a F2 KG 1AA : 2Aa : 1aa KH 3 ®ôc : 1 trong b. C©y F1 cã kiÓu gen: Aa, F2 cã kiÓu gen: AA, Aa S¬ ®å lai: P G¹o h¹t ®ôc x G¹o h¹t ®ôc AA Aa G A A, a F1 G¹o h¹t ®ôc AA : Aa P G¹o h¹t ®ôc x G¹o h¹t ®ôc Aa Aa G A, a A, a F1 KG 1AA : 2Aa : 1aa KH 3 ®ôc : 1 trong Bµi 2: ë cµ chua, tÝnh tr¹ng th©n cao lµ tréi hoµn toµn so víi tÝnh tr¹ng th©n thÊp. H·y x¸c ®Þnh: a. KiÓu gen vµ kiÓu h×nh cña c©y bè mÑ ph¶i nh thÕ nµo ®Ó cã F1 ph©n li theo tØ lÖ 1 cao : 1 thÊp? b. KiÓu gen vµ kiÓu h×nh cña c©y bè mÑ ph¶i nh thÕ nµo ®Ó cã F1 ph©n li theo tØ lÖ 3 cao : 1 thÊp? c. KiÓu gen vµ kiÓu h×nh cña c©y bè mÑ ph¶i nh thÕ nµo ®Ó cã F1 ®ång tÝnh c©y cao? Gi¶i: Qui íc A: cao a : thÊp a. F1 ph©n tÝnh theo tØ lÖ 1 cao : 1 thÊp suy ra F 1 cã 2 kiÓu tæ hîp gen do ®ã 1 c¬ thÓ P cho ra hai giao tö A vµ a , 1 c¬ thÓ cho ra 1 giao tö lÆn a KiÓu gen t¬ng øng cña P lµ Aa vµ aa S¬ ®å lai: P C©y cao x C©y thÊp Aa aa G A, a a F1 KG Aa : aa KH 1 cao : 1 thÊp b. F1 ph©n tÝnh theo tØ lÖ 3 cao : 1 thÊp suy ra F 1 cã 4 kiÓu tæ hîp gen do ®ã P cho ra hai giao tö A vµ a t¬ng ®¬ng ¬ r c¶ hai c¬ thÓ KiÓu gen t¬ng øng cña P lµ Aa S¬ ®å lai: P C©y cao x C©y thÊp Aa Aa G A, a A, a F1 KG 1AA : 2Aa : aa KH 3 cao : 1 thÊp c. F1 ®ång tÝnh c©y cao KH c©y cao cã kiÓu gen t¬ng øng lµ AA, Aa, cã 3 kh¶ n¨ng: Kh¶ n¨ng 1: KiÓu gen cña F1 lµ AA , kiÓu gen t¬ng øng cña P lµ AA S¬ ®å lai: P C©y cao x C©y cao AA AA G A A F1 KG AA KH 100% cao Kh¶ n¨ng 2: KiÓu gen cña F1 lµ Aa , kiÓu gen t¬ng øng cña P lµ AA vµ aa S¬ ®å lai: P C©y cao x C©y thÊp Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 G F1 AA A a aa KG Aa KH 100% cao Kh¶ n¨ng 3: KiÓu gen cña F1 lµ AA : Aa , kiÓu gen t¬ng øng cña P lµ AA vµ Aa S¬ ®å lai: P C©y cao x C©y cao AA Aa G A A, a F1 KG 1AA : 1Aa KH 100% cao Bµi 3: ë mét loµi ®Ëu cã hai kiÓu h×nh hoa ®á vµ hoa tr¾ng. TÝnh tr¹ng nµy ®îc qui ®Þnh bëi 1 cÆp gen alen trªn NST thêng. Khi lai hai c©y ®Ëu hoa ®á víi nhau, F 1 toµn hoa ®á. Cho F1 t¹p giao th× F2 nh thÕ nµo? Gi¶i: - TÝnh tr¹ng mµu s¾c ®îc qui ®Þnh bëi 1 cÆp gen alen n»m trªn NST thêng mµ chØ cã hai kiÓu h×nh nªn tÝnh tr¹ng nµy tu©n thep qui luËt tréi lÆn hoµn toµn - Qui íc: A : hoa ®á a : hoa tr¾ng Cã hai trêng hîp - TH 1: NÕu kiÓu h×nh hoa ®á lµ tréi + KiÓu gen t¬ng øng cña KH hoa ®á lµ AA hoÆc Aa + KG t¬ng øng cña P, F1 , F 2 cã thÓ cã hai kh¶ n¨ng  Kh¶ n¨ng 1: S¬ ®å lai: P Hoa ®á x Hoa ®á AA AA G A A F1 KG AA KH 100% Hoa ®á S¬ ®å lai: F1 xF1 Hoa ®á x Hoa ®á AA AA G A A F2 KG AA KH 100% Hoa ®á  Kh¶ n¨ng 2 S¬ ®å lai: P Hoa ®á x Hoa ®á AA Aa G A A, a F1 KG 1AA : 1Aa KH 100% Hoa ®á F1 x F 1 C¸c phÐp lai TØ lÖ phÐp lai §ùc C¸i 1 1 1 AA x AA x  AA x Aa Aa x AA 2 2 4 1 1 1 x  2 2 4 1 1 1 x  2 2 4 Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh TØ lÖ kiÓu gen F2 1 4 1 8 1 8 AA AA : AA : 1 8 1 8 Aa Aa Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 Aa x Aa 1 1 1 x  2 2 4 1 AA : 2 16 16 Aa : 1 16 aa Tæng céng : - TØ lÖ KG: 9 AA : 6 Aa : 1 aa - TØ lÖ KH: 15 ®á : 1 tr¾ng 16 16 16 Bµi 4: ë ®Ëu hµ lan, ®Æc ®iÓm tÝnh tr¹ng h×nh d¹ng cña h¹t do mét gen qui ®Þnh. Cho giao phÊn hai c©y ®Ëu thu ®îc F1, cho F1 tiÕp tôc gia phÊn víi nhau thu ®îc 3 kÕt qu¶: - PL 1: F1 h¹t tr¬n x h¹t tr¬n thu ®îc F2: 735 h¹t tr¬n : 247 h¹t nh¨n - PL 2: F1 h¹t tr¬n x h¹t tr¬n thu ®îc F2: 100% h¹t tr¬n - PL 1: F1 h¹t tr¬n x h¹t nh¨n thu ®îc F2: 100% h¹t tr¬n a. BiÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai cho mçi trêng hîp trªn b. Rót ra nhËn xÐt vÒ kiÓu h×nh vµ kiÓu gen cña P? ViÕt s¬ ®å lai vµ gi¶i thÝch? Gi¶i: 1. S¬ ®å lai tõ F1 ®Õn F2: a. Trêng hîp 1: F2 cho tØ lÖ 735 h¹t tr¬n : 247 h¹t nh¨n = 3 : 1 suy ra h¹t tr on lµ tréi so víi h¹t nh¨n. Qui íc: A: h¹t tr¬n a: h¹t nh¨n F2 cho tØ lÖ 3 : 1 suy ra F1 cã kiÓu gen dÞ hîp Aa S¬ ®å lai: F1 xF1 H¹t tr¬n x H¹t tr¬n Aa Aa G A, a A, a F2 KG 1AA : 2Aa : 1aa KH 3 tr¬n : 1 nh¨n b. Trêng hîp 2: F2 ®Òu cã h¹t tr¬n, F2 ®ång tÝnh tréi suy ra hai c©y F 1 mang kiÓu gen AA hoÆc Aa S¬ ®å lai 1: F1 xF1 H¹t tr¬n x H¹t tr¬n AA AA G A A F2 KG AA KH 100% H¹t tr¬n S¬ ®å lai 2: F1 xF1 H¹t tr¬n x H¹t tr¬n AA Aa G A A, a F2 KG 1AA : 1Aa KH 100% H¹t tr¬n c. Trêng hîp 3: F2 ®Òu cã h¹t tr¬n, F2 ®ång tÝnh tréi suy ra hai c©y F1 mang kiÓu gen AA vµ aa S¬ ®å lai: F1 xF1 H¹t tr¬n x H¹t nh¨n AA aa G A a F2 KG Aa KH 100% h¹t tr¬n 2. NhËn xÐt vÒ P: F1 xuÊt hiÖn c¸c kiÓu gen AA, Aa, aa. Suy ra hai c¬ thÓ P t¹o ®îc 3 kiÓu gen nªn P cã kiÓu gen Aa. S¬ ®å lai: P H¹t tr¬n x H¹t tr¬n Aa Aa G A, a A, a Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 F1 KG 1AA : 2Aa : 1aa KH 3 tr¬n : 1 nh¨n Bµi tËp vÒ nhµ: Bµi 1: ë bß, tÝnh tr¹ng kh«ng sõng lµ tréi so víi tÝnh tr¹ng cã sõng. Cho bß ®ùc kh«ng sõng giao phèi víi 3 bß c¸i A, B, C ®îc kÕt qu¶ sau: - Víi bß c¸i A cã sõng sinh ra bª A cã sõng - Víi bß c¸i B kh«ng sõng sinh ra bª B cã sõng - Víi bß c¸i C cã sõng sinh ra bª C kh«ng sõng H·y x¸c ®Þnh kiÓu di truyÒn cña bß ®ùc, 3 bß c¸I, 3 bª con Bµi 2: ë d©u t©y, tÝnh tr¹ng mµu qu¶ cã 3 KH lµ §á, hång, tr¾ng. Khi lai c©y qu¶ ®á víi nhau thu ®îc thÕ hÖ sau toµn qu¶ ®á. Khi lai qu¶ hång víi nhau thu ®îc 1 ®á : 2 hång : 1 tr¾ng a. Cã thÓ gi¶i thÝch phÐp lai trªn nh thÕ nµo? b. KG vµ KH ë F1 nh thÕ nµo khi cho: - Qu¶ hång x qu¶ ®á - Qu¶ hång x qu¶ tr¾ng - Qu¶ ®á x qu¶ tr¾ng c. KiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë F2 nh thÕ nµo khi cho F1 cña phÐp lai (Hång x ®á) t¹p giao víi nhau? d. KiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë F2 nh thÕ nµo khi cho F1 cña phÐp lai (Hång x ®á) tù thô phÊn víi nhau? Bµi 3: ë c¸ chÐp cã hai KH lµ c¸ chÐp trÇn vµ c¸ chÐp v¶y. Khi lai c¸ chÐp v¶y víi c¸ chÐp v¶y thu ®îc toµn c¸ chÐp v¶y. Khi lai c¸ chÐp trÇn víi c¸ chÐp v¶y thu ®îc 1 trÇn : 1 v¶y. Khi lai c¸c chÐp trÇn víi nhau lu«n thu ®îc tØ lÖ ph©n tÝnh(2trÇn : 1 v¶y). Cã thÓ gi¶i thÝch c¸c phÐp lai trªn nh thÕ nµo? Bµi 4: ë hoa mâm chã, tÝnh tr¹ng mµu s¾c hoa cã 3 KH lµ §á, hång, tr¾ng. Khi lai hoa ®á víi nhau thu ®îc thÕ hÖ sau toµn hoa ®á. Khi lai hoa tr¾ng víi nhau thu ®îc thÕ hÖ sau toµn hoa tr¾ng. Khi lai hoa hång víi nhau thu ®îc 1 ®á : 2 hång : 1 tr¾ng a. Cã thÓ gi¶i thÝch phÐp lai trªn nh thÕ nµo? b. KiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë F2 nh thÕ nµo khi cho F1 cña phÐp lai (Hång x ®á) t¹p giao víi nhau? c. KiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë F 2 nh thÕ nµo khi cho F1 cña phÐp lai (Hång x ®á) tù thô phÊn víi nhau? Bµi 5: ë cµ chua, qu¶ ®á lµ tréi so víi qu¶ vµng. §em lai 2 thø cµ chua víi nhau ®îc F1 ®ång nhÊt vÒ mµu qu¶. LÊy F1 giao phÊn víi c©y cµ chua cha biÕt kiÓu gen ®îc F2 cho tØ lÖ 63 ®á : 60 vµng a. X¸c ®Þnh KG cña c©y cµ chua ®em lai víi c©y F1 b. ViÕt s¬ ®å lai tõ P ®Õn F2 Bµi 6: ë mét loµi thùc vËt gen A qui ®Þnh tÝnh tr¹ng h¹t vµng lµ tréi so víi gen a qui ®Þnh tÝnh tr¹ng h¹t xanh lµ lÆn. Cho c©y h¹t vµng dÞ hîp tö tù thô phÊn ®îc 241 c©y lai F1 a. X¸c ®Þnh tØ lÖ vµ sè lîng c¸c lo¹i kiÓu h×nh ë F1 . TÝnh tr¹ng mµu s¾c cña h¹t lai F1 ®îc thÓ hiÖn trªn c©y thuéc thÕ hÖ nµo? b. Trung b×nh mçi qu¶ cã 5 h¹t, tØ lÖ c¸c qu¶ ®Ëu cã tÊt c¶ h¹t vµng hoÆc ®Òu xanh lµ bao nhiªu? TØ lÖ c¸c qu¶ cã c¶ h¹t xanh , h¹t vµng lµ bao nhiªu? Bµi 7: ë cµ chua, mµu qu¶ ®îc qui ®Þnh bëi mét cÆp gen vµ tÝnh tr¹ng qu¶ ®á lµ tréi so víi qu¶ vµng. Cho giao phÊn hai c©y P thu ®îc F1, cho F1 tiÕp tôc gia phÊn víi nhau thu ®îc 3 kÕt qu¶: - PL 1: F1 qu¶ ®á x qu¶ ®á thu ®îc F2: 289 qu¶ ®á : 96 qu¶ vµng - PL 2: F1 qu¶ ®á x qu¶ ®á thu ®îc F2: 320 qu¶ ®á - PL 3: F1 qu¶ ®á x qu¶ vµng thu ®îc F2: 315 qu¶ ®á a. BiÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai cho mçi trêng hîp trªn b. Rót ra nhËn xÐt vÒ kiÓu h×nh vµ kiÓu gen cña P? ViÕt s¬ ®å lai vµ gi¶i thÝch? Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 Bµi 8: Cho chuét ®u«I th¼ng giao phèi víi chuét du«I cong. F 1 thu ®îc tØ lÖ chuét ®u«I th¼ng vµ chuét ®u«I cong ngang nhau. TiÕp tôc cho F1 t¹p giao víi nhau. a. LËp s¬ ®å lai tõ P ®Õn F1 b. Cã bao nhiªu kiÓu giao phèi cã thÓ cã vµ tØ lÖ % cña tõng kiÓu giao phèi trren tæng sè c¸c phÐp lai F1 lµ bao nhiªu? c. TØ lÖ % tõng kiÓu gen xuÊt hiÖn ë F2 lµ bao nhiªu? Ngµy 9 th¸ng 10 n¨m 2008 Buæi 4 + 5 Quy luËt ph©n li ®éc lËp I. Quy luËt ph©n li ®éc lËp - ThÝ nghiÖm: Men §en cho lai 2 dßng ®Ëu Hµ Lan thuÇn chñng vÒ 2 cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n h¹t vµng tr¬n víi h¹t xanh nh¨n thu ®îc F1 toµn h¹t vµng tr¬n, cho F1 tù thô phÊn ®îc F2 víi tØ lÖ 9 v¶ng tr¬n : 3 vµng nh¨n : 3 xanh tr¬n : 1 xanh nh¨n - C¬ chÕ: + Cã sù ph©n li ®éc lËp cña c¸c gen trong gi¶m ph©n t¹o giao tö + Cã sù tæ hîp tù do cña c¸c giao tö trong thô tinh - S¬ ®å lai: P Vµng tr¬n x Xanh nh¨n AABB aabb GP AB ab F1 AaBb 100% Vµng tr¬n F1 x F1 Vµng tr¬n x Vµng tr¬n AaBb AaBb G F1 AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F2 KG 9 (A-B-) : 3 (A-bb) : 3 (aaB-) : 1aabb KH 9 vµng tr¬n : 3 vµng nh¨n : 3 xanh tr¬n : 1 xanh nh¨n - Néi dung: Khi lai hai c¬ thÓ bè mÑ thuÇn chñng kh¸c nhau vÒ hai hay nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n th× sù di truyÒn cña cÆp tÝnh tr¹ng nµy kh«ng phô thuéc vµo sù di truyÒn cña cÆp tÝnh tr¹ng kh¸c HoÆc: C¸c nh©n tè di tryÒn ®· ph©n li ®éc lËp trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö - §iÒu kiÖn nghiÖm ®óng: + P thuÇn chñng + Mçi gen qui ®Þnh 1 tÝnh tr¹ng + Tréi hoµn toµn + Sè c¸ thÓ ph¶i lín + C¸c cÆp gen n»m trªn c¸c cÆp NST t¬ng ®ång kh¸c nhau - C«ng thøc c¬ b¶n: + Sè kiÓu giao tö do F1 t¹o ra: 2n + Sè hîp tö ë F2: 4n + Sè lo¹i kiÓu h×nh ë F2: 2n + Sè lo¹i kiÓu gen ë F2: 3n + TØ lÖ ph©n li kiÓu h×nh ë F2: (3 : 1)n + TØ lÖ ph©n li kiÓu gen ë F2: (1 : 2 : 1)n II. C©u hái lý thuyÕt 1. Tr×nh bµy thÝ nghiÖm cña Men§en vÒ lai hai cÆp tÝnh tr¹ng? Gi¶I thÝch theo quan ®iÓm cña Men §en vµ di truyÒn häc hiÖn ®¹i? ViÕt s¬ ®å lai vµ nªu néi dung qui luËt? Qui luËt ®óng trong trêng hîp nµo? 2. So s¸nh ®Þnh luËt ph©n li vµ ®Þnh luËt ph©n li ®éc lËp? IIi. Bµi tËp Bµi 1: Cho c¸c thá cã cïng KG giao phèi víi nhau, thu ®îc F1 nh sau: 57 thá ®en, l«ng th¼ng : 20 thá ®en, l«ng xï : 18 thá tr¾ng l«ng th¼ng: 6 thá tr¾ng l«ng xï . BiÕt mçi gen qui ®Þnh mét tÝnh tr¹ng vµ ph©n li ®éc lËp Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 a. X¸c ®Þnh tÝnh tréi lÆn vµ lËp s¬ ®å lai b. Cho thá tr¾ng, l«ng th¼ng giao phèi víi thá tr¾ng l«ng xï th× kÕt qu¶ nh thÕ nµo? Gi¶i: a. X¸c ®Þnh tÝnh tréi lÆn: - XÐt tÝnh tr¹ng vÒ mµu s¾c cña l«ng: §en : tr¾ng = 3 : 1 . §©y lµ tØ lÖ cña quy luËt ph©n li suy ra l«ng ®en lµ tréi so víi l«ng tr¾ng. Qui íc : A l«ng ®en a l«ng tr¾ng - XÐt tÝnh tr¹ng vÒ ®é th¼ng cña l«ng: Th¼ng : xï = 3 : 1 . §©y lµ tØ lÖ cña quy luËt ph©n li suy ra l«ng th¼ng lµ tréi so víi l«ng xï. Qui íc : B l«ng th¼ng b l«ng xï F1 thu ®îc tØ lÖ xÊp xØ 9:3:3:1 lµ tØ lÖ cña ph©n li ®éc lËp vÒ hai cÆp tÝnh tr¹ng do ®ã P dÞ hîp vÒ hai cÆp gen AaBb vµ KH lµ l«ng ®en th¼ng S¬ ®å lai: P AaBb x AaBb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F1 9(A-B-) : 3(A-bb) : 3(aaB-) : 1aabb 9 ®en th¼ng : 3 ®en xï : 3 tr¾ng th¼ng : 1 tr¾ng xï b. Thá l«ng tr¾ng th¼ng P cã KG: aaBB hay aaBb Thá l«ng tr¾ng xï cã KG : aabb - TH 1: P aaBB x aabb - TH 2: P aaBb x aabb Bµi 2: Cho F1 giao phÊn víi 3 c©y kh¸c, thu ®îc kÕt qu¶ nh sau - Víi c©y 1 thu ®îc 6,25% c©y thÊp , qu¶ vµng - Víi c©y 2 thu ®îc 75% c©y cao qu¶ ®á vµ 25% c©y cao qu¶ vµng - Víi c©y 3 thu ®îc 75% c©y cao qu¶ ®á vµ 25% c©y thÊp qu¶ ®á Cho biÕt mçi gen qui ®Þnh mét tÝnh tr¹ng vµ c¸c gen n»m trªn c¸c NST thêng kh¸c nhau. H·y biÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai cho mçi trêng hîp Gi¶i: XÐt tÝnh tr¹ng tréi lÆn - XÐt PL 2: ®á : vµng = 3 : 1 . §©y lµ tØ lÖ cña quy luËt ph©n li do ®ã ®á lµ tréi so víi vµng. Qui íc: A ®á a vµng - XÐt PL 3: Cao : thÊp = 3 : 1 . §©y lµ tØ lÖ cña quy luËt ph©n li do ®ã cao lµ tréi so víi thÊp. Qui íc: B cao b thÊp 1. XÐt phÐp lai F1 víi c©y thø nhÊt: F2 cã tØ lÖ 6,25% = 1/16 c©y thÊp, qu¶ vµng do ®ã F 2 cã 16 tæ hîp = 4 x 4 suy ra F1 vµ c©y 1 dÞ hîp vÒ hai cÆp gen AaBb vµ cã KH c©y cao, qu¶ ®á S¬ ®å lai: F1 AaBb x AaBb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F2 9(A-B-) : 3(A-bb) : 3(aaB-) : 1aabb 9 cao ®á : 3 cao vµng : 3 thÊp ®á : 1 thÊp vµng 2. XÐt phÐp lai víi c©y 2 F2 cho tØ lÖ 100% c©y cao. Do F 1 dÞ hîp vÒ cÆp gen Aa nªn phÐp lai nµy chØ cã thÓ lµ AA x Aa F2 cho tØ lÖ 3 ®á : 1 vµng nªn phÐp lai lµ Bb x Bb VËy c©y thø 2 cã KG lµ AABb . S¬ ®å lai: F1 AaBb x AABb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab F2 KG AABB : AABb : AaBB : AaBb : AABb : AAbb : AaBb : Aabb KH 3 cao ®á : 1 cao vµng 3. XÐt phÐp lai víi c©y 3 Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 F2 cho tØ lÖ 100% qu¶ ®á. Do F 1 dÞ hîp vÒ cÆp gen Bb nªn phÐp lai nµy chØ cã thÓ lµ BB x Bb F2 cho tØ lÖ 3 cao : 1 thÊp nªn phÐp lai lµ Aa x Aa VËy c©y thø 2 cã KG lµ AaBB . S¬ ®å lai: F1 AaBb x AaBB G AB, Ab, aB, ab AB, aB F2 KG AABB : AaBB : AABb : AaBb : AaBB : aaBB : AaBb : aaBb KH 3 cao ®á : 1 thÊp ®á Bµi 3: ë ®Ëu Hµ Lan, cho 10 c©y ®Ëu cã kiÓu h×nh hoa ®á, mäc ë th©n, kiÓu gen gièng nhau tù thô phÊn. §êi F1 thu ®îc 210 c©y hoa ®á, mäc ë th©n : 72 c©y hoa tr¾ng, mäc ë th©n : 69 c©y hoa ®á , mäc ë ngän : 24 c©y hoa tr¾ng, mäc ë ngän a. Gi¶I thÝch kÕt qu¶ vµ lËp s¬ ®å lai b. NÕu c©y hoa ®á, mäc ë th©n cña F1 sinh ra tõ phÐp lai trªn lai ph©n tÝch th× ®êi con lai sÏ nh thÕ nµo vÒ KG vµ KH? Gi¶i: a. Gi¶I thÝch vµ lËp s¬ ®å lai: - XÐt tÝnh tr¹ng vÒ mµu s¾c cña hoa: §á : tr¾ng = 3 : 1 . §©y lµ tØ lÖ cña quy luËt ph©n li suy ra hoa ®á lµ tréi so víi hoa tr¾ng. Qui íc : A hoa ®á a hoa tr¾ng - XÐt tÝnh tr¹ng vÒ c¸ch mäc cña hoa: Mäc ë th©n : mäc ë ngän = 3 : 1 . §©y lµ tØ lÖ cña quy luËt ph©n li suy ra tÝnh tr¹ng mäc ë th©n lµ tréi so víi mäc ë ngän. Qui íc : B mäc ë th©n b mäc ë ngän F1 thu ®îc tØ lÖ xÊp xØ 9:3:3:1 lµ tØ lÖ cña ph©n li ®éc lËp vÒ hai cÆp tÝnh tr¹ng do ®ã P dÞ hîp vÒ hai cÆp gen AaBb S¬ ®å lai: P AaBb x AaBb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F1 9(A-B-) : 3(A-bb) : 3(aaB-) : 1aabb 9 hoa ®á, mäc ë th©n 3 hoa tr¾ng, mäc ë th©n 3 hoa ®á, mäc ë ngän 1 hoa tr¾ng, mäc ë ngän Bµi 4: ë mét loµi c«n trïng, cho F1 giao phèi víi 3 c¬ thÓ kh¸c, thu ®îc kÕt qu¶ nh sau: - Víi c¸ thÓ 1 thu ®îc 6,25% th©n ®en, l«ng ng¾n - Víi c¸c thÓ 2 thu ®îc 75% th©n x¸m l«ng dµi vµ 25% th©n x¸m l«ng ng¾n - Víi c¸c thÓ 3 thu ®îc 75% th©n x¸m l«ng dµi vµ 25% th©n ®en l«ng dµi Cho biÕt mçi gen qui ®Þnh mét tÝnh tr¹ng vµ c¸c gen n»m trªn c¸c NST thêng kh¸c nhau. H·y biÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai cho mçi trêng hîp Gi¶i: XÐt tÝnh tr¹ng tréi lÆn - XÐt PL 2: L«ng dµi : l«ng ng¾n = 3 : 1 . §©y lµ tØ lÖ cña quy luËt ph©n li do ®ã dµi lµ tréi so víi ng¾n. Qui íc: A l«ng dµi a l«ng ng¾n - XÐt PL 3: X¸m : ®en = 3 : 1 . §©y lµ tØ lÖ cña quy luËt ph©n li do ®ã x¸m lµ tréi so víi ®en. Qui íc: B x¸m b ®en 1. XÐt phÐp lai F1 víi c©y thø nhÊt: F2 cã tØ lÖ 6,25% = 1/16 th©n ®en, l«ng ng¾n do ®ã F 2 cã 16 tæ hîp = 4 x 4 suy ra F1 vµ c©y 1 dÞ hîp vÒ hai cÆp gen AaBb S¬ ®å lai: F1 AaBb x AaBb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F2 9(A-B-) : 3(A-bb) : 3(aaB-) : 1aabb Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 9 X¸m Dµi : 3 X¸m Ng¾n : 3 §en dµi : 1 ®en ng¾n 2. XÐt phÐp lai víi c©y 2 F2 cho tØ lÖ 100% th©n x¸m. Do F1 dÞ hîp vÒ cÆp gen Aa nªn phÐp lai nµy chØ cã thÓ lµ AA x Aa F2 cho tØ lÖ 3 dµi : 1 ng¾n nªn phÐp lai lµ Bb x Bb VËy c¸ thÓ thø 2 cã KG lµ AABb . S¬ ®å lai: F1 AaBb x AABb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab F2 KG AABB : AABb : AaBB : AaBb : AABb : AAbb : AaBb : Aabb KH 3 cao ®á : 1 cao vµng 3. XÐt phÐp lai víi c©y 3 F2 cho tØ lÖ 100% l«ng dµi. Do F1 dÞ hîp vÒ cÆp gen Bb nªn phÐp lai nµy chØ cã thÓ lµ BB x Bb F2 cho tØ lÖ 3 x¸m : 1 ®en nªn phÐp lai lµ Aa x Aa VËy c¸c thÓ thø 3 cã KG lµ AaBB . S¬ ®å lai: F1 AaBb x AaBB G AB, Ab, aB, ab AB, aB F2 KG AABB : AaBB : AABb : AaBb : AaBB : aaBB : AaBb : aaBb KH 3 cao ®á : 1 thÊp ®á Bµi 5: TiÕn hµnh lai hai thø lóa thuÇn chñng: th©n cao, h¹t trßn víi th©n thÊp, h¹t dµi, ngêi ta thu ®îc F1 toµn th©n cao h¹t dµi. Cho F 1 tù thô phÊn®îc F2 cã kiÓu h×nh th©n thÊp h¹t trßn chiÕm tØ lÖ 1/16. BiÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai tõ P ®Õn F 2. Trong c¸c kiÓu h×nëp F2 th× kiÓu h×nh nµo lµ biÕn dÞi tæ hîp? Gi¶i: P thuÇn chñng th©n cao, h¹t trßn lai th©n thÊp h¹t dµi ®îc F1 toµn th©n cao, h¹t dµi suy ra th©n cao h¹t dµi lµ tréi so víi th©n thÊp h¹t trßn. Quy íc: A th©n cao a th©n thÊp B h¹t dµi b h¹t trßn F2 thu ®îc kiÓu h×nh th©n thÊp h¹t trßn chiÕm tØ lÖ 1/16 chøng tá F 2 cã 16 tæ hîp giao tö = 4 x 4 lo¹i giao tö suy ra F1 dÞ hîp vÒ hai cÆp gen vµ cã kiÓu gen AaBb S¬ ®å lai P AAbb x aaBB G Ab aB F1 AaBb F1 AaBb x AaBb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F2 9(A-B-) : 3(A-bb) : 3(aaB-) : 1aabb 9 cao dµi : 3 cao trßn : 3 thÊp dµi : 1 thÊp trßn KiÓu h×nh : cao dµi vµ thÊp trßn lµ biÕn dÞ tæ hîp Bµi tËp vÒ nhµ Bµi 1: Cho hai dßng lóa thuÇn chñng th©n cao h¹t bÇu lai víi th©n thÊp h¹t dµi thu ®îc F1 toµn th©n cao h¹t dµi. Cho F1 lai ph©n tÝch kÕt qu¶ thu ®îc FB cã 10000 c©y trong ®ã cã 2498 c©y th©n thÊp h¹t bÇu. a. BiÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai tõ P ®Õn F2 b. Cho F1 giao phÊn víi nhau th× kÕt qu¶ F2 nh thÕ nµo Bµi 2: ë mét loµi, P thuÇn chñng c©y cao, qu¶ dµi lai víi c©y thÊp qu¶ trßn. F 1 thu ®îc toµn c©y cao qu¶ trßn. Cho F 1 tù thô phÊn ®îc F2 36000 c©y trong ®ã cã kiÓu h×nh th©n cao qu¶ dµi lµ 8640 c©y. BiÕt mçi gen qui ®Þnh mét tÝnh tr¹ng, gen n»m trªn NST thêng,qu¸ tr×nh GP b×nh thêng. BiÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai. Bµi 3: Cho hai c¬ thÓ thùc vËt cïng loµi kh¸c nhau vÒ 3 cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n thuÇn chñng, F1 thu ®îc 100% c©y cao, qu¶ ®á h¹t trßn. Sau ®ã cho c©y F 1 lai víi c©y kh¸c cïng loµi thu ®îc thÕ hÖ lai gåm : 802 cao vµng dµi : 199 cao vµng trßn : 798 thÊp ®á trßn : 201 thÊp ®á dµi, BiÕt mçi gen qui ®Þnh mét tÝnh tr¹ng a. H·y x¸c ®Þnh quy luËt di truyÒn chi phèi ®ång thêi 3 tÝnh tr¹ng trªn b. ViÕt c¸c kiÎu gen cã thÓ cã cña P vµ F1 (kh«ng cÇn viÕt s¬ ®å lai) Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 Bµi 4: Khi lai cµ chua qu¶ ®á trßn víi cµ chua qu¶ vµng bÇu, F 1 thu ®îc 100% ®á trßn. Cho F1 tù thô phÊn thu ®îc 1500 c©y trong ®ã cã 990 cÊy ®á trßn. H·y gi¶I thÝch vµ viÕt s¬ ®å lai tõ P ®Õn F2 biÕt mçi gen qui ®Þnh mét tÝnh tr¹ngvµ c¸c c©y F1 cã qu¸ tr×nh gi¶m ph©n t¹o giao tö gièng nhau Bµi 5: XÐt c¸c gen n»m trªn NSt thêng, mçi gen qui ®Þnh mét tÝnh tr¹ng. Khi tiÕn hµnh lai 2 c¸ thÓ víi nhau thu ®îc kÕt qu¶: 136 l«ng ®en dµi : 45 l«ng ®en ng¾n : 44 l«ng n©u dµi : 15 l«ng n©u ng¾n. BiÕt kh«ng cã hiÖn tîng ho¸n vÞ gen víi tÇn sè 50%. Gi¶I thÝch vµ x¸c ®Þnh kiÓu gen cña 2 c¸ thÓ ®em lai Bµi 6: a. Trong mét phÐp lai gi÷a hai con chuét l«ng dµi , mµu x¸m víi nhau , qua nhiÒu løa ®Î, ngêi ta thu ®îc thÕ hÖ F1 cã tØ lÖ ph©n li KH nh sau: 88 con cã l«ng dµi : 29 con l«ng dµi mÇu tr¾ng : 28 l«ng ng¾n mµu x¸m : 9 con l«ng ng¾n mµu tr¾ng. H·y x¸c®Þnh xem kiÓu h×nh nµo lµ tréi, lÆn. ViÕt s¬ ®å lai vµ gi¶i thÝch b. Trong mét phÐp lai kh¸c gi÷a hai con chuét l«ng dµi mµu x¸m víi nhau ngêi ta thu ®îc thÕ hÖ lai F1 cã tØ lÖ KH : 90 dµi x¸m : 27 dµi tr¾ng. BiÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai Ngµy 18 th¸ng 10 n¨m 2008 Buæi 6 + 7 Quy luËt t¬ng t¸c gen I. Quy luËt di truyÒn t¬ng t¸c nhiÒu gen qui ®Þnh mét tÝnh tr¹ng - Néi dung: Lµ hiÖn tîng c¸c cÆp gen kh«ng alen n»m trªn c¸c cÆp NST t¬ng ®ång kh¸c nhau cïng t¬ng t¸c qui ®Þnh mét cÆp tÝnh tr¹ng. - T¬ng t¸c t¹o nhiÒu biÕn dÞ tæ hîp cã ý nghÜa ®èi víi chän gièng vµ tiÕn ho¸ - S¬ ®å lai chung: F1 AaBb x AaBb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F2 1AABB : 2AABb : 2AaBB : 4AaBb : 1 AAbb : 2Aabb : 1 aaBB : 2aaBb : 1aabb a. KiÓu t¬ng t¸c bæ trî: T¬ng t¸c bæ trî gi÷a 2 gen tréi kh«ng alen hoÆc 2 gen lÆn kh«ng alen lµm xuÊt hiÖn c¸c tØ lÖ: + TØ lÖ 9 : 7 VD: Cho F1 dÞ hîp 2 cÆp gen, kiÓu h×nh th©n cao tù thô phÊn, F 2 cho tØ lÖ 9 cao : 7 thÊp Gi¶i thÝch: KG 9 (A-B-) qui ®Þnh th©n cao KG 3(A-bb), 3(aaB-), 1 aabb qui ®Þnh th©n thÊp + TØ lÖ 9 : 6 : 1 VD: Cho bÝ F1 dÞ hîp 2 cÆp gen, kiÓu h×nh qu¶ dÑt tù thô phÊn, F 2 cho tØ lÖ 9 dÑt : 6 trßn : 1 dµi Gi¶i thÝch: KG 9 (A-B-) qui ®Þnh qu¶ dÑt KG 3(A-bb), 3(aaB-) qui ®Þnh qu¶ trßn KG 1 aabb qui ®Þnh th©n thÊp + TØ lÖ 9 : 3 : 4 VD: Cho thá F1 dÞ hîp 2 cÆp gen, kiÓu h×nh l«ng tr¾ng t¹p giao, F 2 cho tØ lÖ 9 tr¾ng: 3 n©u : 4 x¸m Gi¶i thÝch: KG 9 (A-B-) qui ®Þnh l«ng tr¾ng KG 3(A-bb) qui ®Þnh l«ng n©u KG 3(aaB-), 1 aabb qui ®Þnh l«ng x¸m + TØ lÖ 9 : 3 : 3 : 1 VD: Cho gµ F1 dÞ hîp 2 cÆp gen, kiÓu h×nh mµo qu¶ ®µo t¹p giao, F2 cho tØ lÖ 9 mµo qu¶ ®µo: 3 mµo hoa hång: 3 mµo qu¶ ®Ëu : 1 mµo h×nh l¸ Gi¶i thÝch: KG 9 (A-B-) qui ®Þnh mµo qu¶ ®µo KG 3(A-bb) qui ®Þnh mµo hoa hång Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 KG 3(aaB-) qui ®Þnh mµo qu¶ ®Ëu KG 1 aabb qui ®Þnh mµo h×nh l¸ b. KiÓu t¬ng t¸c ¸t chÕ: bao gåm ¸t chÕ do gen tréi hoÆc gen lÆn nµy ¸t chÕ biÓu hiÖn kiÓu h×nh cña gen lÆn tréi vµ gen lÆn kh«ng alen kh¸c lµm xuÊt hiÖn c¸c tØ lÖ: + TØ lÖ 13 : 3 VD: Cho chuét F1 dÞ hîp 2 cÆp gen, kiÓu h×nh l«ng tr¾ng t¹p giao, F 2 cho tØ lÖ 13 tr¾ng : 3 n©u Gi¶i thÝch: Qui íc: A ¸t chÕ a kh«ng ¸t chÕ B l«ng n©u b l«ng tr¾ng KG 9 (A-B-) , 3(A-bb) , 1 aabb qui ®Þnh l«ng tr¾ng KG 3(aaB-) qui ®Þnh l«ng n©u + TØ lÖ 12 : 3 : 1 VD: Cho thá F1 dÞ hîp 2 cÆp gen, kiÓu h×nh l«ng tr¾ng t¹p giao, F 2 cho tØ lÖ 12 tr¾ng : 3 n©u : 1 x¸m Gi¶i thÝch: Qui íc: A ¸t chÕ ®ång thêi qui ®Þnh l«ng tr¾ng a kh«ng ¸t chÕ B l«ng n©u b l«ng x¸m KG 9 (A-B-) , 3(A-bb) qui ®Þnh l«ng tr¾ng KG 3(aaB-) qui ®Þnh l«ng n©u KG 1 aabb qui ®Þnh l«ng x¸m c. KiÓu t¬ng t¸c céng gép: X¶y ra gi÷a c¸c gen tréi alen hoÆc kh«ng alen cho tØ lÖ 15 : 1 VD: Cho lóa F1 dÞ hîp 2 cÆp gen, kiÓu h×nh h¹t ®á tù thô phÊn, F 2 cho tØ lÖ 15 ®á : 1 tr¾ng Gi¶i thÝch: §©y lµ kiÓu t¸c ®éng trong ®ã c¸c gen ®èng gãp 1 phÇn nh nhau vµo sù biÓu hiÖn cña tÝnh tr¹ng trong 15 c©y h¹t ®é th× ®é dËm nh¹t cña mµu phô thuéc vµo sè gen tréi cã trong kiÓu gen KG 9 (A-B-) , 3(A-bb) 3(aaB-) qui ®Þnh h¹t mµu ®á KG 1 aabb qui ®Þnh h¹t mµu tr¾ng Ii. C©u hái lý thuyÕt 1. Tr×nh bµy c¸c kiÓu t¸c ®éng qua l¹i gi÷a 2 gen kh«ng alen?M«I kiÓu t¸c ®äng cho mét vÝ dô ? 2. So s¸nh quy luËt t¬ng t¸c gen víi quy luËt ph©n li ®éc lËp? 3. So s¸nh kiÓu t¬ng t¸c bæ trî 9 : 6 : 1 vµ kiÓu t¬ng t¸c ¸t chÕ 12 : 3 : 1gi÷a 2 gen kh«ng alen? III. Ph¬ng ph¸p gi¶I bµi tËp 1. NhËn d¹ng bµi to¸n thuéc quy luËt t¬ng t¸c gen - NÕu ®Ò bµi ®· cho biÕt hoÆc tõ d÷ liÖu cña bµi to¸n cho phÐp x¸c ®Þnh ®îc cã mét cÆp tÝnh tr¹ng nµo ®ã do hai cÆp gen trë lªn qui ®Þnh 2. C¸ch gi¶i - NÕu cho lai mét cÆp tÝnh tr¹ng th× thùc hiÖn qua 3 bíc: + Ph©n tÝch tØ lÖ kiÓu h×nh con lai tõ ®ã x¸c ®Þnh kiÓu t¬ng t¸c råi qui íc gen + BiÖn luËn x¸c ®Þnh kiÓu gen cña P + LËp s¬ ®å lai - NÕu cho lai hai hay nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng còng thùc hiÖn qua 3 bíc: + Qui íc gen: Ph©n tÝch tõng tÝnh tr¹ng ë con lai ®Ó x¸c ®Þnh tØ lÖ ph©n li cña tõng tÝnh tr¹ng + X¸c ®Þnh kiÓu gen cña bè mÑ: ph©n tÝch xem ngoµi t¬ng t¸c gen conf cã quy luËt di truyÒn nµo tham gia chio phèi phÐp lai + LËp s¬ ®å lai, gi¶I quyÕt yªu cÇu cña ®Ò bµi 3, Bµi tËp vËn dông * Bµi t©p 1: ë mét loµi thùc vËt gåm 4 thø hoa: 3 thø hoa tr¾ng, 1 hoa ®á - TH 1: hoa ®á x hoa tr¾ng, ®îc F1 cã tØ lÖ 36 hoa ®á : 60 hoa tr¾ng - TH 2: hoa tr¾ng x hoa tr¾ng, ®îc F1 toµn hoa ®á. TiÕp tôc cho F1 tù thô phÊn ®îc F2 gåm 225 hoa tr¾ng vµ 175 hoa ®á - TH 3: cho hai c©y giao phÊn víi nhau ®îc F1 cã tØ lÖ 75% hoa tr¾ng vµ 25% hoa ®á Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 BiÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai cho mçi trêng hîp. Cho biÕt gen n»m trªn NST thêng Gi¶i: 1. XÐt TH 2: F2 cã tØ lÖ 225 hoa ®á : 175 hoa tr¾ng = 9 : 7 , lµ tØ lÖ cña t¬ng t¸c gen kÓu bæ trî F2 cã 16 tæ hîp giao tö suy ra F1 dÞ hîp hai cÆp gen AaBb S¬ ®å lai F1 AaBb x AaBb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F2 1AABB : 2AABb : 2AaBB : 4AaBb : 1 AAbb : 2Aabb : 1 aaBB : 2aaBb : 1aabb KG: 9(A-B-) : 3 (A-bb) : 3 (aaB-) : 1 aabb KH 9 ®á : 7 tr¾ng Suy ra: KG (A-B-) quy ®Þnh hoa ®á KG (A-bb) : 3 (aaB-) : 1 aabb qui ®Þnh hoa tr¾ng VËy s¬ ®å lai tõ P ®Õn F1 lµ P AAbb (tr¾ng) x aaBB (Tr¾ng) G Ab aB F1 AaBb 100% hoa ®á 2. XÐt TH 1: F1 cho tØ lÖ 36 hoa ®á : 60 hoa tr¾ng = 3 : 5 = 8 tæ hîp = 4 x 2 giao tö suy ra c¬ thÓ P t¹o ra 4 lo¹i giao tö cã kiÓu gen AaBb cßn c¬ thÓ P cßn l¹i t¹o ra 2 lo¹i giao tö cã KG Aabb hoÆc aaBb S¬ ®å lai 1 P AaBb x Aabb G AB, Ab, aB, ab Ab, ab F1 KG AABb : AaBb : AAbb : Aabb : AaBb : aaBb : Aabb : aabb KH 3 ®á : 5 tr¾ng S¬ ®å lai 2 P AaBb x aaBb G AB, Ab, aB, ab aB, ab F1 KG AaBB : AaBb : AaBb : Aabb : aaBB: aaBb : aaBb : aabb KH 3 ®á : 5 tr¾ng 3. XÐt TH 3 F1 cã tØ lÖ 75% tr¾ng : 25 % ®á = 3 : 1 = 4 tæ hîp - NÕu F1 = 4 tæ hîp = 2 x 2 suy ra c¬ thÓ dem lai ®Òu dÞ hîp 1 cÆp gen. s¬ ®å lai phï hîp: P aaBb x Aabb G aB, ab Ab, ab F1 KG AaBb : aaBb : Aabb : aabb KH 3 tr¾ng : 1 ®á - NÕu F1 = 4 tæ hîp = 4 x 1 suy ra c¬ thÓ dem lai mét bªn dÞ hîp 2 cÆp gen, mét bªn ®ång hîp tñ. s¬ ®å lai phï hîp: P AaBb x aabb G AB, Ab, aB, ab ab F1 KG AaBb : Aabb : aaBb : aabb KH 3 tr¾ng : 1 ®á * Bµi tËp 2: Cho F1 lai víi 3 c¸c thÓ kh¸c ®Ó xÐt h×nh d¹ng qu¶ thu ®îc: - Víi c¸ thÓ 1: thu ®îc 24 c©y cã qu¶ dÑt : 32 c©y cã qu¶ trßn : 8 c©y cã qu¶ dµi - Víi c¸ thÓ 2: thu ®îc 16 c©y cã qu¶ dÑt : 32 c©y cã qu¶ trßn : 16 c©y cã qu¶ dµi - Víi c¸ thÓ3: thu ®îc 36 c©y cã qu¶ dÑt : 24 c©y cã qu¶ trßn : 4 c©y cã qu¶ dµi BiÖn luËn vµ lËp s¬ ®å lai cho mçi phÐp lai trªn. Gi¶i: 1. XÐt TH 3: Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 F2 cã tØ lÖ 36 c©y cã qu¶ dÑt : 24 c©y cã qu¶ trßn : 4 c©y cã qu¶ dµi = 9 : 6 : 1 , lµ tØ lÖ cña t¬ng t¸c gen kÓu bæ trî F2 cã 16 tæ hîp giao tö suy ra F1 dÞ hîp hai cÆp gen AaBb S¬ ®å lai F1 AaBb x AaBb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F2 1AABB : 2AABb : 2AaBB : 4AaBb : 1 AAbb : 2Aabb : 1 aaBB : 2aaBb : 1aabb KG: 9(A-B-) : 3 (A-bb) : 3 (aaB-) : 1 aabb KH 9 dÑt : 6 trßn : 1 dµi Suy ra: KG (A-B-) quy ®Þnh qu¶ dÑt KG (A-bb) : (aaB-) qui ®Þnh qu¶ trßn KG aabb qui ®Þnh qu¶ dµi 2. XÐt TH 1: F2 cho tØ lÖ 24 c©y cã qu¶ dÑt : 32 c©y cã qu¶ trßn : 8 c©y cã qu¶ dµi = 3 : 4 : 1 = 8 tæ hîp = 4 x 2 giao tö suy ra c¬ thÓ P t¹o ra 4 lo¹i giao tö cã kiÓu gen AaBb cßn c¬ thÓ P cßn l¹i t¹o ra 2 lo¹i giao tö cã KG Aabb hoÆc aaBb S¬ ®å lai 1 P AaBb x Aabb (qu¶ trßn) G AB, Ab, aB, ab Ab, ab F1 KG AABb : AaBb : AAbb : Aabb : AaBb : aaBb : Aabb : aabb KH 3 dÑt : 4 trßn : 1 dµi S¬ ®å lai 2 P AaBb x aaBb (qu¶ trßn) G AB, Ab, aB, ab aB, ab F1 KG AaBB : AaBb : AaBb : Aabb : aaBB: aaBb : aaBb : aabb KH 3 dÑt : 4 trßn : 1 dµi 3. XÐt TH 2: F2 cho tØ lÖ 16 c©y cã qu¶ dÑt : 32 c©y cã qu¶ trßn : 16 c©y cã qu¶ dµi = 1 : 2 : 1 = 4 tæ hîp suy ra c¬ thÓ ®em lai víi F1 chØ t¹o ra 1 lo¹i giao tö. S¬ ®å lai phï hîp P AaBb x aabb G AB, Ab, aB, ab ab F1 KG AaBb : Aabb : aaBb : aabb KH 1 dÑt : 2 trßn : 1 dµi * Bµi tËp 3: Cho chuét F1 cã KG gièng nhau giao phèi víi 3 c¸c thÓ kh¸c ®Ó xÐt h×nh d¹ng qu¶ thu ®îc: - Víi c¸ thÓ 1: thu ®îc 75% chuét l«ng ®en : 12,5% chuét l«ng x¸m: 12,5% chuét l«ng tr¾ng - Víi c¸ thÓ 2: thu ®îc 75% chuét l«ng ®en : 18,75% chuét l«ng x¸m: 6,25% chuét l«ng tr¾ng - Víi c¸ thÓ 3: thu ®îc 50% chuét l«ng ®en : 37,5% chuét l«ng x¸m: 12,5% chuét l«ng tr¾ng BiÖn luËn vµ lËp s¬ ®å lai cho mçi phÐp lai trªn. Gi¶i: 1. XÐt TH 2: F2 cã tØ lÖ 75% chuét l«ng ®en : 18,75% chuét l«ng x¸m: 6,25% chuét l«ng tr¾ng = 12 : 3 : 1 , lµ tØ lÖ cña t¬ng t¸c gen kÓu ¸t chÕ F2 cã 16 tæ hîp giao tö suy ra F1 dÞ hîp hai cÆp gen AaBb S¬ ®å lai F1 AaBb x AaBb G AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab F2 1AABB : 2AABb : 2AaBB : 4AaBb : 1 AAbb : 2Aabb : 1 aaBB : 2aaBb : 1aabb KG: 9(A-B-) : 3 (A-bb) : 3 (aaB-) : 1 aabb Qui íc: A: ¸t chÕ ®ång thêi qui ®Þnh l«ng ®en Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 a kh«ng ¸t chÕ B : l«ng x¸m b : l«ng tr¾ng Suy ra: KG (A-B-), (A-bb) : quy ®Þnh l«ng ®en KG (aaB-) qui ®Þnh x¸m KG aabb qui ®Þnh l«ng tr¾ng TØ lÖ ë F2 lµ 12 ®en : 3 x¸m : 1 tr¾ng 2. XÐt TH 1: F2 cho tØ lÖ 75% chuét l«ng ®en : 12,5% chuét l«ng x¸m: 12,5% chuét l«ng tr¾ng = 6 : 1 : 1 = 8 tæ hîp = 4 x 2 giao tö suy ra c¬ thÓ ®em lai víi F 1 t¹o ra 2 lo¹i giao tö cã KG Aabb (phï hîp) S¬ ®å lai 1 P AaBb x Aabb (l«ng ®en) G AB, Ab, aB, ab Ab, ab F1 KG AABb : AaBb : AAbb : Aabb : AaBb : aaBb : Aabb : aabb KH 6 ®en : 1 x¸m : 1 trt¾ng 3. XÐt TH 3: F2 cho tØ lÖ 50% chuét l«ng ®en : 37,5% chuét l«ng x¸m: 12,5% chuét l«ng tr¾ng = 4 : 3 : 1 = 8 tæ hîp suy ra c¬ thÓ ®em lai víi F 1 t¹o ra 2 lo¹i giao tö. S¬ ®å lai phï hîp S¬ ®å lai 2 P AaBb x aaBb (l«ng x¸m) G AB, Ab, aB, ab aB, ab F1 KG AaBB : AaBb : AaBb : Aabb : aaBB: aaBb : aaBb : aabb KH 4 ®en : 3 x¸m : 1 tr¾ng Bµi tËp vÒ nhµ * Bµi 1: ë mét laßi thùc vËt, mµu s¾c hoa ®îc qui ®Þnh bëi 2 gen kh«ng alen t¬ng t¸c t¹o nªn. KG cã 2 gen tréi A vµ B cho hoa mµu ®á, thiÕu mét trong 2 gen cho hoa mµu håg, mµu hoa tr¾ng do gen lÆn qui ®Þnh, c¸c gen n»m trªn NST thêng 1. Cho hai c©y cã gen t¬ng ph¶n nhau giao phÊn, F1 ®îc toµn hoa ®á. F1 giao phÊn th× F2 nh thÕ nµo? 2. Cho F1 nãi trªn giao phÊn víi mét c©y kh¸c, thu dîc KH 3 ®á : 4 hång : 1 tr¾ng. X¸c ®Þnh c©y lai víi F1 vµ lËp s¬ ®å lai 3. NÕu ®Ó ngay F1 ph©n li víi tØ lÖ 1 ®á: 2 hång: 1 tr¾ng th× ph¶p chän cÆp bè mÑ nh thÕ nµo? LËp s¬ ®å minh ho¹ * Bµi tËp 2: Cho lai gi÷a hai c©y thuµn chñng thu ®îc F1. Cho F1 giao phÊn víi nhau, trong sè 544 c©y thu ®îc cã 306 c©y th©n cao cßn lai th©n thÊp. 1. X¸c ®Þnh quy luËt di truyÒn chi phèi vµ lËp s¬ ®å lai 2. Lai gi÷a hai c©y thu ®îc tØ lÖ lµ 3 cao : 5 thÊp. X¸c ®Þnh KG, KH cña bè mÑ vµ lËp s¬ ®å lai * Bµi 3: Cho hai nßi thuÇn chñng cïng loµi giao phèi thu ®îc F1 . Cho F1 giao phèi víi nhiÒu c¸ thÓ kh¸c cho kÕt qu¶: - Víi c¸ thÓ 1: thu ®îc tØ lÖ 6 l«ng tr¾ng: 1 l«ng n©u: 1 l«ng x¸m - Víi c¸ thÓ 2: thu ®îc tØ lÖ 4 l«ng tr¾ng: 3 l«ng n©u: 1 l«ng x¸m - Víi c¸ thÓ 3: thu ®îc tØ lÖ 2 l«ng tr¾ng: 1 l«ng n©u: 1 l«ng x¸m - Víi c¸ thÓ 4: thu ®îc tØ lÖ 12 l«ng tr¾ng: 3 l«ng n©u: 1 l«ng x¸m BiÖn luËn vµ lËp s¬ ®å lai cho mçi TH trªn. Cho biÕt gen n»m trªn NST thêng Buæi 8 + 9 Ngµy 25 th¸ng 10 n¨m 2008 Quy luËt liªn kÕt gen vµ ho¸n vÞ gen I. Quy luËt liªn kÕt gen - Néi dung: Lµ hiÖn tîng c¸c gen cïng n»m trªn mét NST h×nh thµnh nhãm gen liªn kÕt, cïng ph©n li vµ cïng tæ hîp trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö vµ thô tinh. Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 Sè nhãm gen liªn kÕt thêng t¬ng øng víi sè NST ®¬n trong bé NST ®¬n béi cña loµi. - ThÝ nghiÖm: Moocgan cho lai hai dßng ruåi giÊm thuÇn chñng th©n x¸m c¸nh dµi víi th©n ®en c¸nh côt ®ùc F 1 toµn th©n x¸m c¸nh dµi. Cho ®ùc F 1 lai ph©n tÝch víi ruåi c¸i th©n ®en c¸nh côt thu ®îc FB cã tØ lÖ KH lµ 1 x¸m dµi : 1 ®en côt - Gi¶i thÝch: Khi cho ruåi ®ùc F 1 lai ph©n tÝch th× c¬ thÓ c¸i ®ång hîp tö lÆn vÒ 2 cÆp gen chØ t¹o ra 1 lo¹i giao tö, ruåi ®ùc dÞ hîp vÒ 2 cÆp gen ttrong trêng hîp nµy chØ t¹o ra 2 lo¹i giao tö chøng tá 2 cÆp gen nµy cïng tån t¹i trªn 1 NST vµ liªn kÕt hoµn toµn víi nhau - C¬ chÕ: Trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö vµ thô tinh, c¸c gen n»m trªn cïng mét NST ph©n li cïng nhau vµ tæ hîp cïng nhau t¹o nhãm gen liªn kÕt - S¬ ®å lai: P X¸m dµi x §en côt GP F1 AB AB ab ab AB AB ab ab 100% X¸m dµi AB ab Lai ph©n tÝch ®ùc F1 x ab ab G F1 AB , ab ab AB ab FB KG : ab ab KH 1 x¸m dµi : 1 ®en côt - §iÒu kiÖn nghiÖm ®óng: + Tréi hoµn toµn + Mçi gen quy ®Þnh mét tÝnh tr¹ng + C¸c gen cïng n»m trªn mét NST + Sè c¸ thÓ ph¶i lín II. Quy luËt ho¸n vÞ gen - Néi dung: Lµ hiÖn tîng trao ®æi gent¬ng óng gi÷a c¸c cr«matÝt trong cïng 1 cÆp NST kÐp t¬ng ®ång - Nguyªn nh©n: Do sù tiÕp hîp dÉn ®Õn trao ®æi chÐo gi÷a c¸c cr«matÝt trong cïng cÆp NST kÐp t¬ng ®ång ë kú ®Çu cña lÇn ph©n bµo I gi¶m ph©n - §iÒu kiÖn ®Ó HVG cã nghÜa: c¬ thÓ ph¶i chøa tõ 2 cÆp gen dÞ hîp trë lªn (trêng hîp ®ång hîp tö hoÆc chØ cã 1 cÆp gen dÞ hîp th× c¸c giao tö t¹o ra gièng víi trêng hîp LKG hoµn toµn) - ThÝ nghiÖm: Cho ruåi c¸i F1 lai ph©n tÝch víi ruåi ®ùc th©n ®en c¸nh côt thu ®îc FB víi 4 kiÓu h×nh tØ lÖ kh«ng b»ng nhau lµ 0,41 x¸m dµi : 0,41 ®en côt : 0,09 x¸m côt : 0,09 ®en dµi - Gi¶i thÝch: C¸ thÓ c¸i trong ph¸t sinh giao tö ë lÇn gi¶m ph©n I ®· x¶y ra hiÖn tîng trao ®æi chÐo gi÷a hai cr«matÝt kh¸c nguån gèc trong cÆp NST kÐp t¬ng ®ång chøa hai cÆp gen AB t¹o nªn 4 lo¹i giao tö víi tØ lÖ 0,41 AB : 0,41 ab : 0,09 Ab : ab 0,09 aB - S¬ ®å lai: AB ab Lai ph©n tÝch c¸i F1 x ab ab G F1 0,41AB : 0,41ab ab 0,09 Ab : 0,09 aB FB KG 0,41 AB : 0,41 ab : 0,09 Ab : 0,09 aB ab ab ab ab KH 0,41 x¸m dµi : 0,41 ®en côt: 0,09 x¸m côt : 0,09 ®en dµi - C«ng thøc tÝnh tÇn sè ho¸n vÞ gen: Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn Tài liệu bồi dưỡng học sinh giỏi môn sinh học lớp 9 + Trong lai ph©n tÝch: TSHVG = Sè c¸c thÓ cã HVG/ Tæng sè c¸ thÓ thu ®îc trong ®êi lai ph©n tÝch + Dùa vµo lo¹i giao tö cã LKG hoÆc HVG: TSHVG = % 1 lo¹i giao tö ho¸n vÞ x sè lo¹i giao tö ho¸n vÞ = 100% - (% 1 lo¹i giao tö liªn kÕt x sè lo¹i giao tö liªn kÕt) - §iÒu kiÖn ®Ó x¶y ra HVG: + 2 cÆp gen alen qui ®Þnh c¸c tÝnh tr¹ng cÇn nghiªn cøu ph¶i cïng n»m trªn mét cÆp NST t¬ng ®ång + Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 gen alen nµy ph¶I ®ñ lín : kho¶ng c¸ch cµng lín th× tÇn sè HVG cµng cao + Mét trong hai c¬ thÓ bè mÑ hoÆc c¶ 2 c¬ thÓ bè mÑ ph¶i dÞ hîp tö ë hai cÆp gen nµy + Kh¶ n¨ng sèng vµ thô tinh cña c¸c lo¹i giao tö b×nh thêng vµ giao tö ho¸n vÞn ph¶i t¬ng ®èi ®ång ®Òu + Gen qui ®Þnh tÝnh tr¹ng Ýt chÞu ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh II. C©u hái lý thuyÕt 1. Tr×nh bµy thÝ nghiÖm cña moocgan vÒ lai hai cÆp tÝnh tr¹ng? G¶I thÝch cña Moocgan vÒ hiÖn tîng liªn kÕt gen hoµn toµn? ViÕt s¬ ®å lai vµ nªu néi dung quy luËt? 2. Tr×nh bµy thÝ nghiÖm cña moocgan vÒ lai hai cÆp tÝnh tr¹ng? G¶I thÝch cña Moocgan vÒ hiÖn tîng liªn kÕt gen kh«ng hoµn toµn? ViÕt s¬ ®å lai vµ nªu néi dung quy luËt? 3. Nªu ViÕt s¬ ®å lai vµ nªu ®iÒu kiÖn nghiÖm ®óng cña quy luËt liªn kÕt gen vµ ho¸n vÞ gen? 4. So s¸nh quy luËt liªn kÕt gen vµ quy luËt ho¸n vÞ gen? 5. So s¸nh quy luËt ph©n li ®éc lËp vµ quy luËt liªn kÕt gen hoµn toµn? 6. So s¸nh quy luËt ph©n li ®éc lËp vµ quy luËt ho¸n vÞ gen? 7. So s¸nh quy luËt liªn kÕt gen vµ quy luËt t¬ng t¸c gen? 8. So s¸nh quy luËt liªn kÕt gen kh«ng hoµn toµn vµ quy luËt t¬ng t¸c gen? IiI. Ph¬ng ph¸p gi¶I bµi tËp 1, NhËn d¹ng bµi to¸n thuéc quy luËt liªn kÕt gen hoµn toµn - NÕu ®Ò bµi cho hoÆc cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè: lai hai hay nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng, cã quan hÖ tréi lÆn, Ýt nhÊt mét c¬ thÓ ®em lai dÞ hîp 2 cÆp gen, tØ lÖ con lai gièng víi tØ lÖ lai mét cÆp tÝnh tr¹ng, c¬ thÓ dem lai cã 3 cÆp gen n»m trªn hai cËp NST t¬ng ®ång, 2, NhËn d¹ng bµi to¸n thuéc quy luËt liªn kÕt gen kh«ng hoµn toµn(HVG) - NÕu lai hai hay nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng, cã quan hÖ tréi lÆn cho tØ lÖ ë con lai kh«ng ph¶I tØ lÖ cña Ph©n li ®éc lËp vµ liªn kÕt gen 3, C¸ch gi¶i: 3 bíc: + Qui íc gen + X¸c ®Þnh KG cña bè mÑ: x¸c ®Þnh xem thuéc DT LK hoµn toµn hay ho¸n vÞ gen, chän mét kiÓu h×nh ë con lai ®Ó ph©n tÝhc x¸c ®Þnh kiÓu liªn kÕt hoÆc x¸c ®Þnh tÇn sè HVG + LËp s¬ ®å lai 4, Bµi tËp vËn dông * Bµi tËp 1: ë bím t»m, hai tÝnh tr¹ng kÐn mµu tr¾ng, h×nh dµi tréi hoµn toµn so víi kÐn mµu vµng, h×nh bÇu dôc. Hai gen qui ®Þnh hai cÆp tÝnh tr¹ng nãi trªn n»m trªn c×ng mét cÆp NST t¬ng ®ång. §em giao phèi riªng rÏ 5 bím t»m ®ùc ®Òu cã kiÓu h×nh kÐm mµu tr¾ng, h×nh dµi víi 5 bím t»m c¸i ®Òu cã kiÓu h×nh kÐn mµu vµng, h×nh bÇu dôc. KÕt qu¶ thu ®îc : - ë PL 1: 100% kiÓu h×nh gièng bè - ë pL 2: bªn c¹nh c¸c con mang kiÓu h×nh gièng bè cßn xuÊt hiÖn thªm con cã KH kÐn mµu tr¾ng h×nh bÇu dôc - ë PL 3: bªn c¹nh c¸c con mang kiÓu h×nh gièng bè cßn xuÊt hiÖn thªm con cã KH kÐn mµu vµng h×nh dµi Gi¸o viªn: TrÞnh Quèc ThÞnh Tæ:Khoa häc tù nhiªn