Tài liệu Skkn phương pháp phân tích giá trị biểu cảm của các biện pháp tu từ trong dạy ngữ văn 7

Céng hoµ x· chñ nghÜa viÖt nam §éc lËp- Tù do- H¹nh phóc ********** B¶n s¸ng kiÕn kinh nghiÖm Tªn s¸ng kiÕn : Phương pháp phân tích giá trị biểu cảm của các biện pháp tu từ trong dạy ngữ văn 7 Hä vµ tªn : §¬n vÞ c«ng t¸c : Bïi ThÞ Kim oanh Trêng THCS §«ng Hîp HuyÖn §«ng Hng – TØnh Th¸i B×nh . Th¸ng 5 n¨m 2006 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña c¸c biÖn ph¸p tu tõ trong d¹y ng÷ v¨n 7 A/§Æt vÊn ®Ò Trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX ®· cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ,sù bïng næ cña c«ng nghÖ th«ng tin trªn ph¹m vi toµn cÇu ®ang ®Æt cho loµi ngêi trong x· héi thÕ kØ XXI xu híng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ míi ,nÒn kinh tÕ tri thøc vµ mét x· héi míi ë tÇng cao h¬n dùa vµo nguån th«ng tin vµ tri thøc .V× lÏ ®ã mµ c¶i c¸ch gi¸o dôc lµ mét ®ßi hái cÊp b¸ch nh»m t¹o ra cho con ng¬× n¨ng lùc trÝ tuÖ vµ kÜ n¨ng nghÒ nghiÖp .VÉn ®Ò cèt lâi cña c¶i c¸ch gi¸o dôc lµ ®æi míi ch¬ng tr×nh ,néi dung vµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y . 1 Lµ ngêi trùc tiÕp ®øng trªn bôc gi¶ng híng dÉn häc sinh biÕt ph©n tÝch c¶m nhËn ®¸nh gi¸ vÒ c¸c t¸c phÈm v¨n häc cã gi¸ trÞ tõ ®ã c¸c em rót ra nh÷ng ba× häc ®Ó båi dìng t×nh c¶m nhËn thøc cña riªng m×nh .Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y t«i nhËn thÊy r»ng d¹y v¨n, häc v¨n ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu t×m hiÓu ,tiÕp thu nã b»ng c¶ trÝ ãc lÉn t©m hån cã khi ta c¶m thô ®îc nhng l¹i tr×nh bµy sù hiÓu biÕt kh«ng ®¹t yªu cÇu . §èi víi häc sinh líp 7 ,c¸c em bíc ®Çu lµm quen víi v¨n biÓu c¶m còng lµ lo¹i bµi khã .Muèn c¸c em béc lé ®îc xóc c¶m ,suy nghÜ hay mét Ên tîng vÒ mét t¸c phÈm nµo ®ã th× tríc hÕt c¸c em ph¶i n¾m b¾t ®îc gi¸ trÞ néi dung t tëng vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm ®ã .Mçi nhµ v¨n cã phong c¸ch viÕt kh¸c nhau ,cã c¸ch viÕt rÊt nhÑ nhµng tinh tÕ th©m trÇm ,còng cã khi lµ lèi viÕt s«i næi m·nh liÖt tha thiÕt ,cã khi lµ lèi viÕt hãm hØnh trµo phóng …tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ® îc t¹o thµnh th«ng qua hÖ thèng ng«n tõ giÇu h×nh ¶nh vµ giÇu gi¸ trÞ biªñ c¶m .ë ®©y t«i muèn gióp c¸c em c¶m thô v¨n häc th«ng qua c¸c dÊu hiÖu nghÖ thuËt ®ã lµ c¸c biÖn ph¸p tu tõ mµ ta hay thêng gÆp trong c¸c ¸ng th¬ v¨n ,®ã còng lµ mét c¸ch hiÓu ®îc gi¸ trÞ t¸c phÈm . Nãi ®Õn biÖn ph¸p tu tõ ®ã lµ mét ph¹m vi réng vµ c¸c em ®· lµm quen ë bËc tiÓu häc nh so s¸nh nh©n ho¸ Èn dô …Lªn cÊp THCS c¸c em cµng cã dÞp hiÓu thÊu ®¸o h¬n vÒ c¸c vÊn ®Ò ®ã tõ ®ã c¸c em ph¸t hiÖn vµ vËn dông vµo bµi lµm cña m×nh ,v× vËy qua nh÷ng kinh nghiÖm gi¶ng t«i cã s¸ng kiÕn : Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña c¸c biÖn ph¸p tu tõ trong d¹y ng÷ v¨n 7 II/Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò . Tríc hÕt c¸c em hiÓu ®îc vÒ gi¸ trÞ cña biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh .Nh chóng ta biÕt ngêi ta hay thêng lÊy sù vËt nµy ®em so s¸nh víi sù vËt kh¸c cèt lµm cho sù vËt ®îc m« t¶ cô thÓ h¬n ,s¸ng râ h¬n ,cã h×nh ¶nh vµ g©y c¶m xóc nhiÒu h¬n .C©u so s¸nh lóc nµo còng cã dông ý nghÖ thuËt vµ cã hai vÕ ®îc so s¸nh vµ vÕ so s¸nh .Gi÷a hai vÕ thêng xuÊt hiÖn tõ so s¸nh : nh,tùa ,b»ng ,s¸nh víi v.v. VD: mÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löa (Huy CËn) C¸ch sö dông cña nhµ th¬ kh¸ ®éc ®¸o v× t¸c gi¶ ®em h×nh ¶nh “MÆt trêi xuèng biÓn ” so víi h×nh ¶nh “Hßn löa ” ®Ó t¹o nªn phong c¶nh buæi chiÒu trªn biÓn thËt sinh ®éng cô thÓ ®ã lµ mét buæi hoµng h«n rùc rì .Tõ ®ã gîi cho nhµ th¬ vµ ngêi ®äc mét c¶m xóc ng©y ngÊt tríc vÎ ®Ñp cña biÓn cña thiªn nhiªn ViÖt nam. Bªn c¹nh biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh ta thÊy c¸c t¸c gi¶ cßn sö dông biÖn ph¸p tu tõ Èn dô(VÝ ngÇm ,so s¸nh ngÇm ).c¸c em hiÓu ra khi viÕt v¨n ®Ó cãn sù hiÓu biÕt thÊu ®¸o ngêi ta thêng dïng nh÷ng tõ ng÷ mµ nghÜa ®en ®îc chuyÓn sang nghÜa bãng nhê sù so s¸nh ngÇm .§ã lµ ph¬ng thøc Èn dô nh : Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn (b¸nh tr«i níc –Hå Xu©n H¬ng ) HoÆc “Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua ch©n l¨ng ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á ” (ViÕng l¨ng B¸c –ViÔn Ph¬ng ). C¸c em thÊy ®îc c¸ch sö dung nghÖ thuËt Èn dô cña nhµ th¬ rÊt cã hiÖu qu¶ v× th«ng qua h×nh ¶nh mÆt trêi lµ vÇng th¸i d¬ng (nghÜa ®en)t¸c gi¶ ®· tËo ra mét h×nh ¶nh so s¸nh ngÇm s©u s¾c tÕ nhÞ lµm cho ngêi ®äc vµ h×nh dung ra h×nh ¶nh cña B¸c Hå (nghÜa bãng )mét con ngêi rùc rì Êm ¸p nh mÆt trêi ®· soi s¸ng dÉn d¾t d©n téc ViÖt nam ta suèt nh÷ng n¨m th¸ng chèng Ph¸p vµ chèng MÜ vµ tiÕp tôc chiÕu soi cho d©n téc ViÖt nam trªn con ®êng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi .Tõ ®ã h×nh ¶nh Èn dô nµy ®· t¹o cho nhµ th¬ vµ c¶ ngêi ®äc mét t×nh c¶m yªu mÕn kh©m phôc vÞ l·nh tô kÝnh yªu cña chóng ta . Kh«ng chØ lµ biÖn ph¸p Èn dô mµ trong khi viÕt c¸ch biÓu ®¹t còng thËt linh ho¹t ,phong phó ®a d¹ng víi nhiÒu mµu s¾c kh¸c nhau nh»m t¹o nªn vÎ ®Ñp riªng 2 ,nh÷ng gi¸ trÞ ®éc ®¸o cña tõ c©u th¬ , ®o¹n v¨n ,v× thÕ c¸c em ph¶i kh¸m ph¸ n¨m b¾t ®îc ch¼ng h¹n nh c©u th¬ : Con cac r« ¬i chí cã buån . HoÆc: Sãng ®· cµi then ®ªm sËp cöa . (Huy CËn ). Gióp c¸c em hiÓu khi viÕt v¨n th¬ ,cã khi viÕt theo ph¬ng thøc miªu t¶ ,trÇn thuËt ®Ó sù vËt thªm sinh ®éng ,ngêi ta g¸n cho chóng nh÷ng ý nghÜa t×nh c¶m nh con ngêi .§ã chÝnh lµ ph¬ng thøc nh©n ho¸ .Trë l¹i víi c©u th¬ cña Huy CËn chóng ta thÊy c¸ch sö dung nghÖ thuËt nh©n ho¸ cña nhµ th¬ thËt thó vÞ v× t¸c gi¶ g¸n hµnh ®éng “Cµi then” cña con ngêi cho” sãng “ vµ g¸n hµnh ®éng sËp cña cho “®ªm” ®Ó miªu t¶ thËt sinh ®éng vÒ h×nh ¶nh c¶nh ®ªm b¾t ®Çu lan trµn trªn mÆt biÓn tõ ®ã gîi c¶m gi¸c tho¶i m¸i nghØ ng¬i khi con ngêi vò trô ®i vÇo tr¹ng th¸i yªn tÜnh lóc ban ®ªm. C¶m thô th¬ v¨n ®©u ph¶i lµ truyÖn dÔ muèn c¶m nhËn ®îc ®Çy ®ñ c¸c em ph¶i tù ph¸t hiÖn c¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt ,c¸i t×nh cña t¸c gi¶ giöi trong t¸c phÈm .Mét c©u th¬,mét ý v¨n ®äc lªn ta kh«ng chØ hiÓu theo mét nÐt nghÜa mµ cßn ph¶i n¾m b¾t ®îc ý chÝnh qua nghi· bãng ,c¸c nghÜa nµy cã liªn quan gÇn giòi víi nhau .Ch¼ng h¹n nh LÊy c¸i toµn thÓ ®Ó nãi c¸i bé phËn ,c¸i chøa ®ùng ®Ó nãi c¸i bÞ chøa ®ùng hay ngîc l¹i .§ã lµ biÖn ph¸p tu tõ ho¸n dô : VD: ¸o chµm ®a buæi ph©n li CÇm tay nhau viÕt nãi g× h«m nay (Tè H÷u ) Nhµ th¬ lÊy h×nh ¶nh cña ¸o chµm ®Ó nãi ®Õn nh÷ng ngêi d©n ViÖt b¾c nh÷ng ngêi ®· nu«i dìng che chë cho c¸ch m¹ng ,cã nhiÒu t×nh c¶m ©n t×nh víi bé ®éi .V× thÕ mµ khi c¸ch m¹ng dµnh th¾ng lîi gi©y phót chia tay víi bao lu luyÕn bïi ngïi ,xóc ®éng kh«ng nãi lªn lêi gi÷a ngêi ®i vµ ngêi ë . *¸p dông trong thùc tÕ : Trong khi gióp c¸c em hiÓu ®îc dông ý t¸c dông cña c¸c biÖn ph¸p tu tõ ,t«i kh«ng chØ ®a ra c¸c kh¸i niÖm chung chung kh« khan khã hiÓu ,mµ mçi kh¸i niÖm t«i cã lÊy vÝ dô minh ho¹ cô thÓ (Nh ®· tr×nh bµy ë trªn )Ph©n tÝch c¸c dÉn chøng ®Ó c¸c em hiÓu ®óng s©u s¾c mét vÊn ®Ò . Bíc tiÕp theo lÊy c¸c dang bµi tËp ®Ó c¸c em thùc hµnh víi c¸c kiÓu bµi tËp nh : -Ph¸t hiÖn biÖn ph¸p tu tõ ®îc sö dông trong vÝ ®ô vµ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña nã . -khiÓu bµi tr¾c nghiÖm . -C¸c em cã thÓ tù viÕt mét ®äan th¬ mét ®o¹n v¨n cã sö dông mét hoÆc nhiÒu biÖn ph¸p tu tõ vµ tù nªu ý nghÜa t¸c dông cña c¸c biÖn ph¸p tu tõ Êy . Tõ ®ã ®¸nh gi¸ ®îc sù hiÓu biÕt cña c¸c em vÒ c¸c biÖn ph¸p tu tõ .Gióp c¸c em vËn dông vµ c¶m thô ph©n tÝch mét t¸c phÈm hoÆc viÕt v¨n cho hay h¬n cã tÝnh thuyÕt phôc h¬n. Tríc khi cã s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy t«i nhËn thÊy khi d¹y c¸c em ph©n tÝch c¶m thô mét t¸c phÈm viÖc c¸c em häc ,hiÓu tiÕp thu gi¸ trÞ t¸c phÈm g¨p rÊt nhiÒu khã kh¨n ,b¶n th©n gi¸o viªn ph¶i gîi ý nhiÒu lÇn c¸c em míi ph¸t hiÖn ra dï chØ lµ mét néi dung nhá nªn c¸c em kh«ng mÊy høng thó khi häc m«n ng÷ v¨n. Khi ¸p dông nh÷ng kinh nghiÖm trong b¶n s¸ng kiÕn nµy t«i nhËn thÊy häc sinh ®Ô ph¸t hiÖn ra bvÊn ®Ò ,hiÓu vµ tiÕp thu vÊn ®Ò nhanh ,s©u s¾c ,gi¸o viªn chØ cÇn nªu gîi vÊn ®Ò tù b¶n th©n c¸c em cã thÓ lµm bµi tèt . Trong c¸c giê d¹y v¨n c¸c em tÝch cùc chñ ®éng trong khi lµm bµi tËp .Chó ý nghe gi¶ng ,ghi chÐp bµi tèt hoµn thµnh xuÊt s¾c bµi tËp gi¸o viªn giao cho .ChÝnh v× vËy kÕt qu¶ c¸c bµi kiÓm tra 15 phót ,bµi kiÓm tra 1 tiÕt ,nh÷ng bai thùc hµnh trªn líp ®Ò cã kÕt qu¶ kh¸ cao ,®Æc biÖt trong k× kiÓm tra cuèi n¨m häc võa qua kÕt qu¶ m«n ng÷ v¨n 7 líp t«i phô tr¸ch cã 27/28 em ®¹t ®iÓm trªn trung b×nh ®¹t tû lÖ 96,4 %.Trong ®ã tØ kÖ kh¸ giái ®¹t 75%. III/KÕt thóc vÊn ®Ò . Häc v¨n lµm v¨n lµ mét n¨ng lùc tæng hîp ,lµ qu¸ tr×nh bÒn bØ dµy c«ng häc tËp trao dåi l©u ngµy ,®ã la cha nãi ®Õn n¨ng khiÕu .Xong dï cã n¨ng khiÕu Ýt hay nhiÒu ,sù nhÉn n¹i kiªn tr× nhiÖt t×nh c«ng phu thêng xuyªn rÌn gi÷a häc tËp vÉn lµ 3 con ®êng dÉn ®Õn thµnh c«ng .Víi c¸ch ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña c¸c biÖn ph¸p tu tõ trong v¨n th¬ còng chØ lµ mét c¸ch trong rÊt nhiÒu c¸ch ®Ó kh¸m ph¸ ra vÎ ®Ñp mu«n mµu mu«n vÎ vµ gi¸ trÞ cao ®Ñp ®Çy tÝnh nh©n v¨n mµ c¸c t¸c gi¶ giöi g¾m qua tõng trang viÕt .Gióp c¸c em cã høng thó h¬n víi m«n v¨n,vµ c¶ trong qu¸ tr×nh häc v¨n . Trªn ®©y lµ kinh nghiÖm t«i rót ra trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t¹i trêng vµ thùc tÕ còng thÊy ®¹t ®îc hiÖu qu¶ ®èi víi häc sinh.Víi môc ®Ých trao ®ái kinh nghiÖm víi ®ång nghiÖp ,vµ t«i häc hái nhiÒu h¬n cña b¹n bÌ tõ ®ã trao dßi thªm kiÕn thøc ,t×m ra ph¬ng ph¸p d¹y tèt nhÊt ®¹t hiÖu qu¶ cao trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y . §«ng Hîp ,ngµy 20 th¸ng 5 n¨m 2006 Ngêi viÕt s¸ng kiÕn Céng hoµ x· chñ nghÜa viÖt nam §éc lËp- Tù do- H¹nh phóc ********** B¶n thµnh tÝch c¸ nh©n n¨m häc 2005-2006 Hä vµ tªn: Chøc vô : C«ng viÖc ®îc giao: Bïi Kim Oanh Gi¸o viªn tæ khoa häc x· héi -Táng phô tr¸ch ®éi - D¹y v¨n líp 7A Båi dìng HSG v¨n 7 Sinh ho¹t t¹i: Tæ khoa häc x· héi trêng THCS §«ng hîp,§«ng hng -Th¸i b×nh Danh hiÖu thi ®ua: Gi¸o viªn giái cÊp huyÖn Thµnh tÝch trong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô n¨m häc 1.VÒ t tëng chÝnh trÞ - ChÊp hµnh nghiªm chØnh chÝnh s¸ch ,ph¸p luËt cña nhµ níc.Thùc hiÖn tèt néi quy do ngµnh GD-§T ®Ò ra. - LËp trêng t tëng v÷ng vµng,phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt.Hoµ nh· víi ®ång nghiÖp,tËn tuþ víi häc sinh.xøng ®¸ng lµ tÊm g¬ng s¸ng cho häc sinh noi theo. 2.VÒ c«ng t¸c gi¶ng d¹y: -Lªn líp cã bµi so¹n míi,bµi so¹n kh¾c s©u kiÕn thøc c¬ b¶n,cã träng t©m,cã hÖ thèng.N¾m v÷ng ph¬ng ph¸p c¶i c¸ch vµ ®Æc trng bé m«n.Bµi so¹n s¸t ®èi tîng. - D¹y häc trªn líp ®óng thêi kho¸ biÓu,®óng ch¬ng tr×nh,thùc hiÖn tèt néi quy ra vµo líp.ThÇy chñ d¹o,trß chñ ®éng n¾m b¾t kiÕn thøc. - ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn lªn líp nh bµi so¹n,SGK,®å dïng d¹y häc vµ kiÕn thøc thùc tÕ. - Thùc hiÖn tèt quy chÕ chÊm tr¶ bµi,kiÓm tra ®Çy ®ñ sè ®iÓm theo quy chÕ.lµm ®iÓm kÞp thêi,nghiªm tóc,chÝnh x¸c. - TiÕn hµnh båi giái n©ng kÐm thêng xuyªn ,®¹t hiÖu qu¶ tèt. - TÝch cùc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc,sö dông ®å dïng d¹y häc cã hiÖu qu¶. - Lu«n nªu cao ý thøc tù häc tù rÌn ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô ®¸p øng yªu c©ï gi¶ng d¹y theo ch¬ng tr×nh míi. 4 - X©y dùng kÕ ho¹ch «n tËp,®Ò c¬ng cô thÓ.theo tõng chi tiÕt cã sù ®Þnh híng cña tæ. KÕt qu¶ gi¶ng d¹y cuèi n¨m häc: *M«n v¨n 7A ®¹t tØ lÖ 96.4% trong ®ã 75% kh¸ giái *§éi tuyÓn HSG v¨n 7 cã 2 häc sinh giái cÊp huyÖn *Thi gi¶ng cÊp Côm ®¹t lo¹i Giái (2 vßng thi) 3,Víi ho¹t ®éng ®oµn thÓ: -Víi Chi Bé: tham gia ®Çy ®ñ c¸c buæi sinh ho¹t Chi bé ,lu«n lu«n nªu cao vai trß g¬ng mÉu cña ngêi §¶ng viªn .Thùc hiÖn tèt nh÷ng nhiÖm vô mµ Chi bé giao cho §¶ng viªn - Víi C«ng §oµn : Thùc hiÖn nghiªm tóc c¸c ho¹t ®éng mµ c«ng §oµn tæ chøc ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµy 20 –11,8-3, ... - Víi c«ng t¸c §éi : §îc giao lµm c«ng t¸c Tæng phô tr¸ch t«i lu«n chØ ®¹o Liªn ®éi thùc hiÖn tèt nh÷ng nhiÖm vô mµ Héi ®ång §éi huyÖn vµ nhµ trêng giao cho cã kÕ ho¹ch thùc hiÖn cho tõng tuÇn ,tõng th¸ng .Theo dâi ,hiÓu ®Æc ®iÓm cña liªn ®éi ,hoµn c¶nh cña tõng em. KÕt qu¶ :Liªn ®éi hoµn thµnh xuÊt s¾c nhiÖm vô .Cã 98,7% §éi viªn ®¹t danh hiÖu ch¸u ngoan b¸c Hå ,Cã hå s¬ ®Ò nghÞ héi ®ßng §éi c«ng nhËn lµ Liªn ®éi xuÊt s¾c cÊp huyÖn. 4,Bµi häc kinh nghiÖm - Ph¶i cã kÕ ho¹ch cho tõng c«ng viÖc m×nh lµm. - Thêng xuyªn nghiªn cøu tµi liÖu s¸ch vë häc hái ®ång nghiÖp ®Ó rót ra kinh nghiÖm . Trªn ®©y lµ nh÷ng thµnh tÝch mµ c¸ nh©n t«i ,víi c¬ng vÞ tr¸ch nhiÖm lµ Gi¸o viªn ,Tæng phô tr¸c ®éi ,T«i ®· tæ chøc, ®oµn kÕt néi bé, phÊn ®Êu ®¹t ®îc kÕt qu¶ cïng c¸c b¹n ®ång nghiÖp trong trêng hoµn thµnh xuÊt s¾c nhiÖm vô n¨m häc 20052006. C¨n cø vµo nh÷ng thµnh tÝch trªn kÝnh mong héi ®ång thi ®ua trêng THCS §«ng hîp,Héi ®ång thi ®ua cÊp trªn xÐt vµ c«ng nhËn t«i ®¹t danh hiÖu gi¸o viªn giái cÊp huyÖn n¨m häc 2005 –2006 . §«ng Hîp ,ngµy 30 th¸ng 5 n¨m 2006 Ngêi viÕt b¶n thµnh tÝch Bïi Kim Oanh - 5