PHÒNG GIÁO DỤC HUYỆN THANH OAI
TRƯỜNG TIỂU HỌC DÂN HÒA
- - - - - - - o0o - - - - - - -
SÁNG KIẾN
MỘT SỐ BIỆN PHÁP
TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI
TIỂU HỌC
HỌ VÀ TÊN:
CHỨC VỤ:
1
thứ nhất
ĐẶT VẤN ĐỀ
Lịch sử phát triển của nhân loại, ở bất kỳ thời đại nào, quốc gia nào
con người luôn là động lực của sự phát triển xã hội mà động lực tiên
phong thúc đẩy sự phát triển nhanh và bền vững là do những người tài,
những người có trí tuệ tạo ra. Chính “Những người tài giỏi là cái gốc làm
nên sự nghiệp”. Họ đã tạo ra những bước ngoặt trong sự phát triển lịch sử
xã hội loài người, sản sinh ra những giá trị vật chất tinh thần tiêu biểu trong
nền văn minh nhân loại. Đặc biệt bước vào thế kỷ của nền văn minh trí tuệ
thề kỷ mà “cạnh tranh chất xám” sẽ diễn ra ngày càng gay gắt thì nhiều
nước trong khu vực và trên thế giới lại càng quan tâm tới chiến lược nhân
tài, đầu tư cho giáo dục, đầu tư cho việc đào tạo nhân tài và coi trọng nhân
tài là chiến lược quyết định cho sự phồn thịnh của đất nước.
Qua kinh nghiệm của các nước phát triển cao và những nước công
nghiệp mới phát triển, người ta càng thấy rõ: Một trong những yếu tố quan
trọng có tính quyết định tiến trình và tốc độ phát triển kinh tế - xã hội là việc
hoạch định đúng và thi hành được chính sách phát hiện, tuyển chọn, đào
tạo, bồi dưỡng, đãi ngộ và sử dụng người tài. Những người tài năng nhất
là các thiên tài không chỉ mang lại vinh dự, danh tiếng cho quốc gia, mà
còn mang lại giá trị tinh thần, vật chất to lớn không chỉ cho mỗi nước mà
còn cho cả nhân loại.
Qua 4000 nghìn năm lịch sử Việt Nam đã phát huy được vai trò của
những người tài giỏi. Bởi ông cha ta rất coi trọng việc đào tạo, bồi dưỡng
nhân tài và đúc rút thành kinh nghiệm quý báu: “Thiên tài là nguyên khí
quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh rồi lên cao, nguyên khí suy
thì thế nước yếu rồi xuống thấp”.
Nhận thức được vấn đề này, lịch sử Việt Nam đã ghi công nhiều
người tài năng và coi việc đào tạo nhân tài là quốc sách của nhà nước.
2
Ngày nay vấn đề bồi dưỡng nhân tài được Đảng và Nhà nước hết sức
quan tâm. Tại văn kiện đại hội Đảng VIII đã nêu “Cùng với khoa học công
nghệ giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí đào
tạo nhân lực bồi dưỡng nhân tài”.
Văn kiện Đại hội Đảng IX tiếp tục khẳng định “Phát triển giáo dục và
đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy công nghiệp hoá,
hiện đại hoá, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản
để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”.
Thực hiện tốt Nghị quyết TW2 khoá 8, trong đó việc bồi dường, đào
tạo học sinh giỏi là vấn đề hết sức cần thiết, bởi vì chỉ có những nhân tài
mới nhanh chóng tiếp thu thành tựu khoa học mới của nhân loại, phát minh
ra sáng kiến để phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất
nước.
Đào tạo, bồi dưỡng nhân tài là nhiệm vụ cao cả của toàn xã hội,
song trách nhiệm trực tiếp là của những người làm công tác giáo dục. Bởi
vậy trong tài liệu tiếp tục quán triệt Nghị quyết Trung ương II, Bộ giáo dục
và đào tạo chỉ rõ “…trường tiểu học và mỗi giáo viên tiểu học đều có nhiệm
vụ phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi”.
Bậc tiểu học là bậc học nền tảng, bồi dưỡng học sinh giỏi ở tiểu học
là nền móng cho chiến lược đào tạo người tài của đất nước. Phát hiện và
bồi dưỡng học sinh giỏi ở cấp Tiểu học là việc làm cần thiết và có ý nghĩa.
Để có được các thành quả về giáo dục học sinh nói chung hay những
thành tích cao của học sinh giỏi nói riêng, ngay từ cấp Tiểu học các nhà
trường phải có sự quan tâm, chú ý từ các buổi học hằng ngày của các khối
lớp và ở tất cả các môn học trong nhà trường. Việc giáo dục học sinh hằng
ngày trên lớp có chất lượng chính là tạo một nền móng vững chắc cho sự
phát triển đúng đắn và lâu dài. Mặt khác nội dung, phương pháp giáo dục
đại trà và bồi dưỡng học sinh giỏi cũng như hình thức tổ chức phải phong
3
phú và phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí học sinh mới đem lại hiệu quả
trong giáo dục.
Trường tiểu học Hoà Sơn A nhiều năm qua việc bồi dưỡng học sinh
giỏi là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, yêu cầu về chất lượng giảng
dạy và hiệu quả bồi dưỡng ngày càng đòi hỏi cao. Việc bồi dưỡng học
sinh giỏi là cả một quá trình, phải có kế hoạch cụ thể cho người dạy và cả
người học, vì vậy tôi mạnh dạn đưa ra “ Một số biện pháp tổ chức bồi
dưỡng học sinh giỏi ở trường tiểu học”.
Phần thứ hai
NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN
1. Cơ sở khoa học
Con người nói chung và người tài năng nói riêng hình thành phát
triển trưởng thành, cống hiến cho xã hôi trải qua 3 giai đoạn chính.
Giai đoạn 1: Giai đoạn bắt đầu từ lúc bào thai hình thành, phát triển
và kết thúc lúc đứa trẻ chào đời. Đây là giai đoạn hình thành các tổ chức
cấu trúc tế bào, gắn bó chặt chẽ với hình thành và phát triển của thai nhi,
cũng như việc nảy sinh (hoặc thui chột các mầm mống ban đầu của tài
năng ở mỗi con người). Trong giai đoạn này vai trò di truyền, vật chất tinh
thần, những hiểu biết về điều kiện sống làm việc của người bố và nhất là
của người mẹ… có ảnh hưởng quyết định tới việc phát triển thai nhi đặc
biệt là phát triển trí tuệ và tình cảm sau này của đứa trẻ.
Giai đoạn 2: Giai đoạn bắt đầu lúc đứa trẻ ra đời cho đến khi trưởng
thành. Đây chính là giai đoạn cơ bản nhất để năng khiếu, tài năng hình
thành, phát triển trong cuộc đời của mỗi con người. Trong giai đoạn này,
mầm mống ban đầu do di truyền để lại và do tác động của môi trường sẽ
được bộc lộ, phát triển ở độ tuổi tiên học đường, ở độ tuổi học phổ thông
mầm mống năng khiếu định hình, trẻ em trở thành học sinh năng khiếu.
4
Trong giai đoạn này vai trò của môi trường tự nhiên và nhất là vai trò
của môi trường xã hội (vai trò của giáo dục ở gia đình, ở trường học - đặc
biệt là vai trò của thầy giáo giỏi), nơi đứa trẻ ăn, ở, sinh sống, học tập, giao
tiếp… hàng ngày có tác động cực kỳ quan trọng đến sự phát triển hoặc
làm thui chột năng khiếu của trẻ.
Giai đoạn 3: Giai đoạn mà môi trường vĩ mô có ảnh hưởng lớn tới
việc cống hiến tài năng của mỗi con người. Đây là giai đoạn mà tài năng
đã được xác lập, được thể hiện, được sử dụng trong thực tiễn mang lại
các kết quả, các cống hiến cụ thể của xã hội.
Trong giai đoạn này vai trò của môi trường vĩ mô như: đường lối, chủ
trương cơ chế, chế độ, chính sách, cách tổ chức, quản lý, chỉ đạo… các
mặt kinh tế - xã hội của nhà nước, của quốc gia và có khi của cả một trào
lưu một xu thế phát triển của thời đại… có tác động và có ảnh hưởng lớn
tới việc phát hiện các tài năng cũng như tới việc phát triển sức sáng tạo và
sự cống hiến tài năng của công đồng cũng như của mỗi con người.
Ba giai đoạn trên đây, kế tiếp, đan xen tạo nên điều kiện cho nhau
phát triển. Vì vậy trong mỗi giai đoạn cần có chủ trương, phương hướng,
biện pháp và tác động đúng, kịp thời để năng lực của từng người phát triển
nảy nở, đặc biệt trong giai đoạn hai, môi trường nhà trường có ý nghĩa to
lớn trong việc giáo dục và bồi dưỡng năng khiếu.
Giai đoạn thứ hai phù hợp với học sinh tiểu học nếu như gia đình,
nhà trường và xã hội biết chăm lo học sinh ngay ở giai đoạn này thì sẽ có
tác dụng kích thích sự phát triển của các tài năng, tạo tiền đề cho các tài
năng, làm cơ sở cho các bậc học cao hơn.
Như vậy sự hình thành và phát triển năng khiếu, tài năng của con
người chịu sự tác động của các yếu tố di truyền (Tư chất và năng khiếu)
môi trường tự nhiên và xã hộ, vĩ mô cũng như vi mô của gia đình, nhà
trường, xã hội của dân tộc, quốc gia và thời đại trong suốt quá trình sinh
5
thành phát triển của cả đời người nói chung của những con người có năng
khiếu, tài năng nói riêng.
Dựa trên nền tảng đó chúng ta đề cập tới vấn đề chiến lược của
Đảng và Nhà nước ta đối với việc bồi dưỡng, đào tạo nhân tài cho đất
nước trong thời kỳ công nghiệp hoá hiện đại hoá nói chung và công việc
của người quản lý nói riêng trên lĩnh vực phát hiện, tuyển chọn và bồi
dưỡng học sinh năng khiếu, tài năng cho quê hương đất nước.
2. Cơ sở thực tiễn
Việc tổ chức thi chọn học sinh giỏi và bồi dưỡng học sinh giỏi nhằm
động viên khích lệ học sinh và giáo viên dạy giỏi, góp phần thúc đẩy việc
cải tiến, nâng cao chất lượng dạy và học, chất lượng của việc quản lý chỉ
đạo của các cấp quản lý giáo dục, đồng thời phát hiện học sinh có năng
khiếu để tiếp tục bồi dưỡng ở cấp học cao hơn, nhằm đào tạo nhân tài cho
đất nước.
Quản lí trường tiểu học thực chất là quản lý quá trình dạy học, trong
quá trình dạy học thì việc chú ý tới sự phát triển của từng học sinh luôn là
yêu cầu cơ bản. Bởi vậy việc bồi dưỡng học sinh giỏi bao giờ cũng là
nhiệm vụ quan trọng của mỗi giáo viên và cán bộ quản lý.
Trường tiểu học là nơi đầu tiên tham gia vào viêc học với tư cách là
hoạt đông chủ đạo. Nhờ có các nội dung giáo dục toàn diện mà các em có
điều kiện bộc lộ năng khiếu tài năng. Nếu cha mẹ, bạn bè và thầy cô cảm
nhận, phát hiện, nâng đỡ bồi dưỡng mầm mống năng khiếu kích thích
niềm say mê học tâp thì biểu hiện của năng khiếu sẽ ngày càng rõ hơn.
năng khiếu được bồi dưỡng sớm sẽ định hướng phát triển và dần định
hình trở thành học sinh năng khiếu, ngược lại năng khiếu của các em
không được phát hiện hay không được quan tâm bồi dưỡng thì năng khiếu
của các mất dần, mầm mống năng khiếu tuy có nhưng sẽ bị mai một, thui
chột đi.
6
Tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi ở tiểu học là phát huy hết khả năng
phát triển tiềm tàng của trẻ, là tạo nguồn học sinh giỏi cho các cấp học tiếp
theo, thực hiện chiến lược “ bồi dưỡng nhân tài cho đất nước”. Mặt khác tổ
chức bồi dưỡng học dinh giỏi là một tiêu chí không thể thiếu để đánh giá
sự phát triển của một nhà trường. Mỗi học sinh giỏi không những là niềm
tự hào của cha mẹ, thầy cô mà còn là niềm tự hào của cả cộng đồng.
Ban giám hiệu nhà trường chịu trách nhiệm tổ chức chỉ đạo việc bồi
dưỡng học sinh giỏi, vì vậy cần phải biết tác động tới các yếu tố của quá
trình bồi dưỡng học sinh giỏi như: giáo viên giỏi, học sinh giỏi, cha mẹ học
sinh, chương trình bồi dưỡng, tài liệu tham khảo… sao cho phát huy được
các điều kiện thuận lợi để việc bồi dưỡng học sinh giỏi của trường đạt kết
quả cao nhất.
3. Nội dung và hình thức tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi
a) Nội dung tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi
Dựa vào nội dung chức năng tổ chức trong quản lý giáo dục thì nội
dung tổ chức bồi dưỡng học giỏi gồm các nội dung sau:
- Xác định cấu trúc tổ chức hợp lý của đối tượng quản lý đó là giáo
viên giỏi và học sinh giỏi.
- Xây dựng cấu trúc tổ chức hợp lý của chủ thể quản lý: Từ hiệu
trưởng, phó hiệu trưởng, các tổ chức chuyên môn.
- Tạo ra một mạng lưới các quan hệ tổ chức giữa những người trong
hệ quản lý và hệ được quản lý là màng lưới từ hiệu trưởng, phó hiệu
trưởng, các tổ chuyên môn đến giáo viên đứng lớp, giáo viên bồi dưỡng
đội tuyển học sinh giỏi.
- Tuyển lựa, sắp xếp, bồi dưỡng giáo viên, giáo viên dạy đội tuyển.
- Tổ chức bồi dưỡng một cách khoa học nhằm nâng cao hiệu quả
hoc sinh giỏi.
b) Các hình thức tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi
7
Lịch sử phát triển của loài người đã chứng tỏ rằng thế hệ trước
muốn truyền lại kiến thức, kinh nghiệm về mọi mặt cho lớp người sau một
cách tối ưu thì phải qua các hình thức giáo dục đào thạo thích hợp. Vì vậy
đối với học sinh giỏi ở bậc tiểu học cần phải có hình thức bồi dưỡng phù
hợp với đặc điểm tâm sinh lý của các em, phù hợp với mục tiêu, nội dung,
phương pháp ở bâc tiểu học.
Các hình thức bồi dưỡng học sinh giỏi rất đa dạng phong phú song
có thể phân thành ba loại: Bồi dưỡng theo nhóm, bồi dưỡng trong lớp học
sinh bình thường và hình thức bồi dưỡng đặc biệt.
*Bồi dưỡng theo nhóm:
Người ta phân loại sắp xếp học sinh theo các nhóm đặc biệt có sự
tương đồng về năng lực, thành tích, năng khiếu, hứng thú hoặc động cơ.
Các nhóm học sinh này có sinh hoạt mỗi tuần một hoặc hai buổi.
- Ưu điểm:
Hình thức bồi dưỡng này giảm bớt sự khác biệt giữa các cá nhân
trong nhóm, cho phép dễ áp dụng thử nghiệm các nội dung học ở mức độ
cao hơn. Học sinh được phát huy được hết khả năng nhận thức của mình.
Tạo nhiều cơ hội để kích thích học sinh trao đổi những năng lực, thành
tích, hứng thú và phán đoán.
Thuận lợi trong việc tìm giáo viên phụ trách.
- Nhược điểm:
Nếu không quản lý tốt học sinh dễ rơi vào tình trạnh hoặc quá sức
học lệch. Xu hướng bồi dưỡng các em thành các thợ toán, thợ văn dễ xảy
ra.
* Tổ chức trong lớp học bình thường
Giáo viên phải chỉ đạo các giáo viên lựa chọn, điều chỉnh nội dung
dạy học trên lớp để có sự phân hoá, phù hợp với nhu cầu nhận thực của
học sinh giỏi.
- Ưu điểm:
8
Việc cung cấp kiến thức để bồi dưỡng học sinh giỏi ngay trên lớp học
bình thường là trách nhiệm của mỗi giáo viên.
Sự phát triển nhân cách của học sinh luôn có sự thay đổi nên lớp
học bình thường là chỗ dựa tốt nhất để tiếp nhận sự biến đổi đó và để bồi
dưỡng sự phát triển toàn diện.
Tính toán nhanh nhẹn, sáng tạo và tư duy linh hoạt của học sinh giỏi
có tác dụng kích thích tốt đến chất lượng của học sinh toàn lớp.
Học sinh giỏi có nhận thức sâu sắc, sáng tạo hơn học sinh bình
thường, nên luôn làm phong phú hơn những tình huống diễn ra trên lớp,
tạo không khí học tập và hứng thú dạy học cho thầy và trò.
- Nhược điểm:
Giáo viên gặp khó khăn trong việc điều khiển lớp học nhiều trình độ,
ở thời điểm này chú ý tới đối tượng học sinh yếu thì học sinh giỏi bị bỏ rơi
và ngược lại.
Học sinh dễ bằng lòng với kết quả đạt được với những điểm số cao
nhưng đánh giá ở mức thấp.
* Hình thức bồi dưỡng đặc biệt:
Đối với những trẻ em có khả năng trí tuệ đặc biệt có thể cho học sinh
nhảy lớp, học nhảy lên các đơn vị kiến thức kế tiếp rút ngắn thời gian học
từ 5 năm xuống 4 năm… nhưng trong thực tế trường hợp này rất ít.
Ngoài ra có thể tổ chức cho học sinh học theo tài liệu: giáo viên
hướng dẫn các em tham khảo tài liệu tự chọn và tự học ở nhà, nếu gặp
khó khăn thì giáo viên có thể giúp đỡ các em.
Mỗi hình thức đều có những ưu, nhược điểm riêng. Người ta thường
sử dụng phối hợp hình thức bồi dưỡng theo nhóm và bồi dưỡng ngay tại
lớp bình thường để hạn chế các nhược điểm, phát huy các ưu điểm của
mỗi hình thức.
9
4. Đặc điểm và tình hình bồi dưỡng học sinh giỏi của trường
tiểu học ....:
Trường Tiểu học ..........là trường thuộc xã gần cuối huyện, tuy nhiên
những năm gần đây, nhờ sự quan tâm của các cấp về cơ sở hạ tầng như:
đường, điện, trường, trạm... đường xá đi lại thuận lợi, kinh tế tương đối ổn
định, chính vì vậy sự quan tâm của nhân dân đối với nhà trường cũng như
đối với việc học hành của con em khá chu đáo. Những thuận lợi đó đã thúc
đẩy rất nhiều tới việc giảng dạy và giáo dục của nhà trường. Tập thể cán
bộ giáo viên của trường luôn nỗ lực thi đua “dạy tốt - học tốt”, phấn đấu
tạo môi trường giáo dục tốt nhất, nhiều năm liền có học sinh giỏi cấp
huyện, cấp tỉnh. Có được những thành quả đó là nhờ vào sự miệt mài
phấn đấu không ngừng của đội ngũ cán bộ giáo viên trong nhà trường và
của các cấp các ngành Với quan điểm chỉ có phát triển học sinh giỏi trên
cơ sở, nền tảng chất lượng đại trà vững chắc và có đội ngũ giáo viên dạy
giỏi, môi trường xã hội giáo dục sâu rộng. Việc lập kế hoạch phát hiện, bồi
dưỡng học sinh giỏi ngay từ đầu mỗi năm học là việc làm cần thiết của nhà
trường. Trường tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi từ lớp 1, chỉ đạo từng giáo
viên đưa vào kế hoạch giảng dạy và phụ trách lớp, công tác bồi dưỡng học
sinh giỏi đã trở thành công việc thường xuyên ở tất cả các lớp và cũng là
trách nhiệm của mỗi giáo viên đứng lớp. Hơn nữa để có đội tuyển học sinh
giỏi và chất lượng cao, tuy không có hình thức lớp chọn nhưng cứ vào đầu
năm học nhà trường chủ động làm công tác tư tưởng cho phụ huynh, cộng
tác với phụ huynh để có được sự đầu tư về vật chất cũng như tinh thần
cho con em học tập. Tham gia bồi dưỡng đội tuyển là những giáo viên có
trình độ kiến thức vững vàng, nắm chắc chuyên môn nghiệp vụ, có tâm
huyết trong việc giáo dục giảng dạy, có điều kiện đầu tư cho nghề dạy học,
có kinh nghiệm trong việc rèn luyện, bồi dưỡng học sinh giỏi. Bên cạnh đó
Ban giám hiệu đã cùng các tổ khối chuyên môn xây dựng nội dung, chọn
10
lọc tài liệu bồi dưỡng sao cho phù hợp và hiệu quả đối với công tác bồi
dưỡng học sinh.
II. MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI Ở
TRƯỜNG TIỂU HỌC
1. Nội dung và biện pháp nâng cao nhận thức
Toàn thể cán bộ giáo viên, cha mẹ học sinh đặc biệt là giáo viên
được phân công bồi dưỡng đội tuyển phải hiểu và phân biệt rõ các khái
niệm: Năng lực, tài năng, năng khiếu, thông minh, thiên tài ... đồng thời
phải có hiểu biết về cơ sở khoa học của các giai đoạn phát triển của một
tài năng. Mặt khác phải hiểu một cách sâu sắc các tiêu chuẩn của năng
khiếu tài năng... Bên cạnh đó phải hiểu tâm lý của học sinh giỏi, học sinh
năng khiếu. Từ đó nhận thức được vị trí của học sinh giỏi. Giúp phụ huynh
có phương pháp nuôi dạy khoa học, định hướng cho học sinh giỏi có sự
phát triển tự nhiên toàn diện, cân bằng về tình cảm và nhận thức.
Nhà trường cũng như cha mẹ học sinh cần hiểu đúng về chính sách
nhân tài của Đảng ta, tạo ra sự ủng hộ hợp tác hoá tích cực của cha mẹ
học đối với nhà trường trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi.
Đưa các nội dung, biện pháp và các hình thức bồi dưỡng học sinh
giỏi cũng như nâng cao về kiến thức về trình độ để bồi dưỡng học sinh vào
các buổi sinh hoạt tổ chuyên môn. Kết hợp với cha mẹ học sinh tạo được
sự hỗ trợ trong giáo dục và giảng dạy.
Động viên, khích lệ kịp thời những giáo viên, học sinh có sự cố gắng
cũng như có thành tích trong học tập, rèn luyện.
2. Xây dựng kế hoạch phát hiện, tuyển chọn học sinh giỏi
Đây là một việc làm hết sức cần thiết góp phần quyết định sự thành
công của công tác bồi dưỡng học sinh giỏi. Kế hoạch phải được rõ ràng
11
chi tiết ngay từ đầu năm học và chỉ đạo từng giáo viên đưa vào kế hoạch
công tác giảng dạy và phụ trách lớp. Trong kế hoạch phải thể hiện rõ: Thời
gian tuyển chọn; hình thức tuyển chọn ; địa điểm tuyển chọn, nội dung
tuyển chọn, số lượng học sinh vào đội tuyển, ai sẽ thực hiện việc tuyển
chọn, hỗ trợ học sinh giỏi có hoàn cảnh khó khăn, xây dựng kế hoạch
chuyển giao học sinh giỏi giữa các lớp.
Việc xây dựng kế hoạch tốt giúp cho các hoạt động có hướng đi
đứng đắn đạt được hiệu quả mong muốn và định hướng được triển vọng
phát hiện tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi trong tương lai. Đồng thời
kế hoạch hoá mang tính pháp chế yêu cầu mọi giáo viên phaỉ thực thi
nhiệm vụ.
3. Tổ chức phát hiện tuyển chọn học sinh giỏi.
Trên cơ sở kế hoạch xây dựng như trên thì bước theo đó là việc tổ
chức phát hiện tuyển chọn đội tuyển học sinh giỏi ở các khối lớp từ lớp 1
đến lớp 5. Đây là một bước quan trọng trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi.
Xuất phát từ thực tế không phải mọi học sinh có xếp loại học lực giỏi đều
là học sinh có năng khiếu cần bồi dưỡng. Ngược lại những học sinh có
năng khiếu chưa hẳn đã là học sinh có xếp loại học lực giỏi. Cho nên làm
thế nào để phát hiện được học sinh có năng khiếu từ đó tiến hành tuyển
chọn và tiến hành bồi dưỡng cho từng khối lớp là công việc quan trọng.
Phát hiện và tuyển chọn đúng mang ý nghĩa định hướng phát triển
đúng đắn cho một nhân cách. Vì thế phát hiện và tuyển chọn được học
sinh năng khiếu là bản lề, là điểm xuất phát cho việc bồi dưỡng học sinh
giỏi. Đồng thời nó mang ý nghĩa giáo dục rất lớn. Định hướng sai khả năng
phát triển của học sinh tiểu học gây nên sự miễn cưỡng, gò bó, rất có hại
cho một nhân cách đang hình thành và phát triển.
Từ những vấn đề nêu trên cho ta thấy rằng tổ chức phát hiện và
tuyển chọn học sinh giỏi cần được quán triệt tới mọi giáo viên trong
trường. Trước hết coi đó là nghĩa vụ của người giáo viên và sau đó là việc
12
phổ biến phương pháp, cách thức phát hiện để việc tuyển chọn được chu
đáo, kết quả của quá trình phát hiện và tuyển chọn này là không bị nhầm,
không bỏ sót học sinh có năng khiếu, ngăn ngừa những quan hệ cá nhân
của người tuyển chọn.
Để tuyển chọn chính xác phải căn cứ vào thông tin và xét cả quá
trình học tập của học sinh. Do vậy việc tuyển chọn của giáo viên phải là
chủ yếu, cụ thể việc phát hiện, tuyển chọn được thực hiện các bước sau:
- Bước 1: Giáo viên phụ trách lớp tiến hành khảo sát chất lượng học
sinh bằng cách kiểm tra những nội dung kiến thức cơ bản trong chương
trình học, kiến thức nâng cao bằng các hình thức kiểm tra viết, thảo luận
trao đổi hằng ngày. Sau đó lập danh sách học sinh giỏi của lớp mình phụ
trách với số lượng không hạn chế. Đây là một việc làm hết sức cần thiết
bởi chỉ có giáo viên phụ trách lớp trực tiếp giảng dạy mới đánh giá chính
xác đối tượng học sinh giỏi.
- Bước 2: Tổ chức thi chọn trong khối
Khối trưởng lập kế hoạch và tổ chức tuyển chọn: Tham mưu với Ban
giám hiệu nhà trường trong việc ra đề kiểm tra, việc bố trí thời gian, cách
thức tuyển chọn. Phối hợp tất cả giáo viên trong khối mình để tiến hành
tuyển chọn một các chính xác, khách quan. Tiến hành như sau:
+ Khối trưởng ra đề kiểm tra: nội dung kiểm tra phải nằm trong hệ
thống kiến thức cơ bản của chương trình học, có nâng cao, có dạng bài
tập mở và đề bài phải phù hợp với khả năng đặc điểm tâm sinh lý của học
sinh.
+ Tổ chức thi và chấm bài: Việc tổ chức thi và chấm bài là việc quyết
định chọn đúng đối tượng học sinh giỏi, chính vì vậy cần phải tiến hành
một cách nghiêm túc và thật sự khách quan.
+ Sau khi thành lập được đội tuyển của khối, tiến hành bồi dưỡng
trong thời gian ngắn để chuẩn bị cho các em dự thi vòng 2 ở trường tổ
chức.
13
- Bước 3: Tổ chức thi chọn để thành lập đội tuyển học sinh giỏi của
trường.
+ Hiệu phó chuyên môn ra đề kiểm tra
+ Tổ chức thi và tuyển chọn đội tuyển.
Hình thức ra đề, tổ chức thi và tuyển chọn tiến hành tương tự như
bước 2 nhưng ở bước này cần chọn những giáo viên có năng lực chuyên
môn tốt nhất để việc tuyển chọn có sự chính xác và khách quan. Những
giáo viên này chính là những người chính thức bồi dưỡng các em trong đội
tuyển sau khi đã được tuyển chọn.
Việc phát hiện và thi tuyển chọn học sinh giỏi tiến hành hàng năm sẽ
nhằm củng cố, bổ sung số học sinh trong đội tuyển hoặc loại những học
sinh có những biểu hiện hạn chế về năng lực.
Một căn cứ nữa để phát hiện và tuyển chọn học sinh giỏi là dư luận
cộng đồng gia đình của học sinh, căn cứ này dựa vào sự “di truyền” gen
thông minh của cha mẹ, dân tộc, phần lớn những em học sinh giỏi được
thừa hưởng gen từ gia đình luôn thể hiện mình trước tập thể song cũng có
em rụt rè nhút nhát không bộc lộ khả năng của mình. Với những em này
giáo viên cần giúp đỡ để các em sớm hoà đồng trong tập thể, nhanh chóng
bộc lộ năng lực cao của bản thân.
4. Tổ chức bồi dưỡng giáo viên.
Ông cha ta tư xưa đã có câu “Không thầy đố mày làm nên”, điều đó
muốn nói giáo viên là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục. Thủ tướng
Phạm Văn Đồng đã từng nói “Muốn có trò giỏi trước hết phải có thầy giỏi”.
Trên thực tế đã chứng minh, trường nào có nhiều giáo viên giỏi, ở đó có
nhiều học sinh giỏi “Thầy nào trò nấy”.
Bồi dưỡng học sinh giỏi là công việc nhiều khó khăn và thách thức
không phải bất kỳ người giáo viên nào cũng làm được. Để có được hiệu
quả trong công tác bồi dưỡng học sinh giỏi, người giáo viên cần phải đạt
được những yêu cầu sau:
14
- Có kiến thức vững vàng, hiểu biết về khoa học, tự nhiên và xã hội.
- Trình độ tâm lý học, sư phạm học đủ để hiểu học sinh và có các
ứng xử khoa học trong quá trình giảng dạy.
- Có phương pháp tự học, tự bồi dưỡng, phương pháp lựa chọn các
thông tin khoa học cần thiết cho việc giáo dục và giảng dạy, nâng cao trình
độ chính trị, tư tưởng đạo đức của giáo viên tiểu học.
- Có kiến thức kinh nghiệm thực tế.
a) Nội dung bồi dưỡng
Sơ đồ: Nội dung tổ chức bồi dưỡng giáo viên
Tổ chức bồi dưỡng giáo
viên
Tổ chức
bồi
dưỡng
năng lực
chuyên
môn
Tổ chức
bồi
dưỡng
năng lực
sư phạm
Tổ chức
bồi
dưỡng
kinh
nghiệm
thực tế
Tổ
chức
bồi
dưỡng
các
kiến
thức bổ
trợ
Năng lực chuyên môn:
- Có trình độ văn hoá sâu rộng, có vốn hiểu biết trên nhiều lĩnh vực.
- Có kiến thức về tâm lý học, giáo dục học, phương pháp giáo dục,
phương pháp dạy học.
Năng lực sư phạm:
- Năng lực hiểu học sinh trong quá trình giảng dạy và giáo dục.
- Năng lực đánh giá học sinh.
- Năng lực đáp ứng nhu cầu hiểu biết của học sinh.
- Năng lực thiết lập mối quan hệ thuận lợi với học sinh.
- Năng lực thiết kế và triển khai hoạt động giảng dạy và giáo dục.
15
b) Các hình thức bồi dưỡng giáo viên
- Hình thức tại chức
- Hình thức tập trung dài hạn
- Hình thức tập trung ngắn hạn
- Bồi dưỡng theo chuyên đề
- Bồi dưỡng thành khoá với chương trình hoàn chỉnh
Ngoài ra còn có các hình thức khác như: Sinh hoạt chuyên môn, hội
giảng hội thảo, kèm cặp rèn nghề, tự bồi dưỡng bằng cách viết sáng kiến
kinh nghiệm...
c) Biện pháp tổ chức bồi dưỡng đội ngũ giáo viên
* Tổ chức bồi dưỡng năng lực chuyên môn
Để tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn, nhà trường thường
tiến hành thực hiện như sau:
- Hàng năm phân công luân chuyên giáo viên đi sâu nghiên cứu từng
mảng kiến thức hoăc từng môn học. Cứ như thế sau một thời gian giáo
viên sẽ hệ thống được kiến thức và nâng cao năng lực chuyên môn của
mình.
- Phân công giáo viên giỏi có uy tín kèm cặp giáo viên chưa có kinh
nghiệm.
- Đề cao việc tự học, tự bồi dưỡng của giáo viên.
- Tạo điều kiện về thời gian, tài liệu để giáo viên nghiên cứu tài liệu
tham khảo.
- Tổ chức giao lưu chuyên môn với các trường bạn để trao đổi
chuyên môn.
- Tạo điều kiện, động viên khuyến khích cho giáo viên tham dự các
lớp học tập nâng cao chuyên môn nghiệp vụ, trình độ kiến thức.
Thực hiện tốt công tác này là điều kiện quan trọng góp phần nâng
cao chất lượng dạy học trong trường, là chỗ dựa vững chắc cho việc bồi
dưỡng học sinh giỏi.
16
* Tổ chức bồi dưỡng năng lực sư phạm
Dạy học là một nghề vừa mang tính khoa học vừa mang tính nghệ
thuật. Tính khoa học ở đây là năng lực chuyên môn, còn tính nghệ thuật
chính là năng lực sư phạm. Đê đảm bảo việc dạy tốt đem lại hiệu quả chất
lượng cao đỏi hỏi người giáo viên phải có cả hai. Song đặc thù của bậc
tiểu học lại mang tính nghệ thuật nhiều hơn. Điều này có thể được mô
phỏng qua mô hình dưới đây
Năng lực sư phạm:
năng lực nhận thức
năng lực giao tiếp
NL sư phạm
- Bậc đại học
và sau đại học
- Bậc trung học
- Bậc tiểu học
Mô hình trên cho ta thấy năng lực sư phạm của giáo viên dạy bậc
tiểu học là vô cùng quan trọng. Để tiến hành tổ chức bồi dưỡng năng lực
sư phạm cho giáo viên nhà trường tiến hành như sau:
- Tổ chức các buổi chuyên đề, hội thảo về tìm hiểu đặc điểm tâm
sinh lý học sinh, về khả năng thiết kế các hoạt đông dạy học... để giáo
viên có điều kiện tích luỹ thêm vốn kinh nghiệm của mình.
- Tổ chức hội giảng để giáo viên có dịp thể hiện các kỹ năng sư
phạm cao nhất.
- Dự giờ thăm lớp thường xuyên để uốn nắn, điều chỉnh giúp giáo
viên rút kinh nghiệm về kiến thức và phương pháp giảng dạy của mình.
- Tổ chức câu lạc bộ ứng xử sư phạm, giáo viên học được cách đối
xử với học sinh, xử lý các tình huống xảy ra ở tháng học trước giúp giáo
viên có thêm năng lực sư phạm của mình. Song muốn tổ chức có hiệu quả
17
thì cần phải phối hợp với giáo viên có kinh nghiệm để xây dựng nội dung
sinh hoạt.
- Mời chuyên gia có kinh nghiệm của trường hoặc của đơn vị bạn về
nói chuyện với giáo viên trong trường.
- Hình thức tự bồi dưỡng: Yêu cầu giáo viên phải thường xuyên tự
bồi dưỡng để hoàn thiện mình hơn. Để hoạt động tự bồi dưỡng đi vào nền
nếp cần có sự giám sát, kiểm tra đánh giá sát sao.
* Tổ chức bồi dưỡng kinh nghiệm thực tế
Khuyến khích giáo viên học tập, trao đổi kinh nghiệm với giáo viên
của những trường có thành tích bồi dưỡng học sinh giỏi. Rèn va bắt buộc
giáo viên có sổ tích luỹ ghi chép các thông tin, giải các bài tập Toán, bài
tập Tiếng Việt khó, các để thi qua các năm ở bậc tiểu học.
Tổ chức viết sáng kiến kinh nghiệm đặc biệt là sáng kiến kinh nghiệm
trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi.
* Tổ chức bồi dưỡng các kiến thức hỗ trợ
Giáo viên bồi dưỡng học sinh giỏi cần có vốn hiểu biết rộng, do đó
nhà trường cần tổ chức cho giáo viên bồi dưỡng kiến thức hỗ trợ như: Tin
học, ngoại ngữ ... bằng cách:
- Tạo điều kiện về mặt thời gian để giáo viên học thêm các lớp ngoại
ngữ, tin học...
- Tổ chức cho giáo viên học tập, sưu tầm các thông tin khoa học kỹ
thuật.
- Tổ chức các buổi sinh hoạt câu lạc bộ thơ ca, âm nhạc... với những
nội dung, hình thức biện pháp phong phú.
5. Tổ chức tuyển chọn và phân công giáo viên bồi dưỡng học
sinh giỏi.
Phân công giáo viên là khâu quan trọng, bởi có sử dụng hợp lý đúng
người đúng việc thì mới phát huy được tài năng và hiệu suất công tác. Để
18
làm tốt khâu này, cần dựa vào các tiêu chí sau để chọn giáo viên dạy đội
tuyển học sinh giỏi.
- Giáo viên có trình độ, kiến thức chuyên môn nghiệp vụ vững vàng.
- Giáo viên có lòng nhiệt tình, say mê, có ý thức chấp hành quy chế
chuyên môn tốt.
- Giáo viên có kỹ năng thiết kế nội dung dạy học - giáo dục, có kỹ
năng tự học tự bồi dưỡng.
- Giáo viên có sức khoẻ, tự tin, có kinh nghiệm, có tính sáng tạo, có
năng lực giao tiếp, năng lực hiểu học sinh.
- Giáo viên phải được công nhận là giáo viên giỏi.
Dựa trên tiêu chí đó và tình hình thực tế của trường để phân công
giáo viên cho phù hợp. Có hai cách phân công giáo viên tham gia bồi
dưỡng học sinh giỏi
- Phân công chuyên: Phân công những giáo viên giỏi về chuyên môn
nghiệp vụ, có kinh nghiệm về môn nào thì dạy môn đó.
- Phân công luân chuyên: Đối tượng của cách phân công này là
những giáo viên tinh thông về chuyên môn, có năng lực sư phạm, dạy tốt
các khối lớp ở tiểu học.
Cần kết hợp cả hai cách phân công trên để khắc phục hạn chế của
từng cách phân công. Trong quá trình bồi dưỡng, Ban giám hiệu thường
xuyên khảo sát giáo viên, nếu có giáo viên hạn chế về sức khoẻ, chuyên
môn không phát triển thì cần thay thế vào đó những giáo viên kế cận đã
bồi dưỡng về chuyên môn.
Việc kết hợp phân công giáo viên được cụ thể hoá ở sơ đồ sau:
luân chuyển
GV bồi dưỡng
Tiếng Việt 3
luân
GV bồi dưỡng
Tiếng Việt 4
19
luân
GV bồi dưỡng
Tiếng Việt 5
GV kế cận
dạy Toán
hoặc TV
GV bồi dưỡng
Toán 3
GV bồi dưỡng
Toán 4
luân
GV bồi dưỡng
Toán 5
luân
luân chuyển
Việc phân công này áp dụng tuỳ theo tình hình thực tế của trường.
6. Tổ chức hoạt động biên soạn tài liệu giảng dạy bồi dưỡng
học sinh giỏi
Sau khi chọn được đội tuyển học sinh giỏi, phân công giáo viên dạy
bồi dưỡng, công việc tiếp theo hết sức cần thiết và đem lại chất lượng
giảng dạy cao đó là việc biên soạn tài liệu giảng dạy. Bởi hiện nay sách
tham khảo rất nhiều nếu người giáo viên không biết phân loại, chọn lọc sẽ
dẫn đến tình trạng ôn luyện không trọng tâm, không sát chương trình của
bậc học. Chính vì vậy việc nghiên cứu, chọn lọc tài liệu và giao việc cho
giáo viên rất quan trọng. Ban giám hiệu, đặc biệt là hiệu phó chuyên môn
cần kết hợp cùng tổ chuyên môn các khối lớp tổ chức nghiên cứu, biên
soạn nội dung chương trình ôn luyện, bồi dưỡng, cùng tìm hiểu về từng
mảng kiến thức trong từng phân môn sau đó cùng trao đổi và xây dựng
thành chương trình riêng của mình để làm tài liệu giảng dạy. Làm như vậy
sẽ giúp việc dạy học có hệ thống và đi sâu các mảng kiến thức.
Chẳng hạn môn Toán lớp 4 - 5 đi sâu các chuyên đề sau:
- Chuyên đề 1: Số tự nhiên
20
- Xem thêm -