SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI:
"GIẢI MỘT SỐ BÀI TẬP TRONG SÁCH GIÁO KHOA TOÁN LỚP
10"
1
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lời nói đầu:
Với tư tưởng dạy học sinh không chỉ dạy kiến thức cho các em, mà cần dạy cả
phương pháp suy luận, khả năng vận dụng, khả năng kết nối các môn khoa học, hướng tư
duy khái quát và cả sự phát minh khoa học.
Người thầy phải thực hiện điều đó và hướng dẫn hoc sinh thực hiên ngay trong mỗi tiết
học .
Tất nhiên để làm được chính người thầy phải có những khả năng trên, cùng với sự yêu
nghề và đam mê khoa học, đồng thời phải có phương pháp tạo ra tình huống có vấn đề
cho hoc sinh, và từ đó đưa tư tưởng phát minh vào trong tiết học,
với những xuất phát điểm phải từ trong SGK. Sau đây là mội ví dụ:
Khi dạy bài 1a tiết 2-Hệ phương trình bậc hai SGK 10 .
II. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu
+ Ở các kì thi toán quốc tế, học sinh phổ thông Việt Nam đạt kết quả rất cao. Đó là một
điều đáng tự hào cho dân tộc, nhưng hãy khoan, ta hãy suy nghĩ lại xem, đến bây giờ đã
bao nhiêu người trong số đó đã trở thành các nhà phát minh khoa học.
+ Đơn giản hơn ở bậc đại học, đã có không ít học sinh thi vào đại học đạt kết quả rất cao,
nhưng khi học tập thì có kết quả yếu, thậm chí không thể học tiếp, lí do tại sao? phải
chăng họ không chú ý học?. Đó không phải là lí do chính, quan trọng là ở chổ họ chỉ là
2
những thợ giải toán sơ cấp mà khả năng tư duy trừu tượng, khái quát, củng như khả năng
tư duy theo hướng xây dựng lý thuyết là rất yếu.
+ Vậy vấn đề đổi mới đặt ra cho nền giáo dục :
Cần giúp học sinh phái triển tư duy trừu tượng và tư duy sáng tạo .
Biết cách nhìn nhận vấn đề dưới nhiều góc độ .
Giúp học sinh có khả năng tổng quát hoá các vấn đề (lối tư duy xây dựng ).
Nhìn lại kết quả hoc tập của học sinh trường Lê Lai thông qua các kì thi đại học và
học sinh giỏi, kết quả còn rất khiêm tốn vì vây việc đổi mới lại càng cấp thiết hơn , không
những đổi mới về phương pháp mà còn phải đổi mới về cả nội dung kiến thức, truyền đạt
cho hoc sinh (không chỉ truyền đạt những kiến thức trong sách giáo khoa mà cả những
kiến thức nâng cao).
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1.Giải pháp thực hiện
Để giải quyết vấn đề đó tôi đề xuất ý tưởng sau:
Cung cấp cho học sinh không chỉ kiến thức mà cả phương pháp suy luận, khả năng tư
duy. Từ những kiến thức cơ bản phải dẫn dắt hoc sinh có được những kiến thức nâng cao
một cách tự nhiên (chứ không áp đăt kiến thức nâng cao).
2. Các biện pháp thực hiện
Trong các tiết học thông qua các vấn đề hoặc các bài tập trong sách giáo khoa, người thầy
phải hướng dẫn học sinh khai thác, mở rộng bài toán,biết nhìn bài toán dưới nhiều góc
độ.
3
Để cụ thể hoá điều trên, tôi đã trình bày trong đề tài này : Xuất phát từ môt bài toán rất
đơn giản trong SGK dành cho hoc sinh trung bình yếu, với cách giải là áp dụng thuật toán
có sẵn. Nhưng nếu suy nghĩ ta sẽ:
* Tìm thấy nhiều cách giải thú vị.
* Đồng thời từ bài này đặt ra nhiều bài toán nâng cao, tổng quát thành nhiều bài toán
mới.
*Qua đó đưa ra và giải quyết những vấn đề mới, có liên quan trưc tiếp đến thi đại hoc và
thi hoc sinh giỏi.
3. Bài 1a-SGK lớp 10 -2000-trang 110:
Giải hệ phương trình : a)
x 2 4 y 2 8
x 2 y 4
(1)
( 2)
GV: Gọi học sinh lên bảng làm bài, sau đó gọi một em khác lên kiểm tra bài cũ với câu
hỏi:
“nêu cách giải hệ phương trình gồm một phương trình bậc hai và một phương trình bậc
nhất hai ẩn”
Khi học sinh hoàn thành lời giải trên bảng ta bắt đầu sửa lời giải :
Từ (2) rút ra
x =4-2y
(3) thế vào (1)
(GV: Nên rút x vì khi đó biểu thức sau khi rút sẽ gọn hơn)
Ta được : (4
y1 y 2 1
2 y ) 2 4 y 2 8 16 16 y 4 y 2 4 y 2 8 y 2 2 y 1 0
thay vào biểu thức (3) ta có : x=2
x 2
Vây hệ có nghiệm duy nhất : y 1
4
(*)
GV:còn cách giải nào khác để giải hệ trên không?
GV:Yêu cầu học sinh nhận xét về các số hạng tương ứng ở hai phương trình(1) và (2).
Rõ ràng đây không phải là hệ đối xứng với hai ẩn x,y, nhưng hãy tìm ẩn mới để hệ đối
xứng. Từ đó ta có cách 2:
Cách 2: Hệ (1.2)
x 2 (2 y ) 2 8
x 2 y 4
x 2 t 2 8
x t 4
Đặt : 2y=t khi đó hệ trở thành
(Đây là hệ đối xứng với hai ẩn x và t )
Hệ
( x t ) 2 2 xt 8
x 2 t 2 8
x t 4
x t 4
xt 4
x t 4
Vậy x, t là nghiệm của phương trình
x1 x 2 2
(**)
x 2 4 x 4 0
x 2
nên hệ có nghiệm x=t=2 . Suy ra nghiêm của hệ (1.2) là : y 1
Để rèn luyện tư duy cho học sinh GV đặt câu hỏi : Nếu ta thay 8 bằng 0 ai trả lời nhanh
nghiệm của phương trình :
TL: Ta thấy
x 2 0; y 2 0
nhưng khi đó :
x 2 y 4
x 2 4 y 2 0
x 2 y 4
. Suy ra
?
vậy PT trên có nghiệm x=y=0
x 2 y 2 0
nên hệ VN
GV:Từ PT(*) ở cách 1và(**) ở cách 2 ta thấy chúng đều có nghiệm kép hay hai PT đó
đều là “danh giới của sự vô ngiệm”.
Vì vây ta phán đoán thêm một cách giải nữa của hệ, đó là phương pháp đánh giá.
Vấn đề bây giờ là phải đánh giá như thế nào ?
Ta để ý : Hạng tử thứ nhất của PT thứ nhất là
Hạng tử thứ nhất của PT thứ hai là
5
x2
x
Hạng tử thứ hai của PT thứ nhất là
4 y 2 ( 2 y ) 2
Hạng tử thứ hai của PT thứ hai là
2y
Ta nghĩ ngay đến bất đẳng thức liên hệ giữa các số a,b và
a2 , b2
Ta nhớ lại (BT 8.a - Trang 77-SGK)
a
2
b 2 c 2 d 2 ac bd
2
(bất đẳng thức này chính là bất đẳng thức bunhiacôxki cho 4 số)
Ta có cách 3
Cách 3: Áp dụng bất đẳng thức này cho 4 số : x; 2y; 1; 1 ta có:
1
2
12 x 2 y 2 x.1 2 y.1 2 x 2 4 y 2 x 2 y
2
Vậy theo (2) ta có : 2 x 2 4 y 2 4 2
Để có (1) cần có
x 2y
x 2 y
1
1
(4)
2
x 2 4 y 2 8
, thay vào (2) ta được : y=1 ; x=2.
GV: Vẫn với phân tích để tìm ra cách 3 , ta còn thấy một phép toán hình học có liên
quan
đến
mối
liên
hệ
giữa
2
cặp
số
(a,b)
và
u a, b , u a 2 b 2
Vậy nếu chọn
v 1,1 u . v a b
. Từ đó gợi cho ta cách giải 4.
Cách 4:
Đặt
u x,2 y ; v 1,1
u x 2 2 y ; v 2;
2
u . v x 2 y
Mặt khác :
u . v u . v . cos
uv u v
u, v
6
a
2
,b2
.Đó
là
:
GV:lưu ý cho hoc sinh:
ở bên trái là trị tuyệt đối của một số
ở bên phải là độ lớn của một véc tơ.
Vậy ta được :
x 2 y 2. x 2 2 y
x 2 y 2. x 2 4. y 2
2
2
(5) .
(Trở lại bất đẳng thức (4)), dấu bằng xãy ra khi và chỉ khi
hoặc
cos 1 0 o
kR
180 o u ; v
x k .1
để : u k. v 2 y k.1
cùng phương hay tồn tại
x 2 y x 2; y 1.
GV: Ta để ý bất đẳng thức (4)ở cánh 3 và bất đẳng thức (5) ở cách 4 là giống nhau mặc
dù hai cách dẫn đến là khác nhau.
Vì vậy mà gợi cho ta nghĩ đến việcđặt vấn đề ngược lại, tìm cách chứng minh bài tập 8.a
- Trang 77 bằng cách sử dụng tích vô hướng của hai véc tơ .
Nếu bắt trước cách làm 4 của bài 1.a ta có cách chứng minh bài 8.a như sau:
Xét
u a, b ; v c, d
,và
u a2 b2 ; v c2 d 2
do:
u.v u . v
nên
u . v a.c b.d
a.c b.d a 2 b 2 . c 2 d 2 a.c b.d a 2 b 2 . c 2 d 2
2
Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi
.
a k .b
a b
u
k
.
v c k .d a.d b.b; ( hay : )
c d
v 0
b d 0
GV:Cũng với việc phân tích để dẫn đến cách 3 gợi cho ta nghĩ đến việc áp dụng bất đẳng
thức quen thuộc khác:
a b 2. a 2 b 2 ; ( hay : a b 2. a 2 b 2 )
2
7
(***)
(bài 2-trang 77)
từ đó ta có cách 5:
Cách 5: Áp dụng BĐT (***) với a = x và b = 2.y ta sẽ trở về BĐT(4)
GV:Nếu để ý đến phương trình (1) ta thấy VT có dạng : x 2+(2y)2 . Điều đó lại gợi cho ta
liên tưởng đến một công thức trong hình học
sin 2 cos 2 1
(SGK hình học 10)
(0 o 180 o )
Nhưng vấn đề vế trái của công thức là 1 , đế được điều đó ta chia hai vế của phương
trình (1) cho 8 khi đó:
2
2
x y
(1) 2 2 2 1 .
Vậy nếu có góc α để
x
2 2
0 .
sin
x
2 2
thì
cos
y
. Nhưng để có :
2
sin
x
2 2
cần có điều kiện
Ta quay lại xét hệ (1.2). Ta thấy :
Từ PT(1)
x 4
x 2 8
2
() .
4 y 8
2y 4
Nếu có một trong hai số x hoặc 2y nhỏ hơn không thì từ PT(2):x+2y=4 dẩn đến số còn
lại phải lớn hơn 4, điều này mâu thuẩn với (*). Vậy ta được
Từ đây ta có cách 6:
Cách 6:
Theo lý luận trên thì có góc α để
sin
x
2 2
8
(0 o 90 o )
0
x
2 2
1
;
0
y
2
1 .
Thay vào PT(1) suyra:
2
y
1
2
Ta được
2
x
y
1 sin 2 cos 2
cos 2 cos
2
2 2
x 2 2 sin
2 y 2 2 cos ;
thay vào phương trình (2) ta được :
GV: Ta đã có bài tập: Với
0 o 180 o
sin cos 2
thì
sin cos 2 . cos 45 o
(Bài tập này có thể ra cho hoc sinh làm ở phần tích vô hướng của hai véc tơ).
Vậy
. cos 45 o 1 45 o 0 o 45 o
Suy ra
x 2 2 sin 45 o 2
y 2 cos 45 o 1;
GV:Ta thấy từ việc giải BT1.a đã đẫn đến việc tìm thêm được một cách giải BT8-Trang
77.(BĐT Bunhiacoxki cho 4số ).Ta đặt vấn đề ngược lại từ các cách chứng minh BĐT
Bunhiacoxki ta thử tìm cách giải phương trình 1.a .
Ta đã biết BĐT Bunhiacoxki có một cách chứng minh dựa vào viêc xét phương trình bậc
hai rất đặc biệt .
Ta thử bắt trước cách đó để làm BT1.a.
Cách 7:
Gọi (xo,yo) là nghiệm của hệ phương trình, tức
Ta xét phương trình bậc hai ẩn α :
x0 2 4 y 0 2 8
x 0 2 y 0 4
x 0 2 y 0 0
2
2
Rõ ràng PTđã cho nếu có nghiệm thì nghiệm đó là : α = x0= 2y0
Mặt khác ta thấy
9
(**)
phương trình (**) 2 2 2 x0 2 y 0 x02 4 y02 0 2 2 2 .4 8 0 2
Vậy xo = 2 ; yo =1 . Thử lại kết quả ta thấy thoả mãn.
GV: Ta đã có cách giải rất mới và thú vị.
GV: Mặt khác nếu để ý khi đặt : 2y = t ta được hệ phương trình :
thì phương trình
R=
x 2 t 2 8
x 2 t 2 8
x t 4
là phương trình đường tròn tâm O(0,0) và bán kính
2 2
(Ở lớp 10 đăc biệt là các lớp mũi nhọn ta nên giới thiệu cho hoc sinh biết phương trình
đường tròn tâm O(0,0) và bán kính a có dạng
x 2 t 2 a 2 .
Thông qua các bài toán
như :CMR điểm M(x0;y0) thoả mản : xo2 y o2 a 2 là cách gốc toạ độ một khoảng a (a>0) .
hoặc bài toán :cho điểm M(x,y) nằm trên đường tròn tâm O(0,0) bán kính a>0 hãy tìm
mối liên hệ giữa x và y .
Hai bài này làm không khó, chỉ cần học sinh học song phần toạ độ của một điểm là làm
được )
Còn phương trình thứ hai của hệ : x+t = 4 là phương trình đường thẳng cắt trục Ox tại
điểm A(4,0) cắt trục Ot tại điểm B(0,4) . Khi thử biểu diễn hình học của hai đường, trên
hệ trục toạ độ Oxt ta thấy đường thẳng tiếp xúc với đường tròn, vậy ta có cách giải thứ
8:
Cách 8:
Đường thẳng x+t=4 cắt Ox tại điểm A và Ot tại điểm B , khi đó ∆OAB là tam giác
vuông cân, suy ra khoảng cách từ O đến đường thẳng có phương trình :
10
1
x+t =4 là độ dài đường cao OH =
có phương trình
nghiệm của hệ
x A xB
x
2
H
2
O nên
t A tB
tH
2
2
1 1
4 4
2
8 2 2
và bằng bán kính của đường tròn
, vậy đường thẳng tiếp xúc với đường tròn tại điểm H, hay
x 2 t 2 8
x 2 t 2 8
x t 4
2
là toạ độ điểm H . Mặt khác ∆OAB là tam giác vuông cân tại
x 2
y 1
GV: Tinh tế hơn ta còn thấy một cách giải khác.
Cách 9:
Nhân phương trình (2) với -4 sau đó cộng vế với vế vào phương trình (1) ta được:
x 2
2
2
x 2 4 x 4 y 2 16 y 8 x 2 4 y 1 0
y 1
thế vào hệ (1.2) thấy thoả mãn, vậy hệ có nghiệm duy nhất x=2 ,y=1.
GV:Ta chưa dừng lại ở đây , nếu ta tham số hoá hệ phương trình ta sẽ có những bài
toán mới .
Chẳng hạn: ta thay 8 bởi m ( tham số)
ta được hệ
x 2 4 y 2 m
x 2 y 4
( 6)
(7 )
và ta có thể đưa ra một số bài toán.
Bài toán 1: Tìm m để hệ (6.7) có nghiệm
11
Bài làm:
Cách 1:
Dựa vào cách 1 của bài 1.a ta có cách sau:
Rút từ phương trình (7) : x= 4- 2y (6’) thế vào phương trình (6) ta được :
(4-2y)2 + 4y2 = m 8y2- 16y+ 16- m = 0
GV: ta nên chia hai vế cho 8 để được phương trình với hệ số gọn hơn:
y2 2y 2
m
0
8
(7’)
ta để ý :với mỗi nghiệm y0 của phương trình (7’) ta được một nghiệm (xo,yo)
Vậy để hệ (6, 7) có nghiệm khi và chỉ khi phương trình (7’) có nghiệm tức là
0 m 8
Cách 2:
GV: Nếu ta phân tích cách giải 2 ở bài 1a với phép đặt 2y= t ta đưa hệ về dạng
x 2 t 2 m
x t 4
m
x.t 8 P
2
x t 4 S
Để hệ có nghiệm cần và đủ là:
S 2 4 P 4(8
m
) 42 m 8
2
GV: yêu cầu học sinh phân tích cách 8 của bài 1a để tìm cách giải 3
Bài toán 2: Tìm m để hệ (6.7) có nghiệm duy nhất
Bài làm:
Cách 1:
12
Với việc phân tích bài toán 1 ta thấy để hệ có nghiệm duy nhất cần và đủ là
’=0
m 8
GV:để rèn luyện thói quen kiểm tra kết quả sau khi giải toán và khả năng tư duy biện
chứng cho hoc sinh, ở đây giáo viên có thể đặt câu hỏi cho học sinh như :
GV:Ta thấy đáp số là đáng tin cậy .Vì sao?
TL: vì m= 8 ta trở lại bài toán 1a .
GV: còn nếu học sinh làm ra đáp số không phải là 8 GV khẳng định ngay kết quả là sai
mặc dù chưa cần kiểm tra các bước tính toán .
GV:yêu cầu học sinh phân tích cách 2 và cách 8 của BT1a để tìm cách 2và3 của bài này.
GV: với phép đặt :2y = t ta đã đưa hệ về dạng hệ đối xứng
x 2 t 2 m
x t 4
Theo tính chất của hệ đối xứng nếu (x 0,to) là nghiệm của hệ thì (x 0,to) cũng là nghiệm của
hệ, vậy để hệ có nghiệm duy nhất cần x 0=to(chú ý đây mới là điều kiện đủ ) từ đây ta có
cách giải :
Cách 4 :
ĐK cần : (x0, to) là nghiệm của hệ thì (x0, to) cũng là nghiệm của hệ, vậy để hệ có
nghiệm duy nhất cần
x0=to
2 m
x
o 2 m 8
xo 4
ĐK đủ : Thay m =8 vào hệ ta thấy thoả mãn
Vậy m=8 là kết quả cần tìm
13
GV: Đây là một phương pháp rất quan trọng để giải bài toán nghiệm duy nhất của hệ
đối xứng .Đối với các bài toán sau ta sẽ thấy tầm quan trọng của phương pháp này :
Bài toán a: Tìm a để hệ sau có nghiệm duy nhất
a ( x y ) 4 x 2 . y 2 a
: x 2 y 2 3xy a
GV: Yêu cầu học sinh tự làm .
Bài toán b:
Tìm a để các hệ sau có nghiệm duy nhất :
a)
x 2006 y 2006 2005 x. y a
2
2
2
x y 5 xy a 2a 2
b)
x 23 y 23 x 82 . y 82 a 2005
2
xy ( x y ) 2 2a a
GV: yêu cầu học sinh về nhà làm .
GV:tiếp tục ta mở rộng bài toán với sự rằng buộc của nghiệm.
Bài toán 3: Tìm m đê hệ (6.7) có hai nghiệm (x1, y1) và (x2, y2) sao cho y1 0 y 2
Bài làm :
Cách 1:
Để hệ có 2 nghiệm (x1,y1) và (x2,y2) sao cho sao cho y1 0 y 2 cần và đủ là phương trình
(7’) phải có 2 nghiệm y1,y2 thoả mản điều kiện
2
y1 0 y 2
tức a.c < 0
m
0 m 16
8
Cách 2:
Nếu sử dụng cách 2 trong bài 1a với phép đặt 2y = t đưa về hệ
Vây để hệ ban đầu có hai nghiệm thoả mãn điều kiện
nghiệm thoả mãn
t1 0 t 2
14
y1 0 y 2
x 2 t 2 m
x t 4
m
x.t 8
2
x t 4
thì hệ này phải có hai
Vì vậy phương trình : X 2
2
4X 8
m
0
2
có 2 nghiệm trái dấu tức a.c < 0
m
0 m 16
8
Cách 3:
Từ cách 8 với sự biểu diễn hình học thì yêu cầu bài toán tương đương với việc đường
tròn có phương trình : x 2 +t2 = m phải cắt đường thẳng : x + t = 4 tại hai điểm nằm ở góc
phần tư thứ 2 và thứ 4 tức bán kính :R=
m 4 m 16 .
Bài toán 4: Tìm m để hệ (6.7) có hai nghiệm (x1,y1) và (x2,y2) sao cho 0 y 2 , y 2
Vẫn sử dụng được cả 3 cách ở bài toán 3. Đáp số:
8 m 16
GV: Ta lại thay đổi yêu cầu bài toán từ ràng buộc của y thay bằng ràng buộc của x tức
là:
Bài toán 5 : Tìm m để hệ phương trình (6.7) có 2 nghiệm (x1,y1) và (x2,y2) sao cho :
0 < x1, x2.
GV : Đây là vấn đề đặt lên cho học sinh vướng mắc.
Vấn đề ở đây là ta đưa về phương trình ẩn y trong đó yêu cầu là ràng buộc của x.
Vì vậy ta có hai hướng giải quyết :
-
Chuyển ràng buộc của x thành ràng buộc của y.
-
Chuyển thành phương trình của x.
Ta thấy cách 2 khả thi hơn.
Bài làm:
Từ pt (7) y =
4 x
2
thế vào (6) x2 + (4 - x)2 = m 2x2- 8x +16 - m = 0 (8)
15
Vậy yêu cầu bài toán phương trình (8) có 2 nghiệm x1, x2 thoả mãn điều kiện:
0 < x1, x2
' 0
S 0
P 0
8 m 16
(GV:Tất nhiên bài toán này có thể giải dựa theo cách 2 và cách 3 của bài toán 3)
Tiếp tục ta mở rộng cho sự ràng buộc của x và y.
Bài toán 6 : Tìm m để hệ phương trình (6.7) có 2 nghiệm (x 1,y1 )và( x2,y2) thoả mãn điều
x1 , x2 0
kiện:
y1 , y2 0
GV : Ta phân tích bài toán 6 như sau :
Bài toán trên tương đương với bài toán: tìm m để hệ phương trình có 2 nghiệm (x 1,y1) và
(x2,y2) thoả mãn điều kiện x1,x2 > 0 và y1,y2 > 0.
Vậy những giá trị của m thoả mãn cả hai bài toán 4 và 5 thì thoả mãn bài toán 6, đồng
thời thoả mãn bài toán 6 thì thoả mãn cả hai bài toán 4 và 5.
Vậy giá trị cần tìm của m là giao hai tập giá trị của m ở hai bài toán 4 và 5.
Tức là :
8;16 8;16 8;16
GV : (Tất nhiên bài toán này có thể giải theo cách 2 và cách 3 của bài toán 3)
16
Ta có thể chứng minh điều kiện : m 8;16 cũng là điều kiện để hệ có ít nhất 1 nghiệm
(x,y) thoả mãn điều kiện :
x 0
y 0
GV : Từ đó ta có thể đưa ra bài toán
Bài toán 7 : Tìm m để hệ sau có ít nhất 2 nghiệm
4 x y m( x 1)( y 4)
2 x 1 y 4 4 ( x 1)( y 4)
Ta thấy hệ có nghiệm: x=1; y= -4. Ngoài ra với
m
thì những cặp nghiệm còn lại dạng
(1; y) hoặc (x; -4) đều không phải là nghiệm. (Hay ngoài nghiệm (1;-4) thì các cặp (x,y)
với
x 1
y 4
đều không phải là nghiệm của hệ)
Vậy nếu với (x,y) (1,-4) thì hệ tương đương với hệ
4
1
x 1 y 4 m
1
2
4
x 1 y 4
Đặt X =
Đặt Y =
1
x 1
1
y4
(X >0)
(Y >0)
17
Vậy hệ trở thành:
X 2 4Y 2 m
X 2Y 4
Khi đó yêu cầu bài toán Tìm m để hệ
X 2 4Y 2 m
X 2Y 4
có nghiệm (X,Y) thoả mãn điều
X 0
kiện
Y 0
điều này tương đương với m 8,16).
GV: Từ bài tập 6 với nhận xét: y = 2-4x nếu x> 0 y< 2 ta tiếp tục đưa ra bài toán
sau:
Bài toán 8: Tìm m để hệ phương trình (6.7) có 2 nghiệm (x 1,y1) và (x2,y2) thoã mãn điều
kiện : 0 < y1,y2 <2.
(GV: Ta lưu ý khi học bài: Hệ phương trình bậc 2 thì chưa học định lý so sánh nghiệm
của phương trình bậc 2. Vì vậy học sinh chưa thể áp dụng định lý này vào để giải bài
toán).
Để ý vào phương trình (7) của hệ : x+ 2y = 4 x= 4- 2y, ta thấy y<2 x>0
Vậy bài toán 8 đưa về bài toán sau: Tìm m để hệ phương trình có 2 nghiệm (x 1,y1) và
(x2,y2) thoả mãn điều kiện sau:
0 x1 , x 2
0 y1 , y 2
Đây chính là bài toán 6 vậy ta suy ra kết quả m 8,16)
18
GV: Ta lại phân tích bài toán 8
Ta thấy bài toán 8 tương đương với bài toán : Tìm m để phương trình bậc 2 :
y2 - 2 + 2 -
m
8
= 0 có 2 nghiệm y1,y2 thoã mãn điều kiện 0 < y1, y2 <2 (*)
Đây rõ ràng là bài toán so sánh số 2 với các nghiệm của phương trình bậc hai. Ta thử
phân tích xem mấu chốt ở đâu mà ta đã chuyển sang được bài toán (*) . Để từ đó tổng
quát hoá bài toán thành bài toán so sánh nghiệm với một số bất kì (chứ không chỉ là với
số 0 nữa )
Xem xét bài toán 8: Thấy từ ràng buộc của x với 0 ta chuyển sang ràng buộc của y,
được điều kiện (*) và phép chuyển chính là phương trình (7).
Vì vậy nếu xem phương trình (7) là một phép đặt ( đổi biến ) thì ta sẽ có cách giải quyết
bài toán so sánh nghiệm của phương trình bậc 2 với một số bất kì thể hiện ở các bài toán
sau:
Bài toán 9:
Cho f(x) =ax2 + bx +c
(I)
Tìm điều kiện để phương trình f(x) = 0 có 2 nghiệm x1,x2 thoã mãn điều kiện :
x1 <
GV : Yêu cầu học sinh tự làm.
Vậy ta đã giải quyết bài toán so sánh nghiệm với một số, như một ứng dụng của định lý
Viét ( mà không cần sử dụng định lý về dấu của tam thức bậc 2 – mà SGK đã trình bày).
áp dụng bài tập tổng quát này, yêu cầu học sinh giải một số bài toán sau:
BTa: Tìm m để pt: x2 + (m+2)x + m = 0 có 2 nghiệm x1,x2 (2,5)
BTb: Tìm m để pt: mx2 + (m+1)x + 1 = 0 có 2 nghiệm x1,x2 thoã mãn ĐK: x1<2
- Xem thêm -