Tài liệu Rèn kĩ năng tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức môn mĩ thuật theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh khối 4

PHẦN 1: PHẦN MỞ ĐẦU 1.1. Lý do chọn đề tài Trong trường tiểu học, song song với việc học tập các môn học Toán, Tiếng Việt, Khoa học, Tự nhiên và xã hội… thì môn Mĩ thuật là môn học không kém phần quan trọng. Môn Mĩ thuật là cầu nối để học sinh nhận thức thẩm mĩ, và thể hiện nhận thức thẩm mĩ của mình, làm cho các em say mê hứng thú đón nhận cái đẹp từ bên trong lẫn bên ngoài. Và nó không chỉ khuyến khích sự sáng tạo của học sinh mà còn giúp phát triển nhân cách và các năng lực xã hội. Để giúp học sinh hoàn thành và phát triển toàn diện ngay từ những năm học ở bậc tiểu học, với môn học này, giáo viên và học sinh cùng nhau dạy tốt và học tốt thì mới có được kết quả như mong muốn. Môn học Mĩ thuật trong trường tiểu học không nhằm đào tạo các em trở thành họa sỹ mà thông qua các hoạt động tạo hình để khơi gợi và phát huy khiếu thẩm mỹ vốn có ở trẻ, gây hứng thú cho các em trước cái đẹp, tiến tới hình thành thị hiếu thẩm mĩ của riêng mình trong cuộc sống hằng ngày. Điểm nổi bật của phương pháp dạy học theo phương pháp Đan Mạch là giáo viên có thể chủ động theo từng nội dung tiết dạy và kết hợp nhiều kỹ thuật trong một bài dạy. Khi giảng dạy, giáo viên Mĩ thuật phải nắm vững những yêu cầu để xây dựng các nội dung liên kết, đặc biệt lưu ý tới 5 lĩnh vực năng lực: kinh nghiệm; kỹ năng và kỹ thuật; phân tích giải trình; thể hiện năng lực truyền thông tin và đánh giá với các chủ điểm chung phù hợp với học sinh tiểu học ở các lứa tuổi khác nhau. Tổ chức lớp học phần lớn được thông qua hoạt động nhóm theo phương châm: Lấy người học làm trung tâm, khuyến khích sự tương tác, kích thích tư duy sáng tạo, kích thích phát triển nhận thức thông qua hoạt động thực tế mà các em được trải nghiệm. Trên cơ sở lý thuyết giáo dục và giảng dạy Mĩ thuật, giáo viên sẽ tổ chức dạy cho các em học Mĩ thuật qua các hoạt động: Vẽ cùng nhau, vẽ theo nhạc, vẽ biểu đạt, tạo hình 3D từ các vật tìm được, xây dựng cốt truyện... Thông qua các hoạt động tạo hình sẽ khơi gợi và phát huy được năng khiếu thẩm mỹ vốn có ở trẻ, gây hứng thú cho các em trước cái đẹp, tiến tới hình thành thị hiếu thẩm mỹ của học sinh trong cuộc sống. Hoạt động giáo dục Mĩ thuật còn góp phần đem lại nhận thức -1- mới, niềm vui, hứng thú và sáng tạo học tập cho trẻ. Việc sử dụng nền nhạc trong các hoạt động Mĩ thuật cũng tạo cho học sinh hứng thú, không khí lớp học vui vẻ, thân thiện. So với phương pháp truyền thống, phương pháp mới phát huy khả năng sáng tạo của học sinh, tiết học thoải mái, sinh động hơn. Từ môn học này tạo cơ hội cho học sinh thực hành, ứng dụng trong học tập và cuộc sống. Học sinh vừa học, vừa chơi, vừa sáng tạo nên em nào cũng mong chờ đến tiết học Mĩ thuật. Ưu điểm của phương pháp này là học sinh được tự do sáng tạo trong tiết học, khám phá ra những điều mới mẻ hơn. Học sinh phát triển khả năng sáng tạo, phát triển khả năng giao tiếp, kỹ năng trình bày sản phẩm của mình trước đám đông. Học sinh say mê học tập hơn, không bị áp lực về thời gian hoặc sợ mình không làm được, chứng tỏ được khả năng của mình, qua đó tinh thần hợp tác nhóm trong môn Mĩ thuật và các môn học khác được nâng cao. Tuy nhiên, để có được những tiết học bổ ích và đầy sáng tạo thì trước hết học sinh phải rèn luyện tính tư duy, sáng tạo và khả năng nhận thức qua từng tiết học. Mục đích của việc rèn kĩ năng tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức là đem lại sự thích thú trong học tập của học sinh thông qua ngôn ngữ của mĩ thuật là đường nét, hình mảng, bố cục và màu sắc, để học sinh có thể tự khám phám và chiếm lĩnh những kiến thức, kĩ năng, từng bước hình thành các phẩm chất, năng lực cần thiết. Việc tiếp xúc, làm quen nhằm giúp cho các em có được những kiến thức sơ đằng nhất về tư duy sáng tạo trong thực hiện bài vẽ và nhận thức về các bài vẽ của mình. Đối với lớp 1-2-3 mức độ kiến thức chủ yếu là cho học sinh làm quen, tiếp cận với các chủ đề ở mức độ thấp hơn. Ở lớp 4-5 ngoài việc làm quen tiếp xúc với các chủ đề thì nội dung, hình thức được nâng cao hơn, mô tả và cảm nhận ở mức độ cao hơn, cụ thể hơn và có trọng tâm, tập trung vào cách chọn hình ảnh, cách sắp xếp mảng chính, mảng phụ (bố cục), cách phối hợp màu sắc, hình thức thể hiện trên các chất liệu. Các em học sinh khi tới trường giống như những cây non có rễ cứng cáp và đầy tiềm năng. Giáo viên chỉ đóng vai trò là những người thúc đẩy, biết cần phải thêm chất xúc tác gì vào nước tưới để giúp những cây non đó phát triển. -2- Chính vì thế là một giáo viên dạy bộ môn Mĩ thuật, tôi luôn băn khoăn và trăn trở: làm thế nào để những giờ dạy Mĩ thuật của mình sẽ đem lại niềm say mê và sự sáng tạo cho học sinh. Đây là lý do tôi chọn viết sáng kiến kinh nghiệm với nội dung:“Rèn kĩ năng tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức môn Mĩ thuật theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh khối 4” nhằm góp phần nâng cao chất lượng giờ dạy và tạo hứng thú cho học sinh trong những giờ học Mĩ thuật ở trường tiểu học . 1.2. Điểm mới của đề tài Giảng dạy môn Mỹ thuật là vấn đề được nhiều giáo viên lưu tâm vì môn học này giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và kỹ năng cơ bản để hình thành nhân cách con người, hiểu được cuộc sống và luôn biết vươn đến cái: Chân - Thiện - Mỹ. Phần lớn, tầng lớp trí thức là tất cả mọi đối tượng, mọi tầng lớp trong xã hô ̣i. Mỗi lứa tuổi lại có những cách cảm nhâ ̣n, suy nghĩ và lí giải về cái đẹp khác nhau. Người lớn có cách cảm nhâ ̣n logic, còn trẻ em thì có cái nhìn vô tư, trong sáng. Chúng ta biết rằng: Mỹ Thuâ ̣t là mô ̣t trong những môn học đă ̣c thù, giữ vai trò quan trọng trong giáo dục thẩm mỹ ở trường phổ thông hiê ̣n nay. Đó là môn học về cái đẹp, khơi dâ ̣y tư duy sáng tạo trong tâm hồn trong sáng, thơ ngây và đáng yêu của lứa tuổi thiếu nhi. Dạy Mỹ Thuâ ̣t không phải là đưa ra mô ̣t công thức cứng nhắc để làm, để vẽ mà điều cốt lỏi quan trọng là lối tư duy, tạo điều kiê ̣n cho sự phát triển tưởng tượng, khả năng sáng tạo của trẻ em. Vậy làm thế nào để thông qua môn Mĩ thuật, sẽ trang bị cho các em một số kiến thức và kỹ năng về hội họa, tiếp thu những tinh hoa của nền mĩ thuật dân tộc. Từ đó rèn luyện kĩ năng tư duy, óc sáng tạo và phát triển nhận thức khi học môn Mĩ thuật theo phương pháp mới. Học sinh được trải nghiệm, sáng tạo từ những vật liệu tìm được, những vật liệu tái sử dụng lại để học sinh làm ra những sản phẩm, hợp tác nhóm, chia sẻ và giao tiếp, được vui chơi trong giờ học giúp các em tự tin, thích đến lớp đến trường và hứng thú trong học tập. Từ đó hình thành thị hiếu thẩm mỹ ở các em cũng như tình cảm thẩm mĩ, biết trân trọng, giữ gìn và phát huy vốn văn hóa truyền thống của dân tộc, giúp các em nâng cao nhận thức, làm cho tâm hồn các em trở nên -3- phong phú và nhân cách phát triển toàn diện sâu sắc hơn và nó cũng tạo điều kiện cho học sinh học có hiệu quả cao hơn các môn học khác. Góp phần cùng nhà trường nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Đó là điều tôi luôn trăn trở. Xuất phát từ tình hình nêu trên và thực tế ở trường nơi tôi công tác nên tôi đã nghiên cứu về vấn đề: “Rèn kỹ năng tư duy, sáng tạo và phát triển nhận thức môn Mỹ thuật theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh khối 4”. *Phạm vi áp dụng của đề tài: Học sinh khối 4 trường tôi giảng dạy. PHẦN 2: NỘI DUNG -4- 2.1. Thực trạng trước khi rèn kĩ năng tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức môn Mĩ thuật theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh khối 4 Năm học 2016 - 2017 là năm chính thức áp dụng phương pháp mới vào giảng dạy Mĩ thuật ở bậc Tiểu học. Đây là một phần trong chương trình hợp tác về văn hóa giữa Việt Nam và Đan Mạch giai đoạn 2011 - 2015. Tính tới thời điểm hiện tại, học sinh đã quen và thực hiện tương đối tốt mô hình học tập mới này. Áp lực học tập không còn là vấn đề với các em. Mặt khác, các em được thỏa thích với những sáng tạo thú vị, được trao đổi, học hỏi từ bạn rất nhiều. Tuy nhiên về phía giáo viên và học sinh vẫn có những thuận lợi khó khăn, vướng mắc cần lời giải đáp để phương pháp dạy học hoàn thiện theo đúng tinh thần của việc đổi mới. Qua thời gian thực hiện (từ tháng 9/2016 đến nay), bản thân tôi nhận thấy những mặt tích cực và hạn chế như sau: 2.1.1. Thuận lợi: Thứ nhất là: Việc áp dụng các quy trình dạy học theo phương pháp của Đan Mạch vào dạy học môn Mĩ thuật hiện nay là một vấn đề mới nên được các cấp lãnh đạo rất quan tâm. Giáo viên trực tiếp giảng dạy đã được bồi dưỡng qua các lớp tập huấn. Thứ hai là: Giáo viên chuyên luôn được sự quan tâm của lãnh đạo Ngành cấp trên, đặc biệt là sự quan tâm của ban Giám hiệu nhà trường, thường xuyên động viên, khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp mới vào giảng dạy. Ban Giám hiệu luôn cố gắng tạo điều kiện để giáo viên an tâm công tác và thực hiện nhiệm vụ được giao. Thứ ba là: - Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phát hành sách Mĩ thuật mới cho học sinh từ lớp 1 đến lớp 5. Mỗi lớp được xây dựng các chủ đề rõ ràng. - Giáo viên đã có sách dành cho giáo viên và có kế hoạch dạy học theo sách mới. Thứ tư là: Cơ sở vật chất của nhà trường khang trang, sạch đẹp. Điều này giúp cho giáo viên thuận lợi sắp xếp trước vị trí cho các nhóm học sinh. -5- Thứ năm là: Nội dung dạy học Mĩ thuật Tiểu học có một số bài không phù hợp vì mang yếu tố đặc thù vùng miền, do đó theo phương pháp mới thì giáo viên có thể xây dựng kế hoạch dạy học cho phù hợp với tình hình thực tế địa phương, mà không quá phụ thuộc vào khuôn khổ của chương trình hiện hành. Các hoạt động của mỗi chủ đề nối tiếp liền mạch nhau, làm cho học sinh luôn cảm thấy hào hứng khi được khám phá, sáng tạo với nhiều trải nghiệm đầy thú vị. Thứ sáu là: Khi áp dụng phương pháp dạy học mới, cụ thể là hình thức học tập theo nhóm đó là: không còn hiện tượng học sinh bỏ bài, không vẽ hoặc vẽ dở dang… 2.1.2. Khó khăn: a. Về phía giáo viên - Cách hiểu và vận dụng phương pháp mới vào dạy học ở một số giáo viên chưa đồng nhất; chưa biết cách vận dụng quy trình vào dạy học chương trình Mĩ thuật mới với các chủ đề 2 tiết, 3 tiết, 4 tiết, 5 tiết, dẫn đến chỉ dạy học quy trình thôi mà bỏ qua kiến thức, kĩ năng cần đạt cho học sinh. - Xác định mục tiêu cho từng chủ đề chưa tường minh, chưa đầy đủ. - Sách Mĩ thuật mới có những chủ đề 2 tiết, 3 tiết, 4 tiết, 5 tiết nhưng chưa tách từng tiết rõ ràng, vậy phải dạy đến đâu? làm như thế nào? đó là vấn đề cần được giải đáp. - Kinh phí đầu tư cho việc mua sắm đồ dùng dạy, học tương đối lớn (giấy A0, A4, màu vẽ, dây thép, băng đài, máy chiếu ...). - Trên thực tế điều tra, tôi thấy một số giáo viên giảng dạy bộ môn, về phương pháp sư phạm còn hạn chế chưa tìm ra phương pháp dạy học đạt hiệu quả cao, lời nói còn chưa hấp dẫn, lôi cuốn học sinh, trình bày bảng lúng túng, vụng về dẫn đến học sinh không lắng nghe, không tập trung, tìm hiểu bài còn mơ hồ, không nắm được mục tiêu bài học. -6- - Khi dạy theo phương pháp của Đan Mạch đòi hỏi giáo viên phải có kế hoạch dạy học xuyên suốt và liên kết giữa các tiết trong cùng một chủ đề. Nếu chủ đề quá xa lạ hay quá khó sẽ không tạo được hứng thú học tập cho các em, nếu quá dễ thì lại gây nhàm chán. - Ngoài ra cơ sở vật chất còn thiếu thốn, chưa có phòng bộ môn cho môn học mĩ thuật. Giáo viên còn phải tự tạo đồ dùng dạy học nhiều, phương tiện dạy học hiện đại còn thiếu. Sách đọc thêm và các tài liệu tham khảo có liên quan còn hiếm. Vì thế ảnh hưởng đến kết quả giảng dạy và học tập của giáo viên và học sinh. - Một khó khăn lớn phải kể đến đó là đánh giá học sinh. Làm thế nào để đảm bảo tính công bằng, chính xác, đúng năng lực của từng học sinh trong quá trình học tập nhóm? b. Về phía học sinh - Học sinh phải học nhiều các môn học khác nên ít thời gian học môn Mĩ thuật. - Học sinh tiếp thu bài một cách thụ động, rập khuôn, máy móc. Đa số học sinh trong giờ học chưa có sự tập trung và hứng thú. - Chưa nắm được đầy đủ các quy trình để hoàn thành chủ đề một cách hiệu quả. Chưa xác định được các dữ kiện đã cho và yêu cầu của giờ học. - Đồ dùng học tập Mỹ thuật chưa được mua sắm đầy đủ. - Kĩ năng tư duy, sáng tạo của học sinh chưa có, chỉ dựa vào sự dẫn dắt, gợi ý của giáo viên. 2.1.3. Nguyên nhân của thực trạng - Giáo viên vẫn còn lúng túng nhiều trong việc lựa chọn và vận dụng các quy trình làm sao cho phù hợp với chủ đề đạt hiệu quả cao. - Trong khi dạy học giáo viên còn chưa quan tâm đến hết các đối tượng học sinh trong lớp. Những em học sinh hoàn thành, những em học sinh hoàn thành tốt chưa có cơ hội phát huy hết khả năng tư duy. - Phần xây dựng kiến thức mới còn chung chung, giáo viên chưa khéo léo dẫn dắt để học sinh tự chiếm lĩnh kiến thức mới. -7- - Khi dạy người giáo viên chưa có sự kết hợp nhuần nhuyễn về các phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học Mĩ thuật mới và phương pháp dạy học truyền thống, phương pháp trực quan, phương pháp tích hợp, phương pháp tổ chức trò chơi đánh giá... - Thực tế cho thấy, cách đánh giá của giáo viên còn quá sơ sài, chỉ dựa trên một số sản phẩm nhóm trong đó có các em tham gia mà hoàn toàn không chú ý gì đến tinh thần, thái độ… của các em trong suốt quá trình học tập. - Đối tượng là học sinh dân tộc Bru Vân Kiều nên còn rụt rè chưa phát huy tính sáng tạo, chưa mạnh dạn để tham gia các hoạt động trên lớp. - Về kĩ năng thể hiện sản phẩm, tác phẩm mĩ thuật của các em còn chậm. - Vốn hiểu biết về thực tế của học sinh còn hạn hẹp. - Bên cạnh đó có một số học sinh tỏ thái độ thờ ơ với môn học vì thực tế đời sống còn nghèo, hầu hết là con em dân tộc thiểu số nên điều kiện để phụ huynh quan tâm đầu tư đồ dùng cho các em còn hạn chế, điều đó ảnh hưởng không nhỏ đến tinh thần học tập của các em. Tóm lại: Mục đích của việc rèn kĩ năng tư duy và phát triển nhận thức là nhằm giúp cho học sinh được làm quen với những điểm mới nhất của phương pháp, được tiếp xúc với các quy trình thông qua ngôn ngữ của mĩ thuật là đường nét, hình mảng, bố cục và màu sắc và thông qua thực tế cuộc sống mà các em đã làm quen. Các chủ đề là một trải nghiệm mới, thú vị mới, hấp dẫn mới, nhất là với học sinh thích khám phá, trải nghiệm. Kết quả khảo sát thực trạng trước khi chưa nghiên cứu đề tài: Hoàn TT Lớp Sĩ số thành Tỷ Hoàn Tỷ lệ thành lệ tốt 11 44A 44B hoàn thành 117 Tỷ lệ % 55.9 3 22 Chưa 17.6 13 76.5 118 1 55.6 3 16.7 -8- 14 77.8 1 Bảng 1: Kết quả trước thực nghiệm Từ những khó khăn và kết quả của thực trạng trên là một giáo viên giảng dạy bộ môn Mỹ thuật với mong muốn được góp một phần kinh nghiệm nhỏ bé của mình vào việc giảng dạy giúp học sinh khối 4 rèn kĩ năng tư duy, sáng tạo và phát triển nhận thức môn Mỹ thuật theo định hướng phát triển năng lực. 2.2. Một số giải pháp khi rèn kĩ năng tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức môn Mĩ thuật theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh khối 4 Giải pháp 1. Nghiên cứu kĩ nội dung bài học và chuẩn bj chu đạo thiết bị đồ dùng dạy học. .Về kiến thức. Như đã nói, đây là phân môn có nội dung kiến thức mang tính chất tổng hợp của nhiều môn khoa học: - Lịch sử: Nhân loại đã trải qua 5 hình thái kinh tế xã hội (từ XH nguyên thuỷ đến nay là XHCN) đã sản sinh những tư tưởng chính trị, xã hội khác nhau. Con người của từng thời đại phụ thuộc vào ý thức hệ thống chính trị đương thời nên các nền văn minh, văn hoá cũng nằm trong ý thức hệ thống đó và phản ánh xã hội, tư tưởng chính trị đương thời của xã hội đó. Vì vậy giáo viên cần hiểu sâu, rộng kiến thức áp dụng vào bài giảng chính xác, lấy ví dụ sinh động sẽ hấp dẫn, lôi cuốn học sinh. - Văn, Tiếng Việt: Văn, thơ cũng như các môn nghệ thuật nói chung đều ảnh hưởng lẫn nhau. Nhưng văn học có liên hệ ảnh hưởng sâu sắc đến nghệ thuật tạo hình. Văn thơ diễn tả thế giới bằng sức mạnh ngôn từ, ngữ nghĩa, mĩ thuật diễn tả thế giới bằng hình khối thông qua đường nét, màu sắc. Các tác phẩm văn học dân gian, hiện đại có thể là đề tài cho những tác phẩm hội hoạ. Ngược lại vẻ đẹp trong tác phẩm mĩ thuật cũng có khi là đề tài cho những tác phẩm văn học. - Các môn khoa học khác. Mĩ thuật diễn tả thế giới bằng độ đậm nhạt của màu sắc và diễn tả không gian bằng luật xa gần của người hoạ sĩ. Như vậy về mặt ánh sáng (đậm nhạt của màu sắc) liên quan đến vật lý học, hình học, luật xa gần (thấu kính hội tụ, độ tụ của -9- những đường thẳng song song…) và để diễn đạt nó còn liên quan đến sự cảm nhận và tâm sinh lý của con người. Ngoài ra, người hoạ sĩ xây dựng tác phẩm còn dựa vào yếu tố lớn, phụ thuộc vào tư tưởng của thời đại, phụ thuộc quan điểm nghệ thuật của trường phái và cảm xúc riêng của mình về thế giới xung quanh. Thông qua nội dung kiến thức phổ thông cơ bản về mỹ thuật, chương trình môn Mỹ thuật góp phần hình thành, phát triển ở học sinh năng lực thẩm mỹ; bồi dưỡng cho học sinh ý thức tôn trọng sản phẩm văn hoá, nghệ thuật và khả năng ứng dụng năng lực thẩm mỹ vào đời sống. Trang bị cho học sinh cái nhìn tương đối tổng quát về những ngành nghề liên quan đến nghệ thuật thị giác, để giúp định hướng nghề nghiệp sau khi hoàn thành chương trình giáo dục phổ thông. Thông qua nội dung và phương pháp giáo dục, môn Mỹ thuật góp phần hình thành, phát triển ở học sinh các phẩm chất yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, có tinh thần trách nhiệm; các năng lực tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo. Với những trình bày đó người giáo viên muốn giảng hay nội dung của phân môn này phải có một kiến thức tổng hợp uyên thâm, cách trình bày cô động, súc tích. .Về chuẩn bị đồ dùng, tài liệu. Việc sử dụng đồ dùng dạy học sẽ tạo cho mình một khả năng phát huy tính sáng tạo và phát triển tư duy, phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh sau này là làm chủ được bản thân. Kinh nghiệm sống cho mình. Yêu cầu của vấn đề dạy học lấy học sinh làm trung tâm luôn đề cao tính tự học, nghiên cứu bài học của học sinh. Học sinh sử dụng đồ dùng dạy học sẽ phát huy tính sáng tạo cho mình được tốt hơn trong việc học. Đặc biệt môn Mĩ thuật nói riêng và các môn khác nói chung. Giáo viên sưu tầm tranh ảnh và các tài liệu có liên quan đến tiết dạy giúp giáo viên cung cấp được nhiều kiến thức mĩ thuật cho học sinh mà không cần phải - 10 - thuyết giảng quá nhiều, hơn nữa còn giúp giáo viên phân phối được thời gian cho tiết dạy một cách hợp lý. Ví dụ: Chương trình mĩ thuật 4. + Chủ đề 2: Chúng em với thế giới động vật. Cần sưu tầm tranh ảnh, mô hình sản phẩm về các con vật phù hợp với chủ đề. Sưu tầm các bài hát có tên một số con vật hay các câu đố vui về con vật… + Chủ đề 6 : Ngày tết, lễ hội và mùa xuân. Sưu tầm tranh ảnh, clip về chủ đề “Ngày tết, lễ hội và mùa xuân” hay bài hát “ Sắp đến tết rồi”, “ Ngày tết quê em”… Có được những tư liệu, tranh ảnh cụ thể rồi nhưng sử dụng thế nào để bài giảng có sức hấp dẫn, thuyết phục, lôi cuốn học sinh hơn và đạt hiệu quả cao. Thì theo tôi giáo viên phải biết khai thác triệt để tính năng của đồ dùng. Muốn như vậy giáo viên phải chuẩn bị hệ thống câu hỏi kèm theo để khai thác hết kiến thức. Tức là giáo viên phải kết hợp cùng lúc 3 phương pháp: Trực quan - quan sát nhận xét hỏi đáp học sinh tiến tới sự liên tưởng, hình thành khả năng nhớ lại các hình ảnh đã được quan sát, nhìn nhận, phát huy óc sáng tạo khi vẽ bài . - Khi thực hiện các chủ đề, tôi luôn khai thác triệt để nội dung, tác dụng của bộ thiết bị đã chuẩn bị để phục vụ cho việc đổi mới phương pháp dạy học. Ngoài ra, tôi còn sử dụng máy chiếu, máy nghe nhạc, các sản phẩm của học sinh. Để phát huy những điểm mạnh nơi học sinh, tôi chú tâm nghiên cứu vào hoạt động Thực hành, đây chính là điểm mấu chốt quan trọng hình thành kiến thức, tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức của học sinh: .Về ứng dụng công nghệ thông tin trong soạn giảng. Việc áp dụng phương pháp dạy học theo phương pháp Đan Mạch trong phân môn Mĩ thuật có một phần được nhắc tới rất nhiều đó là việc tận dụng tối đa các phương tiện công nghệ thông tin trong soạn giảng. - Bản thân tôi phải tự làm quen và soạn giáo án trên máy vi tính, sử dụng một số phần mềm soạn giảng như: Word, Powerpoint... - Sử dụng Internet để tìm kiếm các tài liệu, tranh ảnh có liên quan đến bài dạy. - 11 - Ví dụ: Mĩ thuật 4- Chủ đề 3 “Ngày hội hóa trang” Sử dụng Google tìm kiếm các tranh ảnh có liên quan đến bài học như: Halloween, Canaval và một số loại hình nghệ thuật dân tộc như tuồng, chèo, cải lương... - Sử dụng máy chiếu Projector, màn hình Tivi cỡ lớn giúp học sinh quan sát tranh ảnh sưu tầm rõ hơn, chính xác hơn đồng thời giúp giáo viên bớt đi rất nhiều những hoạt động không cần thiết. Ứng dụng công nghệ thông tin góp phần đổi mới PPDH, hình thành phương pháp tư duy mới, đưa phương pháp dạy học vào quỹ đạo sử dụng sức mạnh của công cụ hiện đại để chuyển tải những khối lượng kiến thức lớn mở rộng tầm nhận thức của học sinh, làm thay đổi căn bản cách dạy, cách học. Sử dụng thành thạo công nghệ thông tin sẽ giúp giáo viên thực hiện tốt những mục tiêu đã đề ra của bộ môn. Giải pháp 2. Đổi mới phương pháp và cách thức dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh .Về phương pháp dạy học: Với phương pháp dạy học theo phương pháp đổi mới, ngoài việc dạy kiến thức và kĩ năng cho học sinh, nhiệm vụ của giáo viên còn phải dạy cho các em phương pháp tự học qua các hoạt động học tập, cho nên tôi đã kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học theo hướng đổi, mới có những yếu tố tích cực với những phương pháp dạy học tập trung vào việc tổ chức các hoạt động học tập nhóm cho sinh. Trong giảng dạy việc đổi mới đánh giá là một trong những yếu tố quan trọng góp phần cho sự thành công của phương pháp dạy học theo phương pháp mới, việc đổi mới đánh giá nhằm xác nhận kết quả học tập của học sinh và điều chỉnh quá trình dạy học của giáo viên cho phù hợp với mục tiêu. Đổi mới đánh giá còn nhằm đổi mới chủ thể đánh giá, học sinh chia sẻ và tham gia chia sẻ kết quả học tập của nhau, sau đó giáo viên cùng học sinh chia sẻ kết quả học tập của học sinh. Tôi luôn chú ý đến vấn đề về phương pháp và cách tổ chức dạy học: - 12 - . Về cách thức tổ chức dạy - học - Phát huy ưu thế của phương pháp dạy học Mĩ thuật mới vận dụng phương pháp dạy học mới của Dự án Hổ trợ Giáo dục Mĩ thuật Tiểu học do Vương quốc Đan mạch tài trợ, tổ chức dạy - học theo nhóm với các chủ đề sát với thực tế học sinh. + Với các lớp là tập thể học sinh hoàn thành tốt và hoàn thành thì các em đã quen với hình thức học tập theo nhóm, tôi nêu vấn đề để một nhóm đặt câu hỏi cho một nhóm khác trả lời, các nhóm còn lại bổ sung ý kiến và nhận xét. Sau đó tôi tổng kết ý kiến của các nhóm sau mỗi nội dung tìm hiểu và phân công lại nhiệm vụ cho các nhóm ở nội dung tiếp theo. + Các bước tiến hành lên lớp trong bộ môn này, tôi luôn chú ý đến các vấn đề: Hướng dẫn thực hành: - Với hoạt động này, tôi luôn chuẩn bị hệ thống câu hỏi gợi mở ngắn gọn, súc tích xoay quanh nội dung chủ đề để dẫn dắt học sinh tiếp cận với nội dung yêu cầu của chủ đề một cách nhanh nhất. - Đặc biệt là tránh những câu hỏi dài dòng, vô nghĩa hoặc những câu hỏi quá khó hoặc không gắn với nội dung chủ đề, tránh học sinh phân tâm, những câu hỏi gợi mở cho học sinh tôi luôn chú ý làm rõ các nội dung: + Nội dung chủ đề. + Cách thể hiện chủ đề. + Sử dụng các loại vật liệu nào để lựa chọn làm các tác phẩm, các sản phẩm. + Hướng học sinh hoạt động nhóm để tìm ra hình thức hoàn thành chủ đề. + Màu sắc và cách phối hợp màu sắc cùng với phối hợp với sản phẩn từ các vật liệu tìm được. - Trước khi cho học sinh tham gia hoạt động nhóm để tạo bức tranh tập thể, tôi luôn gợi mở học sinh trong nhóm của mình phải lựa chọn hình thức thể hiện và - 13 - cử các thành viên trong nhóm mình nhiệm vụ cụ thể để tạo kho hình ảnh liên quan đến chủ đề. Các em cùng trao đổi và thảo luận theo nhóm dưới sự chỉ đạo của nhóm trưởng. - Phần hướng dẫn học sinh thực hành các chủ đề, tôi dành thời gian để học sinh cùng nhau tạo sản phẩm, tác phẩm mĩ thuật nhiều hơn, để các em có cơ hội thể hiện tư duy sáng tạo và thể hiện nhận thức của mình qua sản phẩm mình hợp tác với nhóm làm ra. Tôi tổ chức các hoạt động lồng ghép như trò chơi, đố vui có nội dung liên quan đến nội dung chủ đề và để cho học sinh thực hành, huy động hết những khả năng, những năng khiếu mà các em có được. Trưng bày, giới thiệu và đánh giá sản phẩm: - Khi vận dụng phương pháp dạy học Mĩ thuật mới này, thì cách thức nhận xét, đánh giá khác hoàn toàn, lấy học sinh làm trung tâm, học sinh tự mình chia sẻ, trình bày cảm xúc, học tập lẫn nhau. Học sinh đặt câu hỏi gợi mở để các bạn khác cùng chia sẻ những suy nghĩ, những cảm xúc qua nhìn nhận và thưởng thức các tác phẩm mĩ thuật, sản phẩm mình tạo ra. - Nhấn mạnh các yêu cầu cần ghi nhớ khi xem tranh. - Tìm và mô tả các hình ảnh chính phụ trên tranh. - Nhận xét về cách sắp xếp hình ảnh chính, phụ của bức tranh. - Cảm nhận vẻ đẹp của bức tranh. .Về phương pháp dạy học Do tính đặc thù của bộ môn Mĩ thuật, đặc biệt khi đưa phương pháp dạy học Mĩ thuật mới này vào dạy - học, tôi luôn sử dụng lồng ghép các phương pháp trực quan kết hợp với phương pháp gợi mở, thuyết trình và chia sẻ để học sinh có thể nắm bắt được kiến thức từ nhiều kênh khác nhau (giác quan vận động, giác quan xúc giác, giác quan thị giác, giác quan thính giác). Khi sử dụng những phương pháp trên tôi luôn chú ý đến : - Câu hỏi gợi mở phải rõ ý, ngắn gọn, đúng nội dung chủ đề và trình tự các vấn đề cần tìm hiểu: - 14 - Ví dụ: Sáng tạo qua Quan sát: Bước khởi đầu cho hoạt động Vẽ tranh đề tài khi vận dụng quy trình Vẽ cùng nhau và tiếp cận theo chủ đề ở Chủ đề 2: "Chúng em với thế giới động vật". + Tôi luôn đưa những thông tin hay, cụ thể đan xen vào những nội dung thực hành, để nội dung chủ đề trở nên phong phú hấp dẫn. Gợi ý cho học sinh những nội dung cần tìm hiểu thêm ở nhà để các em quan tâm sát hơn với chủ đề, có sự đối chiếu, ứng dụng thực tế, từ đó khắc sâu được kiến thức. + Thay bằng phương pháp dạy học truyền thống, thì phương pháp dạy học mới này có nhiều điểm mới: Thứ nhất là học sinh suy nghĩ chọn con vật mình yêu thích để thực hiện xây dựng kho hình ảnh bằng cách vẽ/ xé dán hoặc nặn, tạo hình từ vật liệu tìm được. Thứ hai là học sinh qua hợp tác nhóm, tạo sản phẩm tập thể sau khi thống nhất nội dung chủ đề. Lựa chọn các con vật trong kho hình ảnh, lựa chọn và tạo sản phẩm tập thể bằng cách vẽ/ xé dán hoặc nặn, tạo hình từ vật liệu tìm được. Sáng tạo thêm các chi tiết khác để tạo không gian cho bức tranh sinh động. Ví dụ: Ở Chủ đề 5: "Sự chuyển động của dáng người". Đây là một chủ đề mà đòi hỏi mỗi học sinh có kĩ năng tư duy sáng tạo và khả năng nhận thức tốt khi vận dụng các quy trình: Tạo hình ba chiều - Tiếp cận theo chủ đề. Điêu khắc, tạo hình không gian vào chủ đề. + Vai trò của giáo viên khi gợi mở cho học sinh suy nghĩ để tìm ra những ý tưởng để tạo hình dáng người đang hoạt động và lựa chọn chất liệu tìm được (có thể là đất nặn, dây thép hoặc các chai lọ... ) là hết sức quan trọng và thông qua các câu hỏi gợi mở: -> Em sẽ tạo hình dáng người đang làm gì? Dáng người đó có gì nổi bật? -> Em định chọn vật liệu để thể hiện? -> Em sẽ chọn hình ảnh có liên quan nào khác để thể hiện sinh động hơn dáng người? - 15 - + Với học sinh các khối nói chung, học sinh khối 4 nói riêng, việc tạo được sản phẩm dáng người bằng đất nặn, tạo hình dáng người bằng dây thép là còn khó khăn đối với các em. Vì vậy, giáo viên cần hình thành ý tưởng cụ thể dựa trên phác thảo, quan sát. Tôi nhận thấy khi áp dụng phương pháp đổi mới này thì trong mỗi tiết dạy của mỗi chủ đề đều đạt hiệu quả cao. Học sinh lại tự tin hơn, có sự tiến bộ hơn trong môn học. Trước đây đối với yêu cầu của các câu hỏi này thì giáo viên thường hỏi và học sinh trả lời. Nhưng với cách rèn tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức, tôi đã đưa ra một số yêu cầu như sau để học sinh tự tìm tòi giải quyết: Ở mục 1: Từng đôi bạn cùng chia sẻ để tìm ra các ý tưởng và nói cho nhau nghe các ý tưởng đó. Ở mục 2: Thảo luận nhóm. Nhóm trưởng điều khiển nhóm mình làm việc, lấy ý kiến từng cá nhân, sau đó đưa ra thảo luận ý kiến để đi đến thống nhất chung. Khi các em hoạt động giáo viên cùng theo dõi, đến từng nhóm để kiểm tra các em làm việc có hiệu quả không. Sau đó cùng học sinh nhận xét câu trả lời. Trong mỗi tiết học có thể tổ chức cho các em chơi trò chơi để kiểm tra bài cũ hoặc trò chơi khởi động, trò chơi cũng cố nội dung bài học. Tùy vào từng bài học để tổ chức trò chơi cho phù hợp. Qua cách áp dụng đổi mới phương pháp một số hình thức trong phân môn Thường thức mĩ thuật, tôi thấy các em rất hứng thú học tập, ai cũng được nêu ý kiến của mình, cũng đóng góp chia sẻ với bạn, các em trả lời rất tốt hơn và yêu thích môn học hơn. Về phía giáo viên tôi thấy cách dạy trở nên nhẹ nhàng hơn khi các em đã quen dần với phương pháp mới. Giải pháp 3. Phát huy tính sáng tạo của học sinh khi thực hành tạo ra sản phẩm. - Để thực hiện có hiệu quả phương pháp dạy học theo phương pháp Đan Mạch, phát huy tư duy, sáng tạo của học sinh trước hết giáo viên phải rèn cho học sinh có được nhận thức đúng đắn về mục đích học môn mĩ thuật. - 16 - - Trước khi lên lớp cần chuẩn bị đầy đủ dụng cụ học tập, sưu tầm các tài liệu, tranh ảnh có liên quan đến bài học trước khi lên lớp. Đọc bài ở SGK, xem các hình minh họa trước để nắm sơ bộ nội dung bài học. Và từ đó các em có ý thức tự giác trong học tập, nhiệt tình, có ý thức trách nhiệm tham gia vào công việc được giao. Ví dụ: Ở lớp 5, chủ đề: Sáng tạo với những chiếc lá. Học sinh phải xác định được mục tiêu bài học, chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ, vật liệu trước khi học bài này. Cụ thể: Lá cây(lá khô, lá rụng), giấy vẽ, giấy màu, màu vẽ, băng dính hai mặt, keo...Đồng thời xem qua các hình minh họa, siêu tầm tranh ảnh cùng chủ đề, hình dung lên ý tưởng trong đầu để thực hành làm ra sản phẩm sáng tạo, đáp ứng được yêu cầu của bài tập. Có được sự chuẩn bị chu đáo, sự hướng dẫn, gợi mở của giáo viên, học sinh chủ động tiếp thu kiến thức, hứng thú học tập, nhiệt tình và say mê trong học tập. Giải pháp 4. Đánh giá, động viên khuyến khích học sinh kịp thời - Kiểm tra đánh giá phải được tiến hành thường xuyên, liên tục ngay trong quá trình thực hiện mỗi hoạt động học tập để kịp thời khuyến khích, động viên và nhất là giúp các em điều chỉnh những sai sót, hình thành kĩ năng tư duy sáng tạo của mình để hoạt động học tập có hiệu quả hơn. - Giáo viên đưa ra tiêu chí đánh giá sản phẩm cụ thể qua từng tiết thực hành để học sinh xác định được mục tiêu cần đạt và mức độ hoàn thành và thông qua các phương pháp, kĩ thuật như vấn đáp, tích hợp, tôn vinh, gợi mở, giúp các em có thể tự tin trình bày, giới thiệu nội dung ý tưởng, sản phẩm của mình hoặc của nhóm mình trước lớp. Ví dụ: Ở lớp 5, chủ đề 2: Sự liên kết thú vị giữa các hình khối (tiết 3). - Tiêu chí đánh giá: + HS sắp xếp và hoàn thành sản phẩm tập thể. + Giới thiệu, nhận xét và nêu được cảm nhận về sản phẩm của nhóm mình, nhóm bạn + Mạnh dạn, tự tin khi trình bày trước lớp. - 17 - Hay lớp 4, chủ đề 6: Ngày tết, lễ hội và mùa xuân (tiết 4). - Tiêu chí đánh giá: + HS hoàn thành sản phẩm đẹp và sáng tạo. + Bố cục cân đối, màu sắc hài hòa có đậm, nhạt + Sản phẩm thể hiện được nội dung chính của chủ đề. + Giới thiệu, nhận xét và nêu được cảm nhận về sản phẩm của nhóm mình, của nhóm bạn. + Hợp tác tốt, mạnh dạn, tự tin khi trình bày. - Giáo viên luôn tạo điều kiện cho học sinh tự đánh giá lẫn nhau trong học tập, để từ đó các em thấy được những việc làm đúng và việc làm sai, những điều mình cần phải học tập bạn để phát huy và khắc phục, phát triển tính tư duy, sáng tạo của mình. Không nên chê các em trước các bạn khi các em mắc phải những khuyết điểm như bài làm sai, chữ viết chưa đẹp… Những em có khuyết điểm giáo viên nên trực tiếp trò chuyện và nhắc nhở. Trên đây là những kinh nghiệm mà bản thân tôi đã đúc rút và vận dụng trong quá trình rèn kĩ năng tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức môn Mĩ thuật theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh khối 4. Khi áp dụng những phương pháp trên vào dạy học môn Mĩ thuật ở trường, tôi thấy chất lượng học sinh đã nâng cao rõ rệt. 2.3. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC 2.3.1. Đối với giáo viên. - Khi rèn kĩ năng tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức môn Mĩ thuật theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh tôi thấy các bài giảng được diễn ra một cách tự nhiên, có trọng tâm, các em tích cực hơn, sáng tạo hơn trong các hoạt động học tập. - 18 - Kết quả khảo sát thực trạng sau khi nghiên cứu đề tài: Hoàn TT Lớp Sĩ số thành tốt 11 4A Hoàn Tỷ lệ thành lệ Chưa hoàn Tỷ lệ thành 17 4B % 00 7 22 Tỷ 41.2 10 58.8 0 18 00 9 50.0 9 50.0 0 Bảng 2: Kết quả sau khi rèn kĩ năng tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức môn Mĩ thuật So sánh kết quả ở bảng 1 và bảng 2 cho thấy sau khi rèn kĩ năng tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức môn Mĩ thuật theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh chất lượng dạy và học môn Mĩ thuật được nâng cao. Như vậy, các giải pháp nêu trên được áp dụng đã mang lại kết quả rõ rệt. 2.3.2. Đối với học sinh - Với phương pháp học mới, thay đổi, vật liệu học tập đa dạng, phong phú, học sinh được sáng tạo nhiều hơn, sản phẩm tạo ra cũng nhiều hơn. - Học sinh hiểu bài, hình thành và phát triển ở các em tính đoàn kết, hợp tác, biết kết hợp sản phẩm cá nhân thành sản phẩm nhóm, thi đua để vươn lên trong học tập... - Thu hút được cả tập thể lớp tập trung chú ý, tham gia vào hoạt động học một cách tích cực, tạo nên không khí lớp học sôi nổi...Qua đó các em thêm yêu cái đẹp, giúp các em một phần hình thành nhân cách, phát triển tư duy, đạt được mục tiêu giáo dục đề ra. - 19 - * Một số hình ảnh minh họa của các khối lớp: - Chủ đề 10: Đàn gà của em (lớp 1) Các em đã hiểu và tìm ra được đặc điểm, hình dáng của gà trống, gà mái, gà con. Vẽ được con gà theo ý thích, xé dán, tạo hình tranh con gà. - Chủ đề 8: Mâm quả ngày tết (Lớp 2) Các em đã thể hiện được mâm quả bằng cách nặn, vẽ, xé dán từ giấy màu. - 20 -