Tài liệu Quá trình công nghiệp hóa đô thị hóa ở thị xã tân uyên, tỉnh bình dương

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƢƠNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT NGUYỄN THỊ TUYẾT TRÂM QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA - ĐÔ THỊ HÓA Ở THỊ XÃ TÂN UYÊN, TỈNH BÌNH DƢƠNG (1997-2017) CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ VIỆT NAM MÃ SỐ: 8229013 LUẬN VĂN THẠC SĨ BÌNH DƢƠNG – 2021 ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH BÌNH DƢƠNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC THỦ DẦU MỘT NGUYỄN THỊ TUYẾT TRÂM QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA - ĐÔ THỊ HÓA Ở THỊ XÃ TÂN UYÊN, TỈNH BÌNH DƢƠNG (1997-2017) CHUYÊN NGÀNH: LỊCH SỬ VIỆT NAM MÃ SỐ : 8229013 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN HOÀNG HUẾ BÌNH DƢƠNG - 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan : Khoá luận tốt nghiệp với đề tài “ Quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương (1997-2017)” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, không sao chép của bất cứ ai. Tôi xin chịu mọi trách nhiệm về công trình nghiên cứu của riêng mình ! Bình Dương, ngày 12 tháng 01 năm 2020 Tác giả Nguyễn Thị Tuyết Trâm i LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu đề tài “Quá trình Công nghiệp hóa Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương (1997-2017)” tôi đã nhận được sự giúp đỡ, chỉ bảo nhiệt tình của các thầy, cô giáo trường Đại học Thủ Dầu Một. Với tình cảm chân thành, tôi xin gửi lời cảm ơn tới Lãnh đạo Trường Đại học Thủ Dầu Một, Viện Đào tạo Sau đại học và Khoa Xã hội Nhân văn của Nhà Trường đã tạo điều kiện để tôi hoàn thành luận văn này. Đặc biệt tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Hoàng Huế, một người thầy - người hướng dẫn khoa học đã có những góp ý, chỉnh sửa cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ về kiến thức, tài liệu và phương pháp để tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học này. Tôi cũng gửi lời cảm ơn đến các Sở - Ban - Ngành đã tạo điều kiện giúp đỡ, hỗ trợ về mặt khai thác tư liệu phục vụ cho quá quá trình nghiên cứu, đặc biệt là UBND thị xã Tân Uyên, thư viện và phòng thống kê thị xã Tân Uyên. Những người trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, đã luôn đồng hành, cổ vũ, khích lệ và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong suốt quá trình thực hiện đề tài, song có thể còn có những mặt hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp và sự chỉ dẫn của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp, những người quan tâm đến đề tài để đề tài được hoàn thiện hơn. Cuối cùng tôi xin chúc mọi người sức khỏe, hạnh phúc và thành công trong công việc. ii TÓM TẮT LUẬN VĂN Đề tài “Quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương (1997-2017)” đƣợc tôi lựa chọn xuất phát từ thực tiễn quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa diễn ra sôi nổi trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng trong suốt gần hai thập niên kể từ khi đƣợc tái lập tỉnh. Tại thời điểm hoàn thành luận văn, Tân Uyên nơi đề tài tôi nghiên cứu đang nằm trong chính sách quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế- xã hội của Bình Dƣơng tới năm 2020, thị xã Tân Uyên sẽ đạt chuẩn đô thị loại III. Việc quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội thị xã Tân Uyên về cơ bản giải quyết thành công 3 vấn đề cơ bản trong quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa mà tỉnh Bình Dƣơng đƣa ra đó là: (1) Thu hút đầu tƣ xây dựng mới và xử lý những tồn tại về phát triển công nghiệp, phát triển đô thị và môi trƣờng. (2) Khai thác hiệu quả tiềm năng đất và lợi thế du lịch. (3) Thực hiện nếp sống văn minh đô thị khi chuyển từ nông thôn sang thành thị. Tỉnh Bình Dƣơng đặt mục tiêu đến năm 2020 sẽ lắp đầy 16 khu công nghiệp ở khu vực phía Nam và thành phố Thủ Dầu Một, đồng thời chủ trƣơng phát triển lên khu vực phía Bắc. Điều này sẽ ảnh hƣởng đến thu hút đầu tƣ vào các khu công nghiệp trên địa bàn thị xã Tân Uyên trong giai đoạn tới. Việc phát triển công nghiệp sẽ kéo theo quá trình đô thị hóa sẽ ảnh hƣởng đến cơ cấu kinh tế theo hƣớng phi nông nghiệp và mức độ tập trung hóa dân số cao. Thị xã Tân Uyên cũng đang ở ngƣỡng cửa nâng cấp thành đô thị loại III và hoàn thành vào năm 2020. Trong những năm qua Đảng bộ và chính quyền cùng ngƣời dân Tân Uyên đã tích cực vận động, khai thác lợi thế, tạo những chuyển biến tích cực trên nhiều lĩnh vực để trở thành vùng huyện công nghiệp quan trọng của tỉnh Bình Dƣơng và góp phần vào quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa của cả nƣớc nói chung. Đồng thời tạo tiền đề cho việc phát triển Công nghiệp hóa - Đô thị hóa toàn huyện một cách tích cực, theo định hƣớng của tỉnh Bình Dƣơng và cả nƣớc. Đề tài này tập trung làm rõ các vấn đề liên quan đến bối cảnh Công nghiệp hóa - Đô thị hóa, chính sách phát triển đô thị của thị xã Tân Uyên; diễn biến của quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn iii hóa, cũng nhƣ tác động của quá trình đô thị hóa đến các lĩnh vực khác nhƣ hạ tầng kỹ thuật - xã hội, cảnh quan, môi trƣờng, giáo dục... Các phƣơng pháp chính đƣợc sử dụng trong quá trình nghiên cứu là phƣơng pháp lịch sử, phƣơng pháp logic, phƣơng pháp liên ngành và kỹ thuật xử lý, phân tích dữ liệu. Nguồn tài liệu nghiên cứu là các văn kiện Đại hội của tỉnh Đảng bộ, huyện ủy và thị ủy Tân Uyên, các quyết định về quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế- xã hội Tân Uyên – Bình Dƣơng thời kì 2010- 2020; các số liệu thống kê, báo cáo của UBND huyện, thị xã Tân Uyên; số liệu từ Niên giám thống kê, các phòng, ban và đơn vị kinh tế - xã hội trên địa bàn Tân Uyên; các công trình nghiên cứu có liên quan; các ấn phẩm điện tử cũng nhƣ tƣ liệu từ websites,… Nội dung chính của luận văn dài 131 trang, gồm phần mở đầu và ba chƣơng. Nội dung chính của luận văn dài 131 trang, gồm phần mở đầu và ba chƣơng. Trong đó, Chương 1 “Cơ sở lí thuyết và thực tiễn của quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương”Trong đó nêu lên các khái niệm và quan điểm tiếp cận, tổng quan về quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa ở nƣớc ta nói chung và thị xã Tân Uyên nói riêng. Bối cảnh quốc tế và trong nƣớc tác động đến quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa, những đặc điểm chính về vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên, dân cƣ và xã hội, cũng nhƣ những nét khái quát về lịch sử hình thành và phát triển của địa bàn thị xã Tân Uyên. Chương 2 “Tình hình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương (1997-2017)”phân tích những chuyển biến về các ngành công nghiệp - xây dựng, khu vực dịch vụ, nông - lâm - thủy sản, hệ thống kết cấu hạ tầng, văn hóa – xã hội của thị xã Tân Uyên dƣới góc độ là hệ quả của quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa. Chương 3 “Một số nhận xét, đánh giá và định hướng về quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương (1997 - 2017)”, thông qua việc khảo sát những chuyển biến về các mặt luận văn tái hiện quá trình đô thị hóa của thị xã Tân Uyên, cụ thể là quá trình chuyển đổi một cách cơ bản từ hình thái tổ chức xã hội nông thôn sang xã hội công nghiệp, đô thị; làm rõ những đặc điểm chủ yếu trong lĩnh vực kinh tế - xã hội của thị xã. iv Kết quả nghiên cứu đề tài này làm rõ vấn đề Công nghiệp hóa - Đô thị hóa tại thị xã Tân Uyên- Bình Dƣơng, góp phần soi rọi lý luận về công nghiệp hóa, đô thị hóa. Luận văn cũng sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho những nghiên cứu chuyên sâu, gợi mở những hƣớng nghiên cứu mới về công nghiệp hóa, đô thị hóa ở Tân Uyên nói riêng và tỉnh Bình Dƣơng nói chung. Bên cạnh đó, nội dung của nghiên cứu sẽ là tài liệu tham khảo phục vụ cho sinh viên, cán bộ ngành quy hoạch đô thị cũng nhƣ những ngƣời quan tâm vấn đề Công nghiệp hóa - Đô thị hóa. v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii TÓM TẮT LUẬN VĂN .............................................................................................. iii DANH MỤC BẢNG ......................................................................................................ix BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ....................................................x MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................3 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................3 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................8 4.1. Đối tượng nghiên cứu ...............................................................................................8 4.2. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................................8 5. Nguồn tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................8 5.1 Nguồn tài liệu ............................................................................................................8 5. 2. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................................9 6. Đóng góp của luận văn ............................................................................................10 7. Bố cục của đề tài ......................................................................................................11 NỘI DUNG ...................................................................................................................12 CHƢƠNG 1 ..................................................................................................................12 CƠ SỞ LÍ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN CỦA QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA - ĐÔ THỊ HÓA Ở THỊ XÃ TÂN UYÊN, TỈNH BÌNH DƢƠNG............................12 1.1. Các khái niệm .......................................................................................................12 1.1.1. Khái niệm Công nghiệp hóa ................................................................................12 1.1.2. Khái niệm Đô thị hóa ..........................................................................................13 1.2. Các quan điểm tiếp cận về Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ................................14 1.2.1. Khái quát quan điểm về Công nghiệp hóa - Đô thị hóa trên thế giới .................14 1.2.2. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ...............16 1.3. Bối cảnh quốc tế, khu vực và trong nƣớc ảnh hƣởng đến quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở Tân Uyên ..........................................................................19 1.3.1 Bối cảnh quốc tế, khu vực.....................................................................................19 1.3.2. Bối cảnh trong nước ............................................................................................21 1.3.3. Quá trình phát triển kinh tế, xã hội tỉnh Bình Dương .........................................24 vi 1.4. Khái quát về Thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng .............................................29 1.4.1. Vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên .........................................................................29 1.4.2. Dân số và lao động ..............................................................................................33 1.4.3. Quá trình hình thành và phát triển ......................................................................37 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ..............................................................................................41 CHƢƠNG 2 ..................................................................................................................42 TÌNH HÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA - ĐÔ THỊ HÓA .............................................42 Ở THỊ XÃ TÂN UYÊN, TỈNH BÌNH DƢƠNG (1997 - 2017) ................................42 2.1. Quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa giai đoạn: 1997 - 2012.....................42 2.1.1. Nghành công nghiệp - xây dựng ..........................................................................44 2.1.2. Khu vực dịch vụ ...................................................................................................50 2.1.3. Ngành nông lâm thủy sản ....................................................................................53 2.1.4 Hệ thống kết cấu hạ tầng ......................................................................................54 2.1.5. Văn hóa – xã hội ..................................................................................................56 2.2. Quá trình giai đoạn 2012 - 2017 .........................................................................58 2.2.1. Nghành công nghiệp - xây dựng ..........................................................................59 2.2.2. Khu vực dịch vụ ...................................................................................................63 2.2.3. Nghành nông lâm thủy sản ..................................................................................63 2.2.4. Hệ thống kết cấu hạ tầng .....................................................................................64 2.2.5. Văn hóa – xã hội ..................................................................................................66 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ..............................................................................................69 CHƢƠNG 3 ..................................................................................................................70 MỘT SỐ NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ VỀ QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, ĐÔ THỊ HÓA Ở THỊ XÃ TÂN UYÊN, TỈNH BÌNH DƢƠNG .....................................70 (1997- 2017) ..................................................................................................................70 3.1. Thành tựu ..............................................................................................................70 3.2. Hạn chế và nguyên nhân ......................................................................................73 3.2.1. Hạn chế ................................................................................................................73 3.2.2. Nguyên nhân ........................................................................................................74 3.3. Định hƣớng Công nghiệp hóa - Đô thị hóa thị xã Tân Uyên đến năm 2030 ...76 3.4. Khuyến nghị giải pháp thúc đẩy quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng ..................................................................................78 vii TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ..............................................................................................82 KẾT LUẬN ...................................................................................................................84 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................87 PHỤ LỤC .....................................................................................................................95 viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.4.1 Dân số trung bình huyện Tân Uyên (cũ) giai đoạn 2000-2010 ............33 Bảng 1.4.2 Lao động đang làm việc trong các nghành kinh tế- xã hội 2000-2010 .........36 Bảng 1.4.3 Lao động từ 15 tuổi trở lên đang làm việc theo loại hình kinh tế năm 2014-2015 ......................................................................................................................36 Bảng 2.1.1 Tổng giá trị tăng thêm huyện Tân Uyên ( 2000 - 2008) ........................47 Bảng 2.1.2 Đóng góp của ngành công nghiệp – xây dựng vào tốc độ tăng trƣởng kinh tế từng năm ( ĐVT: %) ......................................................................................48 Bảng 2.1.3 Hoạt động thƣơng mại giai đoạn năm 2000 -2008 ................................50 Bảng 2.1.5 Xuất khẩu chủ yếu trên địa bàn 2001-2008............................................52 Bảng 2.1.6 Doanh thu du lịch trên địa bàn năm 2001 - 2008...................................52 Bảng 2.2.1. Tỷ lệ lấp kín các KCN trên địa bàn thị xã Tân Uyên đến năm 2015 ...........61 ix BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 CHỮ VIẾT TẮT BC- BQL BOT BQ BT Cty CN DT DTXD ĐVT GTSX KCN KD NQ NTM ODA P PPP QĐ ST TNHH TP.HCM TTTM TX UBND VLXD X XD XHCN FDI CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ Báo cáo Ban quản lí Xây dựng-thai thác-chuyển giao Bình quân Xây dựng-chuyển giao Công ty Công nghiệp Diện tích Diện tích xây dựng Đơn vị tính Gía trị sản xuất Khu công nghiệp Kinh doanh Nghị Quyết Nông thôn mới Hỗ trợ phát triển Phƣờng Đối tác công tƣ Quyết định Siêu thị Trách nhiệm hữu hạn Thành phố Hồ Chí Minh Trung tâm thƣơng mại Thị xã Ủy ban nhân dân Vật liệu xây dựng Xã Xây dựng Xã hội chủ nghĩa Đầu tƣ nƣớc ngoài x MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Công nghiệp hóa - Đô thị hóa là quá trình vận động, biến đổi phức tạp về các mặt kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội, môi trƣờng,…. Quá trình này vừa là sản phẩm của nền văn minh nhân loại, vừa là biểu hiện sinh động của sự phát triển kinh tế, xã hội ở mỗi quốc gia. Công nghiệp hóa và Đô thị hoá là một trong những vấn đề đang đƣợc thế giới quan tâm. Quá trình này diễn ra ở khắp mọi nơi trên thế giới, với tốc độ ngày càng nhanh chóng và trở thành một xu thế toàn cầu tất yếu của nhân loại . Cùng với sự phát triển vƣợt bậc của xã hội loài ngƣời, Đô thị hóa là một quy luật tất yếu, gắn liền với quá trình Công nghiệp hóa đã dẫn đến những chuyển biến lớn về kinh tế - văn hóa – xã hội của mỗi quốc gia trên thế giới. Vì vậy đô thị hóa là một tiêu chí phản ánh tổng hợp quá trình vận động và phát triển đi lên của mỗi quốc gia. Mặc dù đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ và sâu rộng, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa vẫn có sự khác biệt giữa các châu lục, các khu vực và quốc gia trên thế giới. Quá trình Đô thị hoá của Việt Nam diễn ra khá sớm, đặc biệt từ khi chúng ta thực hiện công cuộc đổi mới kinh tế - xã hội, thực hiện quá trình Công nghiệp hóa thì bộ mặt kinh tế và bộ mặt đô thị nƣớc ta đã chuyển sang một bƣớc ngoặc quan trọng với tốc độ nhanh hơn và diễn biến đa dạng. Tuy nhiên nƣớc ta vẫn là nƣớc có mức độ đô thị hóa thuộc loại thấp nhất của khu vực và thế giới. Do yêu cầu phát triển với xu hƣớng quốc tế và theo đúng quy luật quá trình Đô thị hóa nƣớc ta song hành với quá trình Công nghiệp hóa. Mặc dù quá trình Đô thị hóa nƣớc ta mới ở giai đoạn đầu của đô thị hóa công nghiệp, nhƣng phần nào đã khẳng định đƣợc vai trò trong sự thay đổi bộ mặt kinh tế của đất nƣớc, đồng thời cũng bộc lộ nhiều hệ quả đáng lo ngại. Quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa là một trong những vấn đề đáng đƣợc quan tâm của giới nghiên cứu địa lí hoc, kinh tế học, xã hội học cũng nhƣ sử học hiện nay. Trƣớc đây thị xã Tân Uyên là một huyện nằm ở phía Nam tỉnh Bình Dƣơng một huyện còn nghèo, có nhiều xã thuộc khu vực vùng sâu vùng xa nơi đƣợc 1 mệnh danh là chiến khu Đ anh hùng. Kể từ sau năm 1997 khi tỉnh Bình Dƣơng đƣợc tách ra từ tỉnh Sông Bé cũ, Bình Dƣơng bƣớc vào vùng kinh tế mới với biết bao đổi thay. Huyện Tân Uyên cũng từ đó thay đổi diện mạo một cách nhanh chóng. Trong những năm qua Đảng bộ và Chính quyền cùng ngƣời dân huyện Tân Uyên đã tích cực vận động, khai thác lợi thế vị trí, đất đai, huy động nội lực và tích cực thu hút nguồn vốn đầu tƣ trong nƣớc và ngoài nƣớc. Xây dựng và phát triển kinh tế- xã hội đạt nhiều thành tựu quan trọng, tạo những chuyển biến tích cực trên nhiều lĩnh vực để trở thành huyện công nghiệp gắn với đô thị quan trọng của tỉnh Bình Dƣơng. Cùng với chính sách Quy hoạch tổng thể kinh tế- xã hội qua các thời kỳ, huyện Tân Uyên đã đƣa vào thực hiện một số các dự án quan trọng về giao thông, về xây dựng các khu cụm công nghiệp, chuyển đổi các vùng sản xuất, tạo tiền đề cho việc phát triển Công nghiệp hóa- Hiện đại hóa và tiến đến Đô thị hóa toàn huyện một cách tích cực, theo định hƣớng phát triển của tỉnh Bình Dƣơng và cả nƣớc. Ngày 29 tháng 12 năm 2013, Thị xã Tân Uyên đƣợc thành lập theo Nghị quyết số 136/NQ-CP của Chính phủ trên cơ sở điều chỉnh địa giới hành chính của huyện Tân Uyên, do đó quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế- xã hội huyện Tân Uyên đến năm 2020, đã đƣợc Uỷ Ban nhân dân tỉnh Bình Dƣơng phê duyệt. Việc thành lập thị xã từ việc điều chỉnh địa giới hành chính của một huyện nông nghiệp đặt ra nhiều vấn đề mà thị xã Tân Uyên cần giải quyết. Tình hình trên đòi hỏi cần có cơ sở lý luận mang tính hệ thống và phân tích thực trạng biến đổi trong quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế- xã hội Huyện. Nghiên cứu quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa thị xã Tân Uyên nhằm cung cấp những luận cứ khoa học về mục tiêu, phƣơng án phát triển kinh tế- xã hội, môi trƣờng thị xã Tân Uyên nói riêng và trong quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa tỉnh Bình Dƣơng nói chung, giúp đề ra giải pháp khai thác và sử dụng hợp lý các nguồn lực, tiềm năng và lợi thế của thị xã, đặc biệt là vị trí địa lý, tài nguyên đất, điều kiện tự nhiên trong sự nghiệp Công nghiệp hóa- Hiện đại hóa tỉnh Bình Dƣơng, qua đó nhằm nâng cao tiềm lực lợi thế sẵn có và khắc phục 2 khó khăn nhằm hƣớng đến sự phát triển đô thị hóa theo hƣớng bền vững ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng trong tƣơng lai. Với quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên cho đến nay vẫn còn nhiều bỏ ngỏ với nhiều nội dung cần đƣợc làm rõ. Đó là lý do tôi chọn đề tài Luận văn Thạc Sĩ, Chuyên ngành Lịch sử Việt Nam “Quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương (1997-2017)” để nghiên cứu, triển khai thành luận văn tốt nghiệp. 2. Mục đích nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu của đề tài, luận văn sẽ thực hiện các nhiệm vụ cơ bản sau đây: Một là, trình bày đặc điểm tự nhiên, kinh tế, xã hội và tình hình phát triển đô thị ở Thị xã Tân Uyên trƣớc năm 1997 từ đó thấy đƣợc tiềm năng phát triển Công nghiệp hóa - Đô thị hóa của Thị xã Tân Uyên, Bình Dƣơng. Hai là, nhận diện, phân tích quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa 1997 2017 dựa trên thực trạng biến đổi tình hình kinh tế- xã hội thị xã qua các ngành công nghiệp – xây dựng, dịch vụ, nông – lâm – thủy sản, kết cấu hạ tầng, môi trƣờng, giáo dục, an ninh quốc phòng,.. ở thị xã Tân Uyên trong quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa giai đoạn năm 1997- 2017, 20 năm đổi mới và phát triển. Ba là, triển vọng phát triển Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, trong đó đƣa ra một số nhận xét đánh giá, từ đó đề xuất những quan điểm cơ bản và nhóm giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao thuận lợi, đồng thời khắc phục khó khăn nảy sinh cho quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa thị xã Tân Uyên góp phần vào tiến trình thực hiện Công nghiệp hóa - Đô thị hóa trong tƣơng lai. 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Công nghiệp hóa và Đô thị hoá là một trong những vấn đề đang đƣợc thế giới quan tâm. Bởi vậy, đã có nhiều tài liệu, công trình nghiên cứu đề cập đến Công nghiệp hóa và Đô thị hoá ở các khía cạnh khác nhau. Trước tiên là nhóm các công trình nghiên cứu chung về vấn đề công nghiệp hóa, đô thị hóa. 3 Những nghiên cứu về đô thị hóa trong quá trình Công nghiệp hóa, Đô thị hóa nông nghiệp và nông thôn, phát triển đô thị bền vững ở Việt Nam nói chung và Bình Dƣơng nói riêng gần đây mới đƣợc các cá nhân, tổ chức, nhà nƣớc, chính quyền, đoàn thể các ban ngành đặc biệt quan tâm. Trƣớc kia có một vài tác giả nghiên cứu, nhƣng chủ yếu là nghiên cứu phạm vi rộng cả nƣớc có thể kể tới một số tác giả nhƣ: “ Nguyễn Duy Quý với “ Đô thị hóa trong quá trình công nghiệp hóa (1998); Trần Ngọc Hiên, Trần Văn Chử với “ Đô thị hóa và chính sách phát triển đô thị trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam (1998); Đào Hoàng Tuấn (2008) với “ Phát triển bền vững đô thị”. Bên cạnh các công trình nghiên cứu đƣợc công bố của các cá nhân, nhiều cuộc hội thảo, diễn đàn, các bài viết trên nhiều tạp chí trong nƣớc cũng lấy vấn đề công nghiệp hóa, đô thị hóa làm chủ đề thảo luận: “ Hội thảo khoa học quốc tế “ Phát triển đô thị và xã hội bền vững – trách nhiệm của giáo dục, nghiên cứu và quản lí tại thành phố Hồ Chí Minh; diễn đàn đô thị Việt Nam đƣợc thành lập ngày 22/10/2003 nhằm đúc kết kinh nghiệm, kết hợp toàn diện lợi ích của các đối tác trong nƣớc và quốc tế trong công tác quản lí và phát triển hệ thống đô thị Việt Nam: “Hội thảo đô thị Việt Nam năm 2000”, “ Hội thảo quốc tế về các xu hƣớng đô thị về vùng ven Đông Nam Á” Tại thành phố Hồ Chí Minh tháng 12 năm 2008,…và nhiều cuộc hội thảo khác cũng liên quan. Một số hội thảo khoa học cấp quốc gia liên quan đến chủ đề công nghiệp hóa, đô thị hóa trên địa bàn tỉnh Bình Dƣơng đƣợc triển khai rộng rãi năm 2015 tại Trung tâm Hành chính tập trung của tỉnh, Hội đồng Lý luận Trung ƣơng phối hợp với Tỉnh ủy Bình Dƣơng đã tổ chức Hội thảo khoa học “Công nghiệp hóa, đô thị hóa qua thực tiễn ở Bình Dƣơng”. Hội thảo do Giáo sƣ - Tiến sĩ Phùng Hữu Phú, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ƣơng, Ủy viên Thƣờng trực Ban chỉ đạo tổng kết 30 năm đổi mới và ông Nguyễn Hữu Từ, Phó Bí thƣ Tỉnh ủy Bình Dƣơng chủ trì, các nhà khoa học; lãnh đạo các viện, trung tâm nghiên cứu khoa học, một số sở, ban, ngành của Bình Dƣơng và TP.HCM. Tại hội thảo đã thông qua hơn 10 tham luận của các đại biểu, gồm: Công nghiệp hóa, đô thị hóa qua thực tiễn của Bình Dƣơng qua 30 năm đổi mới; quy 4 hoạch đô thị - công nghiệp gắn với quy hoạch tổng thể phát triển Bình Dƣơng và vùng TP.HCM; đổi mới tƣ duy phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa ở Bình Dƣơng - những vấn đề khoa học và thực tiễn; thực trạng phát triển các khu công nghiệp, cụm công nghiệp gắn với phát triển đô thị của Bình Dƣơng… Nội dung các tham luận này tập trung vào 3 phần: Phần 1 là những vấn đề chung về công nghiệp hóa, đô thị hóa qua thực tiễn tỉnh Bình Dƣơng; phần 2 là một số vấn đề về công nghiệp hóa qua thực tiễn tỉnh Bình Dƣơng và phần 3 là một số vấn đề về đô thị hóa qua thực tiễn ở tỉnh Bình Dƣơng. Từ các tham luận của hội thảo này, những vấn đề chung về công nghiệp hóa, đô thị hóa tại Bình Dƣơng, đã phản ánh với những con số ấn tƣợng. Từ một tỉnh nông nghiệp, sau gần 30 năm thực hiện đƣờng lối đổi mới theo Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (năm 1986) và 17 năm tái lập tỉnh, Bình Dƣơng đã phát triển vƣợt bậc về kinh tế - xã hội. Trong thời kỳ từ năm 2000 đến nay, cơ cấu kinh tế chuyển dịch nhanh từ nông nghiệp sang công nghiệp. Cùng với phát triển công nghiệp, Bình Dƣơng đã đẩy mạnh đầu tƣ xây dựng các khu dân cƣ, khu đô thị, gắn với đầu tƣ đồng bộ, hiện đại hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội. Mô hình phát triển công nghiệp tạo động lực phát triển đô thị và ngƣợc lại, xây dựng và phát triển đô thị nhằm tạo ổn định xã hội để ngƣời dân trong và ngoài tỉnh yên tâm sống, làm việc, học tập và gắn bó lâu dài với tỉnh nhằm góp phần phát triển công nghiệp nói riêng và kinh tế của tỉnh nói chung đang phát huy hiệu quả mạnh mẽ. Đây là nền tảng cơ bản và vững chắc để Bình Dƣơng hƣớng đến việc trở thành một đô thị xanh, văn minh và hiện đại trong tƣơng lai. Có thể kể ra một số tham luận tiêu biểu sau: Tham luận “Phát triển đô thị bền vững tại Bình Dương: hiện trạng và tương lai của một thành phố sống tốt” của tiến sĩ Phạm Thái Sơn, trƣờng Đại học Việt Đức tập trung phản ánh nội dung: Nằm cận TP.HCM và thuộc Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, cùng chính sách phát triển hợp lý, trong những năm qua Bình Dƣơng đã có bƣớc phát triển vƣợt bậc về kinh tế. Sự phát triển đó cũng làm cho quá trình đô thị hóa của Bình Dƣơng tăng nhanh. Để đô thị Bình Dƣơng tốt hơn trong tƣơng lai, tiến sĩ Phạm Thái Sơn đề xuất một số định hƣớng chung 5 nhằm bảo đảm thực hiện mục tiêu “thành phố sống tốt” tại Bình Dƣơng để đón đầu xu thế cũng nhƣ định hƣớng phát triển đô thị nhanh chóng của địa phƣơng trong những năm tới đây. Theo đó, một nghiên cứu sâu rộng về tỉnh cần đƣợc tiến hành để hình thành khung cho bộ tiêu chí sử dụng cho tỉnh và mở rộng phạm vi áp dụng ra các đô thị khác của Việt Nam. Trong tham luận “Đổi mới tư duy phát triển công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa ở Bình Dương - Những vấn đề khoa học và thực tiễn”, tiến sĩ Nguyễn Văn Hiệp, Hiệu trƣởng trƣờng Đại học Thủ Dầu Một cho biết, Bình Dƣơng đã có gần 20 năm tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa. Quá trình này đã mang lại kết quả to lớn, đƣa Bình Dƣơng trở thành một trong những địa phƣơng điển hình của cả nƣớc về chuyển đổi từ nền kinh tế nông nghiệp là chủ đạo sang nền kinh tế công nghiệp, chuyển đổi từ xã hội nông thôn sang xã hội công nghiệp và đô thị. Tuy nhiên, để tiếp tục phát triển, đối với lĩnh vực đô thị hóa cần nỗ lực đổi mới tƣ duy trong công tác quy hoạch và quản lý quy hoạch; có chiến lƣợc phân bố dân cƣ đồng đều, phù hợp với kết cấu hạ tầng và sinh kế của ngƣời dân; đồng thời nâng cao chất lƣợng cung cấp dịch vụ ở các đô thị… Ông Nguyễn Hữu Từ, Phó Bí thƣ Tỉnh ủy cho rằng, quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa qua thực tiễn ở Bình Dƣơng cần nhìn nhận quá trình phát triển để rút ra những bài học kinh nghiệm, đánh giá đúng đắn những thành tựu, hạn chế, từ đó định hƣớng cho một quá trình phát triển mới nhằm đƣa Bình Dƣơng phát triển vƣợt bậc hơn nữa, trở thành thành phố thông minh, hiện đại trƣớc năm 2025. Ông cho biết, hội thảo đã tập trung vào những vấn đề trọng tâm, thảo luận sâu những vấn đề còn có nhiều vƣớng mắc trong thời gian qua, những vấn đề mới đặt ra để từ đó có sự thống nhất, bổ sung cho tỉnh và cho công tác tổng kết thực tiễn lý luận của Đảng. Tỉnh trân trọng ý kiến các nhà khoa học, ghi nhận và tiếp thu hoàn chỉnh những vấn đề, ý kiến xác đáng để bổ sung vào dự thảo Văn kiện trình Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ X, cũng nhƣ tham gia ý kiến vào dự thảo Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng. 6 Tại hội thảo, Giáo sƣ - Tiến sĩ Phùng Hữu Phú đã đánh giá cao những thành tựu nổi bật của Bình Dƣơng trong thực hiện chủ trƣơng công nghiệp hóa gắn kết với đô thị hóa. Quá trình này tại tỉnh có những đặc sắc: Đặt đúng trọng tâm và sự phát triển đồng bộ; huy động tốt mọi nguồn lực để phát triển; chủ động hội nhập sâu rộng; chú trọng đào tạo nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa; công nghiệp hóa và đô thị hóa chú trọng lợi ích của nhân dân. Từ thực tiễn Bình Dƣơng đạt đƣợc, ông cho rằng, quá trình công nghiệp hóa gắn kết với đô thị hóa của Bình Dƣơng thành công là đi đúng quy luật, để hôm nay các chỉ tiêu kinh tế - xã hội so với năm 1997 đều tăng từ 30 - 40 lần. Đây vừa là kinh nghiệm cho tỉnh, vừa là kinh nghiệm cho các huyện, thị xã khác chia sẻ với quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa của Bình Dƣơng, đặc biệt là thị xã Tân uyên nơi tôi nghiên cứu đề tài. * Nhóm các công trình về Quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương (1997-2017): Qua các thống kê trên cho thấy, các công trình nghiên cứu về quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa nói chung, ở Việt Nam và tỉnh Bình Dƣơng khá phong phú với các cấp độ và hƣớng tiếp cận khác nhau. Các công trình đã nêu ra và đều mong muốn làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn của quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa để tìm ra hƣớng đi, đề xuất những giải pháp nhằm tháo gỡ những khó khăn vƣớng mắc để thúc đẩy quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa trong công cuộc hội nhập và phát triển mạnh mẽ của đất nƣớc nói chung trên phạm vi Bình Dƣơng nói riêng. Nội dung về quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng (1997-2017) chỉ đƣợc đề cập đến ở một khía cạnh nhỏ, một thời gian ngắn trong tổng thể các công trình nghiên cứu đã kể trên. Cho đến nay chƣa có công trình nào nghiên cứu về quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng trong suốt giai đoạn 1997 – 2017 dƣới góc độ Sử học một cách tổng thể, toàn diện. Trên cơ sở kế thừa có chọn lọc kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trƣớc, luận văn nghiên cứu về “Quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân 7 Uyên, tỉnh Bình Dương trong giai đoạn 1997 – 2017” một cách tổng thể, toàn diện, có luận cứ khoa học sâu sắc. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là “ Qúa trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng trong giai đoạn: 1997-2017”. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu quá trình Công nghiệp hóa, Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng (1997-2017), đặt trong mối quan hệ tổng thể phát triển kinh tế- xã hội tỉnh Bình Dƣơng và vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Phạm vi thời gian nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu giai đoạn từ năm 1997 là năm tỉnh Bình Dƣơng đƣợc tái lập đến năm 2017, đánh dấu 20 năm đổi mới và phát triển, đây là giai đoạn sự nghiệp Công nghiệp hóa- Hiện đại hóa cả nƣớc, có tác động mạnh mẽ đến quá trình Công nghiệp hóa -Đô thị hoá diễn ra mạnh mẽ ở tỉnh Bình Dƣơng nói chung và Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng nói riêng. Phạm vi nội dung nghiên cứu: quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng (1997-2017) gồm cơ sở lí thuyết và thực tiễn của quá trình Công nghiệp hóa, Đô thị hóa; 20 năm diễn ra quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa phát triển kinh tế- xã hội và một số nhận xét, đánh giá về quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa ở Tân Uyên (1997- 2017). Từ đó đề ra những nhóm giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hơn nữa thuận lợi, đồng thời tận dụng những lợi thế ở thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dƣơng trong quá trình Công nghiệp hóa - Đô thị hóa cho tƣơng lai. 5. Nguồn tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1 Nguồn tài liệu Để hoàn thành đề tài này, tác giả sử dụng nhiều nguồn tƣ liệu tham kháo khác nhau và sử dụng các nguồn tài liệu đó một cách có chọn lọc, cụ thể: 8