Tài liệu Phát huy tính tích cực của học sinh thông qua phương pháp dạy học

B – NỘI DUNG CỦA ĐỀ TÀI I-§Æt vÊn ®Ò: Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc lµ rÊt cÇn thiÕt nh»m n©ng cao chÊt lîng d¹y häc. §Ó hiÓu s©u vµ n¾m ch¾c kiÕn thøc kü thuËt häc sinh ph¶i tiÕp thu kiÕn thøc chñ ®éng, tÝch cùc. ViÖc c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y häc, ®æi míi c¸ch kiÓm tra ®¸nh gi¸ kiÕn thøc víi c¸c bé m«n nãi chung vµ m«n KTCN lµ rÊt cÇn thiÕt nh»m t¨ng høng thó häc tËp víi häc sinh vµ gióp c¸c em chñ ®éng n¾m ch¾c kiÕn thøc. Nh÷ng n¨m qua ngµnh gi¸o dôc ®· kh«ng ngõng cè g¾ng ®Ó ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, tr¸nh lèi häc vÑt. NhiÒu tµi liÖu vµ c¸c ®ît häc båi dìng thêng xuyªn ®· gióp c¸c thµy c« gi¸o c¶i tiÕn c¸ch d¹y, híng dÉn cho häc sinh c¸ch häc ®Ó häc sinh tù n¾m b¾t kiÕn thøc, hiÓu s©u hiÓu kü kiÕn thøc. C¸ch d¹y vµ c¸ch häc míi gióp c¸c em kh«ng chØ ®¹t ®îc b»ng cÊp mµ quan trong h¬n trang bÞ nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt lµm hµnh trang cho c«ng t¸c sau nµy. ë níc ta, ®Ó n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc phæ th«ng, tõ n¨m häc 20012002, Bé gi¸o dôc ®· chÝnh thøc ®æi míi gi¸o dôc b¾t ®Çu tõ tiÓu häc, trung häc c¬ së ®Ðn trung häc phæ th«ng. §æi míi gi¸o dôc lµ ®æi míi vÒ néi dung kiÕn thøc (SGK míi), ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc, c¸ch kiÓm tra ®¸nh gi¸ xÕp lo¹i häc lùc. KiÕn thøc kü thuËt võa cã tÝnh cô thÓ (cÊu t¹o, kÕt cÊu m¸y, chi tiÕt m¸y), võa mang tÝnh tr×u tîng (nguyªn lý ho¹t ®éng). §Ó hiÓu s©u kiÕn thøc c¸c em ph¶i tÝch cùc t duy, tù ®Æt ra c¸c gi¶ thuyÕt råi ph©n tÝch, tæng hîp th«ng qua sù dÉn d¾t cña thµy ®Ó t×m ra kiÕn thøc. Trong thùc tÕ nÕu chØ tiÕp thu kiÕn thøc thô ®éng, th× kh«ng thÓ tiÕp thu s©u ®îc kiÕn thøc, ®Æc biÖt lµ kiÕn thøc kü thuËt. Trong bµi viÕt nµy, t«i xin tr×nh bµy mét sè ý kiÕn vÒ c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y häc, ®æi míi c¸ch kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kiÕn thøc vµ ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc míi vµo bµi d¹y KTCN nh thÕ nµo ®Ó n©ng cao chÊt lîng bµi d¹y, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh,tăng thêm sự hứng thú học tập của học sinh. II- Néi dung: a- Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh th«ng qua c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc: 1- Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i (vÊn ®¸p) trong d¹y KTCN: 0 §µm tho¹i thùc chÊt lµ ph¬ng ph¸p gi¸o viªn ®Æt c©u hái häc sinh tr¶ lêi, ®ång thêi cã thÓ trao ®æi qua l¹i gi÷a gi¸o viªn vµ häc sinh nh»m gióp häc sinh n¾m kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng, tÝch cùc. Trong thùc tÕ, nhiÒu khi ta quan niÖm r»ng cø ®Æt c©u hái råi häc sinh tr¶ lêi lµ cã ®µm tho¹i. Nh vËy, ta ®· hiÓu cha ®óng vÒ ®µm tho¹i. Theo t«i, ®µm tho¹i cã nhiÒu môc ®Ých: Cã thÓ ®µm tho¹i ®Ó n¾m l¹i, kiÓm tra kiÕn thøc cò, ®µm tho¹i ®Ó ph¸t triÓn t duy t×m kiÕn thøc míi, ®µm tho¹i ®Ó chøng minh, gi¶i thÝch mét vÊn ®Ò, néi dung kiÕn thøc ... Víi bµi d¹y kü thuËt khi kiÓm tra kiÕn thøc cò, kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn bµi d¹y míi, gi¸o viªn ®Æt c©u hái chØ yªu cÇu häc sinh nhí l¹i kiÕn thøc cò ®· häc kh«ng cÇn suy luËn. C©u hái lo¹i nµy dÔ thùc hiÖn, dÔ ra c©u hái, song cÇn râ rµng. VÝ dô ë líp 11 ®Ó d¹y bµi h×nh chiÕu trôc ®o ph¶i dïng kiÕn thøc vÒ h×nh chiÕu song song. D¹y bµi ph¬ng ph¸p h×nh chiÕu vu«ng gãc ph¶i dïng kiÕn thøc phÐp chiÕu vu«ng gãc... C©u hái rÊt ®¬n gi¶n: ThÕ nµo lµ phÐp chiÕu song song vµ øng dông? HoÆc thÕ nµo lµ phÐp chiÕu vu«ng gãc vµ øng dông?... Còng cã thÓ dïng c¸c c©u hái ®Ó ®Æt vÊn ®Ò vµo bµi gi¶ng míi díi d¹ng "nªu vÊn ®Ò" qua néi dung kiÕn thøc cò. Trong khi gi¶ng bµi ®Ó lµm s¸ng tá mét vÊn ®Ò, mét néi dung kiÕn thøc ta ph¶i sö dông ®µm tho¹i kÕt hîp víi trùc quan hoÆc c¸c vÝ dô minh ho¹. C¸ch ®µm tho¹i nµy thêng dïng mét hÖ thèng c©u hái nèi tiÕp nhau, thµy ®µm tho¹i víi mét hoÆc nhiÒu häc sinh nh»m tiÕn tíi vÊn ®Ò cÇn bµn cÇn n¾m v÷ng. VÝ dô ®Ó d¹y bµi Máy điện xoay chiều 3 pha-M¸y biÕn ¸p 3 pha (ch¬ng tr×nh lớp 12 PTTH) ®Ó d¹y cÊu t¹o MBA 3 pha gi¸o viªn dïng trùc quan (MBA) võa cho häc sinh quan s¸t, gîi ý ®Ó c¸c em tr¶ lêi c©u hái. GV: BiÕn ¸p3 pha gåm mÊy phÇn chÝnh? HS: BiÕn ¸p3 pha gåm hai phÇn chÝnh (GV chØ ra c¸c phÇn). GV: KÓ tªn c¸c bé phËn chÝnh ®ã (GV gîi ý). HS: §ã lµ lâi thÐp vµ d©y quÊn. GV: §óng. Em h·y quan s¸t kü vµ cho biÕt vËt liÖu, ®Æc ®iÓm cÊu t¹o, c«ng dông cña tõng phÇn (GV ph©n tÝch  häc sinh tr¶ lêi). 1 Còng cã thÓ gi¸o viªn hái tËp trung vµo mét häc sinh hoÆc hái nhiÒu häc sinh ®Ó kh«ng khÝ líp s«i næi h¬n. §iÒu ®¸ng lu ý lµ gi¸o viªn ph¶i n¾m v÷ng kh¶ n¨ng cña häc sinh nÕu kh«ng sÏ mÊt nhiÒu thêi gian. Mét kiÓu ®µm tho¹i kh¸c kÝch thÝch cao t duy cña häc sinh. §Æc ®iÓm cña ®µm tho¹i lo¹i nµy lµ x©y dùng, mét hÖ thèng c©u hái - tr¶ lêi theo d¸ng dÊp nªu vÊn ®Ò. C¸ch ®µm tho¹i nµy cã thÓ dïng ®Ó kiÓm tra, kh¾c s©u kiÕn thøc cò hoÆc d¹y bµi míi. C¸c c©u hái ®Æt ra kh«ng cã ngay trong néi dung cña bµi mµ ®ßi hái c¸c em ph¶i suy nghÜ, dùa vµo kiÕn thøc cò míi cã thÓ tr¶ lêi ®îc. Sau khi tr¶ lêi ®îc c¸c em sÏ n¾m rÊt ch¾c kiÕn thøc ®· tiÕp thu ®îc. Mét sè vÝ dô: GV: T¹i sao ph¶i dïng lâi thÐp cho stato vµ roto? Cã thÓ kh«ng dïng lâi thÐp hoÆc thay lâi thÐp b»ng vËt liÖu kh¸c ®îc kh«ng? - T¹i sao kh«ng dïng lâi thÐp ®Æc mµ ph¶i dïng nhiÒu l¸ thÐp máng ghÐp l¹i?. - T¹i sao kh«ng dïng lâi thÐp thêng mµ ph¶i dïng l¸ thÐp KTĐ (cã chøa silic)? HS: C¨n cø vµo kiÕn thøc cò ph©n tÝch vµ tr¶ lêi. - Dïng lâi thÐp ®Ó dÉn tõ, c¸c vËt liÖu kh¸c kh«ng dÉn tõ. - Dïng nhiÒu l¸ thÐp máng ghÐp l¹i ®Ó tr¸nh dßng fuco (dßng ®iÖn xo¸y trong lâi thÐp ®Æc sinh nhiÖt g©y nãng vµ tæn hao). - Dïng lâi thÐp thêng dÉn tõ kÐm, lâi thÐp §KT dÉn tõ tèt h¬n... Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i cã nhiÒu u ®iÓm, song còng cã nhiÒu h¹n chÕ. Trong mét bµi d¹y ta kh«ng nªn l¹m dông dÔ g©y nhµm ch¸n mÊt thêi gian. §iÒu ®¸ng lu ý ë ®©y lµ ®Ó ®µm tho¹i cho tèt gi¸o viªn ph¶i x¸c ®Þnh râ môc ®Ých ®µm tho¹i ®Ó x©y dùng, cñng cè ®¬n vÞ kiÕn thøc nµo. C©u hái ®Æt ra ph¶i ®îc chän läc sao cho dÔ hiÓu, dÔ tr¶ lêi vµ phï hîp víi tr×nh ®é häc sinh. Cao h¬n c©u hái ph¶i mang tÝnh "gîi më", "dÉn d¾t" häc sinh ®i t×m kiÕn thøc. ChÝnh v× yªu cÇu trªn mµ gi¸o viªn khi sö dông ®µm tho¹i ph¶i tèn nhiÒu c«ng søc ®Ó chuÈn bÞ c©u hái. YÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña ph¬ng ph¸p nµy lµ néi dung vµ kü thuËt ®Æt c©u hái. Mét sè yªu cÇu khi ®Æt ra c©u hái: - X¸c ®Þnh râ môc ®Ých, yªu cÇu néi dung cÇn hái. - Dù kiÕn c©u tr¶ lêi cña häc sinh (tuú theo tr×nh ®é häc sinh) dù kiÕn c©u hái, gîi ý bæ sung. 2 - §Æt c©u hái ph¶i râ rµng, chÝnh x¸c, dÔ hiÓu vµ phï hîp víi tr×nh ®é cña häc sinh. Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i cÇn kÕt hîp tèt víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c (nhÊt lµ ph¬ng ph¸p trùc quan) bµi gi¶ng míi ®¹t kÕt qu¶ cao. Cã thÓ ¸p dông ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i cho toµn bµi, th«ng thêng ta nªn ¸p dông ë nh÷ng néi dung cÇn thiÕt vµ cã thÓ "®µm tho¹i". 2- D¹y häc nªu vÊn ®Ò trong bµi d¹y KTCN: D¹y häc nªu vÊn ®Ò ®ang ®îc nhiÒu gi¸o viªn ñng hé, ®ã lµ mét ph¬ng ph¸p hay nhng khã ¸p dông vµ ph¶i tèn nhiÒu c«ng søc. Trong mét bµi d¹y kü thuËt nÕu ®îc ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy sÏ trë nªn v« cïng hÊp dÉn vµ chÊt lîng bµi gi¶ng sÏ cã kÕt qu¶ kh«ng ngê. Ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò cã u ®iÓm rÊt lín kÝch thÝch t duy, trÝ s¸ng t¹o khoa häc cña häc sinh. §iÓm mÊu chèt cña ph¬ng ph¸p nµy lµ gi¸o viªn ph¶i t¹o ra ®îc c¸c "t×nh huèng cã vÊn ®Ò". T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ m©u thuÉn kh¸ch quan cña nhiÖm vô nhËn thøc (muèn hiÓu biÕt) ®îc häc sinh chÊp nhËn nh m©u thuÉn néi t¹i cña b¶n th©n. T×nh huèng cã vÊn ®Ò ph¶i ®¶m b¶o 3 ®iÒu kiÖn: - Phï hîp víi môc ®Ých d¹y häc t¹o ®îc sù ng¹c nhiªn hÊp dÉn. - Lµ kiÕn thøc míi mµ häc sinh kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®îc b»ng kiÕn thøc cò hoÆc c¶m thÊy nh "tr¸i ngîc" víi kiÕn thøc cò. - Phï hîp víi tr×nh ®é häc sinh. Trong bµi d¹y kü thuËt t×nh huèng cã vÊn ®Ò rÊt ®a d¹ng. §Ó t¹o ra ®îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò gi¸o viªn ph¶i dùa vµo néi dung cña bµi t×m ra nh÷ng m©u thuÉn gi÷a néi dung kiÕn thøc míi víi néi dung kiÕn thøc cò, gi÷a kiÕn thøc lý thuyÕt víi thùc hµnh ... (nÕu cã). Tõ ®ã gi¸o viªn ®Æt c©u hái t¹o ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Cã thÓ ph©n ra c¸c lo¹i t×nh huèng sau trong bµi d¹y KTCN: a- T×nh huèng thÓ hiÖn m©u thuÉn kiÕn thøc ®· häc víi yªu cÇu n¶y sinh trong viÖc tiÕp thu kiÕn thøc míi. Trong nhiÒu bµi d¹y kü thuËt ta thÊy n¶y sinh m©u thuÉn lo¹i nµy. Xin lÊy mét sè vÝ dô. VÝ dô 1: Trong ch¬ng tr×nh §C§T líp 11 ®Ó ph©n biÖt ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n vÒ nguyªn lý gi÷a ®éng c¬ x¨ng vµ ®iªzen lµ: ë ®éng c¬ điªzen cuèi hµnh tr×nh nÐn khi kh«ng khÝ bÞ nÐn víi ¸p su¸t vµ nhiÖt ®é cao th× vßi phun nhiªn liÖu vµo buång ch¸y gÆp kh«ng khÝ cã nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cao th× tù 3 bèc ch¸y. Cßn ë ®éng c¬ x¨ng cuèi hµnh tr×nh nÐn buzi ph¶i bËt tia löa ®iÖn ®Ó ®èt ch¸y hçn hîp (x¨ng + kh«ng khÝ). §iÒu m©u thuÉn x¶y ra ë ®©y lµ gi÷a kiÕn thøc c¸c em ®· häc (x¨ng dÔ ch¸y h¬n dÇu ®iªzen ) l¹i m©u thuÉn víi kiÕn thøc míi (x¨ng dÔ ch¸y nhng ph¶i cã tia löa ®iÖn ®Ó ®èt ch¸y cßn dÇu khã ch¸y l¹i kh«ng cÇn tia löa ®iÖn). Môc ®Ých ®¹t ®îc gi¸o viªn ph¶i lµm râ ®©y lµ yÕu tè kü thuËt; HiÖn tîng ch¸y kÝch næ ë ®éng c¬ x¨ng vµ chØ sè èc tan cña x¨ng .. Gi¸o viªn khi d¹y cã thÓ ®Æt c¸c c©u hái sau dÉn d¾t c¸c em vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò. GV: D©ï ®iªzen vµ x¨ng nhiªn liÖu nµo dÔ ch¸y h¬n. HS: X¨ng dÔ ch¸y h¬n dÇu (HS dùa vµo kiÕn thøc thùc tÕ ®· cã). GV: VËy t¹i sao víi ®éng c¬ ®iezien (dïng nhiªn liÖu dÇu khã ch¸y) l¹i kh«ng cÇn tia löa ®iÖn ®Ó ®èt ch¸y nhiªn liÖu cßn ®éng c¬ x¨ng (dïng nhiªn liÖu x¨ng dÔ ch¸y) l¹i ph¶i cÇn buzi bËt tia löa ®iÖn ®Ó ®èt ch¸y nhiªn liÖu. HS??? (B»ng kiÕn thøc cò kh«ng tr¶ lêi ®îc). Nh vËy t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®· xuÊt hiÖn. M©u thu·n gi÷a kiÕn thøc cò vµ míi ®· trë thµnh m©u thuÉn néi t¹i cña c¸c em. C¸c em cã nhu cÇu hiÓu biÕt, gi¶i ®¸p. Gi¸o viªn nªu vÒ hiÖn tîng ch¸y kÝch næ cña nhiªn liÖu x¨ng sÏ lµm ¶nh hëng tíi chØ tiªu kü thuËt cña ®éng c¬ vµ biÖn ph¸p tr¸nh kÝch næ b»ng c¸ch ®èt ch¸y nhiªn liÖu t¹i mét ®iÓm vµ lµm cho mµng löa lan trµn ra xung quanh nªn kh«ng bÞ kÝch næ v× vËy ph¶i dïng bu zi ®¸nh löa. Gi¸o viªn liªn hÖ tíi chØ sè chèng kÝch næ cña x¨ng (chØ sè èc tan) khi mua x¨ng cho xe. Nh vËy c¸c em võa n¾m ®îc kiÕn thøc, l¹i võa cã bµi häc thùc tÕ khi sö dông ®éng c¬ nh dïng xe m¸y... VÝ dô 2: Trong ch¬ng tr×nh vẽ kü thuËt 11 gi¸o có thể ®a ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò sau: §Ó biÓu diÔn vËt thÓ cã thÓ biÓu diÔn b»ng hai h×nh chiÐu (®øng ,b»ng) muèn lËp l¹i vËt thÓ trong kh«ng gian, ta c¨n cø vµo hai h×nh chiÕu nãi trªn là chính. §iÒu m©u thuÉn n¶y sinh ë chç :Tại sao lai phải cần đến hình chiếu thứ ba?Giáo viên giải thích: mét sè vËt thÓ cã h×nh chiÕu ®øng vµ b»ng gièng nhau (h×nh hép ch÷ nhËt, h×nh trô, h×nh l¨ng trô ®¸y tam gi¸c vu«ng c©n ... cã kÝch thíc t¬ng øng b»ng nhau). VËy tõ hai h×nh chiÕu ®· cho cã thÓ lËp l¹i c¸c vËt thÓ kh¸c nhau trong kh«ng gian hay kh«ng ??? 4 §iÒu nµy kh«ng ®¶m b¶o ®îc tÝnh kü thuËt. Tõ ®©y gi¸o viªn dÉn d¾t häc sinh suy nghÜ vµ ®a ra kÕt luËn ph¶i dïng thªm mét h×nh chiÕu n÷a lµ h×nh chiÕu thø ba. Cã thÓ lîi dông t×nh huèng cã vÊn ®Ò trªn ®Ó ®Æt vÊn ®Ò chuyÓn tiÕp sang néi dung sau: Vẽ h×nh chiÕu thø 3. GV: C¸c em ®· biÕt c¸ch vÏ h×nh chiÕu ®øng, h×nh chiÕu b»ng c¸c em h·y vÏ hai h×nh chiÕu cña nh÷ng vËt thÓ sau: (GV vÏ lªn b¶ng gäi 3 häc sinh thùc hiÖn) (Dµi b ®¸y c¹nh a) (Dµi b, §K a) (Dµi b c¹nh a) HS: (C¶ 3 häc sinh ®Òu vÏ h/c ®øng vµ b»ng gièng nhau lµ 3 h×nh ch÷ nhËt chiÒu réng lµ a chiÒu dµi lµ b). GV: Tõ hai h×nh chiÕu trong trêng hîp nµy cã lËp l¹i ®îc vËt thÓ kh«ng ??? HS: ??? GV: Ph¶i dïng thªm h×nh chiÕu thø 3 (h×nh chiÕu c¹nh) vµ tiÕp tôc lµm râ vÊn ®Ò ë néi dung míi. ( Gi¸o viªn chØ ra h×nh vÏ SGK ®Ó x©y dng néi dung h×nh chiÕu c¹nh,VD H6.4-Sgk) H×nh hép ch÷ nhËt H×nh trô Nöa h×nh hép ch÷ nhËt b- T×nh huèng cã vÊn ®Ò thÓ hiÖn ë m©u thuÉn gi÷a lý thuyÕt vµ thùc hµnh. VÝ dô 1: VÒ lý thuyÕt nÕu dïng bót thö ®iÖn ë æ ®iÖn, ®Ìn cña bót ®á lµ cã ®iÖn, nhng khi c¾m qu¹t, ®Ìn vµo æ th× qu¹t kh«ng quay, ®Ìn kh«ng s¸ng. KiÕn thøc cÇn t×m hiÓu lµ do ë mÊt nguéi nªn c¶ hai bªn æ ®Òu ®á. Gi¸o viªn ®a ra h×nh vÏ ®Ó gi¶i thÝch nh sau: A 5 0 §øt d©y nguéi Hai chèt æ ®Òu cã ®iÖn NÕu m¹ch ®iÖn lµm viÖc b×nh thêng mét bªn chèt cña æ c¾m nèi víi d©y löa khi thö bót ®iÖn sÏ ®á cßn bªn chèt kia nèi víi d©y nguéi, khi thö bót kh«ng ®á. Do m¾t nguéi nªn ®iÖn thÕ (cña d©y nãng qua thiÕt bÞ ®iÖn) sÏ lµm c¶ hai bªn æ c¾m ®Òu ®á do dßng ®iÖn bÞ ng¨n c¸ch kh«ng vÒ d©y nguéi ®îc. CÇn lu ý häc sinh tuú theo vÞ trÝ ®øt d©y nguéi mµ ta cã nh÷ng trêng hîp kh¸c nhau. Lo¹i t×nh huèng nµy dïng ®Ó gi¶ng d¹y phÇn ®iÖn d©n dông khi häc nghÒ. c- T×nh huèng cã vÊn ®Ò cßn thÓ hiÖn ë m©u thuÉn gi÷a ph¬ng ph¸p sö dông kiÕn thøc ®· h×nh thµnh víi sù cÇn thiÕt ph¶i thay ®æi ph¬ng ph¸p nµy vµo hoµn c¶nh míi. VÝ dô: Khi gi¶ng bµi "c¬ cÊu ph©n phèi khÝ - KTCN 11) gi¸o viªn ph¶i lµm râ ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng tõ trôc khuûu ®Õn trôc cam ph¶i dïng b¸nh r¨ng ¨n khíp nÕu hai trôc xa nhau ph¶i dïng xÝch cam kh«ng thÓ dïng ph¬ng ph¸p kh¸c dîc ®Ó ®¶m b¶o yªu cÇu pha phèi khÝ. GV: Trong kü thuËt d©y ®ai (d©y curoa) dïng ®Ó lµm g×? HS: §Ó truyÒn chuyÓn ®éng gi÷a hai trôc xa nhau. GV: T¹i sao c¬ cÊu phèi khÝ cña xe m¸y ®Ó truyÒn chuyÓn ®éng gi÷a trôc khuûu vµ trôc cam l¹i kh«ng dïng d©y ®ai. HS: ??? GV: Nªu yªu cÇu kü thuËt cña c¬ cÊu, ®Ó ®¶m b¶o ®óng pha phèi khÝ, d©y curoa khi truyÒn sÏ bÞ trît lµm sai pha phèi khÝ nªn ph¶i truyÒn ®éng b»ng xÝch (xÝch cam). C¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò rÊt ®a d¹ng, ®iÒu quan träng nhÊt lµ ph¶i t×m ra ®îc t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ nh÷ng m©u thuÉn cña kiÕn thøc ®· nªu trªn. Kh«ng ph¶i bµi d¹y nµo, phÇn néi dung nµo còng cã t×nh huèng cã vÊn ®Ò. V× vËy tuú bµi, tuú néi dung mµ ¸p dông mét c¸ch linh ho¹t kh«ng gîng Ðp. Kh«ng nhÊt thiÕt ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy cho toµn bµi mµ cã thÓ ¸p dông tõng phÇn néi dung vµ kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c. §Ó bµi gi¶ng ®îc thµnh c«ng tèt cÇn lu ý giai ®o¹n t¹o ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò míi chØ lµ bíc ®Çu lµm n¶y sinh ®iÒu muèn biÕt víi häc sinh kÝch 6 thÝch t duy cho häc sinh. Bíc quan träng h¬n khi ®· n¶y sinh t×nh huèng cã vÊn ®Ò gi¸o viªn ph¶i híng ®Ó häc sinh nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, cñng cè vµ vËn dông tri thøc. §©y míi lµ bíc cèt yÕu quan träng gióp häc sinh n¾m ch¾c tri thøc. b- Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh th«ng qua viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kiÕn thøc ViÖc ®¸nh gi¸ kiÕn thøc còng gãp phÇn rÊt lín vµo viÖc thóc ®Èy c¸ch häc cña c¸c em. C¸ch kiÓm tra truyÒn thèng lµ c©u hái tù luËn, c¸ch kiÓm tra nµy nhiÒu khi chØ yªu cÇu c¸c em häc thuéc lßng mµ kh«ng hiÓu bµi. Ph¬ng ph¸p kiÓm tra tr¾c nghiÖm ®· ®îc ¸p dông tõ l©u trªn thÕ giíi kh«ng nh÷ng ë nhµ trêng mµ cßn ë nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. ë nhiÒu níc ®· ¸p dông ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm kh¸ch quan vµo tuyÓn sinh cao ®¼ng, ®¹i häc, tuyÓn n¨ng khiÕu, häc sinh giái... Ph¬ng ph¸p kiÓm tra tr¾c nghiÖm ®· ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh, néi dung SGK míi ,®ang khuyÕn khÝch ¸p dông và đã ¸p dông. ThÊy râ ®îc lîi Ých cña ph¬ng ph¸p kiÓm tra tr¾c nghiÖm, trong bốn n¨m qua t«i ®· ¸p dông ph¬ng ph¸p kiÓm tra tr¾c nghiÖm ®Ó kiÓm tra häc sinh líp 11,12 vµ trao ®æi nhiÒu víi ®ång nghiÖp vÒ vÊn ®Ò nµy. Qua kiÓm tra t«i thÊy phư¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm kh¸ch quan cã nhiÒu u ®iÓm, ®Æc biÖt nã phÊt huy ®îc tÝnh tÝch cùc häc tËp, ®¸nh gi¸ nhanh, chÝnh x¸c, tiÕt kiÖm nhiÒu thêi gian kiÓm tra vµ chÊm bµi. Khi kiÓm tra, häc sinh høng thó lµm bµi vµ tá ra rÊt phÊn khëi. KÕt qu¶ kiÓm tra cho thÊy c¸c em hiÓu bµi, ®¹t kÕt qu¶ kh¸ cao. 1, Kh¸i niÖm: Tr¾c nghiÖm lµ kiÓm tra, ®¸nh gi¸ sù hiÓu biÕt, n¾m kiÕn thøc cña häc sinh. Ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm kh¸ch quan lµ ph¬ng ph¸p kiÓm tra cho tríc ®¸p sè, chç trèng cña mét c©u...Yªu cÇu häc sinh chän c©u tr¶ lêi ®óng hoÆc ®iÒn vµo chç trèng...khi lµm bµi. 2, Ph©n lo¹i: Ph¬ng ph¸p kiÓm tra tr¾c nghiÖm cã nhiÒu loai : ©)Tr¾c nghiÖm nhiÒu lùa chän : Trong nhiÒu c©u tr¶ lêi( hoÆc nhiÒu ®¸p sè) chän c©u tr¶ lêi (hoÆc ®¸p sè) ®óng. VÝ dô: H·y ®¸nh dÊu nh©n(x) vµo c©u tr¶ lêi mµ em cho lµ ®óng. Cã thÓ truyÒn chuyÓn ®éng quay tõ trôc khuûu tíi trôc cam b»ng c¸ch nµo? a, Dïng b¸nh r¨ng hoÆc xÝch cam. b, Dïng d©y ®ai, b¸nh ®ai. c, C¶ hai c¸ch trªn. 7 Trong ba ý trªn c©u tr¶ lêi ®óng lµ ý a v× chØ cã truyÒn chuyÓn ®éng b»ng r¨ng hoÆc xÝch cam th× míi ®¶m b¶o gãc ®ãng më cña c¸c xu-p¸p theo quy luËt phèi khÝ.Häc sinh ®¸nh dÊu nh©n (x) vµo ý a -Tr¾c nghiÖm ®óng sai: Víi c©u dÉn lµ mét mÖnh ®Ò cã thÓ ®óng hoÆc sai. Häc sinh ph¶i lùa chän mét trong hai c©u tr¶ lêi: §óng hoÆc sai. VÝ dô: §iÖn trë 100 K cã vßng mµu trªn th©n theo thø tù lµ: N©u-®en-vµng. §óng hay sai? C©u tr¶ lêi lµ ®óng. Häc sinh tr¶ lêi b»ng c¸ch ®¸nh dÊu (x) vµo ý(hoÆc cét) ®óng hoÆc sai. b)Tr¾c nghiÖm ®iÒn khuyÕt: Trªn c¬ së n¾m v÷ng kiÕn thøc häc sinh ®iÒn vµo chç trèng (.........) theo yªu cÇu cña c©u kiÓm tra. VÝ dô: -ë ®éng c¬ x¨ng hoµ khÝ ®îc hoµ trén ë...................xilanh. - ë®éng c¬ ®iªzen hoµ khÝ ®îc t¹o thµnh.ë................xi lanh. Häc sinh cÇn ®iÒn ë dßng trªn: bªn ngoµi ë dßng díi: bªn trong c)Tr¾c nghiÖm ®èi chiÕu cÆp ®«i: Lµ lo¹i h×nh ®Æc biÖt cña tr¾c nghiÖm nhiÒu lùa chän gåm hai d·y th«ng tin mét d·y lµ c¸c c©u dÉn, mét d·y lµ c¸c ph¬ng ¸n lùa chän ®îc dïng ®Ó tr¶ lêi. Häc sinh ph¶i ghÐp hai d·y trªn cho phï hîp víi néi dung bµi VÝ dô: H·y chän mçi néi dung ë cét 1 nèi víi mét néi dung ë cét 2 ®Ó thµnh c©u ®óng Cét 1 Cét 2 1- NÐt liÒn ®Ëm dïng ®Ó a vÏ ®êng bao khuÊt, c¹nh khuÊt 2 - NÐt liÒn m¶nh dïng ®Ó b vÏ ®êng bao khuÊt, c¹nh khuÊt 3 - NÐt ®øt dïng ®Ó c vÏ ®êng bao khuÊt, c¹nh khuÊt 4 - NÐt chÊm g¹ch m¶nh dïng ®Ó d vÏ ®êng ghi kÝch thíc,®êng giãng, ®êng g¹ch g¹ch 5 - NÐt lîn sãng dïng ®Ó e vÏ ®êng trôc ®êng t©m 3 ,¦u nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm. - Ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm cã u ®iÓm næi bËt lµ ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña häc sinh. ®Ó tr¶ lêi ®îc c©u hái yªu cÇu c¸c em ph¶i hiÓu, n¾m v÷ng bµi míi chän ®îc ®¸p ¸n ®óng. MÆt kh¸c trong mét thêi gian rÊt ng¾n cã thÓ kiÓm tra ®îc nhiÒu kiÕn thøc cña häc sinh. Bµi tr¾c nghiÖm chÊm rÊt nhanh, cã thÓ chÊm ngay trªn líp víi c©u hái t×m hiÓu vµ cñng cè kiÕn thøc míi. Víi gi¸o viªn KTCN v× d¹y nhiÒu líp nªn sè bµi kiÓm tra rÊt nhiÒu. Mçi n¨m hoc cã 8 lÇn kiÓm tra, mçi lÇn kho¶ng 600 - 800 bµi nªn viÖc ®a tr¾c nghiÖm kh¸ch quan sÏ gi¶m ®¸ng kÓ thêi gian vµ c«ng søc chÊm bµi. Gi¸o viªn cã thªm thêi gian nghiªn cøu kiÕn thøc, ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y lµm t¨ng høng thó häc tËp cña häc sinh. §ã còng chÝnh lµ mèi quan hÖ hai mÆt gi÷a gi¶ng d¹y vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ gi¶ng d¹y nh»m n©ng cao chÊt lîng giê lªn líp. 8 Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm kh¸ch quan còng cã nh÷ng nhîc ®iÓm sau: - NÕu qu¸ l¹m dông tr¾c nghiÖm kh¸ch quan sÏ lµm mÊt kh¶ n¨ng diÔn ®¹t cña häc sinh. Khi hái c©u hái b×nh thêng häc sinh sÏ kh«ng biÕt c¸ch tr¶ lêi. Kh¾c phôc nhîc ®iÓm nµy b»ng c¸ch kÕt hîp víi c¸ch kiÓm tra truyÒn thèng hoÆc víi sè lîng kh«ng vît qu¸ 60 %. Trªn ®©y míi chØ bµn ®Õn viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ c¸ch kiÓm tra ®¸nh gi¸ kiÕn thøc cña häc sinh. ViÖc tæ chøc giê lªn líp, th¶o luËn trªn líp, ngo¹i kho¸ còng gãp phÇn rÊt lín ®Ó ph¸t huy néi lùc cña c¸c em, n©ng cao chÊt lîng häc tËp. C- KÕt qu¶ ®¹t ®îc Bé m«n kü thuËt ®· ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y ë trêng phæ th«ng tõ nhiÒu n¨m qua, do vÞ trÝ bé m«n nªn nhiÒu häc sinh kh«ng chuyªn t©m häc tËp. Bµi häc kü thuËt c«ng nghiÖp l¹i nhiÒu kiÕn thøc khã, tr×u tîng nªn c¸c em ng¹i häc. NÕu gi¸o viªn t¨ng cêng cho bµi so¹n, ®Æc biÖt ®æi míi ph¬ng ph¸p, trong ®ã tÝch cùc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong mäi lÜnh vùc häc tËp, c¸c em sÏ yªu thÝch bé m«n,hứng thú trong giờ học, yªu kü thuËt, lµm tiÒn ®Ò cho häc kü thuËt sau nµy khi c¸c em vµo trêng kü thuËt. Trong bµi d¹y trªn líp, t«i lu«n ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc cao nhÊt cña c¸c em. NhiÒu c©u hái, vÊn ®Ò ®a ra c¸c em ®Òu th¶o lu©n s«i næi. Trong bµi d¹y t«i thêng kh«ng ®a ngay kiÕn thøc b¾t c¸c em c«ng nhËn mµ dÉn d¾t ®a c¸c em ®Õn với kiÕn thøc. Nh÷ng em cã nhiÒu th¾c m¾c vµ gi¶i ®¸p ®îc th¾c m¾c ®Òu ®îc thëng ®iÓm. Víi bé m«n c¸c em häc tËp say mª, cã kÕt qu¶ cao mµ kh«ng tèn nhiÒu thêi gian. Giê häc kü thuËt s«i næi, nhÑ nhµng, kh«ng gß bã mµ tho¶i m¸i. ThÊy ®îc nhiÒu u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm t«i ®· m¹nh d¹n ¸p dông. Trong 4 n¨m qua t«i ®· sö dông ph¬ng ph¸p kh«ng nh÷ng ®Ó ®¸nh gi¸, kiÓm tra bµi cò mµ cßn ®Ó d¹y vµ cñng cè bµi häc míi. KÕt qu¶ cho thÊy c¸c em hiÓu bµi vµ ®¹t kÕt qu¶ cao. §Ó kiÓm tra t«i thêng dïng tõ 4 ®Õn 6 ®Ò trong ®ã c¸c c©u hái cã néi dung kh¸c nhau trong cïng néi dung. Nªn häc sinh kh«ng trao ®æi ®îc. Trong qu¸ tr×nh lµm bµi kh«ng cã th¸i ®é sai, mçi häc sinh ®Òu cè g¾ng vµ tù lùc lµm bµi. NhiÒu häc sinh cã søc häc kh¸ nh ng vÉn béc lé n¾m bµi cha v÷ng, chØ khi qua bµi tr¾c nghiÖm míi hiÓu ®óng vµ hiÓu s©u bµi. Víi c©u hái §ièt cã t¸c dông: a) Cho dßng ®iÖn mét chiÒu ®i qua. 9 b) Cho dßng ®iÖn ®i qua mét chiÒu. c) C¶ hai ý trªn. C©u tr¶ lêi ®óng lµ ý b nhưng nhiÒu em ®· chän ngay ý a hoÆc ý c mµ vÉn nghÜ lµ m×nh ®óng vµ cho r»ng c©u hái dÔ!, chØ ®Õn khi biÕt sai c¸c em míi hiÓu bµi, vµ thÊy r»ng ph¶i ®µo s©u suy nghÜ th× míi n¾m ®îc kiÕn thøc. KiÓm tra tr¾c nghiÖm còng gãp phÇn thóc ®Èy c¸c em häc tËp, c¸c em chÞu khã häc bµi, nh÷ng vÊn ®Ò cha hiÓu, hoÆc cha hiÓu kü c¸c em ®Òu hái thµy mµ tríc kia c¸c em rÊt Ýt hái. KÕt qu¶ häc tËp qua c¸c bµi kiÓm tra trong c¸c n¨m häc tríc ( cha ¸p dông ®Ò tµi) víi c¸c n¨m gÇn ®©y ta thÊy rÊt râ sù tiÕn bé cña c¸c em.§iÓm tæng kÕt bé m«n nh÷ng n¨m tríc chØ ®¹t : Giái 30%, Kh¸ 40% , Trung b×nh 30%. HiÖn nay khi t¨ng cêng ¸p dông ph¬ng ph¸p míi kÕt hîp ®æi míi c¸ch kiÓm tra, ®¸nh gi¸, kÕt qu¶ häc tËp cña c¸c em ®¹t kh¸ cao (kÓ c¶ ban x· héi). KÕt qu¶ n¨m häc c¶ hai khèi tÝnh b×nh qu©n ®Òu ®¹t: Giái 60%. Kh¸ 40%, kh«ng cã trung b×nh. Tuy nhiªn ®©y lµ kÕt qu¶ cña häc sinh chän, nhng vÉn chøng minh ®æi míi ph¬ng ph¸p, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh lµ cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch. III- KÕt luËn: Víi gÇn 10 n¨m gi¶ng d¹y m«n KTCN ë trêng phæ th«ng t«i lu«n cã mong muèn dï m«n KTCN cha ph¶i lµ m«n chÝnh trong nhµ trêng, nhng m«n KTCN ph¶i ®îc gi¶ng d¹y tèt gãp phÇn gi¸o dôc toµn diÖn cho häc sinh. Qua kinh nghiÖm c¸c n¨m t«i thÊy r»ng nÕu gi¸o viªn lu«n c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y bé m«n, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh th× häc sinh häc bé m«n còng rÊt thÝch thó vµ d¹t kÕt qu¶ cao. 10 Bµi viÕt trªn cña t«i mong muèn gãp mét sè ý kiÕn ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc, viÖc ®æi míi c¸ch kiÓm tra ®¸nh gi¸ kiÕn thøc vµo bé m«n KTCN nãi riªng vµ c¸c m«n häc nãi chung. RÊt mong ®îc ®ång nghiÖp gãp ý vµ x©y dùng ®Ó bé m«n KTCN ®îc gi¶ng d¹y tèt h¬n trong nhµ trêng phæ th«ng. Hµ néi, ngµy 25 th¸ng 5 n¨m 2010. Ngêi viÕt NguyÔn thÞ thuû NhËn xÐt cña Ban gi¸m hiÖu: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... 11 .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... 12