Tài liệu Những vấn đề pháp lý về mua bán doanh nghiệp theo pháp luật việt nam

KIM DUY CHUNG BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT KINH TẾ NGÀNH: LUẬT KINH TẾ NHỮNG VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM KIM DUY CHUNG 2018 - 2020 HÀ NỘI – 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỞ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ NHỮNG VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM KIM DUY CHUNG NGÀNH: LUẬT KINH TẾ MÃ SỐ: 8380107 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ TÌNH HÀ NỘI – 2021 LỜI CẢM ƠN Trước hết, em xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy giáo, cô giáo trong Trường Đại học Mở Hà Nội, Khoa sau Đại học, Khoa Pháp luật Kinh tế, các phòng, ban, thư viện và ngoài trường đã tạo điều kiện cho em trong suốt quá trình làm luận văn. Đặc biệt em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến thầy giáo – TS Nguyễn Thị Tình đã tận tình động viên, hướng dẫn và giúp đỡ em hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn Kim Duy Chung LỜI CAM ĐOAN Tôi là: Kim Duy Chung học viên lớp 18K-LKT khóa 2018-2020 xin cam đoan đây là công trình độc lập của riêng tôi mà không sao chép từ bất kỳ nguồn tài liệu nào đã được công bố. Các tài liệu, số liệu sử dụng phân tích trong luận văn đều có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đầy đủ, có xác nhận của cơ quan cung cấp số liệu. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là kết quả nghiên cứu của tôi được thực hiện một cách khoa học, trung thực, khách quan. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính trung thực, chính xác của các nguồn số liệu cũng như các thông tin sử dụng trong công trình nghiên cứu của mình. Tác giả luận văn Kim Duy Chung MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1.Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài ......................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu đề tài .............................................................................. 2 3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................... 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn ............................................. 4 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn ...................... 5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ....................................................... 5 7. Kết cấu của luận văn ......................................................................................... 5 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP VÀ PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP ...............................7 1.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về mua bán doanh nghiệp ............................ 7 1.1.1. Khái niệm mua bán doanh nghiệp ..........................................................7 1.1.2. Đặc trưng cơ bản của mua bán doanh nghiệp ........................................8 1.1.3. Tính tất yếu của mua bán doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường 11 1.1.4. Tác động của mua bán doanh nghiệp tới các chủ thể trong nền kinh tế thị ........................................................................................................................14 1.1.4.1. Đối với bên mua .................................................................................14 1.1.4.2. Đối với bên bán ..................................................................................15 1.1.4.3. Đối với các cổ đông, thành viên trong doanh nghiệp ........................17 1.1.4.4. Đối với chủ nợ của doanh nghiệp ......................................................17 1.1.4.5. Đối với người lao động trong doanh nghiệp .....................................17 1.1.4.6. Đối với nền kinh tế .............................................................................18 1.2. Những vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật mua bán doanh nghiệp ......... 18 1.2.1. Khái niệm về pháp luật mua bán doanh nghiệp ....................................18 1.2.2. Nội dung pháp luật về mua bán doanh nghiệp ......................................23 1.2.2.1. Chủ thể của hoạt động mua bán doanh nghiệp .................................23 1.2.2.2. Đối tượng của hoạt động mua bán doanh nghiệp .............................25 1.2.2.3. Hình thức của hoạt động mua bán doanh nghiệp ..............................26 1.2.2.4. Nội dung của hoạt động mua bán doanh nghiệp ...............................27 1.2.2.5. Thủ tục mua bán doanh nghiệp ..........................................................28 1.2.2.6. Kiểm soát hoạt động mua bán doanh nghiệp ....................................30 Kết luận Chƣơng 1 ............................................................................................... 32 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ...........................................................................................33 2.1. Quy định về chủ thể của hoạt động mua bán doanh nghiệp .................... 33 2.1.1. Chủ thể bán doanh nghiệp ......................................................................33 2.1.2. Chủ thể mua doanh nghiệp .....................................................................34 2.2. Quy định về đối tƣợng của hoạt động mua bán doanh nghiệp ................ 37 2.3. Quy định về hình thức của hoạt động mua bán doanh nghiệp ................ 41 2.3.1. Mua bán toàn bộ doanh nghiệp ..............................................................41 2.3.2. Mua bán một phần doanh nghiệp ..........................................................43 2.3.3. Mua bán tài sản của doanh nghiệp ........................................................46 2.4. Quy định về nội dung của hoạt động mua bán doanh nghiệp .................. 47 2.4.1. Quy định về hình thức của hợp đồng mua bán doanh nghiệp..............47 2.4.2. Quy định về nội dung của hợp đồng.......................................................48 2.4.2.1. Đối tượng của hợp đồng ....................................................................48 2.4.2.2. Giá mua bán doanh nghiệp ................................................................49 2.4.2.3. Thỏa thuận về kế thừa, chuyển giao quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp được mua bán ......................................................................................49 2.4.2.4. Thời điểm chuyển giao quyền sở hữu doanh nghiệp cho bên mua doanh nghiệp và thời điểm thương vụ mua bán doanh nghiệp hoàn tất. .......51 2.5. Quy định về thủ tục mua bán doanh nghiệp .............................................. 52 2.5.1. Thủ tục mua bán doanh nghiệp không thuộc sở hữu 100% vốn của Nhà nước ....................................................................................................................52 2.5.2. Thủ tục mua bán doanh nghiệp 100% vốn nhà nước ...........................54 2.6. Quy định về kiểm soát hoạt động mua bán doanh nghiệp ........................ 54 Kết luận chƣơng 2 ................................................................................................ 58 Chƣơng 3: ĐỊNH HƢỚNG HOÀN THIỆN VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT, NÂNG CAO HIỆU QUẢ ĐIỀU CHỈNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM .......................59 3.1. Định hƣớng hoàn thiện ................................................................................. 59 3.2. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về mua bán doanh nghiệp 61 3.2.1. Hoàn thiện quy định về chủ thể của hoạt động mua bán doanh nghiệp ............................................................................................................................61 3.2.2. Hoàn thiện quy định về đối tượng của hoạt động mua bán doanh nghiệp .................................................................................................................62 3.2.3. Hoàn thiện quy định về nội dung của hoạt động mua bán doanh nghiệp .................................................................................................................62 3.2.4. Hoàn thiện quy định về thủ tục mua bán doanh nghiệp .......................64 3.2.5. Hoàn thiện quy định về kiểm soát hoạt động mua bán doanh nghiệp .65 3.3. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật về mua bán doanh nghiệp tại Việt Nam ................................................................. 67 3.3.1. Đối với các cơ quan quản lý nhà nước ...................................................67 3.3.2. Đối với bên bán ........................................................................................68 3.3.3. Đối với bên mua .......................................................................................68 3.3.4. Đối với các cổ đông, thành viên trong doanh nghiệp ............................69 3.3.5. Đối với người lao động của doanh nghiệp và các chủ nợ .....................69 Kết luận chƣơng 3 ................................................................................................ 71 KẾT LUẬN ..............................................................................................................73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT MBDN Mua bán doanh nghiệp M&A Mergers and Acquisitions MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài MBDN hay còn gọi là sáp nhập và mua lại doanh nghiệp là hoạt động giành quyền kiểm soát một phần hoặc toàn bộ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp thông qua việc sở hữu một phần hoặc toàn bộ doanh nghiệp. MBDN trong tiếng anh là cụm từ Mergers and Acquisitions (viết tắt là M&A). M&A là một phần không thể hiếu trong đời sống kinh doanh của toàn cầu và là một trong những yếu tố quan trọng của nền kinh tế các quốc gia. M&A đã thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tƣ, các nhà khoa học trong lĩnh vực kinh tế và pháp lý bởi tính phổ biến và các tác động của nó tới toàn cảnh nền kinh tế thế giới. M&A đƣợc xem xét dƣới hai góc độ chủ yếu là góc độ kinh tế nhƣ một vấn đề của quản trị chiến lƣợc công ty, tài chính doanh nghiệp và góc độ pháp lý nhƣ đối tƣợng của khung khổ pháp lý để thực hiện giao dịch M&A. Trong thời gian gần đây, hoạt động mua bán và sáp nhập (M&A) ở Việt Nam đã và đang gia tăng nhanh chóng cả về số lƣợng và giá trị. Việt Nam đƣợc biết đến nhƣ là một điểm đến đầu tƣ hấp dẫn với tiềm năng tăng trƣởng GDP nhanh chóng, dân số trẻ, đƣợc đào tạo tốt, dân số tăng cùng với nhu cầu nâng cao chất lƣợng cuộc sống, mức thu nhập khả dụng tăng nhanh, môi trƣờng đầu tƣ thuận lợi với chi phí thấp và tốc độ đô thị hoá ngày càng tăng. Ở Việt Nam, các quy định pháp lý về sáp nhập doanh nghiệp tƣơng đối rõ ràng, trong khi các quy định pháp luật về MBDN chƣa thống nhất, thiếu tính toàn diện. Hầu hết các công trình nghiên cứu về MBDN mới dừng ở góc độ hẹp nhƣ mua bán công ty hoặc nghiên cứu về hợp đồng MBDN mà chƣa đánh giá đƣợc tổng thể pháp luật về MBDN. Ngoài ra, ở góc độ cạnh tranh, MBDN có tác động đến hoạt động cạnh tranh trên thị trƣờng. Do vậy, cũng cần nghiên cứu và đánh giá pháp luật và tình hình thực thi pháp luật cạnh tranh để kiểm soát các thƣơng vụ MBDN nhằm bảo vệ cạnh tranh trên thị trƣờng và phúc lợi chung của xã hội. 1 Từ thực trạng thị trƣờng MBDN ở Việt Nam nhƣ đã phân tích trên đặt ra yêu cầu cần có công trình nghiên cứu đối với hoạt động MBDN. Từ đó hoàn thiện pháp luật về MBDN nhằm bảo đảm hiệu quả thực thi của pháp luật về MBDN trên thực tế. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Hiện nay trong quá trình nghiên cứu luận văn, tác giả nhận thấy đã có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học nhƣ: sách, luận văn, luận án, các báo cáo của các tác giả trong và ngoài nƣớc đi sâu phân tích hoạt động MBDN dƣới nhiều góc độ khác nhau. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu nhƣ sau: - Nhóm các luận văn Thạc sĩ, luận án Tiến sĩ Luật học: có thể kể đến một số công trình nghiên cứu nhƣ: Hợp đồng mua bán doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam của tác giả Mai Vân Anh (luận văn thạc sĩ Luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2009); Pháp luật về mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam của tác giả Trần Thị Bảo Ánh (Luận án tiến sĩ luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2013); Một số vấn đề pháp lý về mua bán doanh nghiệp một chủ sở hữu ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp hoàn thiện pháp luật của tác giả Đỗ Thị Thanh Huyền (luận văn thạc sĩ luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2013); Pháp luật điều chỉnh hoạt động mua bán doanh nghiệp của các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam thực trạng và giải pháp hoàn thiện của tác giả Nguyễn Ngọc Oanh (luận văn thạc sĩ luật học; Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2013); Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam của tác giả Nguyễn Thị Hồng Phúc (luận văn thạc sĩ luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2015); Pháp luật về hợp đồng mua bán doanh nghiệp - Thực trạng và giải pháp :luận văn thạc sĩ luật học của tác giả Nguyễn Hương Giang (luận văn thạc sĩ luật học; Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2015); Hợp đồng mua bán doanh nghiệp – Pháp luật một số quốc gia trên thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam của tác giả Đặng Hoàng Anh (Luận văn thạc sĩ Luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2018); Thực trạng pháp luật về kiểm soát hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp ở Việt Nam của tác giả Nguyễn Tuấn Anh (luận văn thạc sĩ Luật học, Trƣờng Đại học Luật Hà Nội, năm 2018). 2 - Nhóm các bài báo, tạp chí chuyên ngành Luật, báo cáo tổng kết: Luật Doanh nghiệp 2005, Luật Đầu tư 2005 và thị trường mua bán doanh nghiệp của tác giả Ngô Hoàng Oanh, Phạm Trí Hùng, tạp chí Nghề Luật, số 1/2007; Luật về mua bán doanh nghiệp: bình luận ngắn từ góc nhìn quản trị công ty của tác giả Phạm Duy Nghĩa; tạp chí Nghiên cứu lập pháp.Văn phòng Quốc hội, số 10/2010; Bàn về căn cứ miễn trừ đối với các giao dịch mua bán, sáp nhập doanh nghiệp bị cấm theo pháp luật cạnh tranh của tác giả Phạm Hoài Tuấn, Toà án nhân dân tối cao, số 24/2011; Bất cập của pháp luật hiện hành về mua bán doanh nghiệp tại Việt Nam và giải pháp hoàn thiện của tác giả Trần Thị Bảo Ánh, tạp chí Luật học, số 6/2011; Mua bán, sáp nhập doanh nghiệp - Thực trạng pháp luật và một số kiến nghị của tác giả Vũ Ngọc Dũng, tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 3/2012; Quan hệ mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam - nhận diện dưới góc độ pháp lí của tác giả Trần Thị Bảo Ánh, tạp chí Luật học, số 1 /2013; Hoàn thiện pháp luật về mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam của tác giả Trần Thị Bảo Ánh, tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 7/2014; Mua bán, sáp nhập doanh nghiệp và ảnh hưởng của chúng đến hoạt động quản trị công ty của tác giả Nguyễn Việt Khoa, tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật, số 2/2014; Hoạt động mua bán và sáp nhập doanh nghiệp - thực trạng và chính sách của tác giả Phan Ánh Hè, tạp chí Quản Lý nhà nƣớc, số 10/2016; Bản chất pháp lý của mua bán, sáp nhập doanh nghiệp của tác giả Nguyễn Đức Phương, Tạp chí dân chủ và pháp luật, số 5/2017; Kinh nghiệm của Nhật Bản về đánh giá tác động sáp nhập doanh nghiệp của tác giả Trương Trọng Hiểu, Nguyễn Ngọc Thứ, Tạp chí nghiên cứu lập pháp Số 20/2018, tr. 50-58; Nhận diện nội hàm pháp luật về sáp nhập doanh nghiệp của tác giả Nguyễn Đức Phương, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật năm 2020. - Số 11, tr. 24-29; Chuyên gia phân tích cơ sở pháp lý và những tác động nếu tạm dừng hoạt động mua bán, sáp nhập doanh nghiệp của tác giả Đinh Chiến, Pháp lý.Hội Luật gia Việt Nam, kỳ phát hành tháng 6/2020; Thực hiện pháp luật về kiểm soát sáp nhập doanh nghiệp tại cơ quan quản lý cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay của tác giả Nguyễn Đức Phƣơng, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật năm 2021. - Số 1, tr. 3743. 3 Trên cơ sở các nghiên cứu có liên quan trên, tác giả có sự kế thừa, tham khảo và chọn lọc những vấn đề lý luận khoa học hợp lý, mặt khác cố gắng tìm hiểu vấn đề ở khía cạnh mới, tập trung vào các quy định pháp luật Việt Nam về MBDN trên tinh thần kết hợp việc phân tích, tổng hợp và so sánh các quy định pháp luật hiện hành với các văn bản pháp luật sắp có hiệu lực thi hành trong thời gian tới. 3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu hoạt động MBDN dƣới góc độ pháp lý và thực tiễn, thông qua đó xây dựng một số giải pháp hoàn thiện pháp luật về MBDN ở Việt Nam Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là phân tích làm rõ các vấn đề lý luận cơ bản và nội dung các quy định của pháp luật về MBDN. Thông qua đó tiến hành tìm hiểu và đánh giá thực trạng pháp luật về MBDN cũng nhƣ thực trạng MBDN trên thực tế tại Việt Nam. Từ đó, đƣa ra những định hƣớng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về MBDN ở Việt Nam. Các giải pháp nhằm xây dựng và phát triển thị trƣờng MBDN ở Việt Nam một cách hiệu quả, phù hợp và hội nhập quốc tế. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn Luận văn tập trung nghiên cứu hoạt động MBDN ở Việt Nam với tính chất là những hoạt động đầu tƣ nhằm giành quyền sở hữu và quyền kiểm soát doanh nghiệp với các nội dung cụ thể, gồm: chủ thể thực hiện MBDN, đối tƣợng mua bán là một phần hoặc toàn bộ doanh nghiệp, các hình thức MBDN; thủ tục MBDN; kiểm soát MBDN dƣới góc độ của pháp luật cạnh tranh. Trong phạm vi của đề tài này, tác giả không có điều kiện nghiên cứu hết và không đi sâu phân tích đến các hoạt động MBDN nhƣ: kỹ thuật đàm phán, thẩm định doanh nghiệp, thủ tục chuyển đổi loại hình doanh nghiệp khi mua bán… mà chỉ tập trung nghiên cứu về những quy định pháp luật trong quá trình MBDN, trong thực tế hoạt động MBDN thực hiện gặp trở ngại gì cần phải hoàn thiện. 4 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn Tác giả luận văn sử dụng phƣơng pháp luận biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác – Lênin, lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nƣớc và pháp luật. Với đề tài này, tác giả sử dụng kết hợp nhiều phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể phù hợp nhƣ: phân tích, tổng hợp, so sánh, diễn giải và quy nạp. - Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp đƣợc sử dụng để phân tích, lý giải, lập luận những vấn đề về MBDN theo các quy định của pháp luật hiện hành. Qua việc thu thập và phân tích các tài liệu, tác giả luận văn tiến hành tổng hợp các quan điểm, ý kiến khác nhau về MBDN, từ đó rút ra đƣợc quan niệm chung về MBDN. - Phƣơng pháp so sánh đƣợc dùng để so sánh dùng để so sánh các quy định của pháp luật về MBDN giữa Việt Nam và một số nƣớc trên thế giới. Từ đó thấy đƣợc các bất cập, hạn chế của pháp luật Việt Nam về MBDN để có những định hƣớng, giải pháp hoàn thiện pháp luật. - Phƣơng pháp diễn giải, quy nạp đƣợc sử dụng để đƣa ra định hƣớng và các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về MBDN ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập quốc tế. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần bổ sung, làm phong phú, hoàn chỉnh, sâu sắc hơn những vấn đề lý luận về MBDN nói riêng ở Việt Nam. Bên cạnh đó, luận văn là tài liệu tham khảo, hữu ích trong quá trình nghiên cứu, giảng dạy, học tập các môn học liên quan đến pháp luật doanh nghiệp doanh nghiệp và cụ thể là hoạt động MBDN tại các sở đào tạo luật của Việt Nam. Các giải pháp trong luận văn khá toàn diện, có tính khả thi, khoa học, phù hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam, có giá trị tham khảo trong hoạt động xây dựng pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về MBDN ở nƣớc ta. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Lời nói đầu, Kết luận, Danh mục Tài liệu tham khảo, luận văn đƣợc kết cấu thành ba chƣơng, bao gồm: Chƣơng 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về mua bán doanh nghiệp và pháp luật về mua bán doanh nghiệp 5 Chƣơng 2: Thực trạng pháp luật về mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay Chƣơng 3: Định hƣớng hoàn thiện và một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật về mua bán doanh nghiệp tại Việt Nam 6 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP VÀ PHÁP LUẬT VỀ MUA BÁN DOANH NGHIỆP 1.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về mua bán doanh nghiệp 1.1.1. Khái niệm mua bán doanh nghiệp MBDN là một thuật ngữ mới xuất hiện ở Việt Nam, đặc biệt là khi thị trƣờng chứng khoán có những bƣớc phát triển nhanh chóng. Thuật ngữ này bắt nguồn từ thuật ngữ tiếng Anh “Mergers and Acquisitions (Sáp nhập và Mua lại)” đƣợc viết tắt là M&A. Mặc dù hoạt động M&A ở Việt Nam đã có sự phát triển nhất định, song những quy định pháp luật liên quan đến M&A vẫn chƣa đƣợc nhiều ngƣời biết đến. Mặc dù vậy, trong các văn bản pháp luật của Việt Nam, khái niệm MBDN đƣợc hiểu theo nghĩa hẹp hơn. Hoạt động MBDN ở Việt Nam đƣợc quy định rải rác ở các văn bản quy phạm pháp luật khác nhau và hiện chƣa có một khung pháp luật hoàn chỉnh và thống nhất điều chỉnh lĩnh vực này. Ở Việt Nam, thuật ngữ “MBDN” đƣợc đề cập chủ yếu trong các văn bản: Luật Doanh nghiệp (2020), Luật Cạnh tranh (2018). Không có định nghĩa rõ ràng về MBDN nhƣng việc MBDN đƣợc quy định rải rác ở các văn bản quy phạm pháp luật khác nhau nhƣ: Luật cạnh tranh, Luật doanh nghiệp, Luật đầu tƣ, Luật sở hữu trí tuệ, Luật đất đai, Luật thuế, Luật lao động,…và các văn bản hƣớng dẫn thi hành. Cụ thể, Luật Doanh nghiệp 2020 đã đề cập đến khái niệm hợp nhất công ty và sáp nhập công ty tại Điều 200 và Điều 201 Luật doanh nghiệp. Tuy nhiên, Luật doanh nghiệp 2020 chỉ dừng lại ở việc gọi tên hiện tƣợng mà chƣa có định nghĩa cụ thể nào về bán doanh nghiệp. Một cách tiếp cận khác về MBDN cũng đã đƣợc đề cập trong Luật cạnh tranh 2018. Cụ thể Khoản 4, Điều 19 Luật cạnh tranh 2018 ghi nhận khái niệm mua lại doanh nghiệp. Theo đó, mua lại doanh nghiệp là việc một doanh nghiệp trực tiếp hoặc gián tiếp mua toàn bộ hoặc một phần vốn góp, tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối doanh nghiệp hoặc một ngành, nghề của doanh nghiệp bị mua lại. Với khái niệm này, Luật cạnh tranh đã chỉ rõ việc mua lại doanh nghiệp nhƣ sau: Thứ nhất, chủ thể mua và bán doanh nghiệp là doanh nghiệp; Thứ hai, 7 hình thức mua lại là toàn bộ tài sản của doanh nghiệp hoặc một phần tài sản của doanh nghiệp; Thứ ba, là hệ quả của việc mua lại phải đạt đến mức đủ để kiểm soát, chi phối toàn bộ hoặc một ngành nghề của doanh nghiệp bị mua lại. Xem xét từ khía cạnh bản chất MBDN thì tất cả các hình thức, cách thức mua tài sản, mua nợ, nhận chuyển nhƣợng phần vốn góp, cổ phần…dẫn đến hệ quả là một bên kiểm soát hay chi phối đƣợc hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khác thì hiện tƣợng đó đƣợc coi là MBDN. Tuy nhiên, nhƣ đã đề cập trong phạm vi nghiên cứu của luận văn thì tác giả luận văn chỉ tập trung nghiên cứu một trong những hoạt động MBDN trong mối liên hệ và phù hợp với khái niệm “doanh nghiệp” tại Việt Nam. Nhƣ vậy, trên thế giới và Việt Nam, khái niệm MBDN có thể đƣợc hiểu theo hai nghĩa: Theo nghĩa rộng (cách hiểu của pháp luật nhiều nƣớc trên thế giới): MBDN là hoạt động mua bán toàn bộ hoặc một phần tài sản của doanh nghiệp hoặc mua cổ phần, vốn góp để nắm quyền chi phối đối với hoạt động của doanh nghiệp. Theo nghĩa hẹp (cách hiểu của pháp luật Việt Nam hiện hành): MBDN là mua bán toàn bộ hoặc một phần tài sản của doanh nghiệp nhằm chi phối toàn bộ hoặc một ngành nghề, một lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp bị mua lại. Các quy định về mua bán doanh nghiệp 100% vốn nhà nƣớc, MBDN tƣ nhân trong pháp luật Việt Nam thể hiện rõ quan hệ “mua đứt bán đoạn” và đƣợc thực hiện thông qua quan hệ hợp đồng MBDN. Nhƣ vậy, theo quan điểm của tác giả quan niệm mua bán doanh nghiệp ở Việt Nam đƣợc hiểu nhƣ sau: Mua bán doanh nghiệp là việc chủ sở hữu doanh nghiệp chuyển nhƣợng toàn bộ vốn hoặc chuyển nhƣợng một phần vốn góp, cổ phần chi phối cho bên nhận chuyển nhƣợng. Bên nhận chuyển nhƣợng có quyền sở hữu toàn bộ hoặc một phần doanh nghiệp và kiểm soát đƣợc hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bị mua lại. 8 1.1.2. Đặc trưng cơ bản của mua bán doanh nghiệp Thứ nhất, về mục đích của hoạt động MBDN là tiếp tục hoạt động kinh doanh, tối đa hóa lợi nhuận. Đây chính là thuộc tính vốn có, tự nhiên và cơ sở để doanh nghiệp ra đời, tồn tại và phát triển. Chính vì vậy, MBDN dù đƣợc thực hiện theo phƣơng thức nào, dù mua một phần hay toàn bộ doanh nghiệp thì mục đích của bên mua cũng là để tiếp tục hoạt động kinh doanh. Ngƣời mua doanh nghiệp trở thành chủ sở hữu đồng thời có quyền quản lý doanh nghiệp. Mức độ kiểm soát, chi phối của chủ doanh nghiệp mới phụ thuộc vào vị trí, vai trò của chủ sở hữu cũ dựa trên quy định của pháp luật và điều lệ doanh nghiệp. Thứ hai, nội dung của hoạt động MBDN là việc chuyển giao quyền sở hữu, quyền kiểm soát và chi phối đối với một phần hoặc toàn bộ doanh nghiệp. “Doanh nghiệp” ở đây đƣợc hiểu không chỉ là những tài sản hữu hình nhƣ máy móc, thiết bị của doanh nghiệp mà là tất cả các yếu tố liên quan đến thƣơng hiệu, tên thƣơng mại, nhãn hiệu hàng hóa, hệ thống khách hàng, thậm chí là cả bí mật kinh doanh… Để xác định MBDN tức là phải mua bán đƣợc các yếu tố cấu thành doanh nghiệp nhƣ đã phân tích. Đặc điểm này nhằm phân biệt giữa MBDN và mua bán tài sản của doanh nghiệp; mua bán, chuyển nhƣợng phần vốn góp của thành viên doanh nghiệp. Mua bán tài sản của doanh nghiệp chỉ làm thay đổi quyền sở hữu phần tài sản cụ thể nào đó của doanh nghiệp bán tài sản. Bên mua tài sản không có quyền sở hữu doanh nghiệp đã bán tài sản mà chỉ có quyền sở hữu đối với khối tài sản đã mua. Mua bán tài sản của doanh nghiệp không làm thay đổi về chủ sở hữu doanh nghiệp. Do vậy, bên mua tài sản không có quyền quản lý doanh nghiệp đã bán tài sản và tất nhiên không thể thay đổi hoạt động quản trị hay chi phối ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp đã bán tài sản. MBDN trƣớc hết cũng là mua bán tài sản (một phần hoặc toàn bộ doanh nghiệp) đồng thời bên mua cũng phải mua đƣợc cả tƣ cách pháp lý của doanh 9 nghiệp mục tiêu. Điều đó dẫn đến hệ quả cho phép bên mua doanh nghiệp có quyền thay đổi hoạt động quản trị, kiểm soát ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp mục tiêu. Trƣờng hợp thành viên bán, chuyển nhƣợng phần vốn góp của mình cho ngƣời khác thì chỉ chuyển đƣợc một phần quyền, nghĩa vụ của họ tại doanh nghiệp cho bên mua mà không thể chuyển giao tƣ cách pháp lý của doanh nghiệp cho bên mua. Bên mua cũng không thể có toàn quyền quyết định hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp mục tiêu, bởi bên mua lúc này cũng chỉ là một trong những đồng chủ sở hữu của doanh nghiệp. Ngƣợc lại, do đối tƣợng MBDN là “doanh nghiệp”, một loại hàng hóa đặc biệt, nên bên bán không chỉ chuyển giao tài sản là doanh nghiệp mục tiêu mà còn chuyển giao các quyền, nghĩa vụ và tƣ cách pháp lý cho bên mua. Bên bán sẽ rút lui khỏi doanh nghiệp hay bộ phận doanh nghiệp đã bán. Trong trƣờng hợp bên mua mua lại toàn bộ vốn điều lệ của chủ sở hữu doanh nghiệp mục tiêu hoặc bên mua thâu tóm đƣợc số lƣợng phần vốn góp, cổ phần đủ để chi phối, kiểm soát đƣợc doanh nghiệp mục tiêu do pháp luật doanh nghiệp, các văn bản pháp luật chuyên ngành và điều lệ doanh nghiệp quy định thì đây cũng đƣợc coi là một hình thức MBDN, tuy nhiên, việc MBDN ở trƣờng hợp này đƣợc coi là thực hiện một cách gián tiếp thông qua việc thâu tóm cổ phần, vốn góp. Bởi sau khi hoàn tất thủ tục mua bán cổ phần, trƣớc hết, bên mua sẽ trở thành một thành viên của doanh nghiệp, sau đó căn cứ theo điều lệ hoặc pháp luật doanh nghiệp về tổ chức, quản trị của doanh nghiệp, thì bên mua (khi đó với tƣ cách là thành viên có tỉ lệ cổ phần/vốn góp đủ để quản lý điều hành doanh nghiệp) mới trở thành chủ sở hữu doanh nghiệp mục tiêu. Thứ ba, hoạt động MBDN thể hiện dƣới hình thức pháp lý là hợp đồng mua bán Cũng nhƣ hầu hết các giao dịch thƣơng mại khác, việc MBDN diễn ra trên cơ sở thỏa thuận giữa các bên và đƣợc thể hiện dƣới hình thức pháp lý là hợp đồng mua bán toàn bộ doanh nghiệp hoặc hợp đồng mua bán một bộ phận doanh nghiệp. Đây là loại hợp đồng song vụ có tính chất đền bù. 10 Thứ tư, hậu quả pháp lý của hoạt động MBDN là việc chấm dứt hoạt động kinh doanh tại doanh nghiệp của ngƣời bán doanh nghiệp mà không chấm dứt hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp đó. Trên thực tế, doanh nghiệp đƣợc mua bán vẫn liên tục duy trì hoạt động kinh doanh trƣớc, trong và sau quá trình mua bán. Tuy nhiên, nó tồn tại dƣới sự điều hành và quản lý của chủ sở hữu mới. 1.1.3. Tính tất yếu của mua bán doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường Mua bán và sáp nhập (M&A) xuất hiện từ thập niên 1990 thông qua hàng loạt thƣơng vụ sáp nhập của các hãng dƣợc nhằm tăng khả năng trong chuỗi cung ứng sản phẩm y tế. Ngày nay, M&A đã trở thành công cụ trong phƣơng thức kinh doanh mới và trở thành xu hƣớng thiết yếu để phát triển doanh nghiệp trên thị trƣờng toàn cầu. Đặc tính của M&A chính là tạo ra đƣợc những giá trị mới cho các cổ đông, bên cạnh việc gia tăng giá trị của thị trƣờng đối với thƣơng hiệu cũ. Đồng thời, tạo ra năng lực cạnh tranh cao hơn, đạt hiệu quả tốt về chi phí, chiếm lĩnh thị phần lớn hơn, hiệu quả vận hành cao hơn. Các doanh nghiệp thực hiện M&A với mục tiêu mở rộng và thúc đẩy tăng trƣởng, thông qua việc “sở hữu” công nghệ, kỹ năng, tài nguyên và sản phẩm và nguồn nhân lực. Do vậy, M&A đang là một xu hƣớng toàn cầu chung. Một thƣơng vụ M&A diễn ra luôn gắn liền với các hoạt động tái cấu trúc doanh nghiệp và mỗi thƣơng vụ M&A thành công, đƣợc ví nhƣ một lần “thay da đổi thịt” để đem lại lợi thế lớn hơn về thị phần, cũng nhƣ giá trị thƣơng hiệu. MBDN đƣa lại lợi ích to lớn cho tất cả các bên tham gia. Nó không chỉ giúp các doanh nghiệp lớn giảm chi phí đầu tƣ, giúp các doanh nghiệp yếu kém thoát khỏi nguy cơ phá sản mà còn giúp doanh nghiệp mới tạo ra sau MBDN có đầy đủ các tiềm lực và thuận lợi để phát triển lớn mạnh và đạt đƣợc lợi thế cạnh tranh trên thƣơng trƣờng. Đối với các doanh nghiệp, MBDN góp phần cải thiện tình hình tài chính của doanh nghiệp. Sau MBDN, doanh nghiệp sẽ đƣợc tăng thêm nguồn vốn sử dụng và 11 khả năng tiếp cận nguồn vốn, chia sẻ rủi ro, tăng cƣờng tính minh bạch về tài chính. MDBN còn giúp doanh nghiệp đạt đƣợc hiệu quả kinh doanh dựa vào quy mô khi doanh nghiệp có thể thâm nhập đƣợc vào thị trƣờng mới, có thêm một dây chuyền sản phẩm mới hay mở rộng phạm vi phân phối, mở rộng chi nhánh, phòng giao dịch, các dự án… Hơn nữa, quy mô lớn cũng giúp giảm thiểu chi phí trong kinh doanh nhƣ giảm thiểu sự trùng lặp trong mạng lƣới phân phối, tiết kiệm chi phí hoạt động và chi phí quản lý... Sau khi thực hiện MBDN, hai bên có thể khai thác đƣợc những lợi thế lẫn nhau, tăng thị phần, tận dụng quan hệ khách hàng, khả năng bán chéo sản phẩm, dịch vụ, từ đó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và tạo ra các cơ hội kinh doanh mới. Đối với các doanh nghiệp đang làm ăn thua lỗ, bị suy thoái hoặc lợi thế cạnh tranh bị giảm sút, thiếu sự thích nghi đối với môi trƣờng kinh doanh mới... thì việc MBDN giúp họ tránh thua lỗ triền miên. Đối với các nhà đầu tƣ, MBDN là một cách thức hiệu quả để họ bƣớc vào thị trƣờng một cách nhanh chóng mà không cần mất thời gian để tìm kiếm một dự án hay làm các thủ tục hành chính. Bên cạnh đó MBDN, cũng giúp các doanh nghiệp tiết kiệm chi phí khi thành lập một doanh nghiệp mới, tạo ra một thị trƣờng mới và các chi phí phát sinh khác. Đối với các công ty mới tạo, MBDN là cách để các doanh nghiệp bổ sung khiếm khuyết và cộng hƣởng sức mạnh với nhau, tạo thành sức mạnh gấp nhiều lần. Doanh nghiệp có thể giảm chi phí bằng cách cắt bớt nhân viên thừa, yếu kém, nâng cao năng suất lao động. Hoặc thông qua việc chuyển giao và bổ sung công nghệ cho nhau, năng suất lao động của doanh nghiệp sẽ đƣợc tăng lên. Với quy mô lớn, doanh nghiệp mới cũng sẽ có một vị thế thuận lợi khi đàm phán với đối tác, mở rộng các kênh marketing, hệ thống phân phối cũng nhƣ tăng vị thế trong mắt cộng đồng. Một báo cáo mới đây về hoạt động M&A trong những năm gần đây cho thấy, tổng lƣợng vốn hoá cho M&A tại Việt Nam vào khoảng 50 tỷ USD. Và hiện nay, 12