Tài liệu Mô tả đặc điểm bệnh nhân loãng xương trên 80 tuổi điều trị nội trú tại bv lão khoa tw

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI PHẠM XUÂN THẮNG MÔ TẢ ĐẶC ĐIỂM BỆNH NHÂN LOÃNG XƯƠNG TỪ 80 TUỔI TRỞ LÊN ĐIỀU TRỊ NỘI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN LÃO KHOA TW KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP BÁC SỸ ĐA KHOA KHÓA 2009 – 2015 Chuyên ngành: Nội khoa Người hướng dấn khoa học Ths.Bs. HÀ QUỐC HÙNG HÀ NỘI – 2015 1 LỜI CẢM ƠN Nhân dịp hoàn thành luận văn tốt nghiệp Bác sỹ Y khoa, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: Ban giám hiệu trường đại học Y Hà Nội, ban giám đốc bệnh viện Lão Khoa TW, các khoa phòng bệnh viện Lão Khoa TW, bộ môn Nội tổng hợp, phòng Quản lý đào tạo Đại học trường Đại học Y Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ths.BS Hà Quốc Hùng, giảng viên trường đại học Y Hà Nội, trưởng khoa Nội tổng hợp bệnh viện Lão Khoa TW, thầy đã tận tình chỉ bảo và dìu dắt tôi trong quá trình nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong hội đồng chấm luận văn, những người đã đánh giá công trình nghiên cứu của tôi một cách công minh. Mọi ý kiến đóng góp của các thầy cô sẽ là bài học quý giá, là hành trang cho tôi trên con đường nghiên cứu khoa học. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể y, bác sĩ các khoa phòng đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Đồng thời, tôi cũng xin bảy tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới những người bệnh nhân tình nguyện đồng ý tham gia đề tài nghiên cứu của tôi. Cuối cùng, tôi gửi lời biết ơn tới gia đình, bạn bè, những người đã luôn ở bệnh cạnh tôi, chăm sóc, giúp đỡ về mặt tinh thần để tôi có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ nghiên cứu khoa học của mình. Hà Nội, ngày 8 tháng 6 năm 2015 PHẠM XUÂN THẮNG 2 LỜI CAM ĐOAN “ Tôi xin cam đoan đây là công trình khoa học của nhóm nghiên cứu chúng tôi. Các số liệu, kết quả trong khóa luận là hoàn toàn trung thực và chưa được cá nhân, tổ chức công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào ”. Hà Nội, ngày 8 tháng 6 năm 2015 PHẠM XUÂN THẮNG 3 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BMD : Mật độ xương (Bone Mineral Density) BMI : Chỉ số khối của cơ thể (Body Mass Index) BN : Bệnh nhân CSTL : Cột sống thắt lưng CXĐ : Cổ xương đùi DEXA : Đo hấp thụ tia X năng lượng kép (Dual Energy X ray Absorptiometry) ĐTĐ : Đái tháo đường LX : Loãng xương PTH : Hormon tuyến cận giáp (Parathyroide Hormon) QCT : Chụp cắt lớp vi tính định lượng (Quantitative Computed tomography) QUS : Siêu âm định lượng (Quantitative Ultrasound) WHO : Tổ chức y tế thế giới SD : Độ lệch chuẩn (Standard Deviation) XN : Xét nghiệm. 4 MỤC LỤC Trang Đặt vấn đề ..................................................................................................... 10 Chương 1. Tổng quan ................................................................................. 12 1.1. Cấu trúc, chức năng của xương ............................................................. 12 1.1.1. Cấu trúc xương .................................................................................. 12 1.1.2. Chức năng của mô xương ................................................................. 13 1.1.3. Sự tái tạo xương ................................................................................ 13 1.2. Loãng xương, các phương pháp chẩn đoán loãng xương ..................... 14 1.2.1. Loãng xương ..................................................................................... 14 1.2.2. Các phương pháp chẩn đoán loãng xương ....................................... 17 1.3. Các nghiên cứu ở Việt nam và trên thế giới về loãng xương ở lứa tuổi từ 80 trở lên ............................................................................................. 21 Chương 2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu .................................. 23 2.1. Thời gian, địa điểm nghiên cứu .............................................................. 23 2.2. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................. 23 2.3. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 23 2.4. Xử lý số liệu ........................................................................................... 31 Chương 3. Kết quả nghiên cứu ................................................................. 32 3.1. Đặc điểm của các bệnh nhân từ 80 tuổi trở ........................................... 32 3.1.1. Đặc điểm tuổi, chiều cao, cân nặng, BMI ........................................ 32 3.1.2. Phân bố bệnh nhân theo chỉ số khối cơ thể (BMI) ........................... 33 3.1.3. Giá trị trung bình của các chỉ số sinh hóa máu ................................ 33 3.1.4. Mật độ xương trung bình tính theo BMD ........................................ 34 5 3.2. Tỷ lệ loãng xương ở bệnh nhân từ 80 tuổi trở lên .................................. 34 3.2.1. Loãng xương chung .......................................................................... 34 3.2.2. Loãng cổ xương đùi ở đối tượng nghiên cứu ................................... 35 3.2.3. Loãng xương CSTL ở đối tượng nghiên cứu ................................... 36 3.3. Đặc điểm lâm sàng ở bệnh nhân bệnh nhân loãng xương ...................... 37 3.3.1. Rối loạn tư thế cột sống ..................................................................... 37 3.3.2. Giảm chiều cao .................................................................................. 37 3.3.3. Đau cơ xương khớp ở bệnh nhân loãng xương ................................ 38 3.3.3. Phân bố vị trí đau cơ xương khớp ..................................................... 38 3.4. Các yếu tố liên quan đến MĐX ở bệnh nhân loãng xương .................... 39 3.4.1. Mối liên quan giữa BMI và MĐX .................................................... 39 3.4.2. Mối liên quan giữa Calci máu và MĐX ........................................... 41 3.4.3. Mối liên quan giữa Calci ion hóa với MĐX .................................... 43 Chương 4. Bàn Luận .................................................................................. 45 4.1. Về đối tượng và phương pháp nghiên cứu ............................................ 45 4.1.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................... 45 4.1.2. Phương pháp nghiên cứu và phương tiện nghiên cứu ...................... 45 4.2. Mật độ xương ở bệnh nhân từ 80 tuổi trở lên......................................... 46 4.2.1. Mật độ cổ xương đùi ........................................................................ 46 4.2.2. Mật độ xương cột sống thắt lưng ...................................................... 47 4.3. Tỷ lệ loãng xương ở bệnh nhân từ 80 tuổi trở lên .................................. 48 4.3.1. Tỷ lệ loãng xương ở người trên 80 tuổi ........................................... 48 4.3.2. Tỷ lệ loãng cổ xương đùi ở người trên 80 tuổi ................................ 50 4.3.3. Tỷ lệ loãng xương cột sống thắt lưng ở người trên 80 tuổi .............. 51 4.3.4. Đánh giá nguy cơ gãy xương. ........................................................... 52 4.4. Đặc điểm lâm sàng ở nhóm bệnh nhân loãng xương ............................. 54 6 4.4.1. Rối loạn tư thế cột sống và giảm chiều cao ...................................... 54 4.4.2. Đau cơ xương khớp .......................................................................... 55 4.5. Các yếu tố liên quan .............................................................................. 56 4.5.1. Ảnh hưởng của BMI ......................................................................... 56 4.5.2. Ảnh hưởng của nồng độ calci máu ................................................... 57 4.5.3. Ảnh hưởng của nồng độ calci ion hóa .............................................. 58 Kết luận ....................................................................................................... 59 Tài liệu tham khảo ...................................................................................... 60 Phụ lục ......................................................................................................... 64 7 DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 3.1: Đặc điểm tuổi, chiều cao, cân nặng, BMI .................................... 23 Bảng 3.2: Phân bố bệnh nhân theo chỉ số khối cơ thể BMI .......................... 24 Bảng 3.3: Giá trị trung bình của các chỉ số sinh hóa ..................................... 24 Bảng 3.4: Mật độ xương trung bình tính theo BMD ..................................... 25 Bảng 3.5: Tỷ lệ loãng xương ở bệnh nhân từ 80 tuổi trở lên ......................... 25 Bảng 3.6: Tỷ lệ loãng CXĐ ở bệnh nhân từ 80 tuổi trở lên ........................... 26 Bảng 3.7: Tỷ lệ loãng xương CSTL ở bệnh nhân từ 80 tuổi trở lên ............. 27 Bảng 3.8: Rối loạn tư thế cột sống ở nhóm bệnh nhân loãng xương ............. 28 Bảng 3.9: Tỷ lệ mắc chứng đau xương khớp ở bệnh nhân loãng xương ....... 26 Bảng 3.10: Liên quan giữa BMI với MĐX CXĐ theo T-Score ..................... 28 Bảng 3.11: Liên quan giữa BMI với MĐX CSTL theo T-Score .................. 29 Bảng 3.12: Liên quan giữa Calci máu và MĐX CXĐ theo T-Score ............ 30 Bảng 3.13: Liên quan giữa Calci máu và MĐX CSTL theo T-Score ........... 31 Bảng 3.14: Liên quan giữa Calci ion hóa và MĐX CXĐ theo T-Score ........ 32 Bảng 3.15: Liên quan giữa Calci ion hóa và MĐX CSTL theo T-Score ....... 33 8 DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 1. Giảm chiều cao ở bệnh nhân loãng xương ……………..…… 27 Hình 2. Phân bố vị trí đau cơ xương khớp ……………………………29 9 ®ÆT vÊn ®Ò Trong nh÷ng thËp kû qua, ch©u ¸ lµ mét trong nh÷ng khu vùc trªn thÕ giíi cã sù c¶i thiÖn m¹nh mÏ nhÊt vµ toµn diÖn nhÊt vÒ vÊn ®Ò ch¨m sãc søc kháe, trong ®ã cã ViÖt Nam [1,7]. Sù c¶i thiÖn nµy ®· ®em l¹i nh÷ng dÊu hiÖu tÝch cùc, mét trong sè ®ã lµ tuæi thä trung b×nh cña ViÖt Nam ®· t¨ng tõ 70,6 tuæi n¨m 1990 lªn ®Õn 75,8 tuæi n¨m 2012 [2], vµ theo dù b¸o ®Õn n¨m 2050, tuæi thä trung b×nh ng-êi ViÖt Nam lµ 81 tuæi [1,119]. §©y lµ mét ®iÒu ®¸ng mõng, song theo ®ã lµ ¸p lùc vÒ sù gia t¨ng c¸c bÖnh l·o khoa, ®©y lµ mét th¸ch thøc lín kh«ng chØ riªng ë ViÖt Nam, mµ trªn toµn thÕ giíi. Mét trong sè c¸c bÖnh th-êng gÆp nhÊt ë tuæi giµ lµ bÖnh lo·ng x-¬ng (LX). LX lµ bÖnh mµ mËt ®é vµ chÊt l-îng x-¬ng bÞ suy gi¶m, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng x-¬ng suy yÕu vÒ mÆt chøc n¨ng vµ lµm t¨ng nguy c¬ g·y x-¬ng, th-êng lµ x-¬ng cét sèng, x-¬ng cæ tay, CX§, x-¬ng chËu… LX vµ nh÷ng g·y x­¬ng liªn quan lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®¸ng kÓ dÉn ®Õn tö vong vµ c¸c di chøng nÆng nÒ. Trªn thÕ giíi, kho¶ng 1/3 n÷ giíi vµ 1/5 nam giíi tõ 50 tuæi trë lªn gÆp t×nh tr¹ng g·y x-¬ng do LX trong qu·ng ®êi cßn l¹i [1,2]. Trung b×nh, viÖn phÝ cho mét ca ®iÒu trÞ g·y CX§ ë ViÖt Nam lµ 10 1000$ - 4000$, thêi gian n»m viÖn trung b×nh lµ 14 ngµy [1,120]. §©y thùc sù lµ mét g¸nh nÆng kh«ng chØ riªng cho BN, gia ®×nh mµ toµn x· héi. §Ó ®¸nh gi¸ ®é LX ng-êi ta dùa vµo nhiÒu ph-¬ng ph¸p ®o M§X nh- siªu ©m, hÊp thô tia photon ®¬n vµ kÐp, hÊp thô tia X n¨ng l-îng kÐp... §o M§X b»ng ®é hÊp thô tia X n¨ng l-îng kÐp (DXA), t¹i vÞ trÝ CSTL vµ CX§ lµ ph-¬ng ph¸p tiªn tiÕn, cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n cao, ®-îc ¸p dông phæ biÕn trªn thÕ giíi. §©y lµ tiªu chuÈn vµng ®Ó chÈn ®o¸n LX. Trªn thÕ giíi vµ c¶ ë ViÖt Nam, ®· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ ®Æc ®iÓm, triÖu chøng, c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn LX ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau, song ë ch-a cã nghiªn cøu nµo t×m hiÓu ®Æc ®iÓm l©m sµng vµ cËn l©m sµng ë løa tuæi tõ 80 trë lªn ®Ó cã c¸i nh×n tæng qu¸t t×nh h×nh bÖnh lý ë løa tuæi nµy. Do vËy chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi: “M« t¶ ®Æc ®iÓm bÖnh nh©n lo·ng x-¬ng trªn 80 tuæi ®iÒu trÞ néi tró t¹i bÖnh viÖn L·o Khoa TW”. Môc tiªu cña ®Ò tµi: 1. M« t¶ ®Æc ®iÓm l©m sµng bÖnh Lo·ng X-¬ng ë bÖnh nh©n tõ 80 tuæi trë lªn ®iÒu trÞ néi tró t¹i bÖnh viÖn L·o Khoa TW 11 2. §¸nh gi¸ mèi liªn quan cña mét sè yÕu tè víi mËt ®é x-¬ng ë bÖnh nh©n lo·ng x-¬ng tõ 80 tuæi trë lªn. 12 Ch-¬ng 1 Tæng quan 1.1. cÊu tróc, chøc n¨ng cña x-¬ng 1.1.1. CÊu tróc x-¬ng: Lµ mét m« liªn kÕt ®Æc biÖt ®-îc cÊu t¹o bëi mét khung protein vµ chÊt c¨n b¶n (bone matrix). 1.1.1.1. Ph©n lo¹i: Bé x-¬ng gåm 2 lo¹i x-¬ng: + X-¬ng dÑt: X-¬ng sä, x-¬ng b¶ vai, x-¬ng hµm d-íi, x-¬ng chËu... + X-¬ng dµi: X-¬ng chµy, x-¬ng ®ïi, x-¬ng c¸nh tay... 1.1.1.2. CÊu tróc x-¬ng: + CÊu tróc ®¹i thÓ: - PhÇn ngoµi (vá x-¬ng, x-¬ng ®Æc) chiÕm 80% khung x-¬ng. - PhÇn trong (x-¬ng bÌ, x-¬ng xèp) chiÕm 20%. + CÊu tróc vi thÓ: X-¬ng ®-îc cÊu t¹o bëi c¸c m« liªn kÕt kh¸c nhau. - ChÊt c¨n b¶n cña m« x-¬ng: Khung Protein: 95% lµ c¸c sîi collagen ®-îc t¹o nªn bëi hydroxyprolin vµ hydroxylysin, 1% lµ chÊt c¬ b¶n mµ b¶n chÊt lµ aminopolysaccarid, 2% lµ c¸c tÕ bµo t¹o x-¬ng, 2% lµ n-íc. Muèi kho¸ng: Chñ yÕu lµ calci vµ phospho d-íi d¹ng c¸c tinh thÓ hydroxyapatit Ca10(PO4)6(OH)2. Chóng ®-îc g¾n song song vµo c¸c sîi collagen cña khung protein. 13 Tæ chøc x-¬ng ®-îc t¹o nªn, ph¸t triÓn vµ cñng cè b»ng sù ®iÒu hßa cña 2 qu¸ tr×nh t¹o x-¬ng vµ hñy x-¬ng víi sù tham gia cña t¹o cèt bµo vµ hñy cèt bµo. - C¸c tÕ bµo t¹o x-¬ng: cã 2 lo¹i • T¹o cèt bµo lµ c¸c tÕ bµo cã nh©n h×nh thoi, cã nhiÖm vô s¶n sinh ra c¸c thµnh phÇn cña nÒn x-¬ng (c¸c sîi collagen vµ c¸c chÊt nÒn), cã vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh calci hãa. • Hñy cèt bµo lµ c¸c tÕ bµo khæng lå ®a nh©n, cã nhiÖm vô tiªu x-¬ng. 1.1.2. Chøc n¨ng cña m« x-¬ng: + Chøc n¨ng c¬ giíi: - Chèng ®ì vµ lµ chç b¸m ®Ó c¬ vËn ®éng. - Chøa ®ùng, b¶o vÖ c¸c t¹ng vµ tñy sèng. + Chøc n¨ng chuyÓn hãa: Dù tr÷ c¸c ion cho toµn bé c¬ thÓ, ®Æc biÖt lµ calci vµ phosphat. 1.1.3. Sù t¸i t¹o x-¬ng [3], [4], [5] 1.1.3.1. sù mÊt x-¬ng sinh lý: + Khèi x-¬ng cao nhÊt vµo cuèi thêi kú ph¸t triÓn cña c¬ thÓ (®Ønh khèi x-¬ng) th-êng ë tuæi 30. + Tõ 35 ®Õn 40 tuæi (mÊt x-¬ng chËm): Sù mÊt x-¬ng sinh lý b¾t ®Çu xÈy ra kho¶ng 0,1% - 0,5% mçi n¨m. + Giai ®o¹n m·n kinh (mÊt x-¬ng nhanh): Sù mÊt x-¬ng t¨ng lªn 1-3% mçi n¨m vµ kÐo dµi 5 ®Õn 10 n¨m sau khi ngõng ho¹t ®éng kinh nguyÖt. §Õn ngoµi 70 tuæi do thiÕu calci vµ vitamin D dÉn ®Õn hËu qu¶ c-êng cËn 14 gi¸p thø ph¸t, sù d- thõa PTH lµm t¨ng hñy x-¬ng vµ t¸i t¹o x-¬ng dÉn ®Õn thiÓu n¨ng x-¬ng (®Æc biÖt x-¬ng ®Æc) lµm t¨ng nguy c¬ g·y x-¬ng. 1.1.3.2. Chu kú t¸i t¹o x-¬ng: B¾t ®Çu b»ng sù hñy x-¬ng (bone resorption) d-íi t¸c dông cña hñy cèt bµo. TiÕp theo lµ giai ®o¹n ®æi chiÒu (reversal phase) víi sù kÕt thóc hñy x-¬ng vµ khëi ®Çu qu¸ tr×nh t¹o x-¬ng. Trong giai ®o¹n ®æi chiÒu, c¸c hèc x-¬ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh hñy x-¬ng ®-îc lãt bëi c¸c tÕ bµo ®¬n nh©n. Chu tr×nh t¸i t¹o x-¬ng kÐo dµi trong vµi th¸ng [6], [7, 779-782 ]. Nhê qu¸ tr×nh hñy x-¬ng vµ t¹o x-¬ng mµ m« x-¬ng liªn tôc ®-îc thay thÕ nh»m duy tr× ®-îc h×nh d¸ng, träng l-îng, cÊu tróc cña x-¬ng. Khi hai qu¸ tr×nh nµy bÞ mÊt c©n ®èi, hñy x-¬ng nhiÒu h¬n t¹o x-¬ng sÏ dÉn ®Õn gi¶m khèi l-îng x-¬ng g©y ra t×nh tr¹ng LX. 1.2. lo·ng x-¬ng, c¸c ph-¬ng ph¸p chÈn ®o¸n lo·ng x-¬ng 1.2.1. Lo·ng x-¬ng: 1.2.1.1. §Þnh nghÜa: N¨m 2001, Tæ chøc y tÕ thÕ giíi ®· thèng nhÊt ®-a ra ®Þnh nghÜa LX nh- sau: “ LX t×nh tr¹ng bÖnh lý ®Æc tr-ng bëi sù gi¶m søc m¹nh cña x-¬ng, søc m¹nh nµy thÓ hiÖn qua M§X vµ chÊt l-îng cña x­¬ng„ [8, 198] 15 C¸c th«ng sè vÒ søc m¹nh cña x-¬ng hiÖn ®ang ®-îc nghiªn cøu trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó t×m ra c¸c chØ sè cã thÓ øng dông trªn l©m sµng. HiÖn nay, M§X (®o b»ng ph-¬ng ph¸p sö dông tia X n¨ng l-îng kÐp, ®-îc gäi lµ DXA) vÉn lµ tiªu chuÈn vµng ®Ó chÈn ®o¸n LX trªn l©m sµng, dùa trªn mËt ®é chÊt kho¸ng cña x-¬ng (BMD – Bone Mineral Density) theo chØ sè T (T - score). T score cña mét c¸ thÓ lµ chØ sè M§X (BMD) cña c¸ thÓ ®ã so víi BMD cña nhãm ng-êi trÎ tuæi lµm chøng. Trªn c¬ së ®ã, cã c¸c gi¸ trÞ cña BMD nh- sau: - BMD b×nh th-êng khi T – score ≥ - 1: Tøc lµ BMD cña ®èi t-îng b»ng vµ trªn -1 ®é lÖch chuÈn so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña ng-êi tr-ëng thµnh trÎ tuæi. - ThiÓu x-¬ng (khèi l-îng x-¬ng thÊp, gi¶m M§X) khi - 1 > T - score > -2,5: Tøc lµ BMD tõ -1 ®Õn - 2,5 ®é lÖch chuÈn so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña ng-êi tr-ëng thµnh trÎ tuæi. - LX khi T - score ≤ - 2,5: Tøc lµ BMD b»ng vµ d-íi ®é lÖch chuÈn so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña ng-êi tr-ëng thµnh trÎ tuæi, t¹i bÊt kú vÞ trÝ nµo cña x-¬ng. - LX nÆng khi T - score ≤ - 2,5 vµ kÌm g·y x-¬ng cã sang chÊn tèi thiÓu. 1.2.1.2. Ph©n lo¹i: Theo nguyªn nh©n, LX ®-îc chia lµm 2 lo¹i: + LX nguyªn ph¸t [9, 22-32]: 16 Lµ lo¹i LX kh«ng t×m thÊy c¨n nguyªn nµo kh¸c ngoµi tuæi t¸c vµ/hoÆc t×nh tr¹ng m·n kinh ë phô n÷. LX nguyªn ph¸t ®-îc chia lµm 2 týp: - Týp 1 (hoÆc sau m·n kinh): Th-êng gÆp ë phô n÷ kho¶ng tõ 50 – 60 tuæi, ®· m·n kinh.. - Týp 2 (hoÆc LX tuæi giµ [9, 22-32]): Liªn quan tíi tuæi vµ víi sù mÊt c©n b»ng t¹o x-¬ng. XuÊt hiÖn ë c¶ nam vµ n÷, th-êng gÆp ë ®é tuæi > 70. + LX thø ph¸t: Lµ lo¹i LX t×m thÊy nguyªn nh©n do mét sè bÖnh hoÆc nh÷ng yÕu tè cã thÓ g©y nªn: - BÖnh néi tiÕt: T¨ng tiÕt hormon vá th-îng thËn, gi¶m chøc n¨ng tuyÕn sinh dôc, c-êng gi¸p, c-êng cËn gi¸p, ®¸i th¸o ®-êng, bÖnh to ®Çu chi... - BÖnh tiªu hãa: C¾t d¹ dµy, c¾t ruét víi ®o¹n dµi, kÐm hÊp thu, thiÕu dinh d-ìng, bÖnh gan m·n tÝnh . - BÖnh khíp: Viªm khíp d¹ng thÊp, bÖnh lý cét sèng. - BÖnh ung th-: Kahler, ung th- di c¨n,.. - BÖnh di truyÒn: bÖnh Lobstein, bÖnh Marfan, nhiÔm s¾c tè s¾t,... - Sö dông corticoid, heparin kÐo dµi, bÊt ®éng dµi ngµy còng hay bÞ LX. 1.2.1.3) C¸c yÕu tè nguy c¬ [8, 199] + Di truyÒn: Ng-êi da ®en Ýt bÞ LX h¬n ng-êi da tr¾ng, ng-êi gµy vµ cao hay bÞ LX h¬n, mét sè LX cã tÝnh chÊt gia ®×nh. 17 + Tuæi: NhiÒu nghiªn cøu cho thÊy tuæi liªn quan mËt thiÕt ®Õn sù t¸i t¹o x-¬ng, tuæi ¶nh h-ëng tíi sù hñy x-¬ng vµ sù hñy x-¬ng, tuæi cµng cao, M§X cµng gi¶m. + VËn ®éng: CÇn thiÕt ®Ó duy tr× m« x-¬ng. Sù gi¶m vËn ®éng ë ng-êi lín tuæi còng lµ yÕu tè nguy c¬ dÉn ®Õn sù mÊt x-¬ng. + Néi tiÕt tè: Mét sè hormon t¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp lªn sù hÊp thu calci ë ruét, lo¹i bá calciphospho ë thËn. C¸c hormon t¸c ®éng lªn m« x-¬ng vµ chuyÓn hãa calci-phospho: PTH, calcitonin, estrogen, hormon gi¸p, cortisol, insulin. + Vitamin D t¸c ®éng lªn chuyÓn hãa calci-phospho kÝch thÝch hñy x-¬ng vµ ¶nh h-ëng trªn sù ho¹t ®éng cña t¹o cèt bµo. + Vitamin C cÇn thiÕt ®Ó x©y dùng sîi collagen, thiÕu vitamin C sù t¹o chÊt tiÒn x-¬ng bÞ c¶n trë ®Õn møc cã thÓ LX. + ¶nh h-ëng tuÇn hoµn: Sau c¸c chÊn th-¬ng, ng-êi ta thÊy cã LX. + ChÊt kho¸ng: Thøc ¨n thiÕu calci g©y nªn LX do t¨ng hñy x-¬ng v× c-êng cËn gi¸p thø ph¸t. + ThiÕu phospho v× thiÕu vitamin D hoÆc nguyªn nh©n kh¸c c¶n trë sù v« c¬ hãa cña chÊt tiÒn x-¬ng vµ còng cã thÓ sinh ra cßi x-¬ng hoÆc nhuyÔn x-¬ng. Trong mét vµi ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt, thiÕu phospho g©y LX do t¨ng hñy x-¬ng vµ gi¶m t¹o x-¬ng. 18 + ¶nh h-ëng kh¸c: Phosphatse kiÒm lµ cÇn thiÕt cho sù v« c¬ hãa c¸c sôn vµ m« x-¬ng. + C©n nÆng: C©n nÆng cao lµ mét yÕu tè b¶o vÖ c¬ thÓ khái t×nh tr¹ng mÊt x-¬ng th«ng qua viÖc t¨ng t¹o x-¬ng b»ng c¸ch t¨ng s¶n xuÊt cña estrone trong c¸c m« mì, c¶i thiÖn l-îng vitamin D l-u tr÷ trong m« mì. Phô n÷ nhÑ c©n, sù mÊt x-¬ng x¶y ra nhanh h¬n vµ tÇn suÊt g·y CX§ vµ xÑp ®èt sèng do LX cao h¬n. + Dinh d-ìng: chÕ ®é ¨n kh«ng ®Çy ®ñ cal ci sÏ ¶nh h-ëng ®Õn sù ®¹t ®-îc ®Ønh cao cña khèi x-¬ng vµ sù mÊt x-¬ng sau nµy 1.2.1.4. Hoµn c¶nh ph¸t hiÖn LX: G·y x-¬ng tù nhiªn, gi¶m chiÒu cao, biÕn d¹ng cét sèng (gï, vÑo ®èt sèng), ®au cét sèng cÊp (giai ®o¹n g·y ®èt sèng), ®au cét sèng m·n tÝnh. 19 1.2.1.5. TriÖu chøng häc LX: HÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh r»ng t×nh tr¹ng LX th-êng tiÕn triÓn thÇm lÆng trong mét thêi gian dµi mµ kh«ng g©y mét triÖu chøng nµo. Trong nhiÒu tr-êng hîp biÓu hiÖn ®Çu tiªn cña LX l¹i lµ g·y x-¬ng. - Tr-êng hîp ®au cét sèng do xÑp c¸c ®èt sèng cÊp tÝnh: §au xuÊt hiÖn khi cã mét ®èt sèng míi bÞ xÑp hoÆc ®èt sèng ban ®Çu bÞ xÑp nÆng thªm. - Tr-êng hîp ®· cã biÕn d¹ng cét sèng: C¸c biÕn d¹ng nµy lµm cho BN ®au cét sèng vµ do cä s¸t vµo x-¬ng chËu. - G·y x-¬ng: C¸c vÞ trÝ g·y x-¬ng th-êng gÆp lµ ®Çu trªn x-¬ng ®ïi, x-¬ng c¸nh tay, ®Çu d-íi x-¬ng c¼ng tay, x-¬ng s-ên, x-¬ng chËu vµ x-¬ng cïng. 1.2.2. C¸c ph-¬ng ph¸p chÈn ®o¸n LX: Ph©n tÝch mét m« x-¬ng, ng-êi ta cã thÓ sö dông nhiÒu ph-¬ng ph¸p th¨m dß: chôp Xquang quy -íc, chÈn ®o¸n h×nh th¸i tæ chøc häc, ph-¬ng ph¸p sinh hãa, ®ång vÞ phãng x¹. GÇn ®©y, nh÷ng ph-¬ng ph¸p th¨m dß míi xuÊt hiÖn nh-: chôp c¾t líp vi tÝnh, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng hÊp thô tia gama cña x-¬ng (hÊp thô proton ®¬n, kÐp), hÊp thô tia X n¨ng l-îng kÐp, siªu ©m ®Þnh l-îng, sinh thiÕt x-¬ng ®Ó ®Þnh l-îng calci, phospho trong mÉu sinh thiÕt. 1.2.2.1. XÐt nghiÖm sinh hãa: