Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Khoa học xã hội Luận văn tiểu thuyết của khuất quang thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết v...

Tài liệu Luận văn tiểu thuyết của khuất quang thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh

.PDF
106
115
65

Mô tả:

Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ HỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ************ NGUYỄN THỊ LỆ TIỂU THUYẾT CỦA KHUẤT QUANG THỤY TRONG TIẾNTRÌNH ĐỔI MỚI TIỂU THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Hà Nội - 2013 1 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ HỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ************ NGUYỄN THỊ LỆ TIỂU THUYẾT CỦA KHUẤT QUANG THỤY TRONG TIẾNTRÌNH ĐỔI MỚI TIỂU THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60 22 34 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS-TS LÊ DỤC TÚ Hà Nội – 2013 2 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh MỤC LỤC Trang PHẦN MỞ ĐẦU ......................................................................................................4 1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................................4 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ....................................................................................5 2.1 Những công trình, bài viết nghiên cứu khái quát về tiểu thuyết viết về chiến tranh ...........................................................................................................................6 2.2 Những bài viết, ý kiến về tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy. ...................................................................................................................................8 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................10 3.1 Đối tƣợng nghiên cứu........................................................................................10 3.2 Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................................10 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................11 5. Phƣơng pháp nghiên cứu .....................................................................................11 6. Kết cấu của luận văn ...........................................................................................11 PHẦN NỘI DUNG ................................................................................................12 CHƢƠNG 1: TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY TRONG BỨC TRANH TIỂU THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH THỜI KÌ ĐỔI MỚI .........................12 1.1 Bức tranh chung của tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kỳ đổi mới…………12 1.1.1 Tiểu thuyết viết về chiến tranh trƣớc thời kỳ đổi mới ...................................12 1.1.1.1 Giai đoạn từ 1954 – 1975 ............................................................................12 1.1.1.2 Giai đoạn từ 1975 – 1985 ............................................................................15 1.1.2 Tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kì đổi mới ..............................................16 1.1.2.1 Giai đoạn từ 1986 đến những năm 90 .........................................................16 1.1.2.2 Giai đoạn từ những năm 90 đến nay ...........................................................18 1.2 Tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy và sự kết hợp hài hòa chất sử thi với chất tiểu thuyết. ...............................................................................21 1.2.1 Nhà văn Khuất Quang Thụy ..........................................................................21 1.2.2 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy và sự kết hợp hài hòa chất sử thi với chất tiểu thuyết. ...............................................................................................................24 1 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh CHƢƠNG 2: SỰ ĐỔI MỚI VỀ CÁI NHÌN HIỆN THỰC CHIẾN TRANH VÀ CHÂN DUNG NGƢỜI LÍNH TRONG TIỂU THUYẾT CỦA KHUẤT QUANG THỤY ......................................................................................................................29 2.1 Cái nhìn hiện thực đa chiều ..............................................................................29 2.2 Hiện thực chiến trƣờng......................................................................................30 2.2.1 Hiện thực chiến trƣờng khốc liệt ....................................................................30 2.2.2 Hiện thực chiến trƣờng thấm đẫm chất thơ ....................................................37 2.3 Chân dung ngƣời lính ........................................................................................39 2.3.1 Nhân vật ngƣời chỉ huy – anh hùng ...............................................................40 2.3.2 Nhân vật ngƣời lính tập thể ............................................................................48 2.3.3 Nhân vật kẻ thù ..............................................................................................55 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT NỔI BẬT CỦA TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY TRONG TIẾN TRÌNH ĐỔI MỚI TIỂU THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH. ...................................................................61 3.1 Kết cấu trần thuật ..............................................................................................61 3.2 Điểm nhìn trần thuật..........................................................................................65 3.3 Không gian và thời gian nghệ thuật ..................................................................70 3.3.1 Không gian nghệ thuật ...................................................................................71 3.3.1.1 Không gian chiến trƣờng ............................................................................71 3.3.1.2 Không gian ảo giác, tâm linh ......................................................................73 3.3.2 Thời gian nghệ thuật ......................................................................................75 3.3.2.1 Thời gian lịch sử - sự kiện...........................................................................76 3.3.2.2 Thời gian tâm lí ...........................................................................................77 3.4 Ngôn Ngữ ..........................................................................................................80 3.4.1 Ngôn ngữ ngƣời kể chuyện ............................................................................80 3.4.2 Ngôn ngữ nhân vật .........................................................................................83 3.4.3.1 Ngôn ngữ đối thoại......................................................................................84 3.4.3.2 Ngôn ngữ độc thoại nội tâm ........................................................................86 3.5 Giọng điệu .........................................................................................................87 2 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh 3.5.1 Giọng điệu triết lí ...........................................................................................88 3.5.2 Giọng điệu suy tƣ, chiêm nghiệm ..................................................................90 3.5.3. Giọng điệu trữ tình ........................................................................................92 3.5.3.1 Giọng trữ tình xót xa, ngậm ngùi ................................................................92 3.5.3.2 Giọng điệu trữ tình thấm đẫm chất thơ .......................................................94 3.5.4 Giọng điệu suồng sã tự nhiên .........................................................................95 PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................................98 THƢ MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................100 3 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Chiến tranh là một đề tài lớn trong văn học từ trƣớc đến nay. Sự hiện diện của mảng đề tài này trong văn học chính là sự phản ánh sinh động nhất bức tranh hiện thực cuộc sống trong những giai đoạn lịch sử đặc biệt của từng dân tộc và của cả loài ngƣời. Với văn học Việt Nam, chiến tranh và ngƣời lính từ lâu đã đƣợc xem nhƣ một đề tài mang tính truyền thống. Trải qua quá trình dựng nƣớc và giữ nƣớc của dân tộc, qua mỗi chặng đƣờng lịch sử, đề tài chiến tranh lại đƣợc tiếp cận và phản ánh từ những góc độ khác nhau, theo những cảm hứng khác nhau. Từ sau khi hòa bình thống nhất và đặc biệt là sau đổi mới 1986, văn học vẫn viết về chiến tranh nhƣ một mạch nguồn cảm xúc vô tận, lúc này ngƣời viết đã có những “độ lùi” cần thiết để nhìn nhận về cuộc chiến, để thâm nhập sâu hơn vào đời sống tinh thần của ngƣời lính, vì vậy mà chiến tranh đã trở thành “siêu đề tài, ngƣời lính trở thành siêu nhân vật, càng khám phá càng thấy những độ rung không mòn nhẵn”. [26; tr18] Sau những thành tựu rực rỡ của văn học giai đoạn 1945 – 1975, nền văn học Việt Nam trong điều kiện xã hội mới đã có sự khởi sắc với sự phát triển đa dạng của các đề tài và cách thức thể hiện. Bên cạnh dòng tiểu thuyết tiếp nối từ trƣớc 1975 viết về chiến tranh cách mạng còn có tiểu thuyết đời tƣ thế sự, tiểu thuyết lịch sử, v.v…thể hiện sự bồn bề, phong phú của hiện thực đời sống và con ngƣời trong thời đại mới. Nằm trong dòng chảy ấy, tiểu thuyết về đề tài chiến tranh vẫn là một mạch chảy liên tục, có khi cuồn cuộn, có khi nhẹ nhàng, âm ỉ nhƣng chƣa bao giờ đứt gãy. Các nhà văn, nhất là thế hệ những nhà văn mặc áo lính đã không ngừng làm mới mình để có thể đáp ứng đƣợc những đòi hỏi ngày càng khắt khe của bạn đọc. Khuất Quang Thụy một trong những nhà văn nhƣ thế. Đối với ông viết về chiến tranh là nghĩa vụ, là trách nhiệm, là niềm say mê và đồng thời là để trả nợ đồng chí đồng đội và nhân dân mình. Ông luôn bị “từ trƣờng” của cuộc chiến hấp dẫn và đã không ngừng sáng tạo bằng vốn sống, trải nghiệm và tinh thần của một ngƣời lính. Đặc biệt từ thời kì đổi mới năm 1986, Khuất Quang Thụy đã có những đổi thay rõ rệt qua những sáng tác: Không phải trò đùa viết năm 1987 (tác phẩm đƣợc giải 4 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh xuất sắc về tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh do Bộ Quốc phòng trao tặng), Những bức tường lửa xuất bản năm 2004 (Giải nhất về tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh cách mạng của Bộ Quốc phòng trong 5 năm 1999 – 2004, giải thƣởng văn học 2005), và mới đây nhất là Đối chiến xuất bản năm 2010. Ba cuốn tiểu thuyết đã cho thấy một cách tiếp cận hiện thực với sự mở rộng biên độ cuộc sống trong chiến tranh và hình ảnh những ngƣời lính đƣợc nhìn nhận chân thật hơn. Tiểu thuyết của ông đã góp thêm một cái nhìn mới về chiến tranh. Chính vì vậy, chúng tôi chọn đề tài “Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh” (qua ba tác phẩm tiêu biểu trên). Đề tài không chỉ làm rõ những đặc điểm tiểu thuyết Khuất Quang Thụy với những cách tân và sáng tạo mới, mà qua đó còn khẳng định những bƣớc tiến của tiểu thuyết chiến tranh thời hậu chiến trong dòng chảy của tiểu thuyết Việt Nam đƣơng đại. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Nghiên cứu về tiểu thuyết viết về chiến tranh ở Việt Nam đƣợc tiến hành từ khoảng những năm 60 của thế kỉ trƣớc. Đặc biệt là thời kì nở rộ của tiểu thuyết mang âm hƣởng sử thi. Cho đến nay số lƣợng những bài viết, bài nghiên cứu về đề tài này là rất lớn. Điều đó chứng tỏ rằng giới nghiên cứu và giới chuyên ngành rất quan tâm đến mảng đề tài này. Nó nhƣ một dòng chảy có khi cuồn cuộn, có khi âm ỷ nhƣng không bao giờ đứt quãng, ngừng nghỉ sau gần 40 năm kết thúc chiến tranh. Khuất Quang Thụy cũng là một tác giả đƣợc giới quan tâm nghiên cứu từ những năm đầu của xu hƣớng đổi mới tƣ duy tiểu thuyết. Sau thời kỉ nở rộ năm 1986 ông đã cho ra đời tác phẩm Không phải trò đùa, rồi đến Những bức tường lửa và gần đây nhất là tác phẩm Đối chiến đã gây đƣợc sự chu ý của độc giả và giới nghiên cứu. Vì thế thật khó có thể liệt kê đƣợc đầy đủ nguồn tài liệu phong phú, đa dạng này. Ở đây, chúng tôi chỉ xin điểm qua một số công trình có giá trị hoặc liên quan trực tiếp đến các tác phẩm trong luận văn của mình. 2.1 Những công trình, bài viết nghiên cứu khái quát về tiểu thuyết viết về chiến tranh 5 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh Cuốn Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại của Phan Cự Đệ là một công trình nghiên cứu mang tính chất lý luận công phu về tiểu thuyết hiện đại từ nguồn gốc, hệ hình tƣ duy chi phối tiểu thuyết đến đặc điểm tiểu thuyết hiện đại Việt Nam. Trong đó, ông đã có những nhận định, đánh giá hệ thống về thể loại tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh cách mạng, ông còn đi vào phân tích cụ thể một số tác phẩm văn học viết về chiến tranh tiêu biểu của văn học Việt Nam trên cả hai phƣơng diện nội dung và nghệ thuật. Lại Nguyên Ân là một nhà nghiên cứu đã dành nhiều bài viết sâu sắc cho đề tài chiến tranh cách mạng. Văn xuôi về chiến tranh và hình thức sử thi viết năm 1979 và bài biết Văn học Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám-một nền sử thi hiện đại viết năm 1986, … ông nêu ý kiến khẳng định “chất sử thi là đặc điểm nổi bật, quyết định của nền văn học giai đoạn 1945-1975”. Với cách đánh giá này ông nhận định chất sử thi của văn học sử thi hiện đại Việt Nam có những biểu hiện độc đáo, khá ấn tƣợng ở cấp độ thể tài và nội dung thể hiện. Tôn Phƣơng Lan một nhà nghiên cứu với rất nhiều bài viết trong cuốn Văn chương và cảm nhận cũng là ngƣời theo rất sát với tiểu thuyết về chiến tranh. Bà nghiên cứu sâu về Nguyễn Minh Châu với nhiều sáng tác về ngƣời lính, khẳng định Nguyễn Minh Châu là “ngƣời mở đƣờng” cho những đổi mới của văn học Việt Nam giai đoạn 1986. Ngoài ra bà còn có bài viết đánh giá về vấn đề văn xuôi viết về chiến tranh nhƣ: Người lính trong văn xuôi viết về chiến tranh của những nhà văn cầm súng. Nhìn chung, nhà nghiên cứu Tôn Phƣơng Lan đã có những đánh giá và nhận xét sâu sắc, phân tích khá kỹ lƣỡng các tác phẩm tiểu thuyết viết về chiến tranh giai đoạn gần đây và đƣa ra những đổi mới trong cách xử lý và kỹ thuật của các tác giả. Đánh giá về nhân vật ngƣời lính, nhà nghiên cứu cho rằng, viết về ngƣời lính các nhà văn đã: “thể hiện trong hình ảnh ngƣời trở về và bƣớc vào một cuộc chiến đấu mới, tƣơng đối đơn thƣơng độc mã trong việc duy trì cuộc sống bình thƣờng cho cá nhân, gia đình và cho xã hội” [26; tr.67] Bùi Việt Thắng cũng là một nhà nghiên cứu hƣớng sự quan tâm của mình vào việc quan sát sự phát triển của thể loại tiểu thuyết trong nền văn học Việt Nam 6 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh nói chung và mảng tiểu thuyết viết về chiến tranh nói riêng. Hầu hết các ý kiến đánh giá của tác giả đƣợc tập hợp trong cuốn Tiểu thuyết đương đại, nhà xuất bản Văn hóa-thông tin năm 2009. Viết về đề tài chiến tranh cách mạng trong tiểu thuyết từ sau 1975 có các bài: Mấy nhận xét về tiểu thuyết sau 1975 viết về cuộc kháng chiến chống Mỹ, “Cái bi kịch” trong tiểu thuyết Xô Viết và Việt Nam viết về chiến tranh sau chiến tranh, v.v... Hầu hết tác giả đều nhận định những đổi mới đáng kể của tiểu thuyết ở mƣời năm đầu sau chiến tranh nhƣng dƣờng nhƣ nó lá những “cuộc chuẩn bị” cho những thành công của tiểu thuyết viết về chiến tranh về sau này. Nguyễn Thanh Tú với bài viết Tiểu thuyết sử thi hôm nay-những nét tìm tòi đổi mới khẳng định: “khoảng cách sử thi” trong tiểu thuyết của chúng ta sau 1975 về đề tài chiến tranh theo quy luật cứ ngày càng rút hẹp dần nhƣng không bao giờ bị phá vỡ hoàn toàn, tuy không còn nguyên khối, nguyên chất nhƣng chất sử thi vẫn chiếm vị trí chủ đạo. Nhà nghiên cứu nhấn mạnh về những nét tìm tòi đổi mới của tiểu thuyết sử thi hôm nay chính là ở sự thu hẹp, rút ngắn của “khoảng cách sử thi”. Ngoài ra còn có các bài viết nghiên cứu về tiểu thuyết chiến tranh của các tác giả Bảo Ninh, Chu Lai, Nguyễn Trọng Oánh, mà chúng tôi không có điều kiện trình bày. Việc nghiên cứu tiểu thuyết về đề tài chiến tranh cách mạng không chỉ thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, các giáo sƣ; tiến sĩ đầu ngành về mảng đề tài này mà cũng đƣợc tìm hiểu trong rất nhiều các luận án, khóa luận tốt nghiệp của học viên, sinh viên các trƣờng đại học nhƣ: Tiểu thuyết sử thi Việt Nam 1945-1975 (luận án tiến sĩ ngữ văn) của Hoàng Mạnh Hùng và một số luận văn thạc sĩ: Đề tài chiến tranh trong tiểu thuyết Việt Nam giai đoạn 1975-1985 của Vũ Thị Phƣơng Nga, Tiểu thuyết về đề tài chiến tranh cách mạng Việt Nam 2004-2009 của Cấn Thị Thu Hằng, Chiến tranh và người lính trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975 của Nguyễn Thị Kim Hiền, Đặc điểm nghệ thuật tiểu thuyết Chu Lai của Nguyễn Thị Mai Lan… Nhìn chung, các luận văn đã chỉ ra đƣợc nét khái quát về diện mạo và khuynh hƣớng của tiểu thuyết về đề tài chiến tranh cách mạng Việt Nam, đặc điểm 7 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh trong sáng tác của một số tác giả và chỉ ra đƣợc những nét đặc trƣng, nét mới nổi bật ở từng giai đoạn, thời kì. Nhƣ vậy trong từng thời kì nhất định, những nghiên cứu, nhận xét, đánh giá về văn xuôi nói chung và tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh nói riêng đều dành đƣợc sự quan tâm, chú ý của rất nhiều nhà nghiên cứu. Ở thập niên đầu của thế kỉ XXI, các nhà nghiên cứu, phê bình vẫn khẳng định sức sống và dòng chảy của tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh cách mạng. Tuy rằng vẫn chƣa có tác phẩm xứng tầm với cuộc chiến tranh vĩ đại của dân tộc nhƣng chúng ta vẫn hi vọng vào bƣớc đi tiếp theo của văn học viết về chiến tranh cách mạng Việt Nam. 2.2 Những bài viết, ý kiến về tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy. Nói đến những bài viết về Khuất Quang Thụy và ba tiểu thuyết Không phải trò đùa, Những bức tường lửa và Đối chiến cũng có nhiều nhà nghiên cứu đánh giá và nhận xét ở tầm khái quát. Về tác phẩm Không phải trò đùa, tác giả Nguyễn Thị Thanh trong bài viết khuynh hướng triết luận trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975 về đề tài chiến tranh (đăng trên webside http://nguyennong.vnweblogs.com/post/2836/334042) đã khẳng định tính triết luận ở ngay trong nhan đề bài viết: Chiến tranh không phải trò đùa. Tác giả cũng khẳng định “Tác phẩm là sự suy ngẫm, chiêm nghiệm về chiến tranh, về ngƣời lính, về cõi tâm linh siêu thực của con ngƣời, tình yêu”. Ngoài ra còn một số bài viết đánh giá về tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy nhƣ: Nguyễn Đình Tú trên báo Văn nghệ quân đội 2005 với bài Những bức tường lửa và sự đổi mới tiểu thuyết sử thi, đánh giá dƣới góc độ nghệ thuật “về cơ bản thời gian của tác phẩm là thời gian sử thi, thời gian mang tính lịch sử - sự kiện. Nhƣng xét ở góc độ tiểu thuyết tác phẩm là những câu chuyện về những cuộc đời”. “Những sự kiện vừa mang dấu ấn thời đại vừa mang tính đời tƣ”. Về hình ảnh ngƣời lính Nguyễn Đình Tú cho rằng “nhân vật ngƣời lính anh hùng đến nhân vật tập thể thật cao quý anh dũng mà cũng đời thƣờng tự nhiên”. Về kết cấu tác phẩm tác giả cho rằng Khuất Quang Thụy đã có nhiều cố gắng đổi mới về kết cấu, điểm nhìn trần thuật, giọng điệu. 8 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh Nguyễn Chí Hoan trong bài viết Luận về anh hùng, về chiến thắng và về đồng đội đã đánh giá về tác phẩm Những bức tường lửa “cái nhìn hồi cố, từ thời điểm hiện tại ở khoảng giao thời hai thế kỷ, những điều mà dƣờng nhƣ đã xa lạ với đƣơng thời: về ngƣời anh hùng chiến trận và chủ nghĩa anh hùng thấm đẫm chất lý tƣởng cộng sản thời chiến”. Nhà nghiên cứu cho rằng đây là tác phẩm: “lần đầu tiên đã gắn kết thành công hai chủ đề “thân phận con ngƣời và chủ nghĩa anh hùng cách mạng”. Hay “là một tác phẩm hiếm hoi đã đƣa ngƣời anh hùng vào tâm điểm khảo sát”, tác giả cũng cho rằng “điều làm nên sự khác biệt của tác phẩm là “tác giả mô tả nhân vật Hùng Phong nhƣ một tƣớng lĩnh hàng đầu của đất nƣớc. Tác giả tiếp tục khẳng định: “Một cuốn tiểu thuyết tiếp tục xu hƣớng tiểu thuyết luận đề đƣợc đặt ra từ tác phẩm Không phải trò đùa và đƣợc tiếp nối với Những bức tường lửa. Những luận đề về ngƣời anh hùng, về chiến tranh đƣợc đặt ra nhƣng không nhằm ca ngợi chiến tranh mà làm sống lại một tinh thần văn hóa cao thƣợng có tính lý tƣởng, một chủ nghĩa anh hùng có tính khắc kỷ vị tha”. Với tiểu thuyết Đối chiến, báo Văn nghệ đã tổ chức cuộc tọa đàm vào tháng 8 năm 2011, với sự góp mặt của các nhà văn, nhà nghiên cứu văn nghệ Văn Chinh, Sƣơng Nguyệt Minh, Nguyễn Trí Huân, Đỗ Tiến Thụy, Nguyễn Chí Hoan, Nguyên An, Cao Việt Dũng,… Tại cuộc tọa đàm này đã có những ý kiến đánh giá trên phƣơng diện khái quát tác phẩm Đối chiến một cách trung thực thẳng thắn, đồng thời cũng đƣa ra những mặt hạn chế của tác phẩm. Phần lớn các ý kiến của các nhà nghiên cứu đều đồng tình với những yếu tố lạ trong nghệ thuật cuốn tiểu thuyết Đối chiến. Đồng thời, tác giả Văn Chinh đã khái lƣợc những nét lớn ở cả ba tác phẩm từ Không phải trò đùa đến Những bức tường lửa, sang đến tác phẩm Đối chiến nhƣ một dòng chảy đầy tâm huyết của nhà văn Khuất Quang Thụy qua bài viết Chiến tranh dưới góc nhìn xã hội học của Khuất Quang Thụy: “Đọc Khuất Quang Thụy, tôi nhận thấy một điều nhất quán xuyên suốt các cuốn sách của ông sau đổi mới. Đó là sự chuyển dịch điểm nhìn từ trong cuộc ra ngoài cuộc, từ chủ quan sang khách quan” [9; tr.3] 9 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh Trong bài viết Con mắt người đối chiến Nguyễn Chí Hoan đánh giá: “Lần đầu tiên trong các sáng tác văn học hậu chiến, tiểu thuyết Đối chiến của nhà văn Khuất Quang Thụy đã nỗ lực hết mức trong việc tạo dựng một hệ thống nhân vật có thể giúp hình dung diện mạo quân đội đối phƣơng” [21; tr.4]. Tác giả ghi nhận những trang viết của Khuất Quang Thụy trong tác phẩm là không có gì mới về đề tài, vẫn viết về chiến tranh, về số phận con ngƣời, không giật gân nhƣng lại làm ngạc nhiên bất cứ ai quan tâm đến tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh. Tác giả với cách nhìn trung thực và tái hiện một hệ thống nhân vật đối xứng, toàn diện dƣới góc nhìn nhân văn, nhân bản đã dựng lên “chân dung những binh lính Việt Nam cộng hòa; những con ngƣời quen thuộc mà xa lạ suốt thời đó”. [21; tr.5] Nguồn tài liệu mà chúng tôi đã tiếp cận đƣợc tuy chƣa đầy đủ trong số rất nhiều những công trình nghiên cứu, bài viết về tiểu thuyết chiến tranh cách mạng và về tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy. Nhƣng đây cũng là những tài liệu quý báu, làm cơ sở để chúng tôi triển khai luận văn của mình. Điểm qua những công trình nghiên cứu đã đề cập ở trên chúng tôi thấy đây đều là những ý kiến nhận xét và đánh giá của các nhà nghiên cứu phê bình trên một vài phƣơng diện. Những bài viết chƣa có sự đi sâu đánh giá tỉ mỉ về tiểu thuyết chiến tranh của Khuất Quang Thụy từ sau đổi mới một cách hệ thống. Với đề tài này chúng tôi sẽ đi vào tìm hiểu chi tiết, kĩ lƣỡng hơn vào đặc điểm tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong việc đổi mới cái nhìn hiện thực chiến tranh và hình tƣợng ngƣời lính. Đồng thời chỉ ra những nét nghệ thuật đặc sắc của nhà văn trong ba tác phẩm Không phải trò đùa, Những bức tường lửa và Đối chiến 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tƣợng nghiên cứu Luận văn đi vào khảo sát ba tiểu thuyết Không phải trò đùa, Những bức tường lửa, và Đối chiến của Khuất Quang Thụy trên hai phƣơng diện nội dung và nghệ thuật của các tác phẩm. Từ đó, khái quát về cách nhìn nhận, khai thác hiện thực chiến tranh, sự thể hiện hình tƣợng ngƣời lính của tác giả. 3.2 Phạm vi nghiên cứu 10 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh Chúng tôi chủ yếu khảo sát tác phẩm Không phải trò đùa, Những bức tường lửa, và Đối chiến của Khuất Quang Thụy có kết hợp so sánh cùng một số tiểu thuyết khác về đề tài chiến tranh trong văn học Việt Nam thời kì trƣớc và sau 1975. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xác định đặc điểm và vị trí của tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong tiến trình vận động của tiểu thuyết Việt Nam viết về đề tài chiến tranh. - Chỉ ra những đổi mới trong tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong việc thể hiện hiện thực chiến tranh và hình tƣợng ngƣời lính (so với tiểu thuyết viết về chiến tranh trƣớc 1975) 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Thực hiện đề tài này chúng tôi sử dụng các phƣơng pháp nghên cứu sau: Phƣơng pháp phân tích và khảo sát văn bản, phƣơng pháp so sánh, phƣơng pháp khái quát tổng hợp. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và thƣ mục tài liệu tham khảo, luận văn triển khai nội dung thành ba chƣơng Chƣơng 1: Tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong bức tranh tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kỳ đổi mới Chƣơng 2: Sự đổi mới về hiện thực chiến tranh và chân dung ngƣời lính trong tiểu thuyết của Khất Quang Thụy Chƣơng 3: Một số đặc điểm nghệ thuật nổi bật của tiểu thuyết viết về chiến tranh của Khuất Quang Thụy sau đổi mới. 11 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh PHẦN NỘI DUNG CHƢƠNG 1: TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY TRONG BỨC TRANH TIỂU THUYẾT VIẾT VỀ CHIẾN TRANH THỜI KÌ ĐỔI MỚI 1.1 Bức tranh chung của tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kỳ đổi mới 1.1.1 Tiểu thuyết viết về chiến tranh trước thời kỳ đổi mới 1.1.1.3 Giai đoạn từ 1945 – 1975 Từ 1945 đến 1975, để thắng đƣợc những kẻ thù lớn mạnh, chúng ta đã phải huy động mọi nguồn lực, trong đó có văn học. Với sứ mệnh tuyên truyền, cổ vũ chiến đấu, từ 1945 đến 1954, cuộc kháng chiến chống Pháp đƣợc tái hiện trong mọi thể loại văn xuôi, thành tựu về tiểu thuyết còn khá hiếm hoi. Văn xuôi giai đoạn 1955 – 1964 đã khá đa dạng về đề tài. Bên cạnh bộ phận tiểu thuyết quay lại tái hiện quá khứ trƣớc cách mạng tháng Tám năm 1945 và hƣớng vào đời sống hiện tại, phản ánh sự đổi thay của đất nƣớc, của con ngƣời trong công cuộc xây dựng đời sống mới thì còn có một bộ phận tiểu thuyết phản ánh trực tiếp và chân thực cuộc kháng chiến chống Mỹ ở miền Nam Ngày mùng 5 tháng 8 năm 1964, tiếng súng chống Mỹ ở miền Bắc đã nổ, ghi dấu mốc quan trọng của thời kì cả nƣớc có chiến tranh. Trong khoảnh khắc ấy, tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc đã cùng trỗi dậy trong muôn vàn trái tim thanh niên Việt Nam yêu nƣớc, thúc giục họ lên đƣờng cầm súng chiến đấu. Trong đội ngũ trùng điệp những đoàn quân ấy có không ít nhà văn vừa cầm súng chiến đấu vừa cổ vũ động viên chiến sĩ bằng những trang viết nóng hổi và sôi sục ý chí của mình. Dƣới sự lãnh đạo của Đảng, nền văn nghệ cách mạng phải tập trung phục vụ cho những nhiệm vụ chính trị lớn lao. Vì thế, quan niệm về sứ mệnh của văn nghệ và ngƣời nghệ sĩ rất nhất quán, rõ ràng. Các nhà văn ý thức mình nhƣ một ngƣời lính tiên phong trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một ngƣời tuyên truyền cho sự nghiệp cách mạng. Phần lớn tiểu thuyết về chiến tranh trong giai đoạn này đều là tiểu thuyết sử thi với cảm hứng lãng mạn bao trùm. Các tác phẩm đều nhất quán ở sắc thái ngợi ca chủ nghĩa yêu nƣớc, ở khát vọng tự do độc lập, ở niềm tự hào về sự nghiệp cứu 12 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh nƣớc vĩ đại của nhân dân Việt Nam và niềm tin tƣởng mãnh liệt vào chủ nghĩa xã hội. Đồng thời, hình tƣợng nhân vật ngƣời lính thƣờng đƣợc lí tƣởng hóa, một chiều, họ hầu nhƣ không có thiếu sót, không phạm sai lầm. Và đây cũng là cảm hứng chủ đạo trong tiểu thuyết về chiến tranh giai đoạn 1964-1975 Văn học thấm nhuần tƣ tƣởng “Không có gì quý hơn độc lập tự do”. Nhà văn hình dung con đƣờng ra trận là con đƣờng vui, bừng bừng khí thế. Cảnh ra trận trong nhiều trang viết thấm đẫm chất thơ, chất lãng mạn. Hiện thực chiến tranh đã đƣợc thể hiện khá đa dạng trong các trang viết của những nhà văn khoắc áo lính. Hữu Mai viết về không quân (Vùng trời), Nguyễn Minh Châu viết về các binh chủng bộ binh trong một chiến dịch chiến đấu lớn qua tiểu thuyết Dấu chân người lính. Chiến sĩ của Nguyễn Khải kể về một chiến sĩ xe tăng quân giải phóng thì Những người cùng tuyến của Hải Hồ viết về những ngƣời chiến sĩ trên tuyến đƣờng vận chuyển ra tiền tuyến…Ngoài ra chúng ta còn có các nhà văn Nam bộ viết về cuộc chiến đấu ở chiến trƣờng miền Nam nhƣ Phan Tứ viết Mẫn và tôi, Thu Bồn viết Chớp trắng….Các nhà văn không chỉ mở rộng dung lƣợng phản ánh bằng việc thể hiện sự lớn mạnh và đa dạng của các đơn vị nơi tiền tuyến mà hiện thực chiến tranh còn thể hiện ở việc gắn tiền tuyến với hậu phƣơng. Số phận của ngƣời lính còn đƣợc đặt trong mối tƣơng quan giữa thế hệ cha anh đi trƣớc và thế hệ con em lên đƣờng theo sau. Tiểu thuyết thời kì này bắt đầu đặt ngƣời lính ở trung tâm của lịch sử và đời sống chứ không chỉ riêng trên mặt trận chiến đấu… Cảm hứng sử thi bao trùm khiến hiện thực trong tiểu thuyết về chiến tranh trƣớc 1975 luôn đƣợc thi vị hóa. Nơi quê hƣơng có bao phụ nữ đảm đang, hoàn thành cả núi công việc trên tinh thần thi đua với tiền tuyến và luôn vững niềm tin vào chiến đấu, vào cách mạng. Chị Sứ (Hòn đất) một lòng sắc son chung thủy, luôn vững tin và thầm hứa hẹn xứng đáng với ngƣời chồng tập kết. Còn ở tiền thuyến, ngƣời chiến sĩ anh dũng giết giặc với một niềm tin mãnh liệt về chính nghĩa, về tƣơng lai. Lí tƣởng chiến đấu, tình đồng đội, tình cảm tiền tuyến – hậu phƣơng đã làm nên sức mạnh để họ trở thành đội quân bách chiến bách thắng. 13 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh Nhân vật sử thi trƣớc hết là những nhân vật mang trong nó sứ mệnh minh họa cho xu thế lịch sử: con ngƣời đƣợc lột xác, đổi đời nhờ cách mạng và kháng chiến. Trong cấu trúc nhân vật, đời sống ý thức, nhãn quan chính trị luôn đƣợc tô đậm, nó phải trở thành nơi kết tinh những phẩm chất đẹp đẽ của cộng đồng, thời đại. Tuy đƣợc phân biệt rạch ròi thành hai tuyến chính diện và phản diện nhƣng dụng công và tâm huyết của nhà văn luôn dành cho các nhân vật chính diện. Nhân vật chính diện phần lớn là những ngƣời anh hùng, những chiến sĩ bách chiến bách thắng. Họ sống chủ yếu trong tƣ cách con ngƣời chính trị, con ngƣời công dân. Ngay tình yêu của các nhân vật cũng đậm sắc thái lí trí và luôn gắn liền với vận mệnh cộng đồng nhƣ tình yêu Mẫn – Thiêm (Mẫn và tôi), Ngạn – Quyên (Hòn đất), Tâm – Thành (Dưới đám mây màu cách vạc), Lữ - Hiền (Dấu chân người lính), Quỳnh – Hảo (Vùng trời),… Để phù hợp với tầm vóc ngƣời anh hùng, nhà văn thƣờng cho nhân vật hoạt động trong những không gian mở, hoành tráng, không gian sinh hoạt cộng đồng. Ở đó, tập thể là môi trƣờng lí tƣởng nhất để mỗi cá nhân trƣởng thành, hoàn thiện, tìm đƣợc niềm tin và sức mạnh bất khả chiến bại. Nhìn chung nhân vật thƣờng đƣợc lí tƣởng hóa, một chiều, họ hầu nhƣ không có tì vết, không phạm sai lầm. Ngƣời đọc ít gặp những trăn trở đời thƣờng trong tâm hồn họ, họ rất ít khi buồn, không biết đến cô đơn, vì mọi cảm xúc đều gắn chặt với đoàn thể và lí tƣởng. Nhân vật chủ yếu đƣợc xây dựng từ điểm nhìn bên ngoài, ít đƣợc đi sâu miêu tả ở góc độ con ngƣời nội tâm và đời sống cá nhân. Các nhà văn thƣờng xây dựng mối quan hệ giữa các tuyến nhân vật thƣờng là quan hệ đối lập. Vì vậy, cốt truyện luôn đƣợc tổ chức theo mô hình truyền thống, nghĩa là có xung đột gay cấn, đa số là xung đột địch – ta. Nhà văn thƣờng đẩy xung đột lên đến mức gay gắt quyết liệt qua việc thể hiện tội ác của kẻ thù với nhân dân. Việc xây dựng xung đột nhƣ vậy làm nổi bật chính nghĩa của ta và phi nghĩa của kẻ thù, qua đó chỉ ra những nguyên nhân làm nên sức mạnh để quân dân ta thắng giặc. Với kiểu kết cấu dựa trên xung đột địch – ta, trong nhiều tiểu thuyết, những sự kiện và biến cố lịch sử thƣờng lấn át sự miêu tả con ngƣời. Cấu trúc tác phẩm 14 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh chủ yếu là lịch sử - sự kiện. Nhà văn cũng quan tâm đến các giai đoạn chuẩn bị tiến công – thu quân nhƣ các nhà quân sự. Mạch liên kết tác phẩm thƣờng là chuỗi sự kiện theo logic nhân quả. Nhƣ vậy, việc mở rộng dung lƣợng phản ánh và quy mô của tiểu thuyết viết về chiến tranh giai đoạn này đã bắt đầu thể hiện đƣợc sự phong phú đa dạng trong cách chiếm lĩnh và phản ánh hiện thực đời sống. Tuy nhiên tiểu thuyết viết về chiến tranh giai đoạn này vẫn là cái nhìn đơn tuyến, với sự phân định rạch ròi tốt – xấu, hai chiến tuyến địch – ta, không có sự lẫn lộn vàng thau, đen trắng. Nội dung xây dựng của những tác phẩm tiểu thuyết giai đoạn này là thể hiện những chiến công to lớn, cảm hứng yêu nƣớc và tinh thần dân tộc cao đẹp vẫn là những cảm hứng chủ đạo. Chính vì thế, những nhân vật ngƣời lính đƣợc đặt trong “môi trƣờng vô trùng”. Đó cũng là tồn tại tất yếu của văn học nghệ thuật trong điều kiện lịch sử xã hội đang có chiến tranh. 1.1.1.2 Giai đoạn từ 1975-1985 Đại thắng mùa xuân năm 1975 đã mở ra một thời kì mới trong lịch sử dân tộc. Chấm dứt 20 năm kháng chiến chống Mỹ, dân tộc ta đã đạt đƣợc thành quả to lớn. Nhƣng cũng nhƣ nhiều mặt của đời sống xã hội, dấu ấn chiến tranh đã in hằn quá đậm trong văn học. Dù vậy, đời sống văn hóa của xã hội thời bình theo quy luật hồi sinh vẫn phải tuân theo nhu cầu phát triển và mở mang. Trong những năm đầu kết thúc chiến tranh các nhà văn vẫn bị “từ trƣờng” của chiến tranh hấp dẫn, vẫn “theo quán tính cũ” (Nguyên Ngọc), các tác phẩm vẫn tiếp tục khuynh hƣớng phản ánh của văn học kháng chiến. Loại hình nội dung mới của hiện thực văn học hầu nhƣ chƣa bắt kịp với thực tế đời sống, chƣa có sự khác biệt so với trƣớc năm 1975. Tuy vậy, những tiểu thuyết ở đề tài này đã có những nét mới trên phƣơng diện nội dung phản ánh. Các tác phẩm: Miền cháy – 1977 của Nguyễn Minh Châu, Nắng đồng bằng – 1977 của Chu Lai, Trong cơn gió lốc-1978 của Khuất Quang Thụy, Đất Trắng -1979 của Nguyễn Trọng Oánh, Họ cùng thời với những ai – 1981 của Thái Bá Lợi, Những người đi từ trong rừng ra – 1982 (Nguyễn Minh Châu)… đã đƣợc ghi nhận có những tìm tòi đổi mới nhất định trong việc miêu tả hiện thực. 15 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh Đó là cách tái hiện sự khốc liệt của chiến tranh, không né tránh những hi sinh mất mát. Ở một số tác phẩm còn dự báo hệ lụy của chiến tranh và bi kịch của con ngƣời thời hậu chiến,… Tiểu thuyết giai đoạn này đã nhìn nhận thật hơn vào thực tế chiến tranh đã qua, soi chiếu nó vào những hi sinh, mất mát trong sự khốc liệt của lịch sử, đề cập đến những vấn đề tiêu cực nảy sinh trong nội bộ cách mạng. Sự vận động trong cái nhìn của nhà văn với hiện thực, với công chúng và trong mối quan hệ với chính mình đã là bƣớc chuẩn bị cho sự thay đổi toàn diện, dấu hiệu báo trƣớc sự đổi mới mãnh liệt của thiểu thuyết trong định hƣớng tƣ tƣởng cũng nhƣ trong việc phản ánh, tiếp nhận hiện thực của giai đoạn tiếp theo. Sự đổi mới văn học sau chiến tranh mà giai đoạn văn học mƣời năm đầu là quá trình có tính chất “manh nha”, quá trình tìm đƣờng và đặt nền móng cho văn học giai đoạn sau. Cuộc sống có quy luật của nó, văn học cũng là một phần của cuộc sống, vì thế văn hóa, văn nghệ nói chung cũng nằm trong sự chi phối của quy luât ấy. Khi hiện thực cuộc sống thay đổi thì văn chƣơng cũng cần có những thay đổi kịp thời. Nó đặt ra yêu cầu cho các nhà văn phải đổi mới chính mình, đổi mới cách nghĩ, cách viết để theo kịp cuộc sống hiện thực phát triển cả bề rộng lẫn bề sâu, đồng thời vƣơn đến tầm dự báo cho tác phẩm mang triết lí nhân sinh, đạo đức và tinh thần nhân bản. 1.1.2 Tiểu thuyết viết về chiến tranh thời kì đổi mới 1.1.2.1 Giai đoạn từ 1986 đến những năm 90 Sự thay đổi của hiện thực cuộc sống, tất yếu quy luật khách quan sẽ dẫn đến sự đổi thay, điều chỉnh của Đảng và nhà nƣớc trong văn hóa văn nghệ cũng nhƣ nhiều mặt của đời sống xã hội. Đại hội VI (1986) của Đảng với những chủ trƣơng đổi mới toàn diện, đồng bộ từ kinh tế, chính trị đến văn hóa, xã hội, đã trở thành một dấu mốc quan trọng mở đầu cho một thời kì đổi mới thực sự. Đảng đã chủ trƣơng phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa vận động theo cơ chế thị trƣờng có sự quản lí của nhà nƣớc là một quyết sách đúng đắn, có tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó có văn hóa, văn học. Nghị quyết 05 về văn hóa văn nghệ, đã thực sự mở ra bầu không khí 16 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh mới cho các nhà thơ, nhà văn. Sự khai mở về tƣ tƣởng cũng nhƣ những điểm tựa tinh thần vững chắc từ Đảng đã kích thích niềm say mê sáng tạo, thỏa mãn khát vọng giải phóng, tự do của văn nghệ sĩ. Đến giai đoạn này, tiểu thuyết viết về đề tài chiến tranh vẫn còn cảm hứng sử thi nhƣ: Ông cố vấn, Hồ sơ một điệp viên của Hữu Mai, Sao đổi ngôi của Chu Văn, Đường về Sài Gòn của Nam Hà, Người cùng quê của Phan Tứ. Nhƣng nói chung, diện mạo của văn xuôi và tiểu thuyết giai đoạn này vẫn do cảm hứng mới quyết định. Cảm hứng chủ đạo trong những năm đầu đổi mới này là “cảm hứng chống tiêu cực khơi dậy một trào lƣu mạnh mẽ, ồn ào, thu hút đông đảo ngƣời viết và có sức hấp dẫn rất lớn” [4. tr 175]. Ở những năm đầu thập kỷ 90 là sự nở rộ của tiểu thuyết cũng vẫn về đề tài chiến tranh và ngƣời lính, tuy nhiên, nó là cái nhìn nhận thức lại một số giá trị, chuẩn mực ứng xử của thời đã qua, nhìn nhận về thực tế chiến tranh và hình tƣợng ngƣời lính trong chiến tranh và trong thời bình. Các tiểu thuyết gây ấn tƣợng lớn thời điểm này là Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh còn dƣới cái tên Thân phận của tình yêu, Thời xa vắng của Lê Lựu, Ăn mày dĩ vãng của Chu Lai, Chim én bay của Nguyễn Trí Huân, v.v… cho thấy sự đổi mới lớn từ cái nhìn của chủ thể sáng tạo. Tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh đặc biệt có đƣợc sự quan tâm lớn của dƣ luận cả trong và ngoài nƣớc. Hiếm có tác phẩm viết về chiến tranh nào mà lại đề cập đến nhiều mặt, nhiều phƣơng diện một cách gọn nhẹ nhƣ Nỗi buồn chiến tranh. Phong Lê nhận xét: “Nỗi buồn chiến tranh gợi ra cho chúng ta những suy nghĩ mới cho tiểu thuyết về đề tài chiến tranh và ngƣời lính. Ở đây ngƣời đọc thấy đƣợc sự dữ dội, khốc liệt của cuộc chiến đấu trên chiến trƣờng, sự chịu đựng đến mức ghê gớm, cái giá của chiến công và chiến thắng cuối cùng, bi kịch của ngƣời lính thời hậu chiến…”[34; tr.56]. Nhà nghiên cứu Trần Đình Sử đã nhận xét về sự biến đổi đáng kể của tƣ duy văn học sau 1975 đang ở vào một thời kì mới, “thời kì hứa hẹn một sự khám phá và tái hiện hình tƣợng con ngƣời nhiều mặt trong tất cả chiều sâu phong phú của nó”. Trong đó, “một trong những tên tuổi không thể không nhắc đến đó là Bảo Ninh”[42; tr 215] 17 Tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh Nhƣ vậy, chúng ta có thể khẳng định sự nở rộ của khuynh hƣớng nhận thức lại, chứ không phải phủ nhận những thành quả của giai đoạn văn học trƣớc 1975 đã đạt đƣợc. Bên cạnh việc khẳng định giá trị đích thực của chiến tranh chính nghĩa đồng thời cũng vén lên những mặt trái, những bi kịch, những mặt khuất lấp chƣa đƣợc khai thác trong tiểu thuyết viết về chiến tranh trƣớc đây. Giai đoạn này tiểu thuyết đã thực hiện nhiệm vụ của mình trên những mặt đó. Tuy nhiên chúng ta không nhìn nhận cực đoan về những mất mát, hi sinh, những tổn thất to lớn mà phải thấy đó là mặt tất yếu, tôn thêm giá trị của chiến thắng và vinh quang. Sự đổi mới cả trên phƣơng diện nội dung và nghệ thuật của tiểu thuyết viết về chiến tranh giai đoạn này đã khẳng định dòng chảy không ngừng tiếp nối của tiểu thuyết viết về chiến tranh. Nó “nhƣ cái đuôi sao chổi” cứ sáng mãi để lại dƣ âm vang mãi dù chiến tranh kết thúc đã lâu. Nhƣng lịch sử nào mà chẳng để lại cho thế hệ sau những suy nghĩ, những bài học và niềm cảm hứng sáng tạo vô tận. 1.1.2.2 Giai đoạn văn học từ những năm 90 đến nay Sau cao trào văn học từ giữa những năm 90 đến nay, tiểu thuyết viết về chiến tranh có phần chững lại. Nguyên nhân cũng dễ nhận thấy, một phần tiểu thuyết vận hành theo guồng quay của cuộc sống xã hội; thế hệ các nhà văn đi ra từ chiến tranh ngày càng thƣa dần trong khi các cây viết trẻ chƣa chuẩn bị thay thế; tiểu thuyết phát triển mạnh và gây đƣợc nhiều chú ý hơn từ nhiều mảng đề tài phức tạp của cuộc sống. Tuy nhiên, với mảng tiểu thuyết viết về chiến tranh vẫn nhƣ một dòng chảy âm ỉ, vẫn là một mảng đề tài đƣợc quan tâm chú ý đặc biệt với những nhà văn mặc áo lính. Họ viết là để trả món nợ với đồng đội và quá khứ với rất nhiều tác phẩm nhƣ: Không phải huyền thoại của Hữu Mai, Ngày rất dài của Nam Hà, Xuân Lộc của Hoàng Đình Quang, Khúc bi tráng cuối cùng của Chu Lai, Những cánh rừng lá đỏ của Hồ Phƣơng, Đường thời đại của Đặng Đình Loan, Sóng chìm của Nguyễn Đình Chính, Rừng thiêng nước trong của Trần Văn Tuấn, Lạc Rừng của Trung Trung Đỉnh, Xiêng khoảng mù sương của Bùi Bình Thi, Phòng tuyến sông Bồ của Đỗ Kim Cuông, Những bức tường lửa, Đối chiến của Khuất Quang Thụy, Mùa hè giá buốt của Văn Lê, Tiếng khóc nàng Út của Nguyễn Chí Trung, Thượng Đức 18
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan