Tài liệu Luận văn thân phận con người trong tập truyện ngắn cánh đồng bất tận của nguyễn ngọc tư

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NG V N VŨ THỊ BÍCH HẢI THÂN PHẬN CON NGƢỜI TRONG TẬP TRUYỆN NGẮN CÁNH ĐỒNG BẤT TẬN CỦA NGUYỄN NGỌC TƢ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học Việt Nam HÀ NỘI, 2017 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NG V N VŨ THỊ BÍCH HẢI THÂN PHẬN CON NGƢỜI TRONG TẬP TRUYỆN NGẮN CÁNH ĐỒNG BẤT TẬN CỦA NGUYỄN NGỌC TƢ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: Th.S NGUYỄN PHƢƠNG HÀ HÀ NỘI, 2017 LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới cô giáo, Ths.Nguyễn Phương Hà đã tận tình hướng dẫn tôi trong quá trình thực hiện khóa luận. Tôi chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo trong tổ Văn học Việt Nam khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa luận. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 4 năm 2017 Tác giả khóa luận Vũ Thị Bích Hải LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan khóa luận Thân phận con người trong tập truyện ngắn Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư được hoàn thành bời sự cố gắng, nỗ lực cảu bản thân cùng với sự hướng dẫn tận tình của cô giáo Ths. Nguyễn Phương Hà cũng như các thầy, cô trong tổ Văn học Việt Nam. Khóa luận của tôi không trùng với kết quả nghiên cứu của tác giả khác. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, tháng 4 năm 2017 Tác giả khóa luận Vũ Thị Bích Hải MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. ............................................................... 4 3.1 Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 5 5. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................. 5 6. Bố cục của khóa luận .................................................................................... 6 Chƣơng 1. TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN NGỌC TƢ TRONG ĐỜI SỐNG V N HỌC ĐƢƠNG ĐẠI ................................................................... 7 1.1 Cuộc đời ...................................................................................................... 7 1.2 Sự nghiệp văn học. ...................................................................................... 8 Chƣơng 2. SỰ THỂ HIỆN THÂN PHẬN CON NGƢỜI TRONG TẬP TRUYỆN CÁNH ĐỒNG BẤT TẬN ............................................................ 17 2.1 Những người đàn ông sống cuộc sống du mục ......................................... 17 2.2 Những người phụ nữ sống cuộc đời bất hạnh ........................................... 22 2.3. Những đứa trẻ bơ vơ, bất hạnh................................................................ 30 Chƣơng 3. MỘT SỐ PHƢƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN THÂN PHẬN CON NGƢỜI TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN NGỌC TƢ.................................................................................... 36 3.1 Nghệ thuật xây dựng nhân vật .................................................................. 36 3.1.1 Nghệ thuật miêu tả ngoại hình ............................................................... 36 3.1.2 Nghệ thuật khắc họa tâm lí nhân vật ...................................................... 39 3.2.1 Ngôn ngữ giản dị, đậm chất Nam Bộ..................................................... 44 3.2.2 Ngôn ngữ chính xác, giàu hình ảnh. ...................................................... 48 3.3 Giọng điệu ................................................................................................. 51 3.3.1 Giọng điệu lạnh lùng, tỉnh táo ................................................................ 52 3.3.2 Giọng điệu cảm thông, xót thương. ....................................................... 54 KẾT LUẬN .................................................................................................... 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1 Văn học sau 1975 cho đến nay, sau hơn bốn mươi năm đã có những bước phát triển và đạt được nhiều thành tựu trên nhiều phương diện. Trong đó thể loại văn xuôi được xem là có thành tựu nổi trội hơn cả, đặc biệt đây được coi là giai đoạn được mùa của truyện ngắn. Bên cạnh những nhà văn nổi tiếng như: Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Ma Văn Kháng,… giai đoạn này có sự góp mặt của nhiều cây bút có thể kể đến những tác giả như: Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài, Tạ Duy Anh,… gần đây nhất là Nguyễn Ngọc Tư. Với một sức viết dồi dào và có nhiều sáng tạo, thể nghiệm trong sáng tác. Nguyễn Ngọc Tư đã tìm được tiếng nói, giọng điệu riêng trên văn đàn và được công chúng đón nhận. 1.2 Nguyễn Ngọc Tư là nhà văn trẻ xuất hiện trên bầu trời văn học Việt Nam trong những năm gần đây. Sự xuất hiện của chị đã đem đến cho văn học đương đại Việt Nam một luồng sinh khí mới. Sáng tác của Nguyễn Ngọc Tư ghi dấu ấn khó phai trong lòng độc giả ở cách tác giả thể hiện hình ảnh con người trong tác phẩm. Tác giả không trực tiếp lên án hay bênh vực ai, mà dùng cách “dìm” nhân vật của mình - những con người bé nhỏ, nghèo khổ xuống tận đáy cùng của sự bất hạnh. Từ đó mở ra cho họ những con đường mới, những số phận mới,… Nói cách khác, Nguyễn Ngọc Tư luôn dành sự quan tâm đặc biệt về thân phận con người. Vấn đề này cho đến nay không phải là mới song dưới sự quan sát nhạy bén, tinh tế của mỗi nhà văn, thân phận con người lại hiện lên với nhiều biểu hiện khác nhau. 1.3 Hầu hết nhân vật trong những sáng tác của Nguyễn Ngọc Tư đều mang số phận khổ cực, bất hạnh, luôn đi tìm chính mình và khao khát cuộc sống mới nhưng không dễ tìm thấy: “Họ có nhà để về chúng tôi thì không. Họ sống giữa chòm xóm đông đúc, chúng tôi thì không. Họ ngủ với những giấc 1 mơ đep, chúng tôi thì không…”. [22; 178]. Đóng góp này cho thấy chân dung, thân phận con người trong thời đại mới hiện lên chân thực và sâu sắc hơn. Qua đó khắng định vị trí, tài năng và phong cách riêng của nhà văn Nam Bộ được coi là “Đặc sản miền Nam”. Đó là những lí do khiến chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài Thân phận con người trong tập truyện ngắn Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư làm đề tài khóa luận tốt nghiệp cho mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Nguyễn Ngọc Tư thực sự xuất hiện và được chú ý trên văn đàn Việt Nam năm 2000, sau khi đạt giải nhất cuộc thi “Văn học tuổi 20” (lần thứ hai) của Nhà xuất bản Trẻ, Hội nhà văn Thành phố Hồ Chí Minh và Báo Tuổi Trẻ. Từ đó đến nay chị đã cho ra đời nhiều tác phẩm và gây được tiếng vang lớn đối với bạn đọc. Báo Văn nghệ số 39, ngày 24/09/2005, tác giả Hoàng Thiên Nga với bài viết: Đọc Nguyễn Ngọc Tư qua Cánh đồng bất tận, tác giả cho rằng: “Điều đáng nói là truyện quá hay và độc giả nào cũng thèm, cũng tha thiết cần cái sự hay ấy”. Hoàng Thiên Nga đánh giá cao tài năng, phẩm chất của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư và đưa ra nhận xét về nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư: “Các nhân vật trong truyện đầy tính thiện nhưng cái vòng luẩn quẩn của đói nghèo, dốt nát, lam lũ và điều kiện sống nghèo túng, ngộ ngạt, xô đẩy, người này là nạn nhân của người kia,…” [8; 1] Trong bài Cánh đồng bất tận lệ rơi sau những khuôn hình, tác giả Hồ Kiên Giang đánh giá truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư viết về “cuộc sống trôi dạt trên sông nước với những cảnh đời vươn lên từ nghịch cảnh đói nghèo của con người miền Tây Nam Bộ mộc mạc chân quê” [3; 1]. Đồng thời tác giả còn nhấn mạnh: Trong tác phẩm cuộc sống và văn hóa của con người Nam Bộ 2 hiện lên với tất cả vẻ nguyên sơ, chân thực mà không có chút hư cấu, gọt rũa của người viết. Tìm hiểu truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư, nhà nghiên cứu Phạm Xuân Nguyên cho rằng: “Cánh đồng bất tận là một truyện hay, nó chứng tỏ bút lực của Nguyễn Ngọc Tư trong việc đào sâu vào thể hiện cuộc sống, khơi sâu vào thân phận con người. Viết được một truyện như thế chứng tỏ Tư có tài năng văn chương và có lòng thương người. Đúng vậy, thương người bằng những nỗi đau của con người, bằng cái cách nhìn thẳng vào những vùng sáng tối chồng chéo lên những khuôn mặt người và trong những cõi lòng người” [14; 1]. Quả là Nguyễn Ngọc Tư đã đi sâu vào thân phận con người, khai thác tình người. Ở đó, chị bộc lộ cái nhìn nhân văn về con người, về cuộc sống. những điều chị viết không mới nhưng “đã bắt đầu chạm vào những vỉa tầng cuộc sống của vùng đất cô sống và viết văn. Dữ dội và nhân tình, văn Tư bắt đầu là như thế” [15; 1]. Tác giả Trần Hữu Dũng nhận xét về văn của Nguyễn Ngọc Tư: “Cái mới trong văn Nguyễn Ngọc Tư chính là cái cũ, cái lạ ở cô là tài khui mở những sinh hoạt thân thuộc trước mắt. Nguyễn Ngọc Tư không “vén màn” cho người đọc thấy cái chưa từng thấy, cô không dẫn dắt ta khám phá những ngõ ngách của nội tâm mà ta chưa từng biết (một điều cũng rất cần, nhưng để những nhà văn khác). Cô chỉ đưa ra một tấm gương rất trong, thật sáng, để chúng ta nhìn thấy những sinh hoạt tình tự rất thường. Và qua đó lạ thay như một tiếng đàn cộng hưởng, ta khám phá cái phong phú của chính đời ta” [2;1]. Nhà văn Nguyên Ngọc cũng có chung nhận xét Nguyễn Ngọc Tư thuộc về “một cái gì đó đã cũ, một thế giới tinh thần và giá trị đã ổn định”. Ông cho rằng nếu muốn xếp loại các tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư thì cũng phải khó lắm, bởi vì: “Đã có một thứ thang bậc tương đối ổn định để xếp cây bút này 3 vào đó…” [25; 1]. Nét nổi bật trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư chính là cái nhìn nhân ái về con người. Điểm lại các nghiên cứu về Nguyễn Ngọc Tư, nhà văn Dạ Ngân còn gọi đó là “quặng” Ngọc Tư. Nghĩa là thế mạnh để chị khai thác, là nguồn năng lượng dồi dào, là bản sắc làm nên thành công tác giả, là yếu tố hấp dẫn người đọc. Tìm hiểu về sáng tác của Nguyễn Ngọc Tư, nhà văn Nguyễn Hữu Quý nhận xét: “Nguyễn Ngọc Tư cũng viết về cái xấu. Nhưng sau những dòng văn quằn quại ấy là thông điệp mà Nguyễn Ngọc Tư muốn gửi đến chúng ta: Trong cuộc sống này những người tốt, những người vô tội chưa chắc đã được sống đàng hoàng, được đền đáp xứng đáng, được hưởng hương vị ngọt ngào của cuộc đời. Xã hội phải thiết lập sự công bằng, và phải biết bảo vệ nâng niu cái tốt. Cũng cần nhớ rằng kẻ xấu, cái ác vẫn còn nhởn nhơ, có mặt mọi nơi”. Thời gian gần đây, tác giả Hoàng Đăng Khoa có bài viết: “Cánh đồng bất tận - từ góc nhìn nữ quyền” (đăng trên Vanvn.net - 14/03/2012). Dưới góc nhìn này tác giả cho rằng tác phẩm là khúc bi ca về thân kiếp đàn bà và là khúc tụng ca về nhân vật nữ chính tận thiện tận mỹ. Từ góc nhìn nữ quyền chúng ta thêm nhận diện đầy đủ tính hiện đại của Cánh đồng bất tận. Nhìn chung đa số đều khẳng định: truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư ẩn sâu nỗi niềm của một con người đất Mũi với cái nhìn nhân ái về con người. Tuy các bài viết phần đa tác giả dù ít nhiều đề cập đến vấn đề thân phận con người ở một số phương diện như người nông dân, số phận người phụ nữ,… Riêng vấn đề thân phận con người thì cho đến nay những bài nghiên cứu chỉ dừng lại khảo sát lẻ tẻ hoặc mang tính chất gợi mở. Kế thừa những người đi trước chúng tôi quyết định chọn đề tài: Thân phận con người trong tập truyện ngắn Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu. 4 3.1 Mục đích nghiên cứu Từ quan niệm nghệ thuật về con người, chúng tôi hướng tới tìm hiểu Thân phận con người trong tập truyện ngắn Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư. Qua đó khẳng định giá trị tác phẩm, đặc biệt là những đóng góp của nhà vawntrong việc khám phá, phát hiện, thể hiện thân phận con người,… Từ đó giúp người đọc thấy được chiều sâu tư tưởng và tấm lòng nhân đạo sâu sắc của tác giả 3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Khóa luận hướng tới nhiệm vụ sau: Tìm hiểu thân phận con người ở phương diện nội dung (những người đàn ông sống cuộc sống du mục; những người phụ nữ sống cuộc đời bất hạnh; những đứa trẻ bơ vơ, bất hạnh). Chỉ ra một số phương diện nghệ thuật thể hiện thân phận con người trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư: nghệ thuật miêu tả ngoại hình; nghệ thuật khắc họa tâm lí nhân vật; ngôn ngữ giản dị, đậm chất Nam Bộ; ngôn ngữ chính xác, giàu hình ảnh; giọng điệu lạnh lùng, tỉnh táo; giọng điệu cảm thông, xót thương. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu. 4.1 Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là Thân phận con người trong tập truyện ngắn Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư. 4.2 Phạm vi nghiên cứu của khóa luận: tập trung nghiên cứu trong phạm vi của tập truyện ngắn Cánh đồng bất tận, Nhà xuất bản Trẻ, năm 2005. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Khóa luận sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp thống kê. - Phương pháp so sánh. 5 - Phương pháp khái quát tổng hợp. - Phương pháp phân tích tác phẩm văn học. 6. Bố cục của khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của khóa luận được chia làm 3 chương: Chương 1: Truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư trong đời sống văn học Việt Nam đương đại. Chương 2: Sự thể hiện thân phận con người trong tập truyện ngắn Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư. Chương 3: Một số phương diện nghệ thuật thể hiện thân phận con người trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư. 6 Chƣơng 1. TRUYỆN NGẮN CỦA NGUYỄN NGỌC TƢ TRONG ĐỜI SỐNG V N HỌC ĐƢƠNG ĐẠI 1.1 Cuộc đời Nguyễn Ngọc Tư sinh năm 1976, quê ở huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau. Xuất thân trong một gia đình lao động mang truyền thống Cách mạng, từ thế hệ nội, ngoại, ba mẹ của Nguyễn Ngọc Tư đều là bộ đội trong kháng chiến chống Mỹ. Nguyễn Ngọc Tư là con út nên cả nhà thường gọi là Bé Tư.Từ nhỏ, chị đã ảnh hưởng từ cha mình - một người hay làm thơ, viết báo. Vì thế mà máu văn chương, nghiệp báo chí đã ngấm sâu trong máu thịt Nguyễn Ngọc Tư. Không những thế, quê hương Cà Mau nhiều sông, lắm rạch, phong cảnh hữu tình với những cánh đồng thẳng cánh cò bay, những rừng tràm ngào ngạt. Cảnh sắc hữu tình ấy của quê hương đã góp phần quan trọng trong việc hình thành văn phong Nguyễn Ngọc Tư. Bên cạnh đó, mảnh đất Cà Mau còn đậm đà bản sắc văn hóa Miền Tây sông nước, những câu hò, những câu vọng cổ khoan thai theo nhịp mái chèo cũng đã thổi hồn vào trang văn của Nguyễn Ngọc Tư đầy ấn tượng và dư vị ngọt ngào. Tuổi thơ Nguyễn Ngọc Tư không may mắn như các bạn cùng trang lứa. Vì hoàn cảnh gia đình (ông ngoại bệnh năng, kinh tế gia đình lại khó khăn) nên chị chỉ học hết cấp II, sau đó xin nghỉ rồi học bổ túc tự tích lũy vốn sống và trau dồi kinh nghiệm viết văn. Vốn là một học sinh giỏi văn nhưng chị chưa bao giờ nghĩ mình có thể trở thành một nhà văn. Ban đầu thích viết lách và mục đích kiếm tiền phụ giúp gia đình, Nguyễn Ngọc Tư xin làm việc tại cơ quan Văn nghệ báo chí Cà Mau. Những năm tháng sống cùng với ông ngoại, sớm lao vào cuộc sống mưu sinh và từ đó trở thành cái duyên cớ khiến Nguyễn Ngọc Tư bước chân vào con đường viết văn. Công việc này đã rèn cho chị một lối viết sắc sảo, gọn chắc và chính môi trường làm việc đã tạo cơ hội để chị phát triển tài năng và đam mê của mình. Những lúc thấy con gái 7 ngồi trầm tư, suy nghĩ trước trang giấy, cha của Nguyễn Ngọc Tư phát hiện ra tài năng thiên phú của con mình. Ông không ngừng khuyến khích: “Viết điều gì con đã trải qua”. Phải vất vả, bươn trải kiếm sống từ rất sớm nhưng bù lại, Nguyễn Ngọc Tư lại có cái nhìn đằm thắm, sâu sắc hơn với con người, với cuộc đời. Phải chăng đó là lí để sau này chị viết nhiều, viết hay về thân phận những con người nghèo khổ. Có thể thấy, ở Nguyễn Ngọc Tư con người văn chương và con người đời thường là một. Nhà văn sáng tạo cho độc giả nhiều trang viết độc đáo, mới lạ và đầy tài hoa. Dưới ngòi bút của nhà văn, mọi thứ đều sống động, lạ thường, người đọc cứ ngỡ như đã gặp những nhân vật của chị đâu đó ngoài đời. Văn phong của Nguyễn Ngọc Tư hấp dẫn người đọc ở lối viết nồng hậu, hiền hòa, nó như một thứ duyên cuốn hút độc giả bởi cái vẻ đằm thắm, đậm đà trong từng câu chữ. Vì vậy, chị sớm gặt hái được nhiều giải thưởng văn học cao quý. 1.2 Sự nghiệp văn học. Nguyễn Ngọc Tư sáng tác ở rất nhiều thể loại như: truyện ngắn, tạp văn, ký,… Ở thể loại nào chị cũng đạt được những thành công nhất định. Từ khi trình làng với tập truyện ngắn Ngọn đèn không tắt, tác phẩm đạt giải nhất cuộc vận động sáng tác “Văn học tuổi 20” (lần II) năm 2000, giải B Hội Nhà văn Việt Nam năm 2001, tặng thưởng dành cho tác giả trẻ - Ủy Ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học và Nghệ thuật năm 2000. Nguyễn Ngọc Tư đã đều đặn giới thiệu với độc giả nhiều tập truyện ngắn đặc sắc khác như: Ông ngoại (2001), Giao thừa (2003), Nước chảy mây trôi (2004), Truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư (2005), Cánh đồng bất tận - những truyện hay và mới nhất (2005), Gió lẻ và 9 câu chuyện khác (2008), Khói trời lộng lẫy (2010), Đảo (2014), Không ai qua sông (2016). 8 Truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư chính là bức tranh đời sống và tâm hồn của con người Nam Bộ, là địa hạt mà chị chứng tỏ được khả năng bao quát và phát hiện những góc khuất, những điều tưởng chừng như đơn giản nhưng hệ trọng đối với đời sống con người. Bằng những truyện ngắn dung dị về đề tài nông thôn, thân phận và đời sống tình cảm của người nông dân Nam Bộ thời hiện đại, tác giả đã đóng góp cho khuynh hướng văn học hiện thực một cái nhìn hồn hậu, với lối viết chân tình, thẳng thắn nhưng lại cũng rất hồn nhiên và nhẹ nhàng. Đóng góp lớn nhất của Nguyễn Ngọc Tư ở địa hạt truyện ngắn chính là một văn phong Nam Bộ giản dị, thuần phác với sự điêu luyện trong việc sử dụng chất liệu ngôn ngữ Nam Bộ giàu giá trị biểu đạt và ẩn chứa tiềm lực sáng tạo đến vô tận. Đánh giá những đóng góp của Nguyễn Ngọc Tư, nhà văn Dạ Ngân cho rằng: “Nguyễn Ngọc Tư giỏi ở chỗ cái tưởng không có gì mà Tư cũng viết được, lại viết rất có duyên, rất nhân hậu. Đọc cái nào xong cũng phải nhoẻn cười sung sướng, sung sướng mà lại ứa nước mắt, thấy nước mắt của mình cũng trong trẻo và đẹp đẽ, ấy là cái đáng giá mà Tư cho người đọc hôm nay” [6; 1]. Bên cạnh truyện ngắn, Nguyễn Ngọc Tư còn gặt hái được những thành công ở thể loại ký, tản văn và tạp bút. Cuối tháng 12 năm 2005, Nhà xuất bản Trẻ phối hợp với Thời báo Kinh tế Sài Gòn đã trình làng cuốn tạp văn đầu tiên của Nguyễn Ngọc Tư mang tên Tạp văn Nguyễn Ngọc Tư, với mục đích giới thiệu một “món ăn” mới của tác giả trẻ này, bên cạnh những thành công nhất định mà chị đã gặt hái được ở địa hạt truyện ngắn. Bên cạnh những bài viết khá sắc sảo và tỉnh táo Nguyễn Ngọc Tư cũng rất nhẹ nhàng, trầm tĩnh trong những bài viết chở nặng những trăn trở, suy tư hết sức nghiêm túc của chị về cuộc đời, về lẽ sống mà có lẽ không phải người trẻ nào cũng có thể trải nghiệm và nắm bắt được. Ngoài ra, ở thể loại ký, tản văn, tạp bút, Nguyễn Ngọc Tư còn có những tác phẩm xuất sắc như: Sống chậm thời @ (2006), 9 Ngày mai của những ngày mai (2007), Biển của mỗi người (2008), Yêu người ngóng núi (2009), Sông (2012), Đong tấm lòng (2015). Những trang tạp văn ấy không chỉ để giải trí mà còn để người miền khác hiểu biết về đời sống của một vùng đất, và để cho chính những người sống ở vùng đất đó kịp nhận ra được dù không đi đâu đất cũng hóa tâm hồn. Nhờ những tạp văn của Nguyễn Ngọc Tư, chúng ta hiểu thêm về nỗi cực khổ vất vả của những người nông dân, thấu hiểu những tâm tư tình cảm của họ, biết thương yêu, thông cảm cho những gian khổ của họ trong việc mưu sinh, để thêm khâm phục và ngưỡng mộ tinh thần lạc quan, yêu đời, để sống vui và vượt lên hoàn cảnh của họ. Và đằng sau những trang viết ấy, chúng ta dễ dàng nhận ra tấm lòng của một người con Đất Mũi, tấm lòng của một công dân lúc nào cũng đau đáu với quê hương. Trong các tập truyện, bút kí và tạp văn thì Cánh đồng bất tận là tập truyện nổi bật nhất. Tác phẩm ra đời thực sự tạo dấu ấn trên văn đàn Việt Nam đương đại. Chưa bao giờ có quyển sách nào bán chạy mấy năm gần đây và thu hút sự quan tâm nhiều như Cánh đồng bất tận, số lần tái bản của tập truyện này đã lên tới hai mươi tư lần với hàng nghìn bản. Tập truyện là tập hợp của mười bốn truyện ngắn xuất sắc: Cải ơi!, Thương quá rau răm, Hiu hiu gió bấc, Huệ lấy chồng, Cái nhìn khắc khoải, Nhà cổ, Mối Tình năm cũ, Cuối mùa nhan sắc, Biển người mênh mông, Nhớ sông, Dòng nhớ, Duyên phận so le, Một trái tim khô, Cánh đồng bất tận. Mười bốn truyện ngắn là mười bốn bức tranh xoay quanh cuộc sống của con người Nam Bộ với những mảnh đời và số phận khác nhau. Cuộc sống của con người nơi đây hiện lên một cách chân thực và sinh động qua lối kể chuyện hấp dẫn và giọng kể hiền hậu của Nguyễn Ngọc Tư. Tác giả đã khéo léo trong việc sử dụng ngôn ngữ Nam Bộ khi viết về chính con người ở mảnh đất này khiến cho những tác phẩm của chị rất gần gũi và quen thuen thuộc như chính cuộc sống hàng ngày. 10 Trong mười bốn tác phẩm trên thì truyện ngắn Cánh đồng bất tận được đánh giá là truyện ngắn xuất sắc nhất. Tác phẩm đã đưa người đọc đến một thế giới của những mảnh đời bất hạnh trên những cánh đồng trải dài bất tận. Đó là cuộc sống du mục với nhiều bất trắc và hiểm nguy, là cuộc sống cô đơn, bất hạnh của người nông dân. Trong thế giới tàn khốc ấy con người là nạn nhân của nghèo đói, của hoàn cảnh. Ở đó có người phụ nữ vì nghèo mà bỏ lại chồng con để theo người đàn ông khác, có người lại chấp nhận nghề “làm đĩ” chấp nhận bị người ta đánh ghen để đổi lấy miếng cơm, manh áo; có người đàn ông bị vợ phản bội, cả đời sống trong hận thù, đem nỗi đau ấy trả thù những người đàn bà khác và gây tổn thương cho những người xung quanh; có hai đứa trẻ theo cha đi hết cánh đồng này đến cánh đồng khác để mưu sinh khi tuổi còn quá nhỏ, thiếu tình yêu thương, sự chăm sóc của người mẹ lại phải sống trong sự lạnh lùng, thờ ơ, tàn nhẫn của người cha. Câu chuyện là những nỗi đau trong tâm hồn, là những bi kịch mà nhân vật phải chịu trong cuộc sống nhưng vẫn lấp lánh tình người và khát khao yêu thương đến cháy bỏng. Đó chính là giá trị nhân văn mà Nguyễn Ngọc Tư đã thể hiện trong tác phẩm. Qua tìm điểu ta thấy với số lượng sáng tác khá lớn chứng tỏ Nguyễn Ngọc Tư là một cây bút trẻ, khỏe và rất có tiềm năng. Với những thành công ấy, Nguyễn Ngọc Tư đã nhận được nhiều giải thương cao quý: - Giải nhất cuộc vận động sáng tác “Văn học tuổi 20” (lần II), năm 2000. - Giải B Hội Nhà văn Việt Nam, năm 2000. - Tặng thưởng dành cho các tác giả trẻ - Ủy Ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học và Nghệ thuật Việt Nam, năm 2001. - “Một trong mười gương mặt trẻ tiêu biểu năm 2003” do Trung ương Đoàn trao tặng. - Giải nhất Hội nhà văn Việt Nam, năm 2006. - Giải thưởng văn học các nước Đông Nam Á, năm 2008. 11 Xuất hiện trên văn đàn một cách đầy ấn tượng với hương vị mặn mòi của ruộng đồng Nam Bộ, Nguyễn Ngọc Tư ngay lập tức làm ngỡ ngàng người đọc, lôi cuốn họ vào một “vùng văn chương Nam Bộ” đặc sệt từ phương diện nội dung cho tới ngôn ngữ sáng tác. Bằng tất cả tài năng, lòng nhiệt huyết và nỗ lực lao động của “người thư kí trung thành của thời đại” những tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư ngay từ khi ra đời đã được giới chuyên môn đánh giá cao, là những đầu sách ăn khách của nhà xuất bản, lọt vào tầm ngắm của những nhà đạo diễn điện ảnh. Bấy nhiêu đó cũng đủ để Nguyễn Ngọc Tư vượt qua nhiều cây bút khác trở thành gương mặt sáng giá và triển vọng nhất trong đội ngũ các nhà văn đương đại. 1.3 Quan niệm nghệ thuật về con ngƣời Quan niệm nghệ thuật về con người là khái niệm cơ bản nhằm thể hiện khả năng khám phá, sáng tạo trong lĩnh vực miêu tả, thể hiện con người của nhà văn. Có thể nói, nó giống như là một chiếc chìa khóa vàng góp phần gợi mở cho chúng ta tất cả những gì bí ẩn trong sáng tạo nghệ thuật của mỗi người nghệ sĩ nói chung và từng thời đại nói riêng. Giáo sư Trần Đình Sử cho rằng: “Quan niệm nghệ thuật về con người là một cách cắt nghĩa, lí giải tầm hiểu biết, tầm đánh giá, tầm trí tuệ, tầm nhìn, tầm cảm của nhà văn về con người được thể hiện trong tác phẩm của mình” [19; 15]. Tiêu biểu quan niệm nghệ thuật về con người thể hiện ở việc đi vào phân tích, mổ xẻ đối tượng con người đã được hóa thân thành các nguyên tắc, phương tiện, biện pháp thể hiện con người trong văn học của tác giả, từ đó, tạo nên giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ cho các hình tượng nhân vật trong đó. Vì vậy, chúng ta sẽ thấy được giá trị của hình tượng nghệ thuật trong các tác phẩm. 12 Giáo sư Huỳnh Như Phương cũng góp tiếng nói của mình bằng một cách nhìn khá bao quát: “Quan niệm nghệ thuật về con người thể hiện tầm nhìn của nhà văn và chiều sâu triết lí của tác phẩm” [16]. Đề cập đến quan niệm nghệ thuật về con người, Từ điển thuật ngữ văn học định nghĩa như sau: “Quan niệm nghệ thuật về con người là hình thức bên trong, là hệ quy chiếu ẩn chìm trong hình thức tác phẩm. Nó gắn với các phạm trù khác như phương pháp sáng tác, phong cách của nhà văn, làm thành thước đo của hình thức văn học và cơ sở của tư duy nghệ thuật” [4]. Đối với Nguyễn Ngọc Tư, chị nhìn con người ở chiều sâu nội tâm. Hiểu con người từ nội tâm, Nguyễn Ngọc Tư đã thể hiện một cái nhìn sâu sắc, một tấm lòng khoan dung, độ lượng. Đây là một quan niệm nghệ thuật hết sức nhân bản. Chính từ quan niệm nghệ thuật nay, Nguyễn Ngọc Tư đã xây dựng nhân vật từ phương diện tâm lí đa diện, tính cách nhân vật có chiều sâu và dễ đi vào lòng độc giả. Bằng sự trải nghiệp của bản thân và sự kế thừa quan niệm nghệ thuật về con người của thế hệ đi trước, Nguyễn Ngọc Tư đã đưa ra “cái nhìn” và “cách lí giải” về con người theo cách riêng của mình. Trước hết, theo quan niệm của Nguyễn Ngọc Tư, con người sống trên đời phải biết yêu thương và trân trọng nhau, điều đó với chị đã thành lẽ sống, niềm vui và hạnh phúc. Chị luôn biết cách hóa giải những bi kịch bằng tình yêu thương, bằng thái độ trân trọng con người, đặc biệt là sự nâng niu nỗi đau, những khát vọng và những cảnh ngộ làm con người tha hóa. Bởi thế cho nên hầu hết các nhân vật trong truyện ngắn của chị đều biết yêu thương và khao khát yêu thương. Ông Chín Vũ trong truyện Cuối mùa nhan sắc luôn dành tình yêu và sẵn sàng dang rộng vòng tay che chở cho mẹ con đào Hồng dù biết trái tim bà không đặt nơi ông, dù khi tuổi đã xế chiều ông vẫn muốn đỡ đần bà một đoạn đời. Nhân vật Nương trong truyện Cánh đồng bất tận dù phải trải qua bao cay đắng, nhọc nhằn thế nhưng những suy nghĩ của Nương ở 13 phần cuối tác phẩm lại gửi đến cho bạn đọc một thông điệp: Hãy sống bằng tình yêu thương và tha thứ cho mọi người “Đứa con gái thoáng nghĩ, rớt nước mắt, trời ơi, có thể mình sẽ sinh con. Nhưng nó chấp nhận việc ấy, dù phũ phàng (với nó, chấp nhận cũng là một thói quen). Đứa bé đó nhất định sẽ đặt tên là Thương, là Nhớ hay Dịu, Xuyến, Hương,…Đứa bé không cha nhưng nhất định sẽ được đến trường, sẽ tươi tỉnh và sống đến hết đời, là trẻ con đôi khi nên tha thứ lỗi lầm của người lớn” [22; 212-213]. Với Nguyễn Ngọc Tư tha thứ và yêu thương là đường duy nhất để cứu vớt con người khỏi khổ đau, bất hạnh. Trên tất cả, văn chương của chị nói lên cái tình người sâu thẳm “Ai cũng cần được yêu thương. Mà muốn như vậy phải biết chia sẻ lòng nhân từ, sự quan tâm từ trái tim mình trước nhất” [23; 1] Thứ hai, Nguyễn Ngọc Tư quan niệm con người sống là luôn hi vọng. Nguyễn Ngọc Tư đặt niềm tin vào con người và luôn biết tìm trong họ những đốm lửa tinh thần để thắp sáng lên tình yêu. Trong các tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư chúng ta thấy con người tuy phải chịu nhiều bất hạnh, oan trái nhưng trong từng lời nói và sâu thẳm trong suy nghĩ của họ vẫn luôn ánh lên một niềm tin: những khó khăn, vất vả cùng những đau khổ nhất định rồi sẽ qua đi. Người đọc không khó để nhận ra thông điệp này xuất hiện trong nhiều truyện ngắn như: Cải ơi!, Cuối mùa nhan sắc, Thương quá rau răm, Biển người mênh mông, Nhà cổ, Cánh đồng bất tận,… Hi vọng giúp con người có thêm niềm tin để sống, vượt qua những khó khăn, thử thách, vượt qua những đau buồn để hi vọng tương lai sẽ hạnh phúc. Ta thấy rõ quan niệm này của Nguyễn Ngọc Tư thể hiện qua các nhân vật của chị. Nhân vật chị Hảo trong truyện ngắn Hiu hiu gió bấc vẫn “Chờ người ta xức dầu Nhị Thiên Đường của chị mà hết đau, chờ người ta thôi buồn khi đưa chốt qua sông” [22; 36]. Với tấm lòng như vậy người đọc tin sẽ đến một ngày anh Hết mở lòng đón nhận tình cảm của chị. Đọc truyện ngắn Cánh đồng bất tận, kết thúc 14 tác phẩm không phải là nỗi đau bất tận mà là sức sống bất tận sẽ được hồi sinh từ sau nỗi đau của Nương. Đứa con của Nương sau khi sinh ra sẽ không có cuộc đời buồn như mẹ nó, nó sẽ được đến trường trong tình yêu thương của mọi người. Dường như chính mảnh đất khó khăn, vất vả góp phần tạo nên tính cách và nghị lực sống phi thường của người dân Nam Bộ và hi vọng một ngày mai với tương lai tốt đẹp đã cho những con người nơi đây thêm sức mạnh để sống. Thứ ba, Nguyễn Ngọc Tư quan niệm con người sống trên đời là phải biết hết mình vì người khác. Chính vì thế khi đi vào các tác phẩm của chị, chúng ta thấy các nhân vật của chị đều là những con người sẵn sàng hi sinh hạnh phúc của bản thân mình để cho tương lại hạnh phúc của người mình yêu. Nhân vật ông Chín Vũ trong truyện ngắn Cuối mùa nhan sắc bởi yêu thương đào Hồng mà bỏ nhà, bỏ phú quý đi theo gánh hát, long đong lận đận cả đời nhưng hạnh phúc của ông là mỗi ngày được nhìn thấy đào Hồng, yêu và sống vì cô. Nhân vật Hết trong truyện Hiu hiu gió bấc vì yêu chị Hoài và không muốn chị phải khổ nên tự biến mình thành một kẻ xấu để chị yên tâm ra đi…. Bên cạnh đó, Nguyễn Ngọc Tư cho rằng sống thành thật với chính mình và người khác là sự ý thức rõ địa vị và thân phận của mình trong đời sống xã hội. Nhưng trong truyện ngắn của mình, chị lại thể hiện quan niệm này qua những con người sống nhẫn nhẫn nhịn và ít khi phản kháng. Điều đó là niềm hi vọng để cho cuộc sống của mình êm đềm và không làm tổn thương người khác đồng thời cũng là để cho tâm hồn mình được thanh thản. Tiêu biểu cho thái độ sống, quan niệm sống này là hai chị em Nương và Điền trong truyện ngắn Cánh đồng bất tận. Ý thức được thân phận mình nên hai chị em đã nhẫn nhịn và lặng lẽ sống, không muốn ai phải vì mình để rôi cuộc đời họ cũng toàn đau khổ bất hạnh. Quan niệm này của Nguyễn Ngọc Tư rất khác so với quan niệm con người vô nghĩa lí trong văn học hiện thực 1930 - 1945. 15