ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VẪN
NGUYÊN THỊ KIM ĐỊNH
PHONG CÁCH THƠ XUẲN QUỲNH
Chuyén ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 60 22 34
LUẬN VẢN THẠC Sĩ NGỮ VÃN
Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Nam
Hà Nội - 2009
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
M ỤC LỤ C
PHẨN MỎ ĐẦU
1. Lý do chọn đé tài...............................................................................................
1
3
2. Lịch sử vấn đ ề ..........................................................................................................
5
3.
4.
5.
6.
15
16
18
18
Mục đích và phạm vi nghiên cứu...................................................................
Phương pháp nghiên cứu.................................................................................
Đóng góp của luận văn.....................................................................................
Cấu trúc luận văn...............................................................................................
DẪN LUẬN: PHONG CÁCH
19
CHƯƠNG 1
CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ XUÂN QUỲNH
1.1. Cái tôi nồng nàn, đắm say, yêu thương, khát khao hạnh phúc mà vị
tha, sẵn sàng hi sinh dâng h iế n .............................................................................
1.1.1. Cái tôi nồng nàn, đắm say, yêu thương,khát khao hạnh phúc............
1.1.2. ... mà vị tha, sẵn sàng hi sinh dâng hiến................................................
1.2. Cái tôi táo bạo, chủ động, quyết liệt, hiện đại mà vẫn nhuần nhị, nữ
tính, truyền thống ...................................................................................................
1.2.1. Cái tôi táo bạo, chủ động, quyết liệt, hiện đ ại.......................................
1.2.2. ... mà vẫn nhuần nhị, nữ tính, truyền thống...........................................
1.3.
Cái tôi tràn đầy tình yêu cuộc sống mà nặng trĩu mặc cảm, âu lo ..
1.3.1. Cái tôi tràn ngập tình yêu cuộc sống, giàu khát vọng, ước m ơ..........
1.3.2. ... mà vẫn nặng trĩu những mặc cảm âu lo.............................................
21
CHƯƠNG 2
22
22
26
31
31
34
40
40
43
49
NHỮNG CẢM HỨNG LỚN TRONG THƠ XUÂN QUỲNH
2.1. Cảm hứng về quê hương, đất nước trong những năm tháng chiến
tranh..........................................................................................................................
2.1.1. Viết về chiến tranh với cái nhìn mang thiên tính nữ ............................
2.1.1.1. Viết về chiến tranh bằng sự trải nghiệm của bản thân.....................
2.1.1.2. Giá trị hạnh phúc đời thường trong chiến tranh.................................
2.1.2. Viết về quê hương, đất nước với tình yêu thiết th a ..............................
2.1.2.1. Cảm xúc về những miền đất nơi Xuân Quỳnh đã đi qu a..................
2.1.2.2. Tình yêu quê hương, đất nước bắt nguồn từ những sự vật đơn sơ,
bình d ị .......................................................................................................................
2.1.2.3. Tinh yêu quê hương, đất nước xuất phát từ tình yêu thương con
n g ư ờ i.........................................................................................................................
1
50
50
50
54
59
59
61
64
Nguyẻti Thị Kim Định
Phong cách thơ X u án Quỳnh________ __________________ _
2.2. Cảm hứng về hạnh phúc đời thường...........................................................
2.2.1. Tổ ấm gia đình............................................................................................
2.2.1.1. Anh - trụ cột gia đình “người vĩ đại của em ” ....................................
2.2.1.2. Con cái - trái tim tổ ấm .........................................................................
2.2.1.3. Mẹ - “mẹ của chúng mình” ..................................................................
2.2.1.4. Chị - “chăm cho em từng việc hàng ngày” .........................................
2.2.2. Những chuyện đời thường........................................................................
CHƯƠNG 3
NÉT ĐỘC ĐÁO VẾ PHƯƠNG THỨC BIỂU HIỆN THO XUÂN QUỲNH
69
70
71
74
78
80
83
87
3.1. Hình ảnh, biểu tượng....................................................................................
3.1.1. Hình ảnh sóng, thuyền, biển, con tàu - Hình ánh tượng trưng của tình
yêu, khái vọng kiếm tim và sự khao khát vươn tới những chân trời mới...
3.1.2. Hình ảnh hoa và cỏ dại - Hình ảnh thân phận người phụ nữ.............
3.1.3. Hình ảnh trái tim và bàn tay - Hình ảnh tượng trưng cho sự hy sinh,
dâng hiến; khao khát được nương tựa, gắn bó ..................................................
3.2. Ngôn ngữ........................................................................................................
3.2.1. Ngôn ngữ giản dị, tự nhiên gắn với sinh hoạt hàng ngày
3.2.1.1. Ngôn ngữ giàu chất dân gian
3.2.1.2. Ngôn ngữ giản dị, dân giã của cuộc sống tình yêu, lao động và
chiến đ ấ u .................................................................................................................
3.2.2. Một số cách tổ chức ngôn ngữ..............................................................
101
103
3.2.2.1. Câu kể, liệt k ê ................................................................................................
103
3.2.2.2. Kết cấu đối thoại....................................................................................
3.3. Giọng điệu......................................................................................................
3.3.1. Giọng điệu lời ru vừa thủ thi' vừamạnh m ẽ..........................................
3.3.2. Giọng điệu khắc khoải lo âunhưng cũng đầy tin tưởng.......................
3.4. Thời gian........................................................................................................
3.4.1. Thời gian quá khứ......................................................................................
3.4.2. Thời gian hiện tại.......................................................................................
3.4.3. Dự cảm tương lai.......................................................................................
3.5. Không gian.....................................................................................................
3.5.1. Không gian hiện thực...............................................................................
3.5.2. Không gian tình yêu..................................................................................
105
106
107
112
118
119
120
124
125
125
127
PHẦN KẾT LUẬN
131
DANH MỰC TÀI LIỆU THAM KHẢO
133
2
87
88
92
95
99
100
100
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
PHẨN MỞ ĐẨU
1. Lý do chọn đé tài:
Chọn đề tài Phong cách thơ Xuân Quỳnh”, chúng tôi xuất phát từ những lý
do sau:
1.1 “Qua tiếng hát anh nhận ra người hát. Qua nét khắc anh nhân ra người
thợ bạc” (“Đatxa của tôi” - Raxun Gamratôp). Qua tiếng hát, ta nhận ra tâm hổn
người nghệ sĩ. Đó là tâm hồn lạc quan, khoẻ khoắn hay là tâm hồn của người dịu
dàng, đằm thắm...Qua nét khấc, những đường nét hoa văn tinh tế, ta nhận ra những
cảm nhận sâu sắc về cuộc sống của người nghệ sĩ. Có thể nói, qua mỗi tác phẩm
nghệ thuật, người ta nhận ra tâm hồn, nét dáng riêng, dấu ấn riêng của người làm
nghệ thuật. Dấu ấn riêng, nét dáng riêng mà tác giả tạo ra trong tác phẩm, đó chính
là phong cách. Phong cách của tác giả tạo nên sự mới lạ trong tác phẩm và sự phong
phú, đa dạng của một nền văn học.
Vì vậy, phong cách là một trong những vấn đề trọng tâm trong nghiên cứu
văn học. Nó xác định được những mặt độc đáo về nội dung tư tưởng cũng như những
đặc sắc về nghệ thuật biểu hiện trong sáng tác của nhà văn.
Mang một ý nghĩa quan trọng như vậy, song cho đến nay, vấn đề phong cách
đã được chú ý hơn trước rất nhiều nhưng vẫn còn rất nhiều tác giả đã được ghi nhận
có phong cách của riêng mình nhưng vẫn chưa được nghiôn cứu đầy đu. Trên con
đường đi vào thế giới nghệ thuật thơ, vì lý do này khác hình như còn dè dặt, e ngại
khi khai phá mảnh đất màu mỡ nhưng cũng đầy thử thách này. Bởi vậy, cũng dễ
hiểu khi thấy có rất nhiều bài viết về Xuân Quỳnh, về thơ của chị, song còn thiếu
những cồng trình mang tính hệ thống. Các bài viết hầu hết mới chỉ dừng lại ở việc
cảm nhận, khai thác một vài khía cạnh, một vài bài thơ tiêu biểu của chị mà chưa đi
sâu vào nghiên cứu phong cách thơ chị.
Đây là lý do đầu tiên khuyến khích chúng tôi lựa chọn đề tài này.
1.2.
Lý do thứ hai xuất phát từ chính thơ Xuân Quỳnh: Cùng trưởng thành
trong kháng chiến chống Mỹ, Xuân Quỳnh nổi bật lên là một gương mặt tiêu biểu
mang đậm bản sắc riêng, một nhà thơ nữ có vị trí quan trọng của nền văn học Việt
Nam hiện đại. Tha chị dù viết trong khói lửa đạn bom hay trong hoà bình xây dựng,
lúc nào cũng thống nhất ở một cách nhìn, cách cảm của riêng chị. Dù ở bước thăng
trầm nào của cuộc đời, thơ vẫn là nơi để chị trang trải lòng mình, là chốn đi về sau
những nhọc nhằn, vất vả của đời thường, để từ đó chị lại đến với đời thiết tha hơn.
3
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
Xuân Quỳnh bước vào làng thơ rất sớm và ra đi cũng vội vã bất ngờ, để lại
những hẫng hụt, mất mát cho những người vêu thơ. Tuy thời gian ngắn ngúi nhưng
chị đã kịp để lại một gia tài mang một giá trị, một ý nghĩa nhất định, là một đóng
góp cho nền vãn học Việt Nam hiện đại: “Từ khi xuất hiện cho đến khi vĩnh biệt
cuõc đời, quá trình sáng tác của thơ Xuân Quỳnh là một chặng đường đi lên không
t)Ị đứt đoạn. Hổn thơ của chị ngày một đa dạng và không ngừng được thử thách qua
thời gian, với nhiều loại chủ đề khác nhau. Trong đó có những bài thơ tình yêu đã
đạt đến đỉnh cao” [25;9]
Đến với thơ một cách hồn nhiên như để ca hát về đời mình, thơ Xuân Quỳnh
đã thể hiện rõ nét phong cách, bản sác riêng của chị. Chị là người đã “đem chính
mình, chính cuộc đời mình ra làm thơ” [ 108; 122], “ ...chị trở thành nhân vật văn học
của chính thơ chị” [45; 143]. Chính vì vậy mà thơ chị hấp dẫn bao bạn đọc - bởi cái
vẻ phong phú và chân thực của những trạng thái xúc cảm, những tình cảm được khơi
nguổn từ những mối quan hệ trong cuộc sống. Cũng vì điều khác lạ này. mà khi nói
về Xuân Quỳnh, Vương Trí Nhàn nhận xét: “Xuân Quỳnh đã có được điều cần thiết
nhất đối với một tác giả thơ: một cách nghĩ và một cách nói của riêng mình”.
(Vương Trí Nhàn - Bước đầu đến với văn học - NXB Tác phẩm mới H.1986). Nhiều
ý kiến thống nhất cho rằng Xuân Quỳnh là “gương mặt nhà thơ tiêu biểu của nền th«
Việt Nam hiện đại” [45; 138]. Lại Nguyên Ân có một nhận xét xác đáng: “Có lẽ là
từ thời Hổ Xuân Hương, qua các chặng phát triển, phải đến Xuân Quỳnh, nền thơ ấy
mới thấy lại một nữ thi sĩ mà tài năng và sự đa dạng của tâm hổn được thể hiện ở
một tầm cỡ đáng kể như vậy, dồi dào phong phú như vậy” [45; 138].
Bằng sự nổ lực, nghiêm túc của bản thân trong lao động nghệ thuật, tài năng
của chị đã được ghi nhận, đó là:
- Giải thướng văn học nãm 1982 - 1983 của Hội nhà văn Việt Nam (Tập thơ
thiếu nhi Bầu trời trong quá trứng).
- Giải thướng văn học năm 1989 - 1990 của Hội nhà văn Việt Nam (Tập thơ
Hoa cỏ may).
- Giải thưởng của T.Ư Đoàn TNCS Hồ Chí Minh
- Giai Ihưởng Nhà nước về văn học Nghệ thuật năm 2001.
Với những đóng góp lớn lao cho nền văn học Việt Nam hiện đại cả về nội
dung và nghệ thuật, thơ Xuân Quỳnh đã và đang là đối tượng nghiên cứu phê bình
văn học nói chung và công chúng yêu thơ nói riêng.
1.3.
Lý do thứ ba là từ thực tế giảng dạy: Xuân Quỳnh là một tác giả được lựa
chọn giảng dạy trong chương trình THCS và THPT. Chính vì vậy, việc nghiên cứu
phong cách thơ Xuân Quỳnh có ý nghĩa thiết thực cả về mặt lý luận và thực tiễn.
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
Chọn đề tài này là đổ chúng tôi có thể hiểu biết sâu sác hơn về những thành tựu đặc
sắc cùa thơ chị và một phong cách thơ nữ tiêu biểu trưởng thành trong kháng chiến
chống Mỹ. Hy vọng từ đây có thể đóng góp, giúp cho giáo viên trung học thêm tư
liệu nghiên cứu, giảng dạy tốt hơn về chị và thơ của chị.
2. Lịch sử ván đè:
Xuân Quỳnh là một cây bút nữ giành được nhiều sự quan tãm ưu ái cúa người
đọc nói chung và giới nghiên cứu nói riêng. Mỗi ý kiến hàn luận về thơ Xuân Quỳnh
đều có những phát hiện riêng nhưng đều có sự thống nhất ở chỗ khẳng định cây bút
này có sức hấp dẫn đặc biệt. Thơ Xuân Quỳnh được đánh giá là “tiếng nói rất riêng
của một tâm hổn phụ nữ thông minh, sắc sảo. giàu yêu thương” [26;9]. Sự nghiệp
thơ của chị chí trên hai mươi nãm “nhưng trong tư cách người phụ nữ - người yêu và
người vợ - Xuân Quỳnh đã để lại một di sản thơ tình yêu đằm thắm và da diết đến
khắc khoải. “Trong tư cách người mẹ, Xuân Quỳnh cũng để lại một gia tài thơ viết
cho con, cũng là viết cho các thế hệ trẻ thơ, thật dổi dào và trong trẻo, thật ngộ
nghĩnh và dễ thương” [87;453]. Thời gian không làm cho những tác phẩm thơ Xuân
Quỳnh chìm vào lãng quên mà qua sự sàng lọc của nó, thơ Xuân Quỳnh ngày càng
được khẳng định. Có được thành công đó không phải là chuyện đơn giản đối với bất
cứ cây búl nào. Xuân Quỳnh đã “sống hết mình, làm việc hết mình, yêu hêi mình đê
hiến dâng cho nghệ thuật, cho cuộc đời, cho tình yêu chung và riêng bàng cái sức
lực cuối cùng của sự sống phải tính đến từng nhịp đập của một trái tim đau”
[43;236]. Hành trình sáng tác của Xuân Quỳnh song hành với nhiều bài nghiên cứu
phê bình của nhiều tác giả khác nhau.
Trước 1988, sự nghiên cứu về thơ Xuăn Quỳnh đã được quan tâm, mặc dù
chưa nhiều, còn tản mạn và chưa tập trung. Nhưng sau khi chị mất (1988), khi giọng
thơ trữ tình, đằm thám, tha thiết và bao dung nhân hậu ấy bị ngắt quãng, người ta
mới nhận ra khoảng trống của một cung đàn trong dàn hợp xướng thơ ca hiện đại
Việt Nam. Từ đó đến nay, đã có nhiều nhà nghiên cứu, phê bình đã tìm đến với thơ
chị - coi đây là một đối tượng quan trọng trong sự phát triển cùa nền thơ Việt Nam.
Sự nhìn nhận này. theo chúng tôi là hoàn toàn thỏa đáng và hợp lý.
Trong phần này, chúng tôi có thê tạm chia lịch sử nghiên cứu về thơ Xuân
Quỳnh thành hai giai đoạn: Trước và sau năm 1988.
5
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xu án Quỳnh
1.1. Trước năm 1988:
Dù không phái là người được “cuộc đời chuẩn bị để trở thành nhà thơ”
nhưng như một nghiệp dĩ. Xuân Quỳnh lại đến với thơ khá bất ngờ. Từ bỏ ánh đèn
hào quang của sân khấu, đến với thơ, cô diễn viên múa xinh đẹp hầu như không có
một quá trình tu dưỡng về nghề thơ, không có gì hết ngoài một trái tim biết yêu. biết
khao khát sáng tạo.
Hơn hai mươi năm cầm bút, thời gian không dài nhưng Xuân Quỳnh đã để lại
một số lượng không nhỏ (khoảng 10 tập thơ và một số truyện viết cho thiếu nhi). Từ
tập thơ đầu tay “Chổi biếc" đến uHoa cỏ may” - tập thơ cuối cùng là một chặng
đường thơ không ngừng nghỉ, luôn biết vươn lên trong hành trình tới chính mình của
người phụ nữ “trời bất làm thơ”.
Ngay từ khi mới xuất hiện, thơ Xuân Quỳnh đã được chú ý. Từ những tập thơ
đầu. chị đã được đánh giá là một cây bút có nhiều triển vọng. Song như đã nói ớ
trên, từ thời điểm 1988 trớ về trước, sự nghiên cứu, phê bình về thơ Xuân Quỳnh
không nhiều mà mới chỉ dừng lại ở các tập thơ hoặc những bài phê bình, nhận xét
ngắn gọn về phong cách nghệ thuật biểu hiện.
- Tơ tằm và chồi biếc (Lê Đình Kỵ, Nghiên cứu văn học, số 1, trang 20).
- Xuân Quỳnh - Một chồi thơ sắc biếc (Chu Nga, Tạp chí văn học 1973, sô' 1,
trang 20).
- Thơ Xuân Quỳnh (Thiếu Mai, Tạp chí Vãn học 1983, sô' 1, trang 39).
- v ẻ đẹp thơ Xuân Quỳnh (Nguyễn Xuân Nam, Trích trong Thơ, tìm hiểu vả
thưởng thức - NXB Tác phẩm mới 1985).
- Thơ kháng chiến chỏng Mỹ cứu nước 1965 - 1967 (Lời giới thiệu - NXB Văn
học 1986).
- Ý thức về thời gian, cảm giác về hạnh phúc ('Vương Trí Nhàn, trích Bước đầu
đến với Vãn học - NXB Tác phẩm mới, 1986).
- Sóng (Nguyễn Đức Quyền, trích trong Những vẻ đẹp thơ Văn nghệ Thành phô'
HỒ Chí Minh, 1987).
Khi đé cập đến tập thơ đầu tay “Chồi biếc” của Xuân Quỳnh, hai tác giả Chu
Nga và Lê Đình Kỵ đã phát hiện ra một hồn thơ tươi trẻ với những khao khát hạnh
phúc và tình yêu đích thực.
Các nhà nghiên cứu đã bằng các cách tiếp cận khác nhau, sự cảm nhận khác
nhau đã góp phần làm nổi bật đời sống nội tâm phong phú, sâu sắc có sự hòa đổng,
giao cảm với thiên nhiên, yêu cuộc sống tha thiết của hổn thơ Xuân Quỳnh.
6
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
Hà Minh Đức trong một bài viết về lực lượng thơ trẻ đã nhận xét: “Xuân
Quỳnh đã đến với thơ từ phần riêng tâm tình, kỷ niệm tuổi thơ, từ tình yêu tha thiết
của tuổi trẻ và lòng gắn bó với nghề nghiệp (...) Xuân Quỳnh tiếp tục vượt qua ranh
giới những khó khăn nhất đối với nhiều cây bút trẻ, từ cái riêng đi vào cái chung
(...) thơ Xuân Quỳnh dần dần trở nên phong phú và bản sắc hơn. Xuân Quỳnh luôn
chân thật và mém mại trong cảm xúc, chị nhìn cuộc sống không đơn giản một
chiều”. Chưa phải là một bài nghiên cứu chuyên sâu về tác giả song những nhận xét
của Hà Minh Đức đã nói đúng và nói “trúng” về nhà thơ trong thời điếm ấy. Tác giả
khẳng định vị trí của Xuân Quỳnh trong thế hệ nhà thơ trẻ và đặc biệt đã phát hiện
ra bản sắc thơ chị là chân thực vẻ cảm xúc và cái nhìn sâu sắc về cuộc sống. Từ phần
riêng tâm tình với cái nhìn cuộc sống một cách khách quan, tỉnh táo, Xuân Quỳnh
có một hướng đi riêng, một bản lĩnh riêng so với ít những nhà thơ cùng thời (viết
theo khuynh hướng sử thi). Từ những ưu điểm trên Hà Minh Đức cũng nhận xét “thơ
của chị đang phát triển nhưng chưa lộ rõ chiều cao ổn định và trọn vẹn”. Như vậy,
qua đánh giá của Hà Minh Đức, ta có thể thấy thơ Xuân Quỳnh đang thực sự “vận
dộng” về tư tưởng, về cách phản ánh cuộc sống tinh tế, sắc sảo nhưng chưa già dặn
về thi pháp.
Tập “Thơ Việt Nam chống M ỹ cứu nước 1965 - 1967" trong phần nhận định
“Thơ ba năm đánh Mỹ cứu nước” của thi sĩ Chế Lan Viên, Xuân Quỳnh được nhân
ra là một trong “những tâm hổn đáng yêu” bên cạnh Bằng Việt, Vãn Thảo Nguyên,
Lưu Quang Vũ (tr. 14). Chế Lan Viên khẳng định Xuân Quỳnh là một tâm hồn thơ
nữ trẻ trung, yêu đời, giàu khát vọng. Ông đã trích một bài thơ “Tiếng gà trưa” để
nhận xét rằng: “Một ổ trứng bình thường thôi, trong mắt Xuân Quỳnh, đã thành một
giấc mơ rực rỡ.. (tr. 16).
Sự trẻ trung hồn nhiên ấy cũng được khẳng định trong bài viết về '‘'Thơ Xuân
Q uỳnh” của Thiếu Mai, đặc biệt là tác giả đi sâu vào mảng thơ thiếu nhi của chị và
khẳng định bước đi ban đầu của thơ Xuân Quỳnh đó “không phải là những nét phác
nhẹ nhõm, mà là bàng chứng của một tình yêu mạnh m ẽ...”. Thiếu Mai cho rằng
mảng sáng tác cho thiếu nhi (chiếm tới 7/14 tác phẩm của chị) hầu như chưa được
khai thác, nghiên cứu như đúng tầm tác phấm.
Mai Hương trong bài viết ‘'’Xuân Quỳnh ” trong Xuân Quỳnh nhà thơ Việt
Nam hiện đại” (NXB Khoa học xã hội, 4.1984) cũng đã khẳng định ngay ở những
dòng đẩu tiên: “Từ Chổi biếc (1963) đến Lời ru trên mặt đất (1978) là một quá trình
phát triển liên tục và đều đặn của thơ Xuân Quỳnh. Có thể nói qua bốn tập thơ được
xuất bản, Xuân Quỳnh đã hình thành một phong cách riêng có bản sắc. Đó là điều
7
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuàn Quỳnh
dáng quý đầu tièn ớ Xuân Quvnh. Xuân Quỳnh chủ yếu đi vào khai thác tâm trạng
của chính nhà thơ. Nét riêng ấy của ngòi bút Xuân Quỳnh đậm hơn cả và phát huy
được mổt mặt mạnh của nó, khi chị đi vào khai thác những vấn đề của chính
mình...”.
Có thể nói, trong chặng đường những năm 1970, thơ Xuân Quỳnh đã được
chú ý nhưng nhìn chung các bài viết mới đánh giá về chị như một gương mặt mới,
hứa hẹn, nhiéu triển vọng. Cho đến những nãm 1984 khi hai tập thơ “Tự hát” và
“Sân ga chiều em đ i” của Xuân Quỳnh ra đời trong bối cảnh hòa bình, vấn đề đời
tư được bộc lộ rõ hưn thì thơ chị trở thành đối tượng thu hút giới phê bình nghiên
cứu văn học.
Nhà nghicn cứu phê bình Nguyền Xuân Nam đã phát hiện ra “Vẻ đẹp thơ
Xuân Quỳnh" và dành cho chị những trang ưu ái trong cuốn “Tho - Tìm hiểu và
thưởng thức". Tác giả khẳng định vẻ đẹp hồn nhiên, mang được nét nữ tính, dịu
dàng đằm thám, nhân hậu nhưng lại không vướng mặc cảm cho mình là phái yếu
của con người Xuân Quỳnh trong thơ. Với bản tính ấy, thơ tình của chị chú động,
bao dung mà cũng tha thiết dữ dội “như nước lũ mùa xuân chảy xiết (tr. 21). Trơng
những bài thơ chị viết ở vùng cửa ngõ chiến trường - vùng Vĩnh Linh, Quảng Trị, tác
giả nhìn thấy tuy còn ít giá trị hiộn thực nhưng lại có sự “chân cảm”. Chính nó đã
làm nên sức hấp dẫn độc giả. Cuối cùng, cũng như nhận xét của nhiều nhà nghiên
cứu khác, Nguyễn Xuân Nam cho rằng thơ Xuân Quỳnh có bản sắc riêng, đó là “sự
trẻ trung, chân thành trong cảm xúc'\ chất tự nhiên của một bản năng nghệ thuật.
Sau khi tuyển thơ “Sân ga chiêu em đì" của Xuân Quỳnh ra mắt bạn đọc,
Vương Trí Nhàn đã bước đầu đề cập đến vấn đề thi pháp trong thơ Xuân Quỳnh. Đó
là: “ý thức vé thời gian, cảm giác vé hạnh phúc". Mượn hình thức đôi thoại với
một người bạn văn chương - nhà thơ Phạm Tiến Duật, tác giả đã phát hiện khá sâu
sắc, tinh tế về con người Xuân Quỳnh, thơ Xuân Quỳnh. Người viết đã thấy, ngay từ
“Chồi biếc”, mặc dù còn quá trẻ cả tuổi đời lẫn tuổi thơ, nhưng Xuân Quỳnh đã có ý
thức về thời gian: đang cùng anh sóng bước “tay ấm trong tay" đã nghĩ đến lúc “hết
phiên” và sẽ bước qua đây là những cặp tình nhân khác (tr. 69 - 70). Theo năm
tháng, ý thức đó ngày càng rõ rệt trở thành cảm giác về sự biến đổi. Thơ Xuân
Quỳnh có sự nhạy cám về sự chảy trôi của thời gian, sự đổi thay của sự vật, con
8
Nguyễn Thị Kim Định
_ ___ _ _ _ ___
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
____
người. Bởi thế mà thơ Xuãn Quỳnh thường có những tương quan đối lập tạo cho câu
thơ những bất ngờ. đa dạng...
Với một bài viết ngắn, đánh giá của Vương Trí Nhàn đã ghi nhận được những
nét nổi bật đặc sắc trong hổn thơ, giọng thơ Xuân Quỳnh: “Chưa phải lúc tổng kết
vé thơ Xuân Quỳnh, vì tác giả đang viết, nhưng có thể tin chỉ với những bài thơ hôm
nay, Xuân Quỳnh mới có những điều cần thiết đối với một tác giả thơ, một cách
nghĩ, một nhân cách nói của riêng mình” (tr. 79). Phát hiện của Vương Trí Nhàn ờ
thời điểm ấy rất quan trọng, sẽ mờ ra một hướng tiếp cận mới trong việc chiếm lĩnh
thế giới nghệ thuật và tìm hiểu phong cách thơ Xuân Quỳnh.
2.2. Sau năm 1988:
Cuộc đời bất hạnh của Xuân Quỳnh được đánh dấu bằng cái ngày định mệnh
29/8/1988, kết thúc chặng đường thơ hơn hai mươi năm của Xuân Quỳnh. Sau sự ra
đi đột ngột ấy, ngưòi ta chợt nhận ra một sợi dây vô hình, bền vững gắn kết cuộc đời
chị với những gì chị để lụi trong thơ. Và rồi, khi những bông cúc vàng - loài hoa mà
chị yêu thích - phú đầy ngôi mộ, những người thân của chị, bạn bè chị, cá những
người không biết chị nhưng yêu thơ chị chỉ biết làm vợi đi nỗi tiếc thương bằng
những bài viết về chị, về thơ chị.
Từ năm 1988 trở lại đây - nhất là khi tập thơ “Chót út”, “f/oa cỏ may" (Chữ
dùng của Ngô Vãn Phú) ra mắt bạn đọc trên các báo - tạp chí có nhiều bài viết về
chị hơn. Một loạt các bài viết, công trình nghiên cứu về cuộc đời, sáng tác của Xuân
Quỳnh đã ra mắt công chúng:
- Thơ viết tặng anh (NXB Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh, 1988, Lời bạt của
Mai Quốc Liên).
- ThơXiiân Quỳnh (Nhiều tác giả - NXB Tác phẩm mới, 1989).
- Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh gửi lợi (Nhiều tác giả - Hội Văn học - Nghệ
thuật Đà Nẵng, 1989).
- ThơXiiứn Quỳnh (NXB Hội nhà văn, 1990, Ngô Văn Phú sưu tầm biên soạn).
- Xiián Quỳnh - Lim Quang Vũ - Tình yêu và sự nghiệp (NXB Hội nhà văn, 1994).
- Xiiãn Quỳnh - một nửa cuộc đời tôi (Đông Mai, NXB Khoa học xã hội, 1995).
- Thơ Xuân Quỳnh (Ngô Thị Thịnh tuyển chọn, NXB Hội nhà văn, 1996).
- Xiiàn Quỳnh - Thơ và đời (Vân Long sưu tầm và tuyển chọn. NXB Văn hóa, 1998).
- Đối thoại văn chương (Xuân Quỳnh một giọng thơ tình ám ảnh - TS. Nguvễn
Thị Minh Thái, NXB Hội nhà văn, 1999 trang 82).
9
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách tho Xuân Quỳnh
- Xuân Quỳnh thơ và lời bình (Vũ Thị Kim Xuyến - luyển chọn và biên soạn.
NXB Văn hóa thông tin. 2000).
- NữsĩXiiân Quỳnh cuộc đời để lại (Ngân Hà tuyển chọn và biên soạn, NXB Văn
hóa thòng tin Hà Nội, 2001).
- Thơ Xuân Quỳnh và những lời bình (Ngân Hà tuyển chọn và hiên soạn, NXB
Vãn hóa thông tin, 2006).
- Đối thoại tình \êu Xuân Quỳnh - Lito Quang Vũ (Lưu Khánh Thơ biên soạn,
NXB Hội nhà văn, 2007).
- Quang Dũng, Nguyễn Mỹ, Xuân Quỳnh (Phê bình, bình luận văn học, NXB
Tổng hợp Khánh Hòa, 1991).
Ngoài những công trình bài viết kể trên, còn rất nhiều bài viết được in rải rác
trên các sách, báo, tạp chí Trung ương và địa phương, trên các tạp chí Văn học, tạp
chí chuyên ngành khác nhau:
- Người đàn bà yêu và làm thơ (Đọc thơ Xuân Quỳnh - Đoàn Thị Đặng Hương Tạp chí Vãn học số 6, 1990).
- Xuân Quỳnh - Lưu Quang Vũ, Tình yêu và sô phận (Phong Lê, Tạp chí Văn học
số 8, 1998).
- Xuân Quỳnh, cuộc đời để lại trong thơ (Vương Trí Nhàn, Tạp chí Vãn học số
10. 2005).
- T hế giới thiên nhiên trong thơ Xuân Quỳnh (Th.s Lê Thị Ngọc Quỳnh, Tạp chí
Ngôn ngữ số 12. 2001).
Bên cạnh các bài viết có tính chất cảm nhận chung về phong cách nghệ thuảt
thơ Xuân Quỳnh còn có những bài viết đi vào một tác phẩm cụ thể và một số bài thơ
của các tác giả viết về Xuân Quỳnh như một sự tưởng niệm đầy tri ân.
Nghiên cứu thơ Xuân Quỳnh và cuộc đời của chị đã có rất nhiều luận văn tiến
sĩ. thạc sĩ, luận văn tốt nghiệp của các học viên, sinh viên, có thể kể đến :
- Càm thức thời gian trong thơ nữ sĩ Xuân Quỳnh, Phạm Thị Kim Anh, K45. khoa
Văn - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân vãn (Báo cáo khoa học, năm 2001).
- Nhữtĩg chặng đường thơ Xuân Quỳnh, Chu Thị Thơm (Luận văn thạc sĩ khoa
học, chuyên ngành Văn học Việt Nam hiện đại, năm 2003).
- T h ể hệ các nhà thơ nữ trưởng thành trong kháng chiêh chống Mỹ (Xuân Quỳnh,
Lâm Thị Mỹ Dạ, Phan Thị Thanh Nhàn, Ý Nhi). Nông Thị Hồng Diệu (Luận vãn
thạc sĩ khoa học, chuyên ngành Vãn học Việt Nam, năm 2006).
10
Nguyễn Thị Kim Định
Pho tig cách thơ Xuân Quỳnh
-
Thể giới nghệ thuật thơ Xuân Quỳnh, Hà Thị Dung (Luận vãn thạc sĩ khoa học,
chuyén ngành Lý luận văn học. năm 2007).
Qua nghiên cứu tài liệu, các công trình nghiên cứu về nữ thi sĩ Xuân Quỳnh,
hầu hết các tác giả viết về chị đều có cách cảm nhận riêng, cách nhìn riêng và ở
nhiều góc độ khác nhau.
Ngay trong điếu văn đọc tại lễ tang Xuân Quỳnh - Lưu Quang Vũ, Vũ Tú
Nam đã xúc động viết: con người Xuân Quỳnh cũng như ngòi bút của chị thật là đa
dang, có vẻ cảm tính bồng bột mà lại trí tuệ, lắng sâu. Tác giả khẳng định “Thơ
Xuân Quỳnh là thơ của một tấm lòng trung thực, luôn luôn gắn bó với đất nước và
nhân dân (...) thơ chị trong sáng, cái trong sáng đã được gạn lọc qua nhiều nỗi đau”
Năm 1989, NXB tác phẩm mới cho ra đời cuốn "'Thơ Xuân Quỳnh". Cuốn
sách được làm trong sự tiếc thương, trân trọng đối với một tài năng đang à độ chín,
đã tập hợp một số bài viết về Xuân Quỳnh và chọn in một số bài tiêu biểu trong gia
tài thơ chị để lại.
Nãm 1994, NXB Hội nhà văn cho ra mắt cuốn “Xuân Quỳnh - Lưu Quang
Vũ - Tình yêu và sự n g h i ệ p đề cập đến bản sắc và sức sáng tạo của nhà thơ nữ
này. Cuốn sách đã ghi lại những cảm nhận về thơ Xuân Quỳnh, phần lớn là của bạn
bè, đổng nghiệp cùng các nhà nghiên cứu: Nguyễn Quân, Chu Văn Sơn, Đoàn Thị
Đặng Hương, Nguyễn Thị Minh Thái, Lê Minh Khuê, Vương Trí Nhàn, Lại Nguyên
Ân, Lưu Khánh Thơ... Các tác giả đó là những người có đóng góp đáng kể trong
quá trình tìm hiểu, đánh giá thơ Xuân Quỳnh.
Với con mắt họa sĩ, Nguyễn Quân phát hiên trong thơ Xuân Quỳnh đậm đặc
các chi tiết, hình ảnh của thiên nhiên. Hình ảnh trong thơ thường giản dị, thậm chí
không có gì mới, ít chọn lọc nhưng lại khổng gây nhàm chán vì cảm giác tươi mới
và cảm động. Theo tác giả, ngôn ngữ thơ Xuân Quỳnh cũng là ngôn ngữ đời thường,
không hoa mĩ. Thơ chị là loại thơ của hình ảnh thị giác. Câu thơ “rà/ có duyên mà
không làm dáng". Điều đáng chú ý là bài viết đã chỉ ra một đặc trưng về giọng điệu
Ihơ Xuân Quỳnh với tên gọi, hình ảnh - gợi cảm “Phong cảnh Ỉ T \ một giọng thơ
phong phú luôn sôi động, trẻ trung, tươi mới. Giọng thơ ấy cũng mang đậm chất nữ
tính từ cách chọn lọc gam màu đến cái nhìn sự vật, nhưng mặt khác ớ đó lại có
những khao khát mãnh liệt, khao khát đi xa đến tận cùng mơ ước, tần cùng khát
vọng. Với “Phong cảnh 1 T \ Nguyễn Quân đã bước đẩu thổ hiện cái nhìn khá sắc
sảo, tinh tế và rất thi ca về thơ Xuân Quỳnh.
Nãm 1995, NXB Khoa học xã hội xuất bản cuốn hồi ký của Đông Mai - chị
ruột Xuân Quỳnh với nhan đề: “Xuân Quỳnh - một nửa cuộc đòi tôi”. Bằng sự xúc
động chãn thành, tác giả hồi tưởng lại những năm tháng thăng trầm, vất vả, nhiều
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách they Xuân Quỳnh
niềm vui nhưng cũng không ít nỗi buồn trong cuộc đời người phụ nữ, người vợ.
người mẹ. nhà thơ Xuân Quỳnh. Qua đó, người viết giúp ta dựng lại chân dung chị,
tính cách chị, là cơ sở để chúng ta soi chiếu giữa tác phẩm và cuộc đời nhà thơ, từ đó
tìm ra tư tưởng nghệ thuật, phong cách thơ chị.
Cũng năm 1995, NXB Văn hóa cho ra mắt bạn đọc cuốn sách “Xuàn Quỳnh
- thơ VÀđời”, in lại một số bài viết về Xuân Quỳnh đã xuất bản năm 1990, tuyển thơ
và trích 20 bài của tập thơ “Chót út” - “Hoa cỏ may".
Cho đến nay, qua việc tái bản nhiều lần thơ Xuân Quỳnh, bình thơ chị trên
các tạp chí, báo Văn nghệ, Giáo dục thời đại, Tiền phong... và những phương tiện
thông tin nghe nhìn khác, có thể thấy được sức sống, sức hấp dẫn của thơ Xuân
Quỳnh. Điều đó chứng tỏ “chị là hiện tượng rất quan trọng của nền thơ chúng ta”
[45; 138].
Dù chưa có bài viết nào nghiên cứu một cách toàn diện, nhưng từ việc tìm
hiểu con người, cuộc đời Xuân Quỳnh, đặc biệt từ chính thơ chị, các tác giả cũng đã
khắc họa được những nét cơ bản nhất trong phong cách thơ chị.
Các cuốn sách của Vân Long, Ngân Hà, Vũ Thị Kim Xuyến đã tập hợp được
nhiều bài viết về Xuân Quỳnh. Đó là những kí ức, cảm nhận của bạn bè, đồng
nghiệp và người thân dành cho chị. Ngoài những tình cảm yêu thương, nhớ nhung,
luyến tiếc, một số bài viết đã đề cập đến phong cách sáng tạo nghệ thuật của thơ chị.
Trong bài “Thơ tình Xuân Quỳnh - sự thê hiện sức mạnh của một lảm hổn
phụ nữ” [25;96], tác giả Nguyễn Thị Bích Ngọc đã khẳng định Xuân Quỳnh có
“trái tim yêu rộng mở, ỏm trùm” và chính nhờ có trái tim yêu thương ấy, Xuân
Quỳnh thực sự là “biểu hiện của một tâm hồn phụ nữ rất phong phú” với một “tâm
hồn thơ trong sáng, yêu đời, trẻ trung, hồn nhiên” [25; 105]. Mảng thơ tình yêu của
Xuân Quỳnh có lẽ là nơi gập gỡ của nhiều cây bút, là nơi các tác giả khẳng định tài
năng của chị.
Nguyễn Thị Minh Thái qua bài viết “Mộ/ giọng thơ tìm ám ảnh” đã gọi vẻ
đẹp thơ Xuán Ọuỳnh là vẻ đẹp “đẫm tình” Thơ chị là những câu thơ không thuận
bằng, trắc khôns dễ thuộc lòng nhưng sẽ mắc lại ở hổn người và trở thành những câu
thơ “thuộc nỏm lòng". Nguyễn Thị Minh Thái đã nhận xét rất hình ảnh về thơ Xuân
Quỳnh “Những câu thơ ấy giống hệt như những giọt nước sau cơn mưa qua, còn
đọng lại trên lá cây. Chỉ cần một làn cảm xúc chợt đến, khẽ chạm vào lá, là những
câu thơ ấy sẽ rơi rụng ngay xuống vùng tâm thức và mổn một hiện lên giữa lòng
ta... Có lẽ cái “khát vọng tình yêu” từng thiêu đốt thơ Quỳnh cũng thiêu đốt luôn cả
người đọc nó” [25; 121].
12
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
____ _______
Lưu Khánh Thơ qua sự “Cảm nhận vê thơ Xuân Quỳnh", cho rằng Xuân
Quỳnh viết về tình yêu bằng một chất thơ trong sáng, nồng nàn, da diết. Ở nhà thơ
này luôn có nỗi khát khao về một tình yêu muôn thuở, một hạnh phúc đời thường
bình dị. Tác giả lý giải nỗi khắc khoải không yên - cái mà người đọc cảm nhận được
ở thơ Xuân Quỳnh cũng chính do sự khao khát này. Tuy nhiên “không phải vì thế
mà tình yêu trở nên hư vô, huyền bí. Trái tim nồng nhiệt của một phụ nữ suốt đời
khao khát tình yêu rấl biết nâng niu quý trọng niềm hạnh phúc đã có thật trong đời”
[25; 14]. Đây là một phát hiện rất xác đáng về con người Xuân Quỳnh trong thơ:
“Bao giờ chị cũng đẩy mạnh cảm xúc lên ở mức cao nhất. Chị luôn luôn nói đến tận
' cùng những tình cảm của mình. ( . . . ) Xuân Quỳnh đã đem chính cuộc đời mình ra
để đổi lấy những câu thơ” [25; 15].
Cũng đi vào mảng thơ tình Xuân Quỳnh, Đoàn Thị Đặng Hương với bài viết
tuy ngắn nhưng đã dựng được bức phác thảo chân dung “Người đàn bà yéu và làm
thơ'\ Với những nhận xét tinh tế, sắc sảo, có sức khái quát, người viết cho rằng:
“Thơ tình của chị bao dung và chở che, mãnh liệt và nhân hậu, đó là một giọng điệu
riêng độc đáo, đằm thắm và táo bạo” [25;92]. Đoàn Thị Đặng Hương cũng thống
nhất với Lưu Khánh Thơ về con người Xuân Quỳnh qua nhận xét: Xuân Quỳnh “đã
đưa vào thơ chính bản thân mình, đưa chính cuộc đời mình vào đó để đánh đổi, để
trả giá cho nghệ thuật” [25;89].
Lại Nguyên Ân thấy hiển hiện lên trong thơ Xuân Quỳnh hình ảnh một thiếu
nữ bước vào tuổi yêu đương, một người mẹ trẻ phập phồng ngày tháng theo dõi mồi
hơi thở, mỗi bước đi của con mình. Đó chính là trái tim của một người yêu lý tưởng,
một người mẹ nhân hậu, giàu đức hi sinh. Và tác giả cũng thống nhất: Cái mà Xuân
Quỳnh viết nhiều nhất, thành công nhất là “về chính cuộc đời mình, những chuyện
của mình, những gì liên quan đến mình” [95; 143] và nhờ nó, “chị trở thành nhà thơ
được công chúng ái mộ” [45; 144].
Bài viết của Vương Trí Nhàn, Nguyễn Trọng Hoàn cũng có những nhận xét
tương tự. Các tác giả nhấn mạnh về diện mạo thơ tình yêu Xuân Quỳnh: Thơ tình
yêu Xuân Quỳnh là sự khát khao yêu đương, khắc khoải kiếm tìm.
Thơ Xuân Quỳnh không chỉ được các tác giả khai thác ở mảng thơ Tinh yêu
mà qua các bài viết chúng ta thấy các tác giả còn đi sâu vào nỗi ám ảnh trong thơ
chị. Chu Văn Sơn, với cách nói hình tượng, đã mượn hình ảnh “Cánh chuồn trong
giông bão ” để khái quát về một đời thơ, một giọng thơ. Một cánh chuồn mỏng
Iĩìanh, dễ bị vùi dập trước giông bão, làm anh liên tưởng đến hình ảnh một Xuân
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
____ ___
__
_ ___
Quỳnh nhỏ nhoi, chao đảo giữa dòng đời. Từ đó, người viết nhấn mạnh giọng điệu
lo âu và cho rằng lo âu là điệu tâm hồn chị.
So sánh Xuân Quỳnh và thơ chị với kiếp hoa dại, nhà phê bình Vương Trí
Nhàn cảm nhận “mó tip thường trở đi trở lại trong thơ Xuân Quỳnh là cỏ dại, hoa
dại với tất cả những buồn vui của kiếp hoa dại” [25; 154]. Và “trong hình ảnh hoa
dại, nhà thơ không chí tìm thấy niềm an ủi, ở đó còn bao hàm cả lời thú nhận về sự
bất lực của bản thân, cả nỗi hờn tủi, oán trách”. Nhưng sự kì diệu ở Xuân Quỳnh là
"đã vượt qua được những đau khổ tiếp tục sống” [25; 155].
Còn trong bài “Những tình cảm trắc ẩn trong thơ Xuân Quỳnh”, Nguyền
Hòa Bình lại nhân mạnh đến cảm xúc thương thân của thơ Xuân Quỳnh khiến người
đọc không dẻ gì dửng dưng. Tác giả nhận xét thơ Xuân Quỳnh “là thơ cùa một tấm
lòng giàu yêu thương và xúc cảm, tấm lòng đầy trắc ẩn sâu xa thương người và
thương thân, trước những vất vả bất trắc dữ dằn của cuộc đời” [125; 171].
Các bài phê bình nghiên cứu cũng rất chú trọng đến giọng điệu thơ Xuân
Quỳnh. Đó là giọng ru “mang dự báo thẩm m ỹ' (Mã Giang Lân) “điểm sắc sảo hơn
cả trong nghệ thuật thơ Xuân Quỳnh có lẽ là giọng điệu thơ. Chị hay chọn lời ru
hoặc lấy cảm hứng lời ru làm giọng điệu cho bài thơ của mình”. Với lời ru ấy “Xuân
Quỳnh đã chọn được một giọng điệu thích hợp cho tiếng hát của tâm hổn chị” (Lưu
Khánh Thơ) [125; 199]. Nguyên Hòa Bình cũng chung một nhận xét: “Thơ Xuân
Quỳnh với những điệu hát ru là một sự kế tiếp tự nhiên nhưng lại mang một dự báo
thẩm mỹ, tiếng hát ru ấy đã an ủi cuộc đời chị được bao nhiêu và phải chăng chị
cũng đã nhận lại được bao nhiêu an ủi của cuộc đời” [ ỉ 25; 1611Tóm lại: Điểm lại tình hình nghiên cứu thơ Xuủn Quỳnh trên đây, ta thấy
cùng với thời gian, thơ chị ngày càng khẳng định và được yêu thích. Quá trình
nghiên cứu về Xuân Quỳnh nhìn chung theo sát những bước phát triển, chuyển biến
trong những chặng đường thơ chị. Tuy quá trình nghiên cứu chia làm hai thời kỳ:
Sau tập “Chồi biếc”, “Tự hát", “Sân ga chiều em đi" cho đến những năm sau đó
khi Xuân Quỳnh qua đời, song các nhà nghiên cứu đều có chung hướng khai thác:
Đề tài tình yêu, hạnh phúc đời thường, khát vọng tình yêu, hạnh phúc, ngôn ngữ,
giọng điệu giàu chất dân gian, trong sáng, giàu tính nữ... từ đó kết luận thơ Xuân
Quvnh có bán sắc, có giọng điệu riêng bắt nguồn từ một tâm hồn tinh tế, nhạy cảm.
Các tác giả cũng nhận định: Thơ Xuân Quỳnh chính là cuộc đời chị, con người chị.
Tài năng thơ và những tư tưởng, phong cách độc đáo, mới lạ của Xuân Quỳnh
14
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
_______________________ ______________
đã trở thành một hiện tượng nghê thuật độc đáo cho nhiều nhà nghiên cứu và phê
bình văn học viết về chị. Ngoài ra, còn có rất nhiều bài viết dưới dạng bình giảng thơ
Xuân Quvnh được tuyển chọn vào trường THPT như bài viết của Nguyễn Vãn Long.
Trần Đăng Xuyền, Hà Minh Đức, Nguyễn Đãng Mạnh... Bên cạnh những bài viết
đã đăng trên báo, trên sách là các công trình nghiên cứu về để tài Xuân Quỳnh của
các nghiên cứu sinh, thạc sĩ, các sinh viên làm khóa luận tốt nghiệp...
Trong luận văn thạc sĩ “Những chặng đường thơ Xuân Quỳnh". Chu Thị
Thơm cũng đã đi sâu tìm hiểu các chặng đường thơ Xuân Quỳnh, quá trình vận
động cùa cái tôi trữ tình trong thơ chị qua hai giai đoạn: trước và sau chiến tranh, đê
từ đó khái quát quá trình sáng tạo của Xuân Quỳnh, khẳng định vị trí của Xuân
Quỳnh trong nền thơ hiện đại. Nói về thơ tình yêu của Xuân Quỳnh, Chu Thị Thơm
gọi đó là: “Một tri thức và văn hoá yêu của Xuân Quỳnh”. Đó là một nhận xét rất
hay và tinh tế về thơ tình yêu Xuân Quỳnh.
Trong báo cáo khoa học “Cảm thức thời gian trong thơ nữ sĩ Xuân Quỳnh".
Phạm Thị Kim Anh đã đưa ra một cái nhìn sâu sắc hơn về một khía cạnh trong thư
Xuân Quỳnh. Đó là Thời gian. Từ đó gợi cho ta nhiều suy nghĩ về quá trình sáng tạo
của người nghệ sĩ...
Tuy vậy, những công trình nghiên cứu, những bài viết về Xuân Quỳnh trước
và sau năm 1988 mới chỉ dừng lại ở việc tuyển chọn, biên soạn hoặc là cảm nhận,
đánh giá, nghiên cứu về Xuân Quỳnh, về thơ Xuân Quỳnh trên một số bình diện.
Qua quá trình tổng hợp, phân tích, thống kê và nghiên cứu chưa có một công trình
nghiên cứu cụ thể nào về phong cách thơ Xuân Quỳnh. Đó chính là lý do để chúng
tôi đi sâu nghiên cứu phong cách thơ Xuân Quỳnh. Các bài viết trên là nguồn tư liệu
quý giá đổ chúng tôi tiếp tục viết về chị.
3. Mục đích và phạm vi nghiên cứu:
3.1. Mục đích :
Luận văn hướng tới mục đích khám phá những đặc điểm, nét độc đáo tạo
nên phong cách thơ Xuân Quỳnh. Từ đó, chúng ta có thể đánh giá những sáng tạo và
đóng góp của Xuân Quỳnh cho nền nghệ thuật thơ đương đại; khẳng định vị trí cúa
thơ Xuân Quỳnh trong nền Văn học Việt Nam hiện đại.
15
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
3.2. Phạm vi nghiên cứu:
- Đối tương tìm hiểu chính của đề tài là phong cách thơ Xuân Quỳnh. Vì vậy,
trong quá trình tìm hiểu, để có cơ sỏ lý luận vững chắc, chúng tôi sơ lược tìm hiếu
thèm về khái niêm lý luận văn học có liên quan là “Phong cách".
- Để đáp ứng những yêu cầu của đề tài, chúng tôi tập trung khảo sát các tập thơ:
+ Chổi biếc (trong tập ‘T ơ tằm - chổi biếc”, in chung với cẩm Lai) - NXB
Văn học, 1963.
+ Hoa dọc chiến hào (NXB Văn học, 1968).
+ Gió Lào cát trắng (NXB Văn học, 1974).
+ Lời ru trên mặt đất (NXB Tác phẩm mới, 1978).
+ Sàn ga chiêu em đi (NXB Văn học, 1984).
+ Tự hát (NXB Tác phẩm mới - Hội Nhà văn Việt Nam, 1984).
+ Hoa cỏ may (NXB Tác phẩm mới - Hội Nhà văn Việt Nam, 1989).
Ngoìú các tập thơ trên, tác giả Xuân Quỳnh còn có các tập thơ và truyện dành
cho thiếu nhi: ""Bầu trời trong quả trứng” (Thơ); “Truyện Lưu, N g u y ễ n “Co/Ỉ yêu
mẹ" (Thơ); “M/ì<7 xuân trên cánh đồng'’ (Truyện); “Vẩn có ông trăng khác” (Tập
truyện ngắn); "'Bến tàu trong thành phổ,'‘ (Truyện); ‘‘Hoa mận trắng” (Tập truyện)...
Song, mục đích chính của chúng tôi là nghiên cứu phong cách thơ Xuân Quỳnh nên
chúng tôi chỉ tham khảo các tập thơ, truyện này để hiểu thêm về phong cách thơ chị
còn đối tượng chính vẫn là các tập thơ đã nêu ở trên; trong đó chúng tồi có sự liên
hệ, so sánh với Ihơ của một số tác giả khác: Lâm Thị Mỹ Dạ, Phan Thị Thanh Nhàn.
Ý Nhi, Vi Thuỳ Linh, Phan Huyền Thư... để thấy được nét riêng biột, độc đáo trong
phong cách thơ Xuân Quỳnh. Đồng thời, chúng tôi cũng ưu tiên phân tích kỹ những
tác phẩm thể hiện rõ hơn phong cách thơ của nữ thi sĩ này.
4.Phương pháp nghiên cứu:
Để thực hiện mục đích, nhiệm vụ trên, chúng tôi sử dụng các phương pháp
nghiên cứu sau đây:
4.1. Phương pháp thống kê, phàn loại:
Bằng phương pháp thống kê, phân loại một vài biểu tượng nghệ thuật qua
hình ảnh, ngôn ngữ thơ... những yếu tố nghệ thuật có tần số xuất hiện cao trong các
tác phẩm để nắm được tín hiệu nghệ thuật, sau đó tiến hành phân loại các tài liệu
theo yêu cầu có của đề tài, từ đó có thể đưa ra những kết luận mang tính khoa học.
16
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
4.2. Phương pháp so sánh, dói chiếu:
Luận văn sứ dụng phương pháp này để làm rõ giọng điệu, phong cách thơ
Xuân Quỳnh, những nét độc đáo trong phương thức biểu hiện của ngôn ngữ thơ.
hình ánh thơ, các quan niệm về thời gian, không gian...
Phương pháp này, một mặt được áp dụng với các tác phẩm của chính tác giá;
mặt khác, với các tác phẩm của các tác giả cùng thời. Điều này, giúp chúng ta thấy
được sự độc đáo trong phong cách của tác giả, cũng như thấy được điểm gặp gỡ và
sự khác biệt giữa Xuân Quỳnh với các tác giả khác.
Mục đích của phương pháp này là khẳng định những đóng góp của Xuân
Quỳnh, phát hiện những đặc sắc trong thơ Xuân Quỳnh, thấy được sự khác biệt
trong phong cách thơ của tác giả so với một số gương mặt thơ khác.
4.3. Phương pháp phán tích, chứng minh:
Đây là một phương pháp không thể thiếu được của quá trình phân tích, cảm
thụ thơ. Với đề tài này, chúng tôi tiến hành phân tích kỹ một số tác phẩm, hình
tượng thơ... có tác dụng soi sáng và khắc sâu phong cách thơ Xuân Quỳnh.
4.4. Phương pháp hệ thông:
Việc nghiên cứu một tác giả được xem như nghiên cứu một chính thể nghệ
thuật và một chỉnh thể nghệ thuật bao giờ cũng có tính hệ thống. Mặt khác, phong
cách không phải là một khái niệm “dĩ thành bất biển”, nó vừa có tính đa dạng nhưng
đồng thời cũng có tính thống nhất. Do vây, chúng ta phải tìm được tính ổn định,
thống nhất trong tính đa dạng của phong cách.
Để luận văn giàu tính khoa học và có hệ thống, chúng tôi sẽ phối hợp chật
chẽ giữa 4 phương pháp trên để có thể khẳng định một cách đầy đủ, chính xác, giàu
sức thuyết phục về phong cách thơ Xuân Quỳnh.
Ngoài ra, chúng tôi còn vận dụng các thao tác nghiên cứu cùa thi pháp học,
phối hợp nhiều phương pháp nghiên cứu nhằm đi đến xác định phong cách riêng độc
đáo của Xuân Quỳnh.
17
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xu án Quỳnh
5. Đóng góp cùa luận vãn:
Trước hếl là sự hữu ích với bản thân. Người viết coi đây là một cơ hội để bày
tò. chia sẻ những nghiên cứu của bản thân với bạn bè, đổng nghiệp, với các bạn đọc
vêu mến nữ thi sĩ Xuân Quỳnh. Hi vọng luận văn giúp người đọc có cái nhìn hệ
thống về những vấn đề, những kiến thức liên quan đến chân dung phong cách một
tác giả nữ tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại.
Sau nữa, trên cơ sở kế thừa các thành tựu của các nhà nghiên cứu trước viết về
Xuân Quỳnh. luẠn vãn muốn nghiên cứu một cách toàn diện về Xuân Quvnh và chỉ ra
những phẩm chất thuộc về phong cách thơ của chị. Từ đó góp phần đánh giá một cách
có căn cứ, khoa học những đóng góp và vị trí của Xuân Quỳnh trong thơ ca Việt Nam
hiện đại.
6. Câu trúc luận văn:
Ngoài phấn Mớ đầu, Dẫn luận và Kết luân, luận văn được chia làm 3 chương
như sau:
Chương 1: Cái lôi trữ tình trong thơ Xuân Quỳnh.
Chương 2: Những cảm hứng lớn trong thơ Xuân Quỳnh.
Chương 3: Nét độc đáo vể phương thức biểu hiện thơ Xuân Quỳnh.
18
Nguyễn Thị Kim Định
Phong cách thơ Xuân Quỳnh
DẪN LUẬN: PHONG CÁCH
Phong cách là một trong những khái niệm được sử dụng rộng rãi và bàn luận
nhiều nhất không những trong sáng tác, nghiên cứu vãn học mà còn trong nhiều
ngành khoa học khác, kê cả trong đời sống xã hội. Phong cách được hình dung như
sau: Phong cách là những “nét", "kiểu ”, "thể", “điệu ” riêng biệt có tính ổn định và
độc đáo của đôi tượng.
Trong sáng tác và nghiên cứu văn học, khái niệm phong cách đã được biết
đến ngay từ thời cổ đại. Trước hết là ỏ phương Tây với các đại biểu như Platôn.
Aristôle... “Tính cách thế nào thì phong cách thế ấy” (Platôn), “Lời nói là diện mạo
cùa tâm hồn” (Sinle). Vào thế kỷ sau, ở phương Đông, nhà lý luận văn học nổi tiếng
Lưu Hiệp cũng thống nhất ý kiến với các đại biểu phương Tây khi ông cho rằng
“văn như kỳ nhãn”. Nhưng ông đã tiến xa hơn các nhà triết học cổ đại phương Tây ở
việc dành riêng hai chương ‘T hể tính” bàn về phong cách tác giả và “Định thể" bàn
về phong cách thể loại. “Theo Lưu Hiệp, nội dung quyết định thể tài và mỗi thể tài
cũng có phong cách riêng... Bởi vậy, người lấy kinh điển làm mẫu mực thì tự nhiên
đi vào cái đẹp cổ điển, trang nhã, người theo kiêu cách thể “tao” thì tự nhiên hướng
tới vé đẹp diễm lệ. siêu phàm...” [92; 90-91].
Sang thế kỷ XVIII, Butfon định nghĩa: “Phong cách chính là bản thân con
người”. Đến thế kỷ XÍX, cuộc bàn luận về phong cách ngày càng trở nên sôi nổi với
sự góp mặt của các đại biểu như nhà văn Stendhal, Balzac, các nhà lý luận văn học
như Saint - Beuve, các triết gia như Herbert. Spencer, các nhà ngôn ngữ học như
Steithal...
Xuất hiện muộn hơn, song các công trình nghiên cứu của các nhà văn, nhà ]ý
luận văn học Việt Nam đã bước đầu bắt nhịp với công cuộc tìm kiếm về mặt lý luận
đối với vấn đề phong cách trong vãn học. Có thể kể đến một số công trình nghiên
cứu tiêu biểu: Một số vấn dê thi pháp học hiện đại (Trần Đình Sử), Dẫn luận phong
cách học (Nguyền Thái Hòa), Nhà văn tư tưởng và phong cách (Nguyễn Đăng
Mạnh); Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện Kiểu (Phan Ngọc); Những
thế giới nghệ thuật thơ (Trần Đình sử); Thi pháp hiện đại (Đỗ Đức Hiểu)... Tác
phẩm và chân dung (Phan Cự Đệ), Phong cách nghệ thuật Nguyễn Minh Châu (Tôn
Phương Lan)...
Khi tổng kết lại các thành tựu cơ bản đã đạt được, các nhà nghiên cứu Việt
Nam đã thống nhất và đưa ra những kiến giải có ý nghĩa khoa học tích cực: “Phong
cách là một phạm trù thẩm mỹ, chi' sự thống nhất tương đối ổn định của hệ
Nguyễn Thị Kim Định
- Xem thêm -