DAI HOC QUOC GIA HA NOI
TRUCING f)AI HO( KHOA HOC XA HOI VA NHAN VAN
m
TA THI KIM TOAN
MOT SO VAN D E V E
QUAN D I E M T H d CUA C H E LAN VIEN
GIAI DOAN 1980-1989 (QUA CAC TAP L)L CAO THCJ)
^ 1 HOr -.•( rV
^f~U/Z
LUnN VnNTHnCSINGU'VnN
Chuyen nganh : VAN HOC VIET NAM
Md so: 504.1^
(lido \'ien litioiig dan :
PGS, TS NGUYIN
BA
IIA NOI 21)00
THANH
MIJC LUC
Trang
l-PHANM^DAU
1 - Ly do ehon d6 tai
1
2 - Lich sir vA'n d6 nghien cuu
2
I I - ChUOBg 1 : QUAN NIEiVI ClJA (HK LAN VIEN Vl5 NliA IH
9
1.1 - Thi sT la nguoi Mo, ngiroi say, nguoi dien
9
1.2 - Voc nha tho dirng ngang lAm chien luy
! I
!.3 - Anh la ihap Bayon bon mat
19
L3T. Lao dong cua nha tho - nghd tho
19
1.3.2. Quan niem v6 dao du'c, nhan each cua nha Iho
27
1.3.3. Thi nang cua nha tho
39
1.4 - Huih anh ngiroi liV lu va ngiroi det (ham
51
III- Ch"iong 2 :
(}IJAN NIEM V£ VAI T K 6 , VI
lUi
SONC; XA llOI
THO
(A iKONi; 1)01
56
2 1- Tho la mot thir vil khi
56
2.2 - Tho la d6i nioi va sang lao khong ngirng
66
2.3 - Tho gAn vol m6i cuoc doi m6i so phan
79
IV- ChuOllg 1
IQUANNULM
VEIHNILIHI ( NCillE lliLAi ( I A 1IK)( A.89
3.1 -Thii)hap
89
3.2-Gionglho
103
3.3 - Nluri>g bai iho a dang pliac thao
1 I 1
V - PHAN KE'l' 1,1 AN
VL DANIl Ml ( ( Al lAI EIKI IIIAM KIIAO
115
QUAN NIEM THO CUA C H £ LAN VI£;N
GIAI DOAN 1980- 1989
I-LVD0CH0ND£TAI:
Che Lan Vien la mot nha iho lieu biSu cho van hoc Viet Nam hien dai
the ky XX. Mot the ky vua rA'l d6i huy hoang, choi loi nhung cung dAy khoc
liel, dau thirong. Mot the ky sinh la lAt nhiSu anh hiing, va dong Ihoi no ciing
sinh la lA't nhiSu nha tho - nhung nguoi bang cam humg tho ea da hiiu duong,
CO vu khich 16 d[6u ehinh hoat dong cua ea xa hoi. Trong tho cua minh, ho da
ghi lai duoc nhung hinh anh li6u bieu, nhung tinh cam lieu bidu, nhCing tarn
Irang co Ifnh didn hinh voi mot hinh thiic nghe ihual doc dao. Trong so cac
nha tho Ion cua the ky XX, chiing toi chon guong mat mot nha tho ma sang
lac cua ong lieu bie'u cho quan niem song va quan niem vd tho cua nguoi
duong Ihoi di lim hiSu. Do la Che Lan Vien.
Tho Che Lan Vien da ihe' hien duoc quan diem song cua nguoi Viet
Nam the' ky nay. Tir linh cam y6u ghet irong tho ong cung la chudn mirc yeu
ghel cua dan toe, lu le song ehel tiong tho ong cung nhkm doiig vien c6 vu
con ngu'oi bi^'t s6ng chfe't cho xii'ng dang v6i cac di6u vCi'a thieng lieng vua gian
di: diigc lam nguoi Viet Nam. Tho Che Lan Vien vl vay da di vao dung nguoii
mach chinh cua doi song tinh ihAn dan toe va Ihoi dai. (Boi le do ma nguoi
doc yeu thfch iho ong). Do la ly do quan trong de! chilng toi tlm hieu iho oiig.
Thu hai la vi trong tho ong, ong da the hien dSy du quan niem v6 tho.
Oiig su dung tho de ban luan v6 nghd nghiep lam tho mot each say sua nhal,
dAy du nhal. Tu quan niem v^ Tin/ log/i, Tho' Duhi, Tlur Say den tho c6 ich, iho
hay, iho' da. Nhln lai quan diem tho cua ong, la ihay quan dieni ay c6 su van
dong, bien d6i didu chinh qua tung ihoi ky, c6 the chia lam ba giai doan, Uuoc
Cach mang ihang tam, tu 1945 - 1980 va lu 1980 - 1989.
Da CO nhi6u bai viet, nhidu tac phalm nghien cuu v6 Che Lan Vien
nhung phitn nhieu la chia sang tiic cua Che Lan Vien ihanh hai giai doaii:
tru'oc va sau Cach mang. Cach chia nay xem ra chua thai hop ly boi vi nlui la
da noi a tren, quan di^m tho Che Lan Vien c6 su van dong dieu clnnh; ban
than sang tac cua ong cung nhu vay; Tho sau Cach mang cua ong tu 1946 1980 la tieng tho phue vu khang chien, la khtk trang ea vang doi. Nhung tu
1980 - 1989 tho ong c6 ehi6u huong hg gu/ng nhin vao noi tam, viet cho doi
ihuong tao nen mot thii tho tam tuih, dung di. 1980-1989 la mot giai docin dac
biet CO y nghla trong su nghiep tho Che Lan Vien. Do la ly do thu hai di
chung toi chon dt lai nay.
Ly do thur ba la quan di^m tho cua Che Lan Vien da chi phoi loan bo
sang lac tho cua ong, va bi6u hien bang sang tac tho. Ong thuong phat bieu
quan diem sang tac do bang tho. Do chinh la hinh thiic ly luan bang tho. Mac
du ta biel ong con la m6t nha ly luAn phe binh van hoc va ben canh dong tho,
doug ly huln cua 6ng cung rft't sAc sao, Iri tue. Tuy nhien khi ly luAn van hoc
duoc ong phat bieu qua hinh tuong Iho Ihl do lai la huih Ihuc doc dao, rat dac
tiling cho phong each cua ong. Phong each tho tri lue.
Cuoi cung nghien cuu quan diem tho Che Lan Vien la de phiic vu cho
su giangday va nghien cuu tho ong c6 nhung y kien va van dt ma ngay khi
coil song, Che Lan Vien cung dang trai nghiem, chua hAn da kel luan, do do
cac the he mai sau duoc tim hi^u \6 iho cua mol nha iho Ion, mot nha tho cjua
di nhir hien lugng mot ngirdi khong Id qua di - chAng thil vi lAm sao? Tren lai
ca nioi ly do, khong thS khong noi den mot ly do dan gian ma thanh that rang:
Do la vi niem yeu ihich tho ong. Mot nha tho luon luon lao ra su bat ngo, doc
dao, tri tue ngay ea khi ong da qua doi. Ba tap Di cao cua ong de lai da lam
nguoi doc bang hoang, sung suong, cam phue kinh ne. Va de lai cho ho bao
nhieu suy nghl, day dut, tran Iro v6 le song chet va ve tho. Do la nhCrng ly do
de chung loi chon di lai nay.
II. LU H SlJNCiHIEN ( IJlJ VAN D £
Che Lan Vien la m6l nha tho' loii cua nen van hoc Viei Nam hien dai,
ong lai la mot nha iho nia cuoc doi sang lac khong chi mot chieu. lluian chien.
khong phai la mol quan niem iho roi ur do chi phoi sang lac cua ong. 1 ho oiiij..
quan nifim tho cua 6ng da dang, phong phu, phure tcip vk chia lam nhifiu chang
khac nhau ntn nhiJng b^i vie't nghidn cuu v6 tho cua ong la rft't nhi6u. Tu Cach
mang Thang Tam, da c6 nhi6u bai vi6't v6 tho 6ng; nhi6u cong Irlnh nghieri
cuu, nhi6u lua van, luSn an nghien ciiru vi tho ong. Giai doan tho truoc Cach
mang cua 6ng c6 Dieu tan vh tSp van xu6i Vang sao, ci^mg mot so tac phAm
chua in thanh tap. Danh gia vi Dieu tan giai doan nay, nhung tac gia nhu
Quach Tc^n, Homing Didp, Bfch Khe, Yen Lan, Han Mac Tir, XuAn Dieu,
Nguyen Minh Vy... diu nh.l't tri cho rAng Dieu tan la m6t tac phA'm ky la. Tuy
do m6i chi la nhung loi gop y, ngoi khen trong cac cuoc blnh tho r6i duoc cac
nha tho ki lai trong cac bhi h6i k^. CAng phu iihA't, co bai cua Hoai Thanh in
trong 7hi nhdn Viet Nam. Ong coi Dieu Tan \h m6t ni6m Kinh di\ con ngudi
nay Id con ngirdi i a frdi ddf, cua hdn pJuro'ng, khong the Idy kinh tdc third'ng
md hong do dirge [31; 202] Nguyin Vy co bai in trong Van thi si tien chien
Cling cho rAng Thrr Che'Lan Vien doc ddo, nhieu hdi cdm dong, tap Dieu fan
(ua anh con de Igi mgf diiec hong frong vdn hoc sir Viet N(nn, gidng nhir
nhilng fhdp Chdm fren daf nird'c. Doi Bdn, con vdng vang tieng ni'rc nd nghin
thu (Idem nu'Jign [31; 28].
Tir sau Cach mang Thang Tam diu nay, Ch6' Lan Vifen co din mudi bon
tAp tho dAy dan, th^ hi6n nhung vA'n di Ion lao cua cu6c s6'ng, cua nhAn dAn va
nhfrng quan niem dot bien ve tho va nha tho. VI vAy, tho ong duoc nhifiu
nguoi tlm hi6\i, nghien cuu. TA't ca diu thong nhA't danh gia Che Lan Vieii la
nhA tho tAi nAng vi moi phirong dien va phAn tfch dung Ihuc chat qua tilnh
sang tac cua 6ng. Trong do co nhi^u bai nghien cuu, nhi^u luAn an, luan van
di cAp toi quan ni6m cua Che Lan Vien v^ tho va nha tho. Co hang trAm hai
vi^t ve Che Lan Vien voi cac each tiep cAn khac nhau: Co bai viet vi lung (Ap
\ha. CO bai vi^'t v^ nhi^u tAp; co bai nghien cuu v^ ngon ngu, hinh aiih. the
loai; CO bai noi sir chuyen bien tu tuong. chuyen bien phong each. Co bai nhan
xel t6ng quan, chAn dung, co bai daf tac gia trong truong phai, trao Urn v.v...
Dac bi^t la cac cud'n Phong trao th(y moi cua Phan Cir De, Tlur vd mdy vdn d('
trong tha Viet Nam hien dai; mot thai dai trong thi ca cua Ha Minh Due; Tim
hieu tha cua Ma Giang LAn, Tha mdi - nhwig bird'c thang tram cua Le Dinh
Ky; Tha mdi - Binh minh tha Viet Nam hien dai cua Nguyen Qu6e Tuy; Ngdn
ngi7 tha cxxa Nguyen Phan Canh, Ly luan vd phe hinh vdn hoc cua TrAn Dlnh
Su; Tirduy tha vd fir duy tha Viet Nam hien dgi Tha Che Lan Vien vr'n phong
each suy tifofig,.. cua Nguyen Ba Thanh. Nhung cong trmh do diu noi den Che
Lan Vien nhu mOt cAy dai thu trong ri^ng tho ca hi6n dai Vi6t Nam. TA't ca diu
thij-a nhan Ch6' Lan ViSn la m6t nha tho 16n cua n^n tho hien dai Viet Nam.
Cac bhi nghiSn cuu, ti^u luAn v^ tung yiu t6 tho Che Lan Vien nhung
nAm 1954 - 1970 can cu* of cdc tAp (iiri cac anh, anh sang va phii sa, Hoa
ngay thufmg, Chim ban bao nhu Doc dnh sang vd phu sa cua XuAn Dieu;
Doc dnh sdng vd phi) sa cua HA Minh Diic, Nhdng hien con hay nunig den
trong tha cua Le Dlnh Ky, Che Lan Vien vd nJidng tim fdi trong nghe fhuat
fha cua Nguyen L6c.... TA't ca deu ghi nhAn bu6c phat trien dang ke cua Che
Lan Vien v^ sir chuy<^n bie'n trong tu tuong, tirng n6i dung tho va trong quan
niem vi nghe thuAt cua 6ng. Che'Lan Vien da di tirThung lung dau fhu'o'ngdidi
cdnh ddng vui; di tCr cai T6i nho be de'n cai Ta rOng 16n, bao la. TAp Anh sang
va phii sa cong hien vdo nen tha chung cua chung ta hien nay mot tdm hdn
Che Lan Vien - Mot tdm hdn nang nhil'ng suy nghT, phdn ddii fren nhil'ng hodn
(dnh (If the cua minh de frri duac cdi hrn cua nien) \'ui chung [31; 36] (XuAn
Dieu) Che Lan Vien da co nhieu co gang fen dia hgt firchig tirang, sdng tan
[31; 49] (Ha Minh Due): Nhilng hinh dnh Che Lan Vien sd dung hao gid cung
doc ddo vd red dep va Noi (Jiung du'g'c chat Igc, du'o'c ndng (ao, du'o'c khai
thd( ve mgf y nglna fried hoc cua nd (Nguyen Loc) [31; 80].
Den nhung nAm 1970, Che Lan Vien tiep tue cho ra doi cac tAp Nhung
hai tho danh gi$c (1972), Doi thoai moi (1973), Ngay vi dai (1976). Hoa
(rirnc hlng Ngirm (1976), Hai then miia (1977). DAy la nhrrng tAp tho' mang
Am huong hAo hung, s6i d6ng. ghi lai kh6ng khf chien dA'u cua ca mot thoi dai
anh hung. Day cung Ih nhung tap tho day an nghTa voi Dang, vai nliaii dnn.
v6i que huong, vdi Bac. 0 dfty Che' Lan Vien da xac dinh tho la vu khf chien
dc'fu, nhh tho 1^ ngudi ehi^n sT van hoa. Th^ nen ng6n ngu tho cua ong giau
ch^'ft chinh luAn, hinh thiic tho mo r6ng di hien thirc cuoc s6ng Iran vao trang
tho. Tac gia tang cuong chA't trie't 15^, chA'l trf tue vh van hoa vao tho. NhAn xet
m6t each khai quat h6n tho Che' Lan Vien, giao su Ha Minh Due viet: Trong
cdc nhd fha Id]? tnrdc, Che Lan Vien mang dam net mgf phong each fha suy
tirdng. Anh khdng den vdri tha vdn tir cdch mot ngirdi Idm frief hgc. Khong phdi
Id mSf hd dc duy ly, mgf fir duy triet hgc ndrhoa khi den vdn virdn hoa fir(ri dep.
Tieng noi tha ca dau tien cua anh Id thugc ve tam long, Id noi dau den da diet
cua mot tdm trgng. Ddng chinh luan vd ddng suy tirrhig trong fha Che Lan
Vien kheo ke't Itgj? Idm mdt, uhip nhdng uven chuyen md sou sdc. Tren htf/ynt^
phdn fich, hinh luan nhdng van de fhdi sir, Che Lan Vien ddng Igi Idi vdo khia
canh trie't ly rdi frd ve vd'n de phat fried flieo ddng fir duy chinh luan [6; 661;
662]. Nguyen XuAn Nam co bai NluTng hdi tha ddnh gid cua Che Lan Vicn^
Nguyen VAn Hanh co Tha Che Lan Vien; Vu TuA'n Anh co Tlur ddnh My (ua
Che Lan Vien. Homing Lan c6 bhi Dd'i fhogi mdri cua Che Lan Vien, Con dudng
vd tdm vdc fha Che Lan Vien cua Pham H6... Cac bai nay diu tiep tue kliAng
dinh bu6c tie'n cua Che Lan Vien ve tu duy tho, khuynh huong khai quat, long
hoj"), trie't \^ trong tho...
ThAp ky 80 la giai doan tho cuoi cung cua Che' Lan Vien. Ong trAn Ira,
suy ngliT, tlm toi va chay dua voi fhdi gian nirdrc sie'f de sang tac. Hoa tren da
(1984) Ta gui cho minh (1986) Di cao tha I, II, III (1992, 1993, 1996) ra
dcri, ddnh dA'u m6t dinh cao m6i tren hanh trinh tho cua 6ng. Giai doan nay.
chung ra cang co cAn cir d^ chung minh ong la mot nha tho Ion cua van hoc
Viet Nam hien dai. Ong dirgfc du luAn chu y va co hang loat bai viet vg 6ng.
Nhung bai nghien cuu ve Che' Lan Vien giai doan nay thuong danh gia long
quat dcti tho cua 6ng. chi ra nhung dac sac cua phong each tho ong tir Dieu
tan den Di can thcv, tir tiuyen thong d&n each tAn, tir the loai diu de tai... Ngo
Van Phu co TdDieu tan den Hoa fren dd, Nguyen Tliai Son co Che'Lan \'i('n
vd Di Cao fha, Nguyen Ba Thhnh voi Dg( hai tap fha Di Cdo fha. Pham XuAn
Nguyen c6 Che Lan Vien - ngirdi di tim mat, DoAn Trong Huy co Khuynh
hirdyig van ddng tha Che Lan Vien td sau J975, TrAn Manh Hao voi Ngud)
Idm virdn vTnJi cihi vA lA't nhieu bai viet khac cua Trieu Duong, Nguyln Dang
Manh, H6 Sy Vinh, Phan H6ng Giang, Lai Nguyen An, Nguyen Dlnh Thi,
Hoang Tiling Thdng, Mai Qu6c Lien, Nguyen Minh Vy. Te Hanh... duoc tcAp
hop va in trong cu6n Che Lan Vien - Nguoi lam virfm vinh cuu. Chinh nho
CO ke't cA'u hop \f mA cu6n sdeh giiip ctugc nguoi doc IhA'y duoc chang duong
tho vA sir dong g6p dAc sAc cua m6t nhA tho da dang, phue tap, luAn lu6n vAn
dong vA phat tri^n, lu6n lu6n Ldm mdri tho cua minh. Dien mgo tlur, (hdn dung
fha cua Che Lan Vien fiudc day sdc sdo den mdy, thdn sdc den may cung nxri
chi d tren mdt mdf phdng, cdn fha dura in vd fha sau khi nhd tlur fd frdn, dd
tgo nen mot dien mgo cd chieu kich kluu . Dd Id phu dieu. Dd Id fu'o'ug frdn.
Dd Id firang ddi (Nguyen Tliai vSon...[16; 143]. Ve de fdi, vdn Id frd tinh (hinh
tri nhir Che Lan Vien dd td khai thdc lidi sir - ddn tdc di ve lurdmg the sir - dao
ddc; fd sir chu y khia canh anh hun^ chuyen sang khia canh ddi thu'dn^ (Dao
Trong Huy... [16; 117]. TrAn Mcanh Hao ca ngoi Che Lan Vien ia Ngudi Idm
virdn vTnh cuu va Cdng gdn cdi diet, tho' dug viet cdng hay, cdng hdt ( hdt ludv.
de, (hinh lugn, cdng fliem cdm .\uc vd sdu dgng, Che l,an Vien van tl(''p tin cat
Icn tic'ng trdng, fieng fi) vd hdo hieu mdt ngdy mdri tien cdnh ddng vinh (ihi
(uafhaca.[\CK
228; 230]
Ben canh viec khang dinh nhung thanh tuu Ion cua tho Che Lan Vien.
do dAy, \'An con f kien chua thAt thong iihAt gifra cac nha nghien cuu. Dac biel
la o 3 lAp tho Di cao. Song chmh a nhung tAp Di cao Ay lai la nhirng tap tho
gAy lianh luAn. Mdt Di cdo tiep fu( khudy ddng. gdy franh luan. \'d cd mdt lam
nu'ri suy nghl cua fdi trong hdi cdnh cdng cudc ddi nu'^i horn nay. Lai fhdy d
du"' Lan Men nJiu'ng suy nr rr }ighe fhiidi gdn ho thief c(d. mdn dut \ni ('('n h
6
mang, vdri cudc ddi, vdm Id mgf mang dam, mgf kenh ddn rd'f guan frong from^
fha Che Lan Vien .sau 1945 (Phong Le [20: 81]).
C6 nhi^u f kie'n trai nguac nhau d cac tAp tho Di can. nhirng kh6ng phai
IA di ha thA'p mA lA di b\iu them mot O i e Lan Vien da dcang. \'do nhilng nam
(udi ddi, Che Lan Vien dd tliay ddi khd nhieu ve gigng tha, hinh dnh tho. dm
dieu tha vd cd phirang phdp fir duy - Dd khdng phdi Id mgf sir cdch fdn. md
chu yeu Id si/phuc
hdi cdch cdm, cdch nghl cua nhd fha fhdi fnrdrc Cdch mang
Thdng Tdm. Phirang phdp tir duy ay dirac Che Lan Vien due kef fhdnh jdurong
phdp Ion trai hay Id be theu trai, Trong tlur Che Lan \ 'ien Id mot sir hodi nghi
cd tinh chat triet hgc. (Nguyen Ba Thanh...[16; 157; 158]. Hoac Che Lan Vien
ngircii dau mat. Vd Di cdo fha Id hdnh fiinh di tim mat cua Che Lan Men khi
dug dd ve cdi trdi. Dieu ndy fdng them kich tdc cho dug vd cho < di ngdy horn
nay khdng cdn dug Pham XuAn Nguyen [16; 16].
Diem qua m6t s6' tac phAm nghien cuu ve tho Che Lan Vien, ta ihAy
6ng dung la m6t thi tAi hie'm co; m6t hdn tho Ion cua the ky XX. Song dieu do
kh6ng CO nghTa lA 6ng khdng eon nhuoc diem nao, han che nao. Nha nghien
ciru phe blnh HA Minh Due chi ro: Trong tho Che' Lan Vien Thieu sir gdn hd
tru'c tiep vdri nhieu pJigm vi cua d(ri sdng nen trong fha anh sir chuyim lunt
gifra hien thi/c vd ly firdmg, gifra cdi friYu fircmg vd cu the fJur(rng gap khd khan.
Man .\dm cua y niem khdng frd ve dirac vdri cay ddi \anh tinn, ly tri vdn (hlng
lai frong guy dgo liujn hdn cua ly tri xa rr)7 vd)i cudc ddi dang \'d sdng d ngoai
kia (...669). XuAn Dieu cung nhln tliAy nhugc diem tho Che Lan Vien o mot
goc do khac. O Che Lan \'ien, nhieu khi cdi fdi ngdn ngfr frdn ddy, fhu'a tinh.
md tdc gid khdng chu dong, khdng cirong quxef ghim mi Igi dephuc
vu finch
luyp (ho de fdi, chc> chu de, cdi nhirac diem cua iru diem ay Idm cho mdt sfVhdi
tlur vd dogn tlur cua tdc gid )oi vdo diu nghla hinh thu'c [16: 39]. Chung toi
dac biet lini y cAng trinh nghien cirii phat trien khoa Ngfr \an cua giao su
Doan Trons Huv voi nhan de: '^Nhfrng net dac sAc co' ban cua hinh thiic nche
thuAt tho Che' Lan X'ien tu sau 1945" \a hai viet ''khuynh hirong \An dou'ji \ho
Che' Lan Vien i\i sau 1975'' trong do nha nghien cuu da danh gia: chang duoi
nay mang dA'u ^n cua nhA tho nhung co tmh tieu bieu nhA't. dinh huong cho
birdc tie'n cua tho each mang, cho chuyen hu6ng cua doi ngu nha thcr truoc
tinh hinh m6i [16; 169].
Nghien ciru m6t cAch toan dien vA he th6'ng con co m6t s6 luAn van,
luAn an Tliac sy, Tie'n sy cua cac tac gia nhu Ng6 Bfch Thu, H6 The Ha v.v...
Nhung luAn an do da tAp tmng nghien cuu phong each nghe thuAt, thu phap
tho Ch^ Lan Vien, n6i chung lA nghien ciru toan b6 the' gidi nghe thuAt tha
Che Lan Vien tnrde va sau each mang.
Tac gia Vu TuA'n Anh (Vien VAn hoc) cung da bien soan, tAp hop cac
bAi viet v^ tho Che' Lan Vien trong mCt cu6'n sAch kha c6ng phu...
Tir goc do tlm hie\i mOt quan niem nghe thuAt, co nhieu tac gia, nhieu
bai nghien ciiii ft nhi6u cung co di cAp den, song ve co ban nhung cong trinh
nghien cuu di sAu vao ti^rng khfa canh, tlm toi va phat hien, khang dinh tai
nAng, nhAn each nha tho. Nhirng chua co iac gia nao di sAu vao toan bo nhung
vAii de quan die'm tho Che' Lan Vien, dac biet lA tlm hi^u quan diem tho' cua
Aug 6 giai doan 1980 - 1989 Ih mot cong viec rA't kho khAn. Truoc hel la vl
nAng lire cua ngircri viet rA't co han, sau nfra la vl sir pnong phii, da dang va
phue lap cua ban thAn d6'i tuong nghien cuu. Tuy nhien Che Lan Vien la mol
tac gia Ion dat ra trong ban luAn an nay.
D6'i tugng nghien ciru chu ye'u la Iho Che' Lan Vien tu 1980- 1989
nhung CO tham khao them nhfrng loi phat hied true tiep cua tac gia qua nhfrng
bai viet. nhung tac phAm vAn tuy but, chfnh luAn cua ong.
3. Dui t u o n g vu | ) h a m vi nghien ciru:
DO'i liraug clu'i ye'u la Iho ChC Lan ViCn 19S0 - I9H9 iihimg ^ >> i-.^- : i^,
liuhiCii cuu them cAc giai doan truoc do, cac hai vie'l cua Che I.an \ uti
i...!r.
liit^ va nha tho. Pham vi nghien cuu lanhfrng vA'n de co y nghia I) hi;ii: iliw iii;i ^ lu
I an V\C\\ vira la nguoi dO wtaiv^ vu la ngiroi Ihd liiGu hang IhiK ncii .san^i I.K
L P h u i m u p h a p nujiicn c n n :
PhAn li't;h va t()ng hop.
- iMiinrn;.', pha|) licli sU: Ngliic:i c:irii su vAii d('Uig va hi(Mi (1(M (-U.I ijii m dir >
diu' .,na Che Lan Vien i\(:u gia doan lOKO - \nW.
- Phuo'ng phap loai hinh: Nghien cmi y kicr. cua C1ie Lan Vien vc ilac nunj^
ihv' loin ve phong cacli, Ihi phap.
-i. 1)^)11^ gop nun ciia luan a n :
1. Day la cong tiuih dAu ti6n di sAii nghien ciru \e qi 1.111 mem llm t l.r l
len giai doan h)S() - I9H9.
2. Lufiii ;in clntyc Ihuc hiCu chra IrOn nhung nguiMi nr IK W nuti ve iho < hr i .,
\'\ci\. Di'} la ha tilp Di cao llio [, II, III, clifo'c nha van Vu 'I hi I huong .sini IMJ) IHM-^
^ li.-ii \'r.. t;ho io mal ban doc vao nam 1992, 1993. l99o va m('l :.o hai ns^hi- n • m
> 11,1 r.\c \\\\h khoa IU)L' C () cpian iani den quan diem {'Ua cua (. Iiv, i an \ ii.n
(t. l\i) cue cu;i luan an:
I .uan, ail cJiroc bo cue nhu' sau:
riiaii mo'v..':ii!: Moi v(2 ly do chqu de lai, lich :aV nghien i I'lw van ih.\ ]Jai'Mi
pi si] nghien cuu, doi luoiig va pham vi nghi CM i cuu di3iig ^'^'ip ^ iia luan /in, li nih h i
IM'I cue ':'''a hia;i f m .
{'!:;(]''"'> /: ()iia;i mem ciiii Che Lan \'ieii \'e nlia Ihti.
i^liii\yn\^ .^ (^)iian niem \'(} vai tin. vi Iii :!•')'ca lionj^^ dui 'aui;' '-a I n
( 'liiity/n' o ()iiaii iiicm \'C I aih iaire nuhe t-MiAi cua ih- / ^ a
7. P h a n kef luan
o. Danii n i n e ( u e tai lien I h u m khi'»o
I
ChUdng 1
QUAN NIEM CUA CHE LAN VIEN vfi NHA THO
1.1 - THI SILA NGl/dl MO, NGl/dl SAY, NGlfdl DIEN.
Trong s6 cac nha tho mcSi, Che' Lan Vien khong phai nhA tho moi nhAt
nhu XuAn Dieu, cung khdng phai la nguoi dAu tien, dAn dAu cho phong trao
tho. Khi Che' Lan Vien xuA't hien thi phong tiAo tho moi da duoc khAng dinh In
truoc va da co nhfrng ten tu6i hrng danh nhu Luu Trong Lu, Tlie Lfr, Xuan
Dieu, Huy CAn... Song, Che' Lan Vien da co m6t con duong rieng cua minh.
mOt khodng trdi rieng, m6t mien de tdi rieng do lA coi Am la qua khu dau
thirong ci'ia nirdc ChAm xira cCi. VI {h€ ngay khi \n6\ xuA^t hien 6ng da la mOt
hien tugng ky if trong lAng van Viet Nam. Doc Dieu tan ta thA'y di tai cua
Che' Lan Vien hoi r6ng. Che' Lan Vien di t\X cdi ta len cdi trdng sao, \tn cdi
mdng \6\ trd ve cdi fa vA di tro lai cdi dm tre gia cua Dieu tan da di qua nhieu
coi nhu vAy nhung coi nAo cung lA mdt sir chay trO'n ihoat ly hien tai. Va du di
nhieu coi de'n vAy nhirng thi sT vAn dau buon mA gAo len tham thiel Ai hdo
glum : fa cd cd fa khdng . Ta co cam giac nha tho dang hoang hot vl co don \a
tuyet vong. HoAi nghi sir t6n tai cua chfnh minh, Che Lan Vien phu dinh ea
hien thirc cuoc song, ong thoat ly vAo tho va lam cho tho thoat ly hien ihuc.
Do la dac die'm c6t loi nhA't cua phong Irao tho m6\ noi chung va Che Lan
Vien noi rieng. Chfnh vl thoat ly vao tho cac nhA tho moi noi chung va Che
Lan Vien noi rieng moi co nhfrng tuyen bo cong khai ve tho The Lfr cho rang
minh lA cdy ddn mudn dieu, ham ve dep cd mudn hinh nnidn ve\ XuAn Dieu thi
CO mot dinh nghla noi tieng Ld fJii si nghla Id ru vdri gid. M(r theo trdng \'d ivr
\-dn (dug mdy. Han NLac Tu quan niem Ldm fha fdc Id dieir Che Lan Vien
ihem Ldm flur Id Idm sir phi tlurdng. l i o n g loi tua tiong cuon Dien fan. Che
Lan Vien da dua ra mot loi tuyen ngon ve quan diem tho minh. Duong nhu
nha tho muon noi m6t dieu hien nhien buoc nguoi doi phai thira nhAn rang thi
SI thi khOng the' la m 6 t n g u d i b l n h thirong mA thAm chf ihi si la the gioi cua
nhfrng con n g u o i d6'i lAp vdfi t h e ' g i o i ngiroi t h i r o n g :
Thi si khdng phdi
Id ngirdi.
Id fi(di. Id ma. Id quy, Id tinh.
Nd dm frum tirmig lai. Ngirdi
nghla,
tuy rang nhilng
Nd Id ngirdi
Id yeu. Nd thodf
Dicn.
\o
hien fgi. Nd xdi frdn dl w/z/cf.
fa khdng the hieu du'o'c nd vi nd ndi nhil'ng ( di ivJ
cdi vd nghTa hgp ly (...) The md cd) ngirdi
du'g'c no, rdi dem so sdnh nd vdri ngudi
\'dng,
Ma. ngirdi S(/y. ngudi
fir cho Id hieu
vd che nd Id gid ddi, khdng ( han
nd khdng chdn fhgf nd) gid ddi vdri ngudi.
tha/.
Vdri nd), cdi gi nd ndi dcu cd
id. [36; 44).
N h u vAy thi sT k h o n g phai la n g u o i b l n h t h u o n g vA c o n g viec cua liii si
la lAm nhfrng viec phi t h u o n g . Q u a n n i e m Ay cua Che Lan V i e n da chi phoi
c]ua t i l n h sang tao nghe thuAl cua lac phAm dAu lay: D i e u t a n . F^hai uo\ rang o
Blnh D i n h trudfc each m a n g thang 8 co I r u o n g phai t h o loan, ho sang lac tho
\ ( t i Ur t u o n g sieu h i n h . Che Lan V i e n cflng nAm t i o n g n h o m thof loan na\' cho
utu
o n g quan n i e m tiii sf lA n g u d i Mcy, ngiroi Say, n g u o i D i e n ong cho rang
lh(V khftng true tiep phan anh hien thirc ma phan anli !Am trang tiu('vc hien thuc.
nghla la I r o n g con M o , con Say l i o n g dien c u 6 n g vl dau don c u n g c() mot cTii
thanh thAt. T h a n h thAt vl n g u y e n co' cua noi dau quan niern \\v^ thoal l\' hien
Ihirc da chi phO'i sang lac cua nha Iho' k h i e n o n g k h o n g rliing i-not loi n(')i tiuc
tiep. mot tieng noi thuAn khiet chAl phac, m o c mac nhir mot so thi si quen dien
la tinh cam theo loi truyen t h o n g m a o n g chon m o t con d u o n g rieng de n o i .
M o t each hoc bach da chieu va phue tap k h i e n ngirdi doc co an tuong rung ron
k h u n g k h i e p k h i doc t h o o n g . D o c dir dng n h u k h o n g the hieu va k h i hieu l o i
thi c a m nhAn dwac cai c l i i e u sAu, chieu l o n g . chieu cao, chieu dai tham ihAm,
hun hiit cua cac con d u d n g mA thi nhAn da di vh gia tri l i n h t h i e n g cao ca cua
lac p h a m . Q u a n n i e m nha t h o lA ngu'cyi Mn\ ngirdi
Say. ngudi
Di(n
da chi phoi
sang tac ciia 6 n g \'a chi [-^hol luon dien rnao cua tap tho. Che Lan X'ien yd\ lap
D i c n fun
qu;i r!a tao ucu mot kiiac thnd'ng m o . s j d\ Inud'ng. Nlia nghien ciiu
H o a i Thanh da ncu tha\ cluiniz ta cai c a m uiac k h i doc f)i('U l a i i :
If
Gifra dong hang van hgc Viet Nam dr mra the ky 20, nd ddng sung sfnio
nlur mot cdi thdp Chdm, chdc chdn vd le loi, hi mat. Chung fa ngudi
don^
hang, fhinh thodng treo len dd - Cd ngirdi treo dudi sdc - Md fi dm ngd m ma
.xem ggeh rung, nghe tieng ren ri cua ma hdi cung hay, nhirng frit n imcn
frong do khdng nen. Rieng tdi, mdi lan nan nd fren dy gud Idu, ddn tn)i
( hodng vdng, khdng (du hief minh Id ngu'di hay Id ma. Le) fdi sung siuhig hu' i
hao luc thodf gidic ma dfr ddi, tdi frd \udng,
fhdy chim vdn ken iigu'(yi ta vdi }
hdt, cudc ddi vdn hinh di, frdi xa vdn trong \anh._\?) 1; 223]
Nhung ngirdi ddi nguong m6 lA mot chuyen, cdn khi dau khcS \a tuyet
vong hai la mdt chuyen khac. GA'p cudn Dieu tan kai, ta vAn cdn ihAy \'ang
vang trong ta cai cAu hoi mA khdng phai thi sT nAo cung dat ra cho minh. Mot
cAu hdi tuyet vong.
Ai hdo gium; fa cd, cd fa khdng'^ [36; 197].
C^Au hdi hoAi nghi vA phu dinh ma hoai nghi vA phu dinh bdi thi si cung
khdng thAy thdi dai Ay, hoan canh xa hoi Ay se dem cai gl den cho ihi
SI
ngoai khd dau, bA't hanh - Thi sT phu dinh ca gia Iri lam ngur o i .
1.2 - VOC
NHA THO DUNG NGANG
TAIVI CHliN
LUY:
Cach mang thang Tam thanh cdng da dem den cho \'an chirong niol
hidng sinn khf mdi. Cach mang da thay doi cudc ddi cua van nghe si IKM
chung \'A nhA tho Che Lan Vien ndi lieng. Clifnh nha tha cung cam hei on sAu
cua each mang khi ong viet: Ngu'di thay ddi ddi fdi, ngin)! thay ddi tha- for
Vay su thay ddi Ay dien ra nhu the' nao?.
Khi each mang thanh cdng da so cac nha tho da di theo each mang.
sang tac dudi ngon cd each mang cua Dang va ho lay quyen loi cua dat nu('rc.
cua nhAn dAn lAm muc tieu de phA'n dAu \'a phue vu. Cd the ndi each mang da
tiao cho ho mdt ly tirdng, mdt muc dich cao dep di sdng va sang tac. Mot dieu
cfang ndi nfra IA hien thu'c Idn lao cua cudc ddi, chfnh hien ihuc hao hung \a
vang ddi cua dA't nude ma\ du sue chinh phue vA quy lu. lap hop cac nlia thn.
Cac nh?i tho da tu nguyen coi sir nghiep cua dA't nude, cua niiAn dfin la su
nghiep cua chmh minh. Coi quAn chung cdng ndng binh la ddi tuong de minh
phue vu - va phue vu mdt each vd tu, khdng he ddi hoi mot quyen loi gl cho ca
nhAn minh - Bdi th^ ta mdi thafy trong tho ca hinh anh cao dep nhat la hinh
anh cua td qude, cua nhAn dAn. Hinh anh cua chu nghla anh hung each mang
chdi sang trong tho ca. Trong bAi Hai cau hdi Che Lan Vien viet.
'Ta Id af nggn gid sieu hinh
Cau hdi hirvd thd)i nghin mdi fat
'T(7 vi ai?"' khexoay
chieu nggn hdc.
Bdn thay ngu'di fhap Igi fricu chdi xanir [36; 21 2].
Viet nhu the la Che' Lan Vien da xac dinh duoc muc dfch cudc sdng
cua minh, tir nggn gid sieu hinh quan niem nha tho IA ngudi Mo, ngudi Say,
ngu'di Dien de'n quan niem thi sT la cua nhAn dAn, vl nhAn dAn : Vdc nhd tlur
ddng ngiuig fdni chien luy, Ben cdc dung si diet xe fdng ngodi ddng vd ha tnf(
thdng roi. [36; 258] NhA tho da khdng cdn chay chdn vao cdi tiAng sao hay
cdi Am lanh leo. NhA tho da nhln thang vao cudc ddi cua minh, cua dA't nu(Vc
va nhAn dAn minh vdi mdt thai dd dung cam. Tu chd IA mdt thi si trong Ddi
tho, Thdp nghl cnn rieng minh, gid dAy dug da trd thanh mot ngudi chien si
tren mAl tiAn van hda, mang ba Id di theo cac doan bo ddi, dan cdng ra tien
tuyen. Hda minh vao cudc sdng khang chien nhA tho cung hda ml.ih vao cudc
ddi cac chien si de sang tac phue vu khang chien. l i r chd quan niem thi si
khdng phai la ngudi. Tir quan niem thi si la ngudi Mo, ngirdi Sa\. ngu'di Dien
gid day Che Lan Vien quan niem nguac han lai:
'] ludrc hcf (hung ta ldm vdn nghe Id de fd sir fhdf. \ (I chdng sau nay
nmdn truyen (dm (ho ngu'di dgc, cd nhien khdng plnii chi luVi cdi cdm xi'u ( ua
ta md phdi ndi cd sir viec. Nghe cdm xuc dura hdn ddc gia dd hinh dung lai v//
]'i('(\ Nhirng nghe sir vice nhdf dinh dot
gid se nlu)' dd ma (fing la ( lun
\/^r.[36; 81 |.
Can bd \'di su nghiep each mang. Che Lan Vien da cho la doi lap thn
(iiii cac anh, rdi lAn liroi cac tAp tho* khac ndi tiep nhan ra ddi nhu: ;inh s;mu
12
va phii xa, Hoa ngay thmmg, Chim bao ban, Ddi thoai mdi, Hoa irudc
lang ngum.v.v... Cac tAp tho dd da khAng dinh Che Lan Vien da chon mdt
huong di dung, mot con dirdng dung, khAng dinh each mcang IA mot cudc lai
sinh mAu nhiem cho nha tho. Cach mang da thay doi ca the gidi quan va nhan
sinh quan cua tac gia. Thay d6i quan niem cua tac gia ve nha tho \a \ e iho.
Cach quan niem Ay da chi phdi sang tac cua nha tho tu nAm 1946 diu eiidi
nhfrng nAm 1970.
Xac dinh nhA tho IA ngudi chie'n sT tren mat trAn vAn hda, tho ca [^hai td
sir fhdf nghTa IA phai bam sat cudc sdng, Che Lan Vien xac dinh nhiem vu cua
\\ui ca trong giai doan dA't nude cd chien tranh. Dd la phai mieu ta mol each
(hdn that vd hung hdn cudc sd'ng lao ddng va chien dA'u cua nhAn dAn. Cudc
sdng lao ddng vA chie'n dA'u cua chfnh minh. Di dcu duoc noi nhAn dAn dang
sdng va chie'n d^u. nha tho lang man sieu hinh, vdn quen thoat ly cudc sdng ay
[•)hai lam - va do IA cdng viec trudc tien - dd la dgn long minh (ho frong sa( Ir
do la mdt cudc tulgt xac di tao lAji cho minh mot ddi Iho UMY\. Xua xnal the
thi nay nhAp the. va phai thanh tAm lAm liong viec nhAp the thi mdi lam duo'e
nhiem vu cua nha tho - nhA tho cua nhAn dAn, nha tho cua Dang.
Cho den du'g'c Ida vdng ddt mgf
Phdi tren Idng... hao frdn gid mira qua! [36; 81].
Che l_.an Vien sAn sang virot qua bao trAn gid mua de tao nen thanh tun
tho' theo quan diem mdi.
Ta["> tho (Ji'ri ciic anh la mot tap tho chua cd thanh fUii gl Idn ve ndi
diuig \a nghe thuAt. song nd la tAp tho danh dA'u lam hdn thcv cua thi si da
Ihuoc ve Dang, thuoc ve giai cAp \ d san. Tap tho thien \'iet \ e nhung nguoi
khang chien \a tinh cam qiid'c td, ca ngoi lanh tu \'a thanh cdng \'l dai cua
cdng cudc each mang thang tam.
1 d cd Rdc cudc ddi chg1 sdng
Bud c(rm no thdng tdm ngdy ha
Com tham du vd)i cd kho
Bdn em cd Bd( nlur nhd ( d trdng
hay
Mudi len rfrtig toy hinig fay dat
Bd dgi Bdc len ritng cdng tdc em thirmig. [36; 21 ].
Nhfrng cAu tha so vdi thud tac gia viet dieu tan nd gian di, mdc mac.
dirdng nhu nd chua han IA man thit cua nha tho song nd phAn nao vAn phan
anh dirge tinh dAn vdi bd doi khang chien va vdi Bac Hd. (VAn IA de lai nay. d
nhfrng tAp tho sau, Che' Lan Vien se viet nhuAn ban, tAm huyet va hay hon).
Den tAp Anh sang va phii sa fa mdi thA'y Che Lan Vien thAt su di in
thung lung dau fhirang den cdnh ddng vui di iCr cd dan budn tui cua ddi minh
de'n mdt vung chdi Ida anh sang. Nha tha giai thfch nhan di lAp tho: dnh sdng
roi soi fdi vd phu sa hdi dap tdi. dnh sdng tinh fhdn ]d phu sa vat did) cua ly
tir(}ng for Che Lan Vien qua lAp Anh sang va phii sa da tu xac dinh vi Iri cua
minh mot nha tha - chien si trong cudc dA'u tranh cua nhAn dAn mA mdi y th(y,
Idi they deu phai nhAm vAo mdt muc dfch id ret va tao mdt hieu qua tac ddng
vao nhAn ihirc, tAm hdn cua nhAn dAn.
Mdi cau tlur che mgf frdn tuyen fdm tinh
Mudn lAm dAy du mot trach nhiem do, nha tho [)hai tu giai quyel nhung
mAu ihuAn, nhfrng vudng mAc ngay chfnh trong tAm hdn minh. Nha tho' ph;n tu
dAu tranh ban thAn. Che Lan Vien lai mot lAn nfra dat cAu hdi cho minh va lim
Idi giai dap. Nha tha vAn khao khat cAt nghla cudc ddi, cat nghTa cAu hdi sdng
vl ai'!' de lam gl? nha tha ly giai cai qua khu.
''Ta Id af^nggn gid sieu hinh
Cdu hdi hir vd tJidi nghin nen fdf [36; 21 2]
Va Ira Idi cho hien lai - xac dinh nhiem vu eua minh trong hien lai
"7V/ vi af^ khe xoay chieu nggn hdc
Bdn fay ngio^i fhdp lai tru'u chdi xanh [36; 212].
Khi dd (d hi('(hig rdi nhd flur had sdng chef vi ly tu'drng vd vl(d \i ( udc
ydng vl dgi t ua nhdn ddn. Chinh Che Lan Men c ung khdng dinh - di'ing
IK^II
hi
mot dinh nghla \'e nha tha tdt.' Nhd tlur tot Id nhd flur (W'u dir(H (ho dn( [>}a
14
dang diaig. Nhifng tdt han nfra, la hg cdn hie} td chd ddng dy dung ly fudng
minh nlur mot la ed ggi doc gid di len. [70].
Che' Lan Vien cung tinh nguyen la mdt nha tha tdt theo dinh nghla eua
dng. Phai chAng vl th^ mA b Anh s^ng va phii sa ta thA'y nhA tho dung nhung
hinh anh nhn .xda cd d'cni, xda ddi ngheo.
Trong thung lung dau thirang vdn tim ra vu khi.
Phd cd dan 'Ta' hda hgp vdri ''Ngirdi'\ [36; 220].
Trong Anh sang va phii sa cudc dA'u tranh gifra cai ta va cai tdi cfi cdn
dien ra sdi ndi. NhA tho ludn lien he, luon tu danh gia, tir nhAn dien minh,
cAng ve sau, cai tdi xua cfi A'y cAng khuA't dAn di va cud'i cung chi cdn lai mol
cai la chung rdng Idn, vT dai, giAu sue sdng. 0 nhfrng tAp tha sau, cai tdi Ay lid
thAnh cAi tdi nhAn danh dA't nude, nhAn dAn d^ ddi thoai vdi bcin be qude te\
ddi thoai vdi ke \hh. Tho trong khang chie'n chdng My - khdng don gian la
nghe thuAt, IA chA't trfr tinh ma tha cung dap hdn quat fhdo, lo toan. Mdt Ihu
tho danh giac, mdt giong tho mang dirge nhfrng tinh cam Idn cua thdi dai vang
ngAn (nhu tinh yeu td qude, yeu nhAn dAn, chu nghTa anh hung each mang,
tinh cam ban be qude te.v.v...)
Tiong bai Chim liron tram vdng Che Lan Vien viet:
Tdm hdn fdi khi fd qude soi vdo
Thd'y ngdn nui tram sdng diem le
Con nggc trai dem he day he
Udng tliuy frieu hong sdng hgf chdu [36; 21 7].
T6 qude cho nhA tho nguon hien thirc Idn lao de sang tac, nhirng chfnh
nha tho ciing phai biet tie'p nhAn, sang tao thi mdi ra thu hat chAu dfch Ihuc.
Nha Iho khi da gAn bd vdi nhAn dAn thi cudc sdng d xung quanh anh chinh la
ngudn tho' v6 lAn:
Nhu'a sdng nurdi ndm nhdn ddn mdu dd
Tdy Bac oi! Ngirdi Id nie < ua hdn flur.
Tac gia da giai quye't duge mdi quan he giiJa cai rieng va cai chung.
gifra cai tdi vA cai ta. Do dd tie'ng tho cua Che' Lan Vien d giai doan nAy ed cai
phA'n ch^n, hd hdi vA tu tin (di^u ma d Dieu tan ta khdng bao gid thA'y duoc).
Che' Lan Vien da sdng tign ven, trdn dAy vdi td qude cua minh cd luc do
la Idi tha thie't chAn thanh.
di! fd qud'c ta, ta yeu nlur mdu thit.
Nhir me cha ta, nhir va nhir chdng!
di, td quod! neu cdn, fa chef
Cho mdi ngdi nhd, nggn nui, con sdng. [36; 254]
Cd luc Lai tu hAo, kieu hanh to qude bao gid dep the nay chang va lu
khAng dinh
Nhung ngdy fdi song ddy Id nhirng ngdy dep han fdf cd.
Du mai sau ddi mudn vgn Idn han. [36; 256].
Trong tac phA'm Ddi thoai mdi quan diem tho cua Che I^an Vien \An
liep tue phat trien theo dinh hudng tren. Nghla la de cao chuc nang chfnh tri
xa hdi cua {ha gAn tho vdi lich sir, vdi thdi dai va dAn tdc.
Tlur cdn c d ich
Hay hdt ddu fd noi dy md di. [13; 34].
Nhilng bAi tho chdng my cua Che Lan Vien deu cd xu hudng vu'on dai.
md rdng cam xuc trfr tinh den nhfrng vATi di xa hdi tiiet hgc Che Lan Vien
nghl ve chieu sAu, chieu xa y nghla cua cudc khang chien hdm nay, khac \ao
thcr vA thdi dai cai the dung cua toAn dAn tdc:
Chung fa hdnh qudn su()'f hdn nghin ndm de ddnh trdn hdm nay
Trong cdi the hao ddi qua, day Id ddng di'mg Viet Nam dep nhdf
Ddi thoai nidi
Iran tuyen nay cao hon ca niau da, liiy but mdt niiia xuan danh
giac, Nghi suy 68, Ddi thoai nidi ve can chuyen co, I uyen hd ciia mdi h>ng
ngirdi, Khau sung, Nhanh hoa, Dudng sang tuyet voi.v.v...
16
Vdi mdi bai tho tren Che' Lan Vien da danh dA'u mdt cai mdt thdi su lich sir da dua tha ve gAn cac xa hiAn - chfnh tri - thdi sir. Mdt thdi dai sdng
gclm bao cudn nhu the' ddi hdi tha phai trd ve vdi cai hien thirc trAn trui, cdt
tuy, Cc^p thie't ciia ddi. Nhung v^fn de cua nghy hdm nay bufc thie't, sdng cdn.
Tha phai the' chii khdng th^ khac. Che' Lan Vien vdi nhung bai tho Ay, da dem
de'n cho tha minh nhfrng tAm cao vA chAn trdi mdi. NhA tho ddi thoai vdi con
ngirdi Viet Nam, nha tho cung mudn ddi thoai vdi ban be qude te'. Tir Viet
Nam, Che' Lan Vien md long lAng nghe tieng sdng vd vdo hd dau nirdc My.
Du chung thay da, du chung doi mdu. Che' Lan Vien da dat dirge dieu ma dng
cho rAng dd IA sir menh cua tho ca: Viet a kinh tuyen ndy Igi rung ddng frdo
sdi a kinh tuyen khac. Nha tha da tam gae lai cai tinh te' tiir tinh de cdt ndi
dirge cai thd nham, gai gdc, dfr dAn cua ddi vdi mdt nhiet tinh ndng chay:
Cdi finh feed hoa fgm fhdi dura nghl den
Vi ta dang tinh den frieu sinh menh con ngirdi vd vgn
klfodnh non sdng. [45; 262].
Tha phai bam sat vAo hien thuc dA'u tranh:
Dd fha phu cd hang hdng chdu nggc
Nhirng nggc thi ldm sao ndi het duac mdu xu'frng, hun
ddn cdaddi [45; 261].
Tha phai giau chA't chie'n dA'u, chA't thdi sir de cho tho thAt sir cd fch
vdi ddi.
Tha khdng chi dira ru md cdn fhirc finh.
Khdng
phdi
chi
a
hdi
md
cdn
dap
hdn
quat
fhdo lo toan [16; 124].
Tho nhu thd IA tho giAu chA't thep. VA nha tho da thuc sir la ngirdi chien
si tren mat trAn van hda tu tudng. Trong cudc chien dA'u vT dcii cua dAn toe. tho
CO mdf sir menh cao ca, do la su tiuyen Ida qua mudn dr)!. Nha ihcy khdng
dirge tinh chA't lieu tho trong cAi tdi kfn mft cua minh, nha tha nen dem minh
17
V- u
- Xem thêm -