Tài liệu Luận văn hình tượng nghệ thuật trong thơ nữ thái nguyên (qua thơ trần thị vân trung, nguyễn thúy quỳnh, lưu thị bạch liễu)​

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRỊNH VĂN QUỲNH HÌNH TƯỢNG NGHỆ THUẬT TRONG THƠ NỮ THÁI NGUYÊN (Qua thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu) LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRỊNH VĂN QUỲNH HÌNH TƯỢNG NGHỆ THUẬT TRONG THƠ NỮ THÁI NGUYÊN (Qua thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu) Ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 8 22 01 21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ, VĂN HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học: TS. HOÀNG ĐIỆP THÁI NGUYÊN - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Hình tượng nghệ thuật trong thơ nữ Thái Nguyên” (Qua thơ Trần Thị Vân Trung, Lưu Thị Bạch Liễu, Nguyễn Thúy Quỳnh) là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, hoàn toàn không sao chép của bất cứ ai. Các kết quả của đề tài là trung thực và chưa được công bố ở các công trình khác. Nội dung của luận văn có sử dụng tài liệu, thông tin được đăng tải trên các tác phẩm, tạp chí, các trang website theo danh mục tài liệu tham khảo của luận văn. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả luận văn Trịnh Văn Quỳnh i LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc cùng những tình cảm chân thành tới TS.Hoàng Điệp - Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên về sự hướng dẫn tận tình, đầy đủ, chu đáo và đầy tinh thần trách nhiệm của cô trong toàn bộ quá trình em hoàn thành luận văn. Em xin trân trọng cảm ơn sự tạo điều kiện giúp đỡ của Ban chủ nhiệm Khoa Ngữ Văn và các thầy cô giáo Phòng đào tạo Trường Đại học Sư phạm Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ em thực hiện đề tài luận văn này. Em cũng xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên và nhiệt tình giúp đỡ em trong thời gian hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2019 Tác giả luận văn Trịnh Văn Quỳnh ii MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Lịch sử vấn đề .................................................................................................. 2 3. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 6 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 6 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 6 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 7 7. Đóng góp của luận văn .................................................................................... 7 8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 7 NỘI DUNG ......................................................................................................... 8 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HÌNH TƯỢNG NGHỆ THUẬT VÀ THƠ NỮ THÁI NGUYÊN.......................................................... 8 1.1. Những vấn đề lí luận về hình tượng nghệ thuật và hình tượng nghệ thuật trong thơ trữ tình ......................................................................................... 8 1.1.1. Khái niệm hình tượng, hình tượng nghệ thuật .......................................... 8 1.1.2. Hình tượng nghệ thuật trong thơ trữ tình ................................................ 10 1.2. Thơ nữ Thái Nguyên trong dòng chảy thơ ca quê hương .......................... 11 1.2.1. Giới thiệu về thơ Thái Nguyên đương đại và các nhà thơ nữ Thái Nguyên.. 11 1.2.2. Giới thiệu về ba nhà thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu............................................................................................. 12 Tiểu kết chương 1 .............................................................................................. 16 iii Chương 2: HÌNH TƯỢNG CÁI TÔI TRỮ TÌNH TRONG THƠ NỮ THÁI NGUYÊN (QUA THƠ TRẦN THỊ VÂN TRUNG, NGUYỄN THÚY QUỲNH, LƯU THỊ BẠCH LIỄU) .................................................... 17 2.1. Hình tượng cái tôi trữ tình trong thơ Trần Thị Vân Trung......................... 17 2.1.1. Người tình đắm say, người vợ thủy chung .............................................. 17 2.1.2. Người mẹ minh triết và vẻ đẹp mẫu tính ................................................. 20 2.2. Hình tượng cái tôi trữ tình trong thơ Nguyễn Thúy Quỳnh ....................... 22 2.2.1. Người phụ nữ với những nỗi niềm thân phận ......................................... 22 2.2.2. Người phụ nữ với trái tim yêu bình dị mà sâu sắc .................................. 28 2.3. Hình tượng cái tôi trữ tình trong thơ Lưu Thị Bạch Liễu .......................... 35 2.3.1. Cái tôi cô đơn của người phụ nữ ............................................................. 35 2.3.2. Cái tôi bất an, không yên ổn .................................................................... 40 2.3.3. Tình yêu trong thơ Lưu Thị Bạch Liễu ................................................... 43 Chương 3: KHÔNG GIAN VÀ THỜI GIAN NGHỆ THUẬT TRONG THƠ NỮ THÁI NGUYÊN (QUA THƠ TRẦN THỊ VÂN TRUNG, NGUYỄN THÚY QUỲNH, LƯU THỊ BẠCH LIỄU) ................................. 55 3.1. Hình tượng thời gian trong thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu................................................................................ 55 3.1.1. Thời gian hoài niệm trong thơ Trần Thị Vân Trung ............................... 55 3.1.2. Thời gian hiện tại với cảm nhận cá nhân trong thơ Lưu Thị Bạch Liễu ....... 60 3.1.3. Thời gian đêm tối trong thơ Nguyễn Thúy Quỳnh.................................. 64 3.2. Hình tượng không gian trong thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu................................................................................ 69 3.2.1. Hình tượng không gian quê hương gần gũi, thân thiết trong các sáng tác của ba nhà thơ .............................................................................................. 69 3.2.2. Những không gian riêng .......................................................................... 74 KẾT LUẬN....................................................................................................... 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 89 iv MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thái Nguyên là một tỉnh nằm ở khu vực Trung du miền núi phía Bắc với nhiều phong cảnh đẹp, nhiều di tích lịch sử, là vùng đất cách mạng và là một trong những tỉnh có tốc độ phát triển kinh tế, văn hóa, chính trị lớn nhất cả nước. Thêm vào đó, Thái Nguyên còn là một trong ba tỉnh có số lượng các trường Đại học, Cao đẳng và trung học chuyên nghiệp lớn nhất cả nước. Chính những điều này đã là nguồn cảm hứng cũng như nguồn đề tài phong phú để cho các nhà văn, nhà thơ Thái Nguyên sáng tác. Cũng hòa cùng với sự phát triển của thơ ca Việt Nam đương đại, các tác phẩm thơ của các nhà thơ Thái Nguyên vừa mang nét chung của các nhà thơ cùng thời vừa mang những đặc điểm riêng của thơ Thái Nguyên. Góp phần tạo nên sự lớn mạnh của thơ Thái Nguyên không thể không kể đến sự đóng góp của các nhà thơ nữ. Nếu như các nhà thơ nam mang đến cho thơ sự mạnh mẽ, phóng khoáng thì thơ của các nhà thơ nữ chúng ta bắt gặp sự nhẹ nhàng, sâu lắng nhưng cũng chứa đầy những tình cảm đằm thắm, mãnh liệt. Trong những nhà thơ nữ Thái Nguyên, chúng ta thấy nổi bật lên ba gương mặt tiêu biểu, đó là nhà thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh và Lưu Thị Bạch Liễu. Ba nhà thơ với ba thế hệ khác nhau ngoài những nét giống nhau thì chúng ta thấy họ còn để lại dấu ấn trong lòng độc giả bởi những nét riêng có của mình. Việc lựa chọn ba nhà thơ ở ba thế hệ để nghiên cứu là một sự nỗ lực nhằm kiến giải sự khác biệt được biểu hiện trong thơ Thái Nguyên nói chung và ba nhà thơ nói trên. Đó sẽ là nguồn tư liệu tài liệu tham khảo cho rất nhiều người nghiên cứu, giảng dạy, học tập về văn học Thái Nguyên. Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện nay, các bài viết, các công trình nghiên cứ về những đặc điểm nội dung, phong cách nghệ thuật của các nhà thơ Thái Nguyên nói chung, của ba nhà thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu nói riêng vẫn còn hạn chế. Chúng tôi muốn dành 1 công trình nghiên cứu đầu tiên của mình để nghiên cứu về ba nhà thơ nữ Thái Nguyên mà bản thân đã từng gặp gỡ và quen biết, kính trọng và cũng là tư liệu cho các bạn giáo viên dạy văn trong tỉnh Thái Nguyên có thêm hướng tiếp cận với văn học địa phương. Vì những lí do nói trên, chúng tôi chọn đề tài: “Hình tượng nghệ thuật trong thơ nữ Thái Nguyên”(Qua thơ Trần Thị Vân Trung, Lưu Thị Bạch Liễu, Nguyễn Thúy Quỳnh) làm vấn đề nghiên cứu cho luận văn của mình. 2. Lịch sử vấn đề 2.1. Lịch sử nghiên cứu về thơ Thái Nguyên Thái Nguyên là mảnh đất có truyền thống văn hóa, văn học, có những điều kiện thuận lợi để nuôi dưỡng và phát triển truyền thống văn học nói chung và thơ ca nói riêng. Thơ Thái Nguyên đã có một chặng đường lịch sử lâu dài với những tên tuổi như Ma Trường Nguyên, Võ Sa Hà, Nguyễn Thúy Quỳnh, Trần Thị Việt Trung, Hồ Thủy Giang, Nguyễn Đức Hạnh… Với những nhà thơ thuộc thế hệ những nhà thơ trước, với những sáng tác được khẳng định, những nghiên cứu về thơ của các tác giả này cũng được quan tâm trong nhiều bài báo khoa học, là đối tượng nghiên cứu của nhiều chuyên luận, luận văn, luận án, đề tài nghiên cứu khoa học của sinh viên sư phạm… Trong các công trình nghiên cứu ấy có thể kể đến các bài viết của Nguyễn Kiến Thọ. Trong các bài nghiên cứu của mình anh đã khẳng định vai trò, đóng góp của các nhà thơ Thái Nguyên với chặng đường hơn 30 năm phát triển. Anh viết về các nhà thơ trẻ trong bài “30 năm thơ Thái Nguyên” trên báo điện tử Văn nghệ Thái Nguyên: “Những đóng góp của thơ Thái Nguyên thời kì đầu còn phải kể đến những nhà thơ trẻ. Họ cũng là thế hệ đầu tiên cùng với các bậc tiền bối góp phần tạo dựng nền móng cho thơ Thái Nguyên. Đó là Trần Thị Vân Trung, một giảng viên đại học, một chuyên gia giáo dục tại nước bạn Campuchia, thơ của chị duyên dáng một cách hồn hậu thể hiện một tâm hồn nữ sĩ khao khát mà kín đáo, mãnh liệt mà dịu dàng, khổ đau mà lạc quan…” [27]. 2 Có thể nói, với những nghiên cứu đó, sáng tác của các nhà thơ Thái Nguyên tiêu biểu đã được tìm hiểu trên nhiều phương diện, từ nội dung đến hình thức nghệ thuật, từ ngôn ngữ, hình ảnh đến cấu trúc, nhịp điệu hay những sáng tạo mới mẻ và những nỗ lực cách tân nghệ thuật trong thơ. Nói đến thơ nữ Thái Nguyên, Nguyễn Kiến Thọ cũng dành những lời ngợi ca cho những đóng góp của các nhà thơ nữ trong sự phát triển của thơ ca đương đại Việt Nam nói chung và thơ Thái Nguyên nói riêng: “Thơ nữ Thái Nguyên trong thời điểm hiện tại, ít nhiều đã có được vị thế nhất định trong thơ nữ Việt Nam đương đại. Những tác giả nữ Thái Nguyên là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam như Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Cao Hồng, và bên cạnh đó là Minh Thắng, Lưu Thị Bạch Liễu… là những đại diện xứng đáng của thơ nữ Thái Nguyên, cũng là những gương mặt khá quen thuộc của thơ nữ Việt Nam hiện đại. Tác phẩm của họ đã là đối tượng nghiên cứu của các luận văn, luận án, những công trình nghiên cứu về thơ Thái Nguyên cũng như thơ các dân tộc thiểu số Việt Nam thời kì hiện đại.”[27] (Ba mươi năm thơ Thái Nguyên). Hay trong một số luận văn tốt nghiệp Đại học, Luận văn ThS cũng đã đền cập đến những đóng góp của các nhà Thái Nguyên đối với sự phát triển thơ ca cũng như văn học nghệ thuật của tỉnh nhà. Có thể kể đến luận văn Thạc sỹ của Nguyễn Thị Tuyến với đề tài “Thế giới nghệ thuật trong thơ trẻ Thái Nguyên” [29] , Luận văn ThS của Trần Thị Lan “Thơ Thái Nguyên dưới góc nhìn sinh thái” [52] hay dưới dạng những bài viết, những dòng cảm nhận trên các trang báo mạng. Hành trình nghiên cứu về thơ Thái Nguyên đã và đang diễn ra không ngừng, đó vẫn là mảnh đất màu mỡ cho những ai quan tâm và yêu mến thơ của các nhà thơ Thái Nguyên có thể tìm hiểu, khai thác để tìm ra những cái hay, cái mới, cái thú vị trong những sáng tác đầy tâm huyết của các nhà thơ trên mảnh đất này. 3 2.2. Lịch sử nghiên cứu về thơ của ba nhà thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh và Lưu Thị Bạch Liễu Trong những năm gần đây, dưới sự hướng dẫn của các giảng viên thuộc Đại học Thái Nguyên, đã có những luận văn đi sâu vào nghiên cứu, tìm hiểu về thơ của các nhà thơ Thái Nguyên nói chung cũng như thơ của ba nhà thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh và Lưu Thị Bạch Liễu nói riêng, tuy nhiên những nghiên cứu này còn rất khiêm tốn. Việc nghiên cứu thơ nữ Thái Nguyên hiện đại được nhiều người quan tâm. Ngày 20/10/2009, tại Thái Nguyên đã tổ chức Hội thảo thơ nữ Thái Nguyên đương đại. Tham gia hội thảo có nhiều nhà phê bình, nhiều nhà thơ như: Vũ Đình Toàn, Nguyễn Kiến Thọ, Phạm Văn Vũ, Ma Trường Nguyên…, tại Hội thảo đã giới thiệu một số tập thơ, bài thơ đánh giá trên phương diện nội dung tư tưởng. Tại Hội thảo, chúng ta thấy những nhận xét, đánh giá hữu ích như thơ của các chị làm cho người đọc thấy yêu đời hơn, bởi họ quá đẹp, đepj trong tình yêu, hạnh phúc và trong cả nỗi đau. Qua thơ của các nhà thơ nữ, người đọc thấy mình muốn sống tốt đẹp hơn. Đánh giá về nhà thơ Lưu Thị Bạch Liễu, Tạ Văn Sỹ viết trên trang wedsite Lưu tộc Việt Nam (ngày 19/9/2014): “Thơ Lưu Thị Bạch Liễu giàu nữ tính mà cũng đầy cá tính, nhạy cảm và tinh tế trong quan sát và trong liên tưởng và cách biểu đạt hàm xúc, sắc nét. Đây là thơ của một cây bút chắc tay và có ý thức sáng tạo. Người đọc tin rằng nhà thơ nữ trẻ này còn tiếp tục những bước thong dong rộng dài và ngày càng đằm thắm”[60]. Khi nói về nữ sĩ Nguyễn Thúy Quỳnh, Nguyễn Kiến Thọ viết “Ẩn ức trong đêm thơ Nguyễn Thúy Quỳnh” trên trang mạng Văn học Việt: “Không gian tinh thần trong thơ Nguyễn Thúy Quỳnh như bị nêm cứng bởi những lịch lí, không dễ gì tháo gỡ hay vứt bỏ. Cảm giác tù túng châm ngòi cho sự sụp đổ. Thơ Nguyễn Thúy Quỳnh là những mảnh vỡ của trạng thái tinh thần ấy” [28]. 4 Hay nhận xét thơ Vân Trung, tác giả Nguyễn Kiến Thọ trong bài viết 30 năm thơ Thái Nguyên nhân dịp Kỷ niệm 30 năm thành lập Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên (1987 - 2017): “Đó là Trần Thị Vân Trung....thơ của chị duyên dáng một cách hồn hậu thể hiện một tâm hồn nữ sĩ khao khát mà kín đáo, mãnh liệt mà dịu dàng, khổ đau mà lạc quan”[27]. Đặc điểm thơ nữ Thái Nguyên cũng không ngoài đặc điểm chung của thơ nữ nói chung đó là rất giàu nữ tính: dịu dàng, đằm thắm mà mãnh liệt, ý thức sâu sắc về giá trị nhân phẩm và nỗi bất hạnh của cá nhân nhưng vẫn giàu nghị lực, khát vọng và tình yêu. Các nhà thơ nữ Thái Nguyên không chỉ tạo nên vẻ đẹp riêng của mình mà còn thể hiện tầm nhìn và bóng dáng rất rõ của họ qua thế giới nghệ thuật trong thơ. Tuy nhiên, việc nghiên cứu về thơ của họ chưa thành hệ thống và chưa có công trình nào đi sâu nghiên cứu về các đặc điểm thế giới nghệ thuật trong thơ của họ. Thực hiện đề tài “Hình tượng nghệ thuật trong thơ nữ Thái Nguyên qua thơ: Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu”, chúng tôi hi vọng sẽ có những đóng góp mới, bù đắp vào khoảng trống đó. Trong khuôn khổ của một luận văn, chúng tôi sẽ cố gắng tìm hiểu và trình bày để làm rõ được nét riêng về thế giới nghệ thuật qua thơ của các tác giả nữ Thái Nguyên và bản sắc văn hóa thể hiện trong thơ của họ Tuy nhiên, để đi sâu vào hiểu hết thơ của họ, con người họ qua thơ thì vẫn còn nhiều đất trống. Chúng tôi hiểu rằng, điều đó vừa là thuận lợi nhưng đồng thời cũng là thách thức không nhỏ trong quá trình thực hiện luận văn. Với tinh thần làm việc nghiêm túc và sự cố gắng trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi hi vọng luận văn sẽ góp thêm cái nhìn đầy đủ, toàn diện hơn trong công tác nghiên cứu, đánh giá và phê bình các nhà thơ nữ trên. Đồng thời chúng tôi cũng mong muốn, khi hoàn thành luận văn sẽ là một trong những công trình tham khảo trong quá trình giảng dạy tại trường chuyên nghiệp cũng như trong chương trình văn học địa phương ở các nhà trường phổ thông. 5 3. Mục đích nghiên cứu Chúng tôi nghiên cứu đề tài này với mục đích : Nhằm lí giải, cắt nghĩa những nét đặc trưng mang tính bản sắc riêng của ba nhà thơ thuộc ba thế hệ khác nhau. Đề tài chỉ đi sâu tập trung nghiên cứu vào các tập thơ tiêu biểu của ba nhà thơ từ góc nhìn nội dung biểu hiện cái tôi cá nhân và thế giới nghệ thuật không gian và thời gian mang tính đặc trưng của vùng miền. Đánh giá những thành công và đóng góp của ba nhà thơ trong nền văn học thơ Thái Nguyên. Đề tài cũng giúp người viết hiểu thêm về con người và phong cách sáng tác của các nhà thơ. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu như đã nêu ở trên,chúng tôi thực hiện các nhiệm vụ sau: Vận dụng lí thuyết về lí luận văn học để đi sâu tìm hiểu. Tìm hiểu khái quát về ba nhà thơ và đi sâu vào các tập thơ có giá trị của các nhà thơ . Tìm hiểu về cuộc đời và những yếu tố đã tạo nên những nét đặc sắc cho ba nhà thơ. Tìm hiểu đặc điểm thơ của ba nhà thơ trên một số phương diện nội dung và nghệ thuật thơ. Xác định những đóng góp của ba nhà thơ cho thơ Thái Nguyên. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng: những đặc sắc trong hình tượng nghệ thuật thơ nữ Thái Nguyên: Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu Phạm vi nghiên cứu : Đi sâu vào nghiên cứu các tập thơ của các nhà thơ và chỉ ra được sự khác biệt của ba thế hệ nhà thơ. 6 Nguyễn Thúy Quỳnh thể hiện qua ba tập thơ: “Giá mà em từ chối ”, “Mưa mùa đông”, “Những tích tắc quanh tôi”. Lưu Thị Bạch Liễu với các tập thơ: “Sông Cầu đang chảy đâu đây”, “Cõi tôi”, “Trường Sa ơi Trường Sa” Trần Thị Vân Trung với các tập thơ: “Hoa bất tử”, “Xin đừng té nước vào em” 6. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp phân tích tổng hợp: Làm rõ những đặc điểm chính về nội dung và hình thức của các tập thơ tiêu biểu của ba nhà thơ làm cơ sở để đưa ra các nhận định, kết luận thuyết phục và có ý nghĩa khoa học. Phương pháp đối chiếu so sánh: So sánh, đối chiếu giữa các sáng tác của từng nhà thơ; giữa các tác giả, tác phẩm khác nhau, giữa các giai đoạn văn học khác nhau... để có những kết luận cần thiết. Phương pháp hệ thống: hệ thống hóa các nét riêng, những điểm chung trong thế giới nghệ thuật trong thơ của ba nhà thơ. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: sử dụng những kiến thức lý luận văn học chung để làm nền tảng cho những kết luận khoa học. 7. Đóng góp của luận văn Khẳng định được những thành tựu và đóng góp của Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu trong thơ Thái Nguyên. Luận văn thể hiện rõ sự khác biệt trong phong cách sáng tác của ba thế hệ khác nhau khi viết về thơ Thái Nguyên. Đồng thời ở mức độ nào đó, luận văn cũng đóng góp làm tài liệu tham khảo cho công tác học tập, nghiên cứu và giảng dạy về văn học Thái Nguyên. 8. Cấu trúc luận văn Mở đầu Nội dung: Chương 1: Giới thuyết chung. Chương 2: Hình tượng cái tôi trư tình trong thơ nữ Thái Nguyên (Qua thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu) Chương 3: Hình tượng không gian, thời gian nghệ thuật trong thơ nữ Thái Nguyên (Qua thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu) Kết luận. Tài liệu tham khảo. 7 NỘI DUNG Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HÌNH TƯỢNG NGHỆ THUẬT VÀ THƠ NỮ THÁI NGUYÊN 1.1. Những vấn đề lí luận về hình tượng nghệ thuật và hình tượng nghệ thuật trong thơ trữ tình 1.1.1. Khái niệm hình tượng, hình tượng nghệ thuật Hình tượng là sự phản ánh hiện thực một cách khái quát bằng nghệ thuật dưới hình thức những hiện tượng cụ thể, sinh động, điển hình, nhận thức trực tiếp bằng cảm tính. Khái niệm hình tượng nghệ thuật: Mỗi một loại hình nghệ thuật sử dụng chất liệu riêng biệt để xây dựng hình tượng. Chất liệu của hội họa là đường nét, màu sắc, của kiến trúc là mảng khối, của âm nhạc là giai điệu, âm thanh. Ngôn từ là chất liệu của văn học cho nên hình tượng nghệ thuật là hình tượng của ngôn từ. Theo nhóm tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi trong cuốn Từ điển thuật ngữ Văn học, NXB Giáo dục Việt Nam năm 2010 thì Hình tượng nghệ thuật là “Sản phẩm của phương thức chiếm lĩnh và tái tạo hiện thực theo quy luật của tưởng tượng, của hư cấu nghệ thuật, người nghệ sĩ sáng tạo ra tác phẩm là để nhận thức và cắt nghĩa đời sống, thể hiện tư tưởng và tình cảm của mình, giúp con người thể hiện ý vị của cuộc đời và lĩnh hội mọi quan hệ có ý nghĩa muôn màu, muôn vẻ của bản thân và thế giới xung quanh. Nhưng khác với những nhà khoa học, nghệ sĩ không diễn đạt trực tiếp ý nghĩa và tình cảm bằng khái niệm trừu tượng, bằng định lý, công thức mà bằng hình tượng, nghĩa là bằng cách làm sống lại một cách cụ thể và gợi cảm những sự việc, những hiện tượng đáng làm ta suy nghĩ về tính cách và số phận, về tình đời, tình người qua một chất liệu cụ thể” [15, tr. 147]. 8 Như vậy, hình tượng nghệ thuật chính là khách thể đời sống được nghệ sĩ tái hiện bằng tưởng tượng sáng tạo trong những tác phẩm nghệ thuật. Khi nói đến hình tượng nghệ thuật, người ta thường nghĩ tới hình tượng con người như: hình tượng tập thể như hình tượng nhân dân, hình tượng Tổ quốc, hình tượng cá nhân nhân vật như hình tượng chị Dậu, hình tượng Chí Phèo… với những chi tiết biểu hiện cảm tính phong phú. Nhưng cũng cần lưu ý rằng: hình tượng nghệ thuật tái hiện đời sống nhưng tái hiện một cách có chọn lọc thông qua trí tưởng tượng và tài năng của tác giả (chứ không sao chép y nguyên những hiện tượng có thật). Qua đó, các hình tượng tạo ra được những ấn tượng sâu sắc, những day dứt, trăn trở không nguôi đối với bạn đọc. Mặt khác, hình tượng nghệ thuật vừa có giá trị thể hiện những nét cụ thể, cá biệt không lặp lại, vừa có khả năng khái quát, bộc lộ được bản chất của con người hoặc sự vật theo quan niệm của tác giả. Tóm lại, theo Từ điển thuật ngữ văn học, qua hình tượng nghệ thuật, “Người đọc không chỉ thưởng thức “bức tranh” hiện thực, mà còn thưởng thức cả nét vẽ, màu sắc, nụ cười, sự suy tư ẩn trong bức tranh ấy. Hình tượng nghệ thuật thể hiện tập trung các giá trị nhân học và thẩm mĩ của nghệ thuật” [15, tr. 148]. Một trong những nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu hình tượng nghệ thuật trong thơ của ba nhà thơ Nữ Thái Nguyên: tác giả Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu - nên người viết muốn làm rõ hơn khái niệm lý thuyết lý luận có liên quan nữa đó là khái niệm về hình tượng tác giả trong sáng tác nghệ thuật. * Hình tượng tác giả: Trong cuốn Từ điển thuật ngữ văn học của Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (2010) thì Hình tượng tác giả là “Phạm trù thể hiện cách tự ý thức của tác giả về vai trò xã hội và vai trò văn học của mình trong tác phẩm, một vai trò được người đọc chờ đợi … hình tượng tác giả trong tác phẩm văn học gắn với ý thức của tác giả về vai trò xã hội, tư thế văn học rất đa dạng của 9 mình”[15, tr. 149]. Theo đó, cơ sở tâm lý hình tượng tác giả là hình tượng “cái tôi” trong nhân cách mỗi người thể hiện trong giao tiếp, mang đậm cá tính sáng tạo của tác giả. Cũng theo quan niệm của các tác giả cuốn Từ điển thuật ngữ văn học, thì “ phạm trù hình tượng tác giả chẳng những cho phép nhận ra phong cách cá nhân, mà còn giúp tìm hiểu hệ thống của văn bản tác phẩm, mối quan hệ của nó với ý thức về vai trò xã hội và văn học của bản thân văn học” [15,tr. 150]. 1.1.2. Hình tượng nghệ thuật và hình tượng cái tôi trữ tình trong thơ Từ điển thuật ngữ văn học, Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi, (2010) Thơ trữ tình là một “thuật ngữ chỉ chung các thể thơ thuộc loại trữ tình, trong đó những cảm xúc, những suy tư của nhà thơ hoặc của nhân vật trữ tình trước các hiện tượng đời sống được thực hiện một cách trực tiếp. Tính chất cá thể hóa của cảm nghĩ và tính chất chủ quan hóa của sự thể hiện là những dấu hiệu tiêu biểu của thơ trữ tình. Là tiếng hát của tâm hồn, thơ trữ tình có khả năng thể hiện những biểu hiện phức tạp của thế giới nội tâm, từ các cung bậc của tình cảm cho tới những chính kiến, những tư tưởng triết học” [15,tr. 317]. Hình tượng nghệ thuật trong thơ trữ tình thường được biểu hiện qua cái “ tôi” trữ tình. Tuy nhiên, hình tượng nghệ thuật là sáng tạo của người nghệ sĩ. Hình tượng nghệ thuật là các khách thể đời sống được nghệ sĩ tái tạo bằng tưởng tượng. Bởi vậy mà thế giới nghệ thuật thường sẽ vô cùng phong phú. Cái tôi trữ tình là một sản phẩm độc đáo trong thế giới hình tượng do người nghệ sĩ sáng tạo nên. Trong quá trình sáng tác, cái tôi nghệ sĩ bước vào thế giới nghệ thuật và trở thành một hình tượng trọn vẹn. Cái “tôi” trữ tình là một trong những yếu tố quan trọng bộc lộ tư tưởng và phong cách của mỗi nhà thơ. Đó chính là tâm trạng, là cảm xúc, là thế giới nội tâm của nhà thơ trước hiện thực khách quan. Do vậy, tìm hiểu hình tượng nghệ thuật trong thơ trữ tình không thể không tìm hiểu về cái “tôi” trữ tình trong thơ, nhờ đó người đọc có được cái nhìn thấu đáo và toàn diện về thế giới cảm xúc và tư duy nghệ thuật của nhà thơ. 10 1.2. Thơ nữ Thái Nguyên trong dòng chảy thơ ca quê hương 1.2.1. Giới thiệu về thơ Thái Nguyên đương đại và các nhà thơ nữ Thái Nguyên Thái Nguyên có đầy đủ các điều kiện thuận lợi về truyền thống văn hóa, thắng cảnh cũng như nhân lực để có một nền văn học phát triển mạnh. Cũng như tiến trình phát triển của văn học cả nước, văn học nói chung và thơ ca Thái Nguyên nói riêng cũng được phát triển bắt đầu từ văn học dân gian, thơ ca dân gian. Ngoài số lượng người Kinh chiếm đa số thì Thái Nguyên còn là nơi tập trung của các dân tộc anh em như Tày, Nùng, Sán Dìu, Sán Chay, Dao, H'Mông và người Hoa cho nên có một nền văn hóa rất phong phú, đa dạng. Văn học Thái Nguyên chính là tổng hòa của tất cả những giá trị văn học dân gian và đương đại của các dân tộc anh em đang sinh sống trên địa bàn Thái Nguyên. Nó vừa chứa đựng những nguồn sống trong mạch chảy chung của văn hóa cộng đồng người Việt Nam nói chung vừa tích tụ những nét bản sắc mang tính đặc trưng riêng của cộng động dân cư Thái Nguyên. Bước sang thế kỉ XXI, cùng với sự chuyển mình về mọi mặt kinh tế, văn hóa, xã hội, Thái Nguyên đang từng ngày thay da đổi thịt. Theo đó nền văn học Thái Nguyên trong đó có thơ ca có bước tiến mới, đạt được nhiều thành tựu mới cả về số lượng, giá trị tác phẩm cũng như đội ngũ sáng tác. Thơ ca Thái Nguyên đã kịp thời phản ánh sự lớn mạnh của quê hương cũng như phản ánh những tâm tư của con người trước những đổi thay của cuộc sống. Hòa vào dòng chảy văn chương của thời đại, sự xuất hiện của hàng loạt các nhà thơ mới bên cạnh những nhà thơ cũ với nhiều lứa tuổi, nhiều thể loại, nhiều bút pháp khác nhau đã làm cho kho tàng thơ ca nói riêng, văn chương Thái Nguyên nói chung ngày càng thêm phong phú, tiêu biểu là: Trần Thị Vân Trung, Võ Sa Hà, Ma Trường Nguyên, Minh Thắng, Lưu Thị Bạch Liễu, Nguyễn Thúy Quỳnh, Hoàng Tố Nga, Cao Hồng... Trong thơ của mình, các nhà thơ đều ít nhiều tự tạo cho mình một hướng đi riêng, không hòa lẫn với nhau: có nhà thơ thì nhẹ nhàng, có nhà thơ lại mạnh mẽ, thách thức hoặc khiêm nhường, gai góc hoặc 11 dịu êm... Tuy có những nét rất riêng như vậy nhưng giữa các nhà thơ vẫn có sự gặp ngỡ nhau trong nỗi buồn, sự cô đơn và đều có sự bứt phá về thi pháp thơ. Đóng góp không nhỏ cho sự lớn mạnh của thơ ca Thái Nguyên đó là các cây bút nữ. Trong số các cây bút này có những người không chỉ đóng góp vai trò của mình trong dòng thơ ca Thái Nguyên mà còn có những đóng góp cho thơ nữ Việt Nam đương đại như Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Cao Hồng, Lưu Thị Bạch Liễu … Các nhà thơ nữ Thái Nguyên mỗi người một vẻ đã điểm tô những nét duyên dáng, mềm mại bên cạnh những góc cạnh, mạnh mẽ của các cây bút nam. Chính các chị đã góp phần làm cho thơ ca Thái Nguyên thêm nhiều màu sắc và có sự hấp dẫn riêng. 1.2.2. Giới thiệu về ba nhà thơ Trần Thị Vân Trung, Nguyễn Thúy Quỳnh, Lưu Thị Bạch Liễu 1.2.2.1. Nhà thơ Trần Thị Vân Trung * Tiểu sử Trần Thị Vân Trung tên thật là Trần Thị Việt Trung, sinh năm 1956 tại Thái Nguyên. Chị là ham học, say mê nghiên cứu khoa học và là một trong những nhà thơ nữ có đóng góp không nhỏ cho thơ Thái Nguyên. Sinh ra và lớn lên khi đất nước còn khó khăn, gia đình túng thiếu nhưng với một ý chí nỗ lực và phấn đấu mạnh mẽ, chị đã đạt được rất nhiều thành tựu trong lĩnh vực khoa học, giáo dục và thơ văn. Ngay từ năm thứ 2 Đại học Vân Trung đã được Khoa Ngữ văn - ĐH Sư phạm Việt Bắc cử đi tham dự Hội thảo Khoa học Toàn quốc. Tốt nghiệp ĐH khi còn rất trẻ (21 tuổi), chị đã được Trường ĐH Sư phạm giữ lại giảng dạy. Năm 1977, chị được cử đi học Cao học. Từ đây chị được tiếp sức trên con đường làm nghiên cứu khoa học, tích lũy kiến thức để giúp chị tiếp tục giảng dạy và nghiên cứu của mình. Tháng 12/1979, Vân Trung là một trong 10 người đầu tiên có trình độ Cao học của trường Đại học Sư phạm Việt Bắc lúc bấy giờ. Trong giai đoạn 12 khó khăn của đất nước, nhiều người đã phải bỏ nghề giáo để tìm đường mưu sinh. Nhưng với niềm say mê với nghề, chị đã bám trụ với trường, lớp. Chị cùng với một số nhà giáo được cử sang công tác giúp nước bạn Campuchia một thời gian. Trong thời gian xa nhà, nỗi nhớ chồng, nhớ con đã được chị thể hiện trong những dòng thơ thấm đẫm tâm sự. Tập thơ đầu tay “Xin đừng té nước vào em” ra đời đã được sự đón nhận của đông đảo bạn đọc và là nguồn động viên, khích lệ để chị sáng tác và tiếp tục cho ra mắt bạn đọc những tập thơ tiếp theo, trong đó có 2 tập thơ được trao tặng giải thưởng Quốc gia và Giải thưởng Văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên. Ngoài làm thơ, Trần Thị Vân Trung còn là một nhà khoa học với tinh thần làm việc không biết mệt mỏi. Chị đã có nhiều công trình khoa học cấp nhà nước được đánh giá rất cao. Ngoài ra chị còn là cán bộ quản lí đầy kinh nghiệm. Năm 1995: Phó trưởng ban Đào tạo và Nghiên cứu khoa học - Năm 1997: Phó trưởng ban Đào tạo và Nghiên cứu khoa học & Hợp tác quốc tế. - Năm 2003: Trưởng ban Đào tạo và Nghiên cứu khoa học & Hợp tác quốc tế. - Năm 2004: Được phong Phó giáo sư - Năm 2005: Trưởng Ban Khoa học và Công nghệ - Năm 2008: Giám đốc - Tổng Biên tập NXB Đại học Thái Nguyên Hiện nay chị là UV BCH hội nữ trí thức VN tại Thái Nguyên, UV hội đồng lí luận phê bình Văn học Nghệ thuật TW, Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam và tham gia một số tổ chức chính trị khác. * Các tác phẩm thơ - Xin đừng té nước vào em (Hội Văn học Nghệ thuật Bắc Thái, 1989) - Sao đôi xa xăm (NXB Thanh niên, 1991) - Khoảng cách cuối cùng (NXB Thanh niên, 1999) - Hoa bất tử (NXB Thanh niên, 2011) 13 1.2.2.2. Nguyễn Thúy Quỳnh * Tiểu sử nhà thơ Nguyễn Thúy Quỳnh Nguyễn Thúy Quỳnh sinh ngày 09/10/1968. Quê gốc nhà thơ ở Nghĩa Hưng - Nam Định nhưng nhà thơ lại sinh sống nhiều năm ở xã Hà Thượng, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Hiện nay, nhà thơ đang có hộ khẩu thường trú tại phường Hoàng Văn Thụ, thành phố Thái Nguyên. Năm 1989, Nguyễn Thúy Quỳnh tốt nghiệp khoa Ngữ Văn - trường đại học Sư phạm Việt Bắc. Chị từng có thời gian làm giáo viên của trường Phổ thông Trung học Đại Từ sau đó được chuyển công tác sang làm ở Tỉnh đoàn Thái Nguyên. Nguyễn Thúy Quỳnh là hội viên Hội nhà báo Việt Nam và hội viên Hội nhà văn Việt Nam. Hiện nay, Nguyễn Thúy Quỳnh là thạc sĩ văn học, giữ chức vụ Phó chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên, Tổng biên tập báo Văn nghệ tỉnh Thái Nguyên. * Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Thúy Quỳnh Ngay từ thời còn rất nhỏ tuổi, Nguyễn Thúy Quỳnh đã có một niềm đam mê sáng tác văn chương. Đến năm 1982, khi mới 14 tuổi, nhà thơ đã cho ra đời tác phẩm đầu tay, in trên Tạp chí Văn nghệ Bắc Thái. Năm 2003, Nguyễn Thúy Quỳnh bắt đầu công tác tại Hội Văn học Nghệ thuật của tỉnh. Cũng bắt đầu từ đây, sự nghiệp sáng tác của nhà thơ thật sự bước sang một trang mới với tư cách là một nhà thơ, một nhà báo chuyên nghiệp. Nguyễn Thúy Quỳnh đã cho cho xuất bản hai tập thơ là: "Giá mà em từ chối" (Nxb Văn hóa dân tộc, H.2002), "Mưa mùa đông" (Nxb Hội nhà văn, H.2004) và mới đây nhất, vào tháng 11/2011 nhà thơ đã cho ra mắt tập thơ thứ ba với tên gọi "Những tích tắc quanh tôi" viết về sự trải nghiệm mới của nhà thơ về cuộc đời. Trong sự nghiệp sáng tác của mình, Nguyễn Thúy Quỳnh cũng đạt được một số giải thưởng cao về văn học của trung ương như: Giải nhì về thơ của Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam cho tập thơ 14