Tài liệu Luận văn đặc điểm tiểu thuyết của inrasara

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ THANH BÌNH ĐẶC ĐIỂM TIỂU THUYẾT CỦA INRASARA LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN Thái Nguyên - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ THANH BÌNH ĐẶC ĐIỂM TIỂU THUYẾT CỦA INRASARA Chuyên ngành : Văn học Việt Nam Mã số : 60.22.34 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGỮ VĂN NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐÀO THỦY NGUYÊN TS. DƢƠNG THU HẰNG Thái Nguyên - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác. Các thông tin, số liệu trích dẫn trong quá trình nghiên cứu đều được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thanh Bình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu lí luận và tích lũy kinh nghiệm thực tế của tác giả. Những kiến thức mà thày cô giáo truyền thụ đã làm sáng tỏ những ý tưởng, tư duy của tác giả trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn và kính trọng sâu sắc đối với PGS.TS Đào Thủy Nguyên – Trưởng khoa Ngữ Văn trường ĐHSP Thái Nguyên và TS Dương Thu Hằng – Giảng viên khoa Ngữ Văn trường ĐHSP Thái Nguyên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa Sau đại học trường ĐHSP Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn. Có được kết quả này, tôi không thể không nói đến sự giúp đỡ của tác giả Inrasara, người đã cung cấp cho tôi rất nhiều tư liệu khách quan, chính xác, giup tôi có được những tài liệu tham khảo quý báu để nghiên cứu. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình, bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi lúc khó khăn, tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, năm 2012 Nguyễn Thị Thanh Bình Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2.Lịch sử vấn đề ................................................................................................ 2 2.1. Sơ lược về tình hình nghiên cứu văn chương của Inrasara ........................ 2 2.2. Tình hình nghiên cứu tiểu thuyết của Inrasara........................................... 5 3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 12 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................... 12 4.1. Đối tượng ................................................................................................. 12 4.2. Phạm vi tài liệu nghiên cứu. ..................................................................... 12 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................. 12 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 13 7. Đóng góp mới của luận văn ........................................................................ 13 8. Cấu trúc của luận văn .................................................................................. 13 PHẦN NỘI DUNG ........................................................................................ 14 Chƣơng 1: VĂN CHƢƠNG INRASARA TRONG DÒNG CHẢY CỦA VĂN HỌC DÂN TỘC THIỂU SỐ VIỆT NAM HIỆN - ĐƢƠNG ĐẠI.................. 14 1.1. Phác thảo diện mạo văn xuôi (tiểu thuyết) của các cây bút dân tộc thiểu số Việt Nam hiện – đương đại ........................................................................ 14 1.2. Vài nét về chủ nghĩa hậu hiện đại, ảnh hưởng của nó đến văn học Việt Nam và tư tưởng nghệ thuật của Inrasara ....................................................... 19 1.3. Đôi nét về nhà văn Inrasara và sự nghiệp văn học của ông ..................... 23 1.3.1.Tiểu sử và con người nhà văn Inrasara .................................................. 23 1.3.2. Sự nghiệp văn chương của Inrasara ...................................................... 26 1.3.3. Tiểu thuyết và quan niệm về tiểu thuyết của Inrasara .......................... 29 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv Chƣơng 2: NHỮNG CẢM HỨNG CHỦ ĐẠO TRONG TIỂU THUYẾT CỦA INRASARA .......................................................................................... 35 2.1. Cảm hứng về con người Chăm ................................................................ 35 2.1.1. Con người mang vẻ đẹp nguyên bản với số phận bí ẩn ........................ 35 2.1.2. Con người nhiều khát vọng, phát kiến nhưng cũng đầy ảo tưởng, bế tắc .. 39 2.1.3. Con người tài năng, giàu suy tư và nặng lòng với văn hóa Chăm ........ 47 2.1.4. Con người bình dị, đời thường với bộn bề những lo toan thường nhật...... 55 2.2. Cảm hứng về văn hóa Chăm .................................................................... 59 2.2.1. Cảm hứng về ngôn ngữ và văn học Chăm ............................................ 60 2.2.2. Cảm hứng về những giá trị văn hóa truyền thống và phong tục tập quán ...... 68 2.3. Cảm hứng về thiên nhiên miền duyên hải................................................ 73 2.3.1. Thiên nhiên khắc nghiệt, và rờn rợn ..................................................... 74 2.3.2. Thiên nhiên gần gũi, gắn bó và sẻ chia với cuộc sống con người ................... 76 Chƣơng 3: MỘT SỐ PHƢƠNG DIỆN NGHỆ THUẬT TRONG TIỂU THUYẾT CỦA INRASARA ........................................................................ 80 3.1. Nghệ thuật xây dựng nhân vật ................................................................. 80 3.1.1. Miêu tả ngoại hình ................................................................................ 80 3.1.2. Xây dựng nhân vật dựa trên tâm thức dân tộc và cảm quan hậu hiện đại .... 83 3.2. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện ............................................................... 89 3.2.1. Cốt truyện phân mảnh, cắt ghép và nới rộng không – thời gian ............... 90 3.2.2. Cốt truyện cắt dán, hòa trộn tiến tới xóa nhòa ranh giới các thể loại ... 93 3.3. Ngôn ngữ, giọng điệu ............................................................................... 95 3.3.1. Ngôn ngữ đời thường mang sắc thái bình dân, thông tục ..................... 95 3.3.2. Ngôn ngữ mang tính triết lí, chất chính luận, chất thơ; kết hợp ngôn ngữ Việt – Chăm .................................................................................................. 100 3.3.3. Giọng điệu giễu nhại, trào lộng, hài hước, phi nghiêm cẩn ................ 104 KẾT LUẬN .................................................................................................. 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 113 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong nền văn học Việt Nam hiện đại, văn học các dân tộc thiểu số còn rất trẻ và chiếm tỉ lệ khá khiêm tốn. Tuy vậy, nó đã và đang dần trở thành một bộ phận khăng khít, độc đáo, góp phần làm nên diện mạo đa dạng và phong phú của văn học dân tộc. Thơ dân tộc thiểu số phong phú và chiếm ưu thế hơn văn xuôi nhưng hiện nay văn xuôi dân tộc thiểu số đã và đang có những biến chuyển tích cực cả về số lượng và chất lượng nghệ thuật. Văn xuôi nói chung và tiểu thuyết nói riêng của một số cây bút dân tộc thiểu số Việt Nam gần đây có sự mở rộng về đề tài, có nhiều dấu hiệu mới trong cách nhìn và tư duy nghệ thuật, trở thành mảng đề tài hấp dẫn, hứa hẹn những đóng góp nhất định về khoa học và thực tiễn. Đội ngũ các nhà văn dân tộc thiểu số từ thời kì đầu cho đến nay không ngừng lớn mạnh về số lượng và trưởng thành trong từng trang viết. Có những tài năng xuất sắc, cũng có những tác giả chưa định hình được phong cách riêng nhưng tất cả các văn nghệ sĩ đều nỗ lực, nghiêm túc trong sáng tạo nghệ thuật với mong muốn giữ ngọn lửa văn chương của dân tộc mình. Có thể kể đến các tên tuổi tiêu biểu sau: miền Bắc có Triều Ân, Nông Minh Châu, Cao Duy Sơn, Vi Hồng…; miền Trung có La Quán Miên, Kha Thị Thường…; Tây Nguyên có Y Điêng, Hlinh Niê, Kim Nhất….Đặc biệt vùng duyên hải Nam Trung Bộ có một tác giả đã trở thành một hiện tượng trong giới sáng tác văn học suốt thời gian vừa qua. Ông là Inrasara – người được mệnh danh là “Đứa con của Tháp nắng”, “Kẻ lưu giữ văn hóa Chăm” Inrasara là một cây bút dân tộc thiểu số đã thành danh trong lĩnh vực thơ ca và nghiên cứu, phê bình văn học. Với ý thức tìm hiểu tâm hồn dân tộc cũng như giới thiệu để thế giới biết đến dân tộc Chăm, văn học Chăm, Inrasara đã dành nhiều tâm huyết, không ngừng tìm tòi, sưu tầm để bảo tồn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 kho tàng văn học Chăm; đồng thời có những thể nghiệm mới mẻ, cách tân làm cho nó trở nên phong phú hơn. Ông vinh dự nhận được nhiều giải thưởng văn học trong nước và quốc tế cho lĩnh vực nghiên cứu, phê bình và thơ. Gần đây, Inrasara đã cho ra mắt bạn đọc hai cuốn tiểu thuyết với phong cách riêng: Chân dung cát và Hàng mã kí ức. Từ khi được xuất bản và ra mắt công chúng, hai cuốn tiểu thuyết này đã gây được sự chú ý với các nhà phê bình, nghiên cứu và sự quan tâm của bạn đọc yêu mến Inrasara. Có nhiều những ý kiến bàn luận, thậm chí tranh luận xung quanh hai cuốn tiểu thuyết này. Vậy tiểu thuyết của Inrasara có những đặc điểm gì về nội dung và nghệ thuật? Tiểu thuyết của ông có những tìm tòi, khám phá gì mới mẻ và những vấn đề gì còn tồn tại? Đó là nội dung trọng tâm mà luận văn này sẽ đi sâu tìm hiểu. 2.Lịch sử vấn đề 2.1. Sơ lƣợc về tình hình nghiên cứu văn chƣơng của Inrasara Inrasara từng bộc bạch: “Mỗi cuộc đời có định mệnh của nó. Định mệnh mở ra ngay ở khởi đầu của hành trình đời người. Với tôi, văn chương như là một định mệnh”. Định mệnh ấy cùng với một tinh thần lao động nghệ thuật nghiêm túc, một sức sáng tạo dồi dào, Inrasara xứng đáng là người lao động cần mẫn, chăm chỉ trên “cánh đồng chữ nghĩa”, giống như “gã nông phu mắc nợ văn chương, chàng thi sĩ mang khối óc học thuật”(Nguyễn Hàng Tình). Nâng niu và sống hết mình với văn hóa dân tộc Chăm, ông đã khẳng định được cá tính sáng tạo độc đáo trong sự nghiệp sáng tạo nghệ thuật của mình. Được mệnh danh là “Đứa con Tháp Chàm” và vinh dự nhận được nhiều giải thưởng văn học trong nước và quốc tế cho lĩnh vực nghiên cứu và thơ, Inrasara là nhân vật tiêu biểu xuất hiện với tần số khá cao trên truyền hình và nhiều tờ báo với các cuộc tranh luận khác nhau. Văn nghiệp của ông trở thành mảng đề tài thu hút được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, phê bình và là đối tượng chính của các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ. Cụ thể là: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 - Trần Xuân Quỳnh (2008), Thơ Inrasara, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Đà Lạt. - Võ Thị Hạnh Thủy (2008), Thế giới nghệ thuật thơ Inrasara, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học sư phạm Hà Nội. - Lê Thị Việt Hà (2009), Hành trình cách tân thơ của Inrasara, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Vinh. - Trần Hoài Nam (2010), Inrasara ­ Từ quan niệm đến phong cách, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học sư phạm Hà Nội. - Nguyễn Thị Thủy (2010), Đặc điểm nghệ thuật thơ Inrasara, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học sư phạm Huế. - Nguyễn Thùy Dung (2010), Tinh thần hậu hiện đại trong thơ Inrasara, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội. Và hơn 20 khóa luận cử nhân khác cùng hàng trăm bài viết của các nhà nghiên cứu, các nghệ sĩ và các bài phỏng vấn Inrasara trên các báo, tạp chí chuyên ngành như: Tạp chí nhà văn, Tạp chí nghiên cứu văn học,Tạp chí Sông Hương, Báo Văn nghệ (Hội nhà văn Việt Nam), Báo Văn nghệ Thái Nguyên (Hội văn học nghệ thuật tỉnh Thái Nguyên), Báo Người lao động, Báo Sài Gòn…. cũng như trên các tranh web: Phongdiep.net, Inrasara.com, Vanchuongviet.org, Tienve.org… Inrasara còn là nhân vật chính trong các phim tài liệu của đài truyền hình, trên các kênh VTV1, VTV3, VCT1, HTV7, VOV1…..Năm 2005, ông được đài truyền hình Việt Nam VTV bầu là nhân vật văn hóa trong năm. Qua những thống kê trên ta có thể thấy, cuộc đời và văn nghiệp của Inrasara đã thu hút được dư luận và sự quan tâm của giới nghiên cứu phê bình, báo chí, truyền hình và đông đảo độc giả yêu văn chương. Đặc biệt thơ của Inrasara có một sức lan tỏa mạnh trong đời sống văn học dân tộc thiểu số nói riêng và văn học dân tộc đương đại nói chung. Ngay khi tập thơ đầu tiên Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 được xuất bản (Tháp Nắng – 1996), ông đã được dư luận quan tâm và giới nghiên cứu đánh giá như một hiện tượng văn học. Sau này khi năm tập thơ tiếp theo lần lượt được xuất bản, Inrasara đã mang đến một hương vị lạ cho thơ Việt và góp phần không nhỏ vào công cuộc vận động cách tân của thơ Việt Nam đương đại. Thời kì đầu thơ ông đậm bản sắc dân tộc và mang phong cách hậu lãng mạn; sau đó dần dần được đổi mới cách tân theo tinh thần hậu hiện đại, đặc biệt ở phương diện nghệ thuật như việc sử dụng giọng điệu, ngôn ngữ, hình thức thơ, kết cấu văn bản lạ với nhiều thể nghiệm mới mẻ. Các tác giả trong các công trình nghiên cứu của mình đã đi sâu tìm hiểu rất nhiều phương diện trong thơ của Inrasara. Cụ thể là: các phương diện sáng tạo nghệ thuật trong thơ của Inrasara trong sự vận động phát triển thơ ca Việt Nam đương đại (Lê Thị Việt Hà); quan niệm nghệ thuật của Inrasara, các phương diện của cái tôi trữ tình, những đặc sắc nghệ thuật dưới cái nhìn hậu hiện đại trong thơ Inrasara (Võ Thị Hạnh Thủy); cái hay cái mới trong thơ Inrasara xuất phát từ quan niệm nghệ thuật của nhà thơ (Trần Hoài Nam), tinh thần hậu hiện đại trong thơ Inrasara (Nguyễn Thùy Dung)… Ở lĩnh vực phê bình, Inrasara cũng được đánh giá là đã tạo được một phong cách riêng độc đáo thể hiện trong giọng điệu, đề tài và phương pháp phê bình: “Inrasara đã thành công khi tạo được cho mình một phong cách phê bình riêng. Điểm nổi bật của nhà phê bình Inrasara là tự tin, dũng cảm, dám nói thẳng, nói thật những điều mình biết, mình nghĩ mà không sợ mất lòng ai” [33]. Quan tâm đến nhiều vấn đề của đời sống văn chương, đặc biệt là văn học thiểu số, Inrasara đã có những bài phê bình thể hiện được tài năng cũng như những suy tư, trăn trở của mình đối với nền văn học nước nhà. Tác giả Trần Hoài Nam cho rằng: “Thưởng thức phê bình Inrasara, người đọc cũng bị hấp dẫn như đọc chính thơ ông vậy. Một chất lí luận vừa khúc triết Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 vừa cảm xúc. Mỗi bài viết dù dài hay ngắn đều có bố cục chặt chẽ, mạch lạc với sự phân bố hợp lí các luận điểm, luận cứ, luận chứng” [33]. Tiểu thuyết của Inrasara cũng là một sự thể nghiệm hết sức mới mẻ của ông trong hoạt động sáng tạo nghệ thuật và bước đầu nhận được sự quan tâm của dư luận. Những nghiên cứu về tiểu thuyết của Inrasara chúng tôi sẽ làm rõ thêm ở phần sau. Có thể thấy Inrasara đã mang đến một cơn gió lạ cho văn học thiểu số đương đại nói chung và văn học Việt Nam nói riêng. Chính thức bước chân vào văn đàn chưa lâu, nhưng những sản phẩm của quá trình lao động nghệ thuật của ông đều đã tạo được những dấu ấn riêng. Việc tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu sâu thêm về Inrasara và sự nghiệp văn chương của ông là một việc làm cần thiết. Không chỉ là để có cái nhìn rõ ràng, đánh giá một cách toàn diện, chính xác về một cây bút dân tộc Chăm nói riêng mà còn để đánh giá, nhận xét một cách toàn diện và đầy đủ hơn về thành tựu và hạn chế của văn học dân tộc thiểu số đương đại nói chung trong tiến trình phát triển của văn học dân tộc. 2.2. Tình hình nghiên cứu tiểu thuyết của Inrasara Tiểu thuyết Chân dung cát (2006) và Hàng mã kí ức (2011) của Inrasara sau khi được ra mắt độc giả đã thu hút được sự quan tâm của đông đảo dư luận và tạo được hiệu ứng trong đời sống văn chương. Hai cuốn tiểu thuyết “là nỗ lực mới của ông trong việc khắc họa diện mạo Chăm và cố gắng chinh phục thể loại, để có một ý niệm “tiểu thuyết” của riêng mình” [14, 5]. Tiểu thuyết của Inrasara xuất bản chưa lâu; mặt khác chúng lại là sự thể nghiệm của ông theo lối hậu hiện đại, một điều rất mới mẻ trong văn xuôi (tiểu thuyết) dân tộc thiểu số. Vì vậy mà các nghiên cứu, tìm hiểu về nó chưa nhiều. Chủ yếu là các bài viết của các nhà nghiên cứu, phê bình, các bài phỏng vấn, các bài viết nhỏ, đăng rải rác trên các phương tiện thông tin đại Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 chúng. Tuy vậy, một số phương diện trong đặc điểm tiểu thuyết của Inrasara cũng đã được các tác giả phát hiện và đề cập đến. Về cảm hứng sáng tác: Bất kì một tác phẩm nào cũng được bắt nguồn từ sự kết hợp giữa nội dung hiện thực với cảm hứng sáng tác của nhà văn. Tiểu thuyết của Inrasara cũng vậy. Phương diện được nhiều tác giả chú ý đến nhất trong cảm hứng sáng tác của Inrasara là cảm hứng về con người. Trong lời giới thiệu Chân dung cát, Khánh Phương đã nêu nhận định khái quát về con người trong tiểu thuyết của Inrasara: “Có thể gặp những câu chuyện éo le, bí ẩn về những thân phận dường như phải gánh chịu nỗi bi thương, cái phi lí, khát vọng và sự bế tắc khủng khiếp của con người” [42]. Tác giả đã nhận thấy và chỉ ra những phức cảm tính cách của con người Chăm trong tiểu thuyết của Inrasara. Đó là những con người Chăm bí ẩn, không thuần nhất, đầy mâu thuẫn mà đặc biệt nhất là ở họ luôn ẩn chứa một nỗi buồn khó hiểu: “Con người Chăm mạnh mẽ, bản lĩnh văn hóa nhưng “buồn đến muốn tìm gò mối lủi vào”” [42]. Chung quan điểm này với Khánh Phương, Trần Vũ trong lời giới thiệu nhân dịp xuất bản cuốn tiểu thuyết Chân dung cát của Inrasara cũng khẳng định: “Nỗi buồn Chăm, bí ẩn Chăm, có lẽ đó là điều mỗi bạn đọc có thể hướng tới và sẻ chia với tác giả Chân dung cát” [14, 8]. Các tác giả cũng nhận thấy trong Hàng mã kí ức, cảm hứng đậm nét nhất trong sáng tác của Inrasara là cảm hứng về con người: “Inrasara rủ rỉ câu chuyện, như lời tâm tình, về cuộc đời mình, về bạn bè, về làng xóm…” (47). Từ những câu chuyện đó mà số phận của con người hiện lên một cách vừa cụ thể lại vừa có gì đó khó hiểu mà Trần Can gọi đó là một “dấu chấm hỏi”: “Hàng mã kí ức chỉ là một câu chuyện kể, những buồn vui của một phận người hay nhiều phận người trong xã hội Chăm nhỏ bé trong một quãng thời gian lịch sử được vẽ nên như những dấu chấm hỏi” [2]. Đó là những con Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 người có nguyên mẫu thật trong đời sống nhưng được Inrasara tái hiện lại trong một cuốn tiểu thuyết mang tính chất hư cấu. Tuy nhiên, theo như Th.S Lê Thị Việt Hà đánh giá thì ở đó “Inrasara không ngại phơi trần bản chất thật của con người như nó vốn có, đặc biệt trong cuộc sống xô bồ hiện tại” [8]. Tác giả Đinh Trần Toán còn chỉ ra cảm hứng về con người trong sáng tác của Inrasara là xuất phát từ cội nguồn văn hóa của dân tộc. Vì thế mà qua tiểu thuyết “Ông vẽ gương mặt cha ông mình, thông qua đó vẽ gương mặt văn hóa của dân tộc mình” [45]. Bên cạnh cảm hứng về con người, các tác giả cũng đã đề cập và chỉ ra trong tiểu thuyết của Inrasara còn chứa đựng cảm hứng về dân tộc, văn hóa Chăm. Trong Chân dung cát, Khánh Phương nhận định: “Có thể bắt gặp những truyền thuyết xưa cũ vừa hào hùng vừa cay đắng của một cộng đồng mạnh mẽ, có bề dày văn hóa và trí tưởng tượng mãnh liệt trong chặng đường dài vươn mình huy hoàng và tàn lụi” [42]. PGS.TS Đào Thủy Nguyên và TS Dương Thu Hằng trong bài viết Văn xuôi dân tộc thiểu số Việt Nam trên hành trình hội nhập cũng chỉ ra có một Minh triết Chăm tồn tại đậm nét trong Hàng mã kí ức và Inrasara đang tìm trở lại trong quá khứ để vẽ lại diện mạo của nó như vai trò một “phu phục sử” (Đinh Trần Toán). Vũ Xuân Tửu cũng nhận thấy có một “nền văn hóa tộc người Chăm Nam Trung Bộ” và “những vỉa tầng văn hóa Chăm” [47] trong Hàng mã kí ức của Inrasara. Tác giả cho rằng thông qua cảm hứng về văn hóa, cộng đồng dân tộc ấy Inrasara muốn gửi một bức thông điệp theo cách của mình: “Không ai tìm về quá khứ, chỉ để chơi như một thứ cổ vật, Hàng mã kí ức muốn gửi một thông điệp,về phát triển văn hóa Chăm trong thời hiện đại” [47]. Có thể thấy, các tác giả đã quan tâm và chỉ ra được hai cảm hứng lớn trong tiểu thuyết của Inrasara. Tuy nhiên sự tìm hiểu còn chưa được kĩ lưỡng, chưa thật sâu và chưa có tính tổng hợp, khái quát. Một số nhận định Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 mang tính chất cảm xúc, cảm nghĩ cá nhân. Cảm hứng về văn hóa chỉ được nhắc đến thoáng qua, sơ sài. Vì thế trong công trình này, chúng tôi sẽ tìm hiểu, nghiên cứu một cách cụ thể, toàn diện, tổng hợp và khái quát cảm hứng về con người và văn hóa Chăm trong tiểu thuyết của Inrasara. Phần nào đó làm sáng tỏ nét khác biệt mang màu sắc dân tộc trong cảm hứng về con người và văn hóa dân tộc trong tiểu thuyết của Inrasara so với các cây bút dân tộc thiểu số ở các vùng miền khác, đặc biệt là ở miền núi phía Bắc (Cao Duy Sơn, Vi Hồng). Một phương diện khác trong cảm hứng sáng tác của Inrasara ở thể loại tiểu thuyết là cảm hứng về thiên nhiên thì gần như chưa có một công trình, một bài nghiên cứu, bài viết nào đề cập đến. Ở đề tài này chúng tôi sẽ tìm hiểu, nghiên cứu phương diện này, giúp người đọc không chỉ nhận diện, có thêm kiến thức về dải đất Nam Trung Bộ mà qua đó còn thấy được cuộc sống ở các plây Chăm và tâm hồn con người Chăm qua cảm hứng về thiên nhiên miền duyên hải trong tiểu thuyết của Inrasara. Về phƣơng diện nghệ thuật: Các phương diện nghệ thuật cơ bản trong tiểu thuyết của Inrasara được các tác giả chú ý và nghiên cứu là: nhân vật, cốt truyện, ngôn ngữ và giọng điệu. Về nghệ thuật xây dựng nhân vật: Các tác giả đã chỉ ra những thủ pháp mà Inrasara sử dụng để xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết của mình. Tác giả Trần Vũ kết luận: Trong Chân dung cát, Inrasara “Không tập trung vào những biểu hiện cụ thể của tiến trình, của sự kiện đời sống, tính cách, thân phận…Inrasara khắc học chân dung Chăm bằng lát cắt bén ngọt: khắc họa tinh thần Chăm. Mỗi chân dung hiện lên chủ yếu trên góc độ tinh thần; để làm nên một diện mạo “lập thể” tinh thần Chăm. Cái nhìn hóm hỉnh, châm biếm thực sự đắc dụng trong trường hợp này” [14, 5]. Vì thế hầu hết các nhân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 vật trong Chân dung cát theo ông là những “chân dung hoạt kê, châm biếm nhưng lại đượm nét đằm thắm, sâu lắng – đó là nét duyên riêng của Chân dung cát” [14, 7]. TS Phạm Duy Nghĩa trong công trình nghiên cứu Văn xuôi Việt Nam hiện đại về dân tộc và miền núi cũng đồng tình với quan điểm trên. Ông cho rằng tiểu thuyết Chân dung cát của Inrasara đã xây dựng nhân vật bằng cách sử dụng “yếu tố nghịch dị (grotesque) và bỡn cợt (humour)…” có tác dụng “góp phần làm giảm bớt không khí trang nghiêm, quan phương, thiếu vắng chất hài khá lâu trong văn học” [39, 144]. Tác giả Hoài Nam trong bài viết Tản mạn từ Chân dung cát cũng phân tích và chỉ ra rằng: nhân vật của tác phẩm này được xây dựng dựa theo cảm thức dân tộc của Inrasara. “Chân dung cát là một tập hợp các chân dung Chăm, thì cũng rất cần phải nói một cách rõ ràng, đây là kết quả nghiên cứu dân tộc tính dài lâu của Inrasara” [32]. Vì vậy mà những góc độ, diện mạo tinh thần của các nhân vật đều được “Inrasara lí giải từ chiều sâu lịch sử văn hóa xã hội Chăm...và bởi thế, nó mở rộng tối đa khả năng trầm tư mặc tưởng, đi sâu vào thế giới siêu hình và nghệ thuật, nhưng đòng thời cũng thu hẹp tối đa khả năng chiếm lĩnh đời sống thực tế” [42]. Về cốt truyện: Các tác giả thống nhất ở cùng quan điểm cho rằng Inrasara đã sử dụng những kĩ thuật viết hậu hiện đại trong việc xây dựng cốt truyện. Phạm Duy Nghĩa nhận định: “Tiểu thuyết Chân dung cát của Inrasara là trường hợp vận dụng triệt để thao tác “cắt dán”, ghép mảnh của hậu hiện đại đến mức khai tử cốt truyện, triệt tiêu sự kết nối thời gian và quá trình diễn biến sự kiện, tước bỏ thắt nút – mở nút…” [39, 126]. Các tác giả khác ( Trần Vũ, Khánh Phương, Phương Thủy, Như Hà, Hoài Nam…) cũng khẳng định tiểu thuyết của Inrasara có một hình thức tổ chức cốt truyện mới lạ. Tác giả Như Hà trong bài viết Truy tìm Chân dung cát đã nhận xét về cách thức tổ chức, xây dựng cốt truyện của tác phẩm này: “Điều đặc biệt trong bút pháp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 của Chân dung cát mà bất kì độc giả nào cũng nhận ra là sự xáo trộn về cột mốc thời gian, xáo trộn về sự thật với hư cấu; và cắt dán những “bản tin” có sẵn từ các sách, các báo vào phần sáng tác” [9]. PGS.TS Đào Thủy Nguyên và TS Dương Thu Hằng trong bài viết Văn xuôi dân tộc thiểu số Việt Nam trên hành trình hội nhập cũng đã khẳng định điểm mới mẻ trong nghệ thuật xây dựng cốt truyện của Chân dung cát và Hàng mã kí ức là “truyện không có cốt truyện, truyện lồng trong truyện, thơ trong truyện và truyện trong thơ...cái chết của thời gian – không gian, nhân vật và không nhân vật…” [40]. Về ngôn ngữ, giọng điệu: Đây là một phương diện nghệ thuật góp phần tạo nên nét khác lạ trong tiểu thuyết của Inrasara. Nhìn nhận về phương diện này trong tiểu thuyết Chân dung cát có những quan điểm có vẻ trái ngược nhau. Tác giả Phương Thủy trong bài viết Chân dung cát- chân dung Chăm thời hiện đại cho rằng: “Giọng điệu trong Chân dung cát là một sáng tạo phong phú và hấp dẫn. Trong một tác phẩm chứa đựng kiến thức văn hóa sâu rộng, Inrasara vẫn sử dụng thành công ngôn ngữ văn học hài hước, châm biếm mà đậm chất thơ” [50]. Nhưng TS Phạm Duy Nghĩa lại cho rằng ngôn ngữ trong tiểu thuyết Chân dung cát chưa đạt được hiệu quả nghệ thuật cao. Điều này được ông đề cập đến trong thế so sánh với cách sử dụng ngôn ngữ của các cây bút tiểu thuyết dân tộc thiểu số hiện đại và nhận thấy: “Ở Chân dung cát của Inrasara có sự cách tân về ngôn ngữ một cách cực đoan. Ngoài ngôn ngữ nghệ thuật, một lượng không nhỏ từ ngữ thuộc các phong cách ngôn ngữ khác được đưa vào trang viết khiến cho văn bản được gọi là tiểu thuyết này mang dáng dấp một công trình nghiên cứu xã hội khô khan, tính khái niệm lấn át hình tượng” [39, 136]. Nó gần giống sản phẩm tiểu thuyết của một nhà thơ, một nhà nghiên cứu. Ngôn ngữ, giọng điệu trong Hàng mã kí ức theo Th.S Lê Thị Việt Hà đánh giá là: “giàu màu sắc uy- mua, giọng văn khinh khoái với cái nhìn đa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 chiều, qua tinh thần hậu hiện đại, tất cả nhẹ như không” [8].Theo tác giả Trần Can, đó còn là “giọng văn khá duyên dáng, giản dị và lôi cuốn với những buồn vui nhẹ nhõm của một người từng trải nỗi đời và nỗi người” [2]. Các tác giả cũng chỉ ra những hạn chế trong việc sử dụng ngôn ngữ của Inrasara. Trong bài viết Chân dung cát – chân dung Chăm thời hiện đại, tác giả Phương Thủy nhận xét: “Đôi khi người đọc cảm thấy nhà văn đã quá tay trong việc trình bày rất nhiều vốn từ ngữ trong kho kiến thức văn, sử, ngữ, triết, cả phương Đông lẫn phương Tây trong tác phẩm của mình…” [50]. Chính điều này khiến cho độc giả có cảm giác là tác giả “lạm dụng và nói hơi dài dòng” [8] gây không ít khó khăn trong việc tiếp nhận. Có thể thấy, tuy các phương diện nghệ thuật cơ bản trong tiểu thuyết của Inrasara đều đã được tìm hiểu và đề cập đến nhưng còn sơ sài và chưa thành hệ thống. Các thủ pháp và cách thức xây dựng nhân vật chưa được nghiên cứu đầy đủ, nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ, giọng điệu chưa được quan tâm nhiều. Đặc biệt là cuốn tiểu thuyết Hàng mã kí ức – tác phẩm ra đời sau. Các nghiên cứu, tìm hiểu của các tác giả chưa xác lập được một diện mạo hình thức nghệ thuật đầy đủ và cụ thể về tiểu thuyết của Inrasara. Các tác giả mới chủ yếu nêu ra nhận xét chứ chưa có sự phân tích một cách sâu sắc. Vì thế, ở đề tài này, chúng tôi trên cơ sở kế thừa, tham khảo những nhận định của những người nghiên cứu đi trước; đồng thời dựa trên cơ sở lí thuyết hậu hiện đại để tìm hiểu, nghiên cứu một cách cụ thể, rõ ràng, toàn diện đặc điểm nghệ thuật trong tiểu thuyết của Inrasara. Từ đó thấy được những điểm mới mẻ, đột phá của Inrasara trong cách viết so với các cây bút tiểu thuyết dân tộc thiểu số khác cũng như nỗ lực của Inrasara trong việc đưa văn học dân tộc thiểu số đền gần hơn hòa nhập với văn học nước nhà nói riêng và văn học thế giới nói chung. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12 Như vậy, tuy chỉ với hai cuốn tiểu thuyết được xuất bản nhưng nhà văn dân tộc thiểu số này đã tạo được những hiệu ứng khác nhau từ phía dư luận: vừa phê phán có chỗ đồng tình và ủng hộ, vừa tranh luận và có chỗ chưa đồng tình. Các bài viết, các bài phỏng vấn, nghiên cứu nhỏ lẻ mới chỉ dừng lại ở mức độ nhận định, đánh giá ban đầu chứ chưa có một công trình nào có tính tổng hợp và chuyên sâu. Vì thế ở luận văn này chúng tôi chọn tiểu thuyết của Inrasara để tìm hiểu, nghiên cứu, nhằm bước đầu tiếp cận một cách chuyên sâu và chỉ ra diện mạo cũng như đóng góp cụ thể của tiểu thuyết Inrasara đối với tiểu thuyết dân tộc thiểu số nói riêng và tiểu thuyết đương đại Việt Nam nói chung. 3. Mục đích nghiên cứu - Giới thiệu về tiểu thuyết của Inrasara - mảng văn học còn ít người quan tâm và biết đến như một bộ phận của văn xuôi các dân tộc thiểu số nói chung và của tác giả này nói riêng. - Chỉ ra và phân tích làm rõ những đặc điểm cụ thể về nội dung và nghệ thuật trong tiểu thuyết của Inrasara. Qua đó góp phần khẳng định đóng góp đồng thời là những hạn chế của tác giả này trong bức tranh toàn cảnh về văn xuôi các dân tộc thiểu số nói riêng, tiểu thuyết đương đại Việt Nam nói chung. 4. Đối tƣơng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng Những đặc điểm về nội dung và nghệ thuật trong tiểu thuyết của Inrasara. 4.2. Phạm vi tài liệu nghiên cứu. Hai cuốn tiểu thuyết của Inrasara: Chân dung cát (2006) và Hàng mã kí ức (2011). 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Trình bày những vấn đề khái quát về văn học dân tộc thiểu số Việt Nam hiện – đương đại. Phác thảo trên nét lớn diện mạo văn chương Inrasara và vị trí của thể loại tiểu thuyết trong sự nghiệp văn học của ông. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 13 - Tìm hiểu, khám phá những đặc điểm chính về nội dung và nghệ thuật của tiểu thuyết Inrasara. Trên cơ sở nghiên cứu đó rút ra những nhận định, đánh giá khách quan, khoa học về tiểu thuyết của Inrasara. - Trong chừng mực có thể, so sánh và chỉ ra nét khác biệt giữa Inrasara với các cây bút tiểu thuyết dân tộc thiểu số khác (Vi Hồng, Cao Duy Sơn) 6. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp khảo sát, thống kê, phân loại. - Phương pháp phân tích, so sánh - Phương pháp tổng hợp, khái quát. - Phương pháp nghiên cứu liên ngành. 7. Đóng góp mới của luận văn - Là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách hệ thống và toàn diện về tiểu thuyết Inrasara. Chỉ ra được đặc điểm về nội dung và nghệ thuật trong hai cuốn tiểu thuyết “nóng hổi” của ông. - Có cái nhìn toàn diện, cụ thể, phong phú hơn về tiểu thuyết của các cây bút dân tộc thiểu số Việt Nam trên hành trình văn học đương đại. Cụ thể là: thiểu thuyết của Inrasara mang tính hậu hiện đại cao – nét mới mẻ, đột phá đối với văn học dân tộc thiểu số. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Văn chương Inrasara trong dòng chảy của văn học dân tộc thiểu số Việt Nam hiện - đương đại. Chương 2: Những cảm hứng chủ đạo trong tiểu thuyết của Inrasara Chương 3: Một số phương diện nghệ thuật trong tiểu thuyết của Inrasara. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 14 PHẦN NỘI DUNG Chƣơng 1 VĂN CHƢƠNG INRASARA TRONG DÒNG CHẢY CỦA VĂN HỌC DÂN TỘC THIỂU SỐ VIỆT NAM HIỆN - ĐƢƠNG ĐẠI 1.1. Phác thảo diện mạo văn xuôi (tiểu thuyết) của các cây bút dân tộc thiểu số Việt Nam hiện – đƣơng đại Ra đời từ cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 và cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp cho đến nay, văn học dân tộc thiểu số đã đi được một chặng đường dài. Hành trình ấy là một quá trình tự vận động không ngừng để tự hoàn thiện, khẳng định vai trò và vị trí của văn học dân tộc thiểu số trong nền văn học dân tộc. Những hạn chế, những khó khăn, thách thức vẫn còn và cần khắc phục nhưng những thành tựu của nó đã đóng góp không nhỏ vào việc hoàn chỉnh hơn bộ mặt văn học dân tộc. So với thơ, văn xuôi dân tộc thiểu số xuất hiện muộn hơn và cũng không phát triển mạnh bằng. Nhưng với sự vận động của thể loại và nhiều nguyên nhân tác động, đến nay văn xuôi các dân tộc thiểu số đã có được một đội ngũ người viết tương đối đông và đạt được những thành tựu đáng kể. Các tác giả thuộc nhiều dân tộc thiểu số anh em trên đất nước Việt Nam như: Tày, Nùng, Thái, Hoa, Êđê, Bahnar, Chăm …. Đội ngũ tác giả văn xuôi dân tộc thiểu số được phân bố ở 03 khu vực: miền núi phía Bắc (Vi Hồng, Triều Ân, Cao Duy Sơn, Nông Viết Toại, Vi Thị Kim Bình, Mã A Lềnh, Lò Văn Sĩ, Bế Thành Long, Hữu Tiến, Đoàn Lư, Đoàn Minh Ngọc, Nông Minh Lập, Triệu Thị Mai, Bế Phương Mai…); khu vực Tây Nguyên (Y Điêng, Hlinh Niê, Kim Nhất, Niê Thanh Mai…) và Tây Nam Bộ (Lý Lan, Inrasara, Trà Vigia…). Trải qua quá trình hình thành và phát triển cho đến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn