Tài liệu Lô gích trong các hệ tri thức

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA CÔNG NGHỆ ........................c a ........................ PH A N Đ ÌN H DIỆU LÔ eíCH TRONG CIÍC Hễ TRI THỨC ĐẠI HỌC QUÔC GIA HN TRUNG TÀM THÕNG TIN -T H Ư V IẸ N 001/1 V-GO HÀ NỘI -1999 ĐẠI H Ọ C Q U Ố C GIA H À N Ộ I TRƯỜNG ĐẠI HỌ C KHOA HỌC T ự N H IÊ N .......... . m ............... PHAN Đ ÌN H DIỆU LÕ GlCH TRONG CÁC Hị TRI THỨC Hà N ội - 1999 l .Ô GÍ CH '1’R O N G C Á C HỆ r i l Ố N G TRI ' H l ú c ị D ẻ C ỉíư ỉỉiị í í/c h à i ỊỊÌả ỉií^ ) C li i ĩo n^ I. M ở d â n : T r i t h ứ c »Y/ cỏtiị; ỉigliẹ ỉri t h ứ c . - V á n d ề iri l li ức v à “ x ã lìội Iri t l ì ứ c ” - C á c v ấ n clổ k l ì o a l i ọ c và c ó n g n g h ệ v ẻ iri i h ứ c - lliròiig tới niộl nền kinl) tế và xã hội tri llurc Clìirơng II. l .ò gí cl ỉ íìiệĩiìi dỏ. - N g ò n n g ữ c u a lỏ g íc h n ìệ n h dẻ. C á c luại n g ữ n g lũ a . - Giá irị chân lý CIUI các c ô n g ihức mệ nh đẻ. Căy ng ữ nghĩa. Lý llìuyêì cliứng iniiih của lôgícli lìiệnh dể. Đo ạ n cau (cliuises). D ạn i ’ chuẩn lac. Thiiậl toán David-Piilnain. N g u y ê n lý giiìi Robi nsoi ì và ứng clụng. G ì c c lau se Horn. ChiĩOỉiịỊ 1 1 1 . L ỏ g í c l i t á n í ừ c á p lììột. - Ngòi i ng ữ của lôgícli lâii lừ cấp Iiiọl. N g ữ nghĩa của lôgicli lâtì lờ. - l . ý l l i ii yê ì c l i i r n g n i i i i h c ủ a l ỏ g í c h l â n l ừ c ấ p m ộ t . - Các dạng cliuẩỉi của c ò n g ihức lògícli lán lù' cấp mộ!. Dại ìg Skolcni. - T h ể hiện lleibraiìcl. Địnlì lý ĩlerbraiid. - Phương phấp giải R ob i n s o n dối vói l ôậiclì (an lừ. ChirüTi|> IV. T r i t h ứ c k h ô n g đ â y ííiỉ vã các h ệ l õgí cl ì k h ô n g d ơ n d i ệ u - Lỏgi ch tân lừ và các lìệ Iri thiíc “ Các hệ Iri lliức k hô n g dầy c!ủ. Giá lliiêì llìế giói d óng. - M ỏ liình lối (ỉiiểii và sự liaii c h ế (circumscriplion). - Cấc lý llìLiyết niặc clịiìh (défailli tlieories). (.'Iiương V. T r i t h ứ c k ỉ ì ô ì i g c h á c cliắỉỉ và l ậ p l u ậ n x á c siiấi. - IVi i h ứ c k l i ỏ n g c h ắ c c l ìái i v à b i ể u ci iễn x á c s u ấ t . - Liiại Baỵes vể xác suất c ỏ điều kiện và lìiạng Bayes. - l .ò gí ch xác suất. Ng uyẽi ì lý eiilr 0 Ị:)y cực dại. C h ư o n g VI. T r i t h ứ c m ơ h ồ , L ò g i c ỉ i n i ờ vá lý t h u y ế t k h ả n ă n g . - Tri Ihức !1ÌƠ hổ và lý tliLiyêì tập mờ . - l .ỏgicli mò'. -l.ốgiclì kha nãiig. C à u hỏi ôn tâp durons I T R Ì 1 IIỨC VẢ CỎNC NCHÊ 1RI r n ứ c I. v ế ỉ i (ỉé í ì i t ì ĩ ử c yả “ ay7 l ỉội íri ỉ l ĩ ử c ' \ 1. 'l’ír vài lli;Ị|) niôíi gÀii clAy. với Iiliiìnu ỉ:íc (lộng inọiili 1I1C cìi;i liổii l)ộ Icỉioa học v à c ỏ c c ỏ n g I ipliộ, (lỌc h i ç i c ủ í i c ỏ n e Iigliỗ l l i ổi i p t i n v à t m y ổ n tl ì Ai m, t l i ế g i ở i ( l ; u m b i e n c l i i i y ế n lới mi i m ộ í nồii kinh l ế vh xñ hội Iiini Iiià lliổng lin vn (li lliúc (Itrợc xcni ngiiòii lực clin yếu. Troiiínniií; x u i h ế (oàỉi CÀII lìoấ hiện Iiny, cỉiéu dó cñ nc tác dOiiu ĩìiạnh n iẽ đến c ác nirớc (laiig ph:'u líííil íricii, nlnr la lh\rờng Iiói, nó Iiioiie clốn c h o tn cả Ịihrrne c ơ liổi. cả n hữ n g lliĩìcỉi ihức. Cơ iiõi ll i 1 lliì llìirờng clc Luộl (Ịiia neu kliAiig (lù bàn lĩiiii \ à liicu biếl clc (Ạn d ụ n g , c ò n Ihách lliức Ihì ch'i (ỉ(!ay ngliicin kliắc và nghi ệt ngfi... Nén kiiiỉì (ố lii llurc, xã liỌi li i tlurc,... nỏ là của ni, c h o N' ĩ N ó c ỏ là cùa ín, c h o la liny kliổnp'.^ Đ i cu dó phụ lliuộc vào liảiì lĩnli và ý ch í phái huy iiioi |-)i i liổni năng iri lliúc l i o n u clAÌ nirớc la, phụ lliuộc VÌHI kliả năng IIIỜ rộng inộl mô i tiuô'ng í ự cIímIíU) v ì \ l à n h Ii i ạnl i c h o c á c l i on l (lỌiìg g i a o l ư u ih Oĩ i g till v h h i i l u r c I r o i ì g Xỉí h ộ i In. I V o n g Iiìộl lộl [ b á o c ấ o uÀn tlAy củn u ỷ ban 1 -iỗn liiệp q u ố c VC Klion họ c và c ỏ i ì g ngliệ vì s ự Phấl (riổii I i J V(Ị \ v 6 ’i c h u (lổ “ C á c x ã l iội u i ỉ li ức: C ổ i i g n u l i ẹ ' l l ì ỏ i m liii y) s ự ị ìhấ l li iổiì b c n v i i n o ” . c ú c l á c (’ in d ì cclà (li (lốn kố ì lu Ạn: C' ác n ư ớ c ( lai ig ph;í( I i i c n l ừ l ì l i r ni a d i ổ m x i i ấ l p h n i kliMc n h n u ỏ ề \ \ cfìn m xAy dựng niộl kết cTúì ha Ifing lliỏnp tiiì qurtc gia (1¿ phuc vu c ác m ụ c liCMi plint iíiểii, l ì t rớ n crirnu ì(Vi Ịiiộl “ x ã ỉ iộ i Iri lliiic'" (loi n u r i ; và (lù Cíii g i n Ịilini Irả c h o v i ệ c x A v d ự n g k ế í c ấ i i liạ ( À i i g í i g i I l i ó i i g ( i n c l ó l à k\]f\ c a o , n l i ĩ ũ ì ^ ( á i ^ i á p ì ì n i í r ả c h o v i c ĩ ' klìôiìSị l à n ì ( l i ể ì i (I n c l ư ĩ c s ẽ ( ỵ ) ĩ ì ÍY /P h o I h ơ n f'ôỉ n lìic Ị{ \ 2. Clìiìng In dổu hiốl l ằng í ìi ỊÌìửc c ó vni Irò lìốl s ú c qu:ui trọng g ỏ p phòiì tạo lìẽtĩ i n ọ i I)i I h n n l i lirii v à t i ế n b ọ i r o n g l ị c h s ù phíìl t r i ể n c ù n vnii i n i n h iiliAn l o ạ i . M ặ c clù n h ữ n g cTui hỏi ci cc ó lín lì Iric ì h o c vé bnn c liíìì cù:i tri ỉliú c . về (Ịiiá liìiih h ìn lì ih à n li Iri llìứ c , về q u o ii liệ <;irra ra I vại chAÌ và ii í (uệ,... vÃn k hổ n g npìrng (lược Iraiih liiẠn và chưn c ó clirợc cfui Irả lời (lioả dniiUiigí;, nliiriig Irong' m ọ i lĩnl'. vực hoạt clỌnp klioa liọc, kiĩìli íế, vãn lioấ, Irì Ihức vfín luồn tUrọcọcc iìm kic’ni, pliíít iiiện, và lác clổiig ngày Cíinn lóii (len sư pliáí (riển xã hội loài ngiròi. M á y línlì d iệ n lìr, c ô n g cụ clin yc'u cû:i CAiig ngliç lliồng lin h iệ n (lại, là loại ĩiìoy m ó c )C - lliay lliế con ngirời Ironu c ác hoíU (lộng Ino đỌiig (rí óc. ChAÌ l ượng Vil kliối liíỢỉiu của c;ic h: ỉhoạt d ộ n g Ino Ciộng (rí nc lùiy khổ ng ngừng lăng Icn ilieo SỊĨ íi.ến Iriổn lìhniili chóiiíỊ về khả lả Miiuig hru Irữ VÌI x ử !ý ( hổng Ịin cun niny. Tfr lihng c h ụ c ĩiăni !inv, cì ui g với kliả nãní; (ínli l o a n n i k h o a h ọ c k ỹ i l n i Ạ t k h õ i m n u ừ n g ( l i r ạ c n í ì n g c a o , C í k h ộ l l i ố n g n i á v ĩ í n l i clã ( h r ọ ’c l í i i g (lunyngí; (lổ (ổ clnrc Iihiổu c ơ s ở ciữ liCii ílmỌc mọi cỊui Iii6 írong các Ii^ruih kinli lố, xà IkVi, lùnlì t h n n l ' . n l h (ỉriiì k c ì c ấ u i i ạ i r i i i g l l i ô i m ỉ iii (]UỐC g i a , n c n m ó n g c ì i n s ự p h ấ l ( r i c n k i n h l ế I h ổ n g í i n ở n l i i ổ i i c u i n ư ớ c . S ụ p h o n g p h ú VC l li óiií; l i n , clfr liỌu CÌIĨIÍ’ v ớ i k h ả n ã i i g k ị p ỉliò*i k h a i i h á c c l i i ì n g ( l ã i r i m m i g c l ố n l ì l i ữ n í : n ă i i g SUÁI v;i chA'1 h r ợ [ i n Ị i i ó ị c h o c ô n g l á c q u ả n ! ý , l i o ạ l d ộ n g k i n h (l oai nni li . plinl Iriểii sản xiifú và (lịcli vụ,... Nlnrnp ĩổi cnc yủii cíỉn VC íhAng tin Irong cn c loại hn.'il It clí'^ng (!ó, (lãc: h i ç t là d o n g v i ệ c l.'ini ( Ịuy ốl ( l ịnh, n g à y c à n g t lòi h ỏ i c l i ấ l h r ợ n g CAO h ơ n , imirờr(Y)i làin (Ịuyốl tlịiili kliAng nhữiií; cÀn cỉữ liçMi lìià CÒII cíín c ó (licm Iihiềii hiểu biốl, nlĩién tri i hl hnrc dổ hỏ Irợ cl ì o v i ệ c v:\ quyô'î dịnli cùn mìiìli. John N ai s b cl l dã cảnlì bno ' 'ClĩĩhìỉỊ ía â(i}}\ì;ì{ịị clììiỉì ỉ ì ^ ộ p íroỉĩiỊ (ìữ Ìiệìi ìĩìà yầỉì d ồ i ỉri ////ív-"Ị2ì, (liồii d ó cfing bno (rước rñng v i ç c ứng C ô n g Iiyhộ ( h ỏn g till dã c h u y c n N.iỉìg inộl hước niói nià nội (lung là trợ gi úp c o n người Iiliiciồui hon troiií; VÎÇC l ì m k i ế m tii tlnrc vh (ronp c:íc lioạl d ộ n g !rí luệ., lức là clinycii (lổi íTr sự 2 ■ gi:ui c ó l liỏng lin ihìiiili s ự gi àu c ó tri lliúc, nguối i lực chù yốii c h o s ự pluìt iriổn kinh tế irong giai doạii mới (vè d ặ c tlidin cùn Ihổng liu H ong kiiili lê' Iri lliức c ó ihổ ihain khảo [3,41). ' ' 3. Các khái n iệ m ihôììịị tiĩì, (lũ lie'll V?1 tri l li ửr c ó liên qunii chặl c h ẽ với Iilinii và klió m à p l i A i i h i ç i c l ư ơ c b f i n g n l i ữ n g c l ị i i li n g i ñ a l õ r . ' u i g . ' I V n i i g b à i n à y , l a h i ổ u l l i â n g l u i I;\ k h á i [I-Ịm c h u n g iiliA't bno g ố m m ọ i iiiổu bic't vẻ c:ìc s ự vỌI, liiện lơợng, qiinn liệ,... Iiin c o n n guòi ihu nliAn đirơc qun trực g i á c, g i a o lie'p, khño sá!, ihực nghiÇiii, lý gini. ngliiôii cứu, v.v... D ữ li'ii llurờim dược clio hời c;íc giá Irị m ỏ I:’| c ác sự kiÇii. Iiiện tượng cụ tliể; c òn Iri ìliức ll'UÓ'Míi (lược xcni là Iiliữiig liiổn biỏì c ó im'rc clộ kliái qiiííl n ào dó, về c á c m ố i CỊuan liệ giữa c ; c I h u ộ c l í n h , c á c s ự vẠt, l i i ç n l ư ợ n g , i n n n p l í n h “ (Ịiii l u f i t” ờ c h ừ n g m ự c Iiliiìl c!Ịn!i, m à c o n Iiuròi lliu dirợc (Ịun lừng Irài kinh ngl ii ẹm, cỊua pliAn lích s ố liôu, qiin n g h i ê n cứu, lý giải. SI y In fill, M o iig IXỊII cldc k liA iig XCI11 (ló là n liũ ìm d ịn h n g hĩn, nià c liỉ là nlirrní> q u i ước (a"' llic cliAp nliẠii (lirợc!) ( l ì mc l i o ii g bài và vì vẠy cũtig lliổ lÁl c h o Iiồn ờ niỌl v,Vi cliồ \ ' ẽ c ( i ù n g c á c k h á i iiiÇ'iii (16 c ó ít n l i i c u lÃii l ộ n . l l o ạ l (lOng iiliỌn ihirc cù;i COII ncười b;ui g ổ n i viCc l ì m k i n n Iri tìiức clổ (ăiig cirờiig h c u hịcì về tự Iihicn. xã liôi và c u ộ c s ố n g , clono ihời x ử filing c á c tri lìiửc c ó d u ợ c clổ lạo Ii:n c.'íc kỹ llniộl, c ô n g i mh ệ và giAi pháp Iihfiiii kliAiig ngirng cải lliiện c u ộ c s ố n g cùn mìnỉi. T ài C]un nhiéu liiế kỷ lícli luỹ, và n g à y Iiny c ó sự Irợ «iúp dắc lực c ủ a c ỏ n g n ghệ llỏii!; lin, cliiìiig l:i clã c ó kh;’i n ă ng sừ (lụim rỌiiu rãi tri lliức (l onụ các iinại ( l ôn ç kinh tố, xã liji ờ vào thời fiai inh hàn tliAii tliAnp lin vò lii lliúr CŨIIÍỈ d an g Irờ Ihành y êu l ố c h í nh cùa CIC loại hoại d ộ n g cló. Và clĩ nhi ên, c o n ncười kliỏiig cliỉ lliụ d ộ n g sừ diinu n hữ n g lii lliức clã p.n ki ếm clirơc, ini') càn:; ncri)' c ài m chù (.lónc lìm k i ế m , lliu lliẠp tiicm nliicii Iri lliức c h o li)al dôiit: của mì nh. N ế n iihiT Irong nliiéu lliố kỷ (]un, khoa liọc luồn h ướ n g lới v i ệc pliál li ệ i i I i h rr n g Iri t h ir c c ó c i á Irị p h ổ h i ế n (l ưới ( ỉ ạ n g c á c n g u y ê n l ý , q u i l i i ậl , (lỊiili l ý , ... , i h ì n;riy nay, chúiiíí ta cilim c à n u Iicà)' C.ÌI10 llifíy rõ rnnn Irnng ciiỌc s ố n g l li ườ nc n!iộ(, (ronc v ệ c CỊUíìn l ý , k i n h ( l o n n h , l à i n ă n h n i i u I i g à v c l u i n g In CŨIIS vAÌ cÃn c ó I h è n i n ỉ ũ n i g iri i h ứ c , cí llic c ó ý nụhla phổ biến liẹp Imii, c ó m ú c (lọ clúnli x á c lliAp hơn, c ó t1ò’i s ố n g ngắn Iiơn, vv,.., Iiluriio lọi clííp irnu Irực l iếp liơn các yêu CÀU gi:’>i qiiyêì c ổ n g việc cùa c o n ngưò'i. Mà, VÇC tìm k iế m những Iri ihức Iiày cfing khOng hổ (lơii giàn! Mộl Iroiig nhũì ig nguổi i ngviyên liỊu cỊuan Irọng (!c lừ d ó khni phá, linii liiyéii lliànli (ri lliức chínli là c ác liệ l liốiic i h ô n g lin, CIC c ơ sờ clữ !iỏu pliong pliií :iiñ cftng cuỌc Ún liọc luiá dã và d:tiig liô’p lục lícli luỹ được. hhiii ¡)liá d ữ l iệu và ¡ỉliái ¡tiện tì i rliửc. niộl luró'iig níỊliiôn CỨII mới clnng pliííl (riểii niạiili liệii nny, chính líi dể lìm c á c giài Ị.h, , LÌin c ô n e v i ệ c tỊua.i .Irọníĩ đó. Tron g bối cnnli cló, cỊiinii n iệ m VC tri lluìc c ũ n g c ó nliicu biến d ổi, m ờ rôiin lian. Vn cmỉỊ với v i ệ c niừ rộng q ua n niç'ni, cfiiiç c ó nliicu n i ờ rộng dối với c á c pliiraim liÇ'ii níìỏii rçû (lùng đổ bicu cỉicn Iri Ihúc, c:\c pliifong pháp llni (liíìp !ri lliúc, cá c c á c h x ử lý và lẠp liiộn l é n c ác Iri ihức, v.v... 'IVong c á c phÀii (ỉưói clAy, ta s ẽ giói tliiệu i nộl s ố nội clving cliúih lO iiỉ’ c á c h i r ớ n g I ig liitu c ứ u d ó . / / . C á c c á c h tic.}} c ậ n k ỉ i o a h ọ c và CÕÌÌỊỊ l ì ^ l i ệ vê. (ri íììữc. 1. Ciio clến gÀn clA}', lĩiọi lioạt d ộ n g liên qiian dếii vi ệc lùnh llùuih li i íliức và CÍÌC quá lìnli s uy luạn (rên tri (hức (lén lliiiộc chức nñng dặc hiộl cìia b ộ tião COJ1 người . Sự ra dò'i cia niáy línli diện từ cĩã n i ò rn Iriổn v ọ n g mội Kố d u r e Iiíìng Irí ó c dỏ c ố lliổ clíin dÀn đirợc liực liiện (v,'i ilurc liiôn với nâng suA'l cno liơn!) hời niny línlì. N g a y li'r b uổi (lÀu, c á c Iilià Wio.'i liọc (hrợc cni là clin d ẻ cùn i náy líiili diọ-n lừ nliu A . Turing | 5 | , .I.von N c u m n n n | 6 ] dã ịliAn tícii, s o sánlt các n ă n g iực hcKil (lổim cù:i liộ ó c vh cùn m á y tínli, và (lira ra nliiểu nhận >ét lạc qunn vổ kiin nănu lư cluy cùa m á y línii Iroiig l ương lai. Nliữiig lliìiiili tựii b ước (lÀn Gin v i ộ c d ù n g m á y l í n l i d c ( Ợ d ộ n g h o ; í c l n ' r l l ^ I i i i i i h c : \ c c l ị n l i l ý c ù a l ổ g í c h ( o á n , d ể c ỉ i ơ i c ờ , dồ phiên (lịch, ... n g a y từ tliẠp niôn 50, !ny c on klìn i h ổ s ơ n hu n g c ũ n g clủ d ể kích thích sự phái (riển klìi b ù n g n ổ klii íim lliđni của nliiéti ngànli khon h ọ c V?1 c ổ n g ngliệ tri llurc Irong nỉiững iliập niổn l iếp tlico. V à Iroiig (Ịiiá Irìiih phíìl Iriổn (ló, niộl niậl c on nyirừi c ó dị[> lìni h c u sAu hơn bản ihAn lioạl (lỌng nhộn tliức cùn m ì n h , liệ Ihống íii lliức tnà mì nl ì clã lícỉi luỹ d rợc, nlũnig l liuộc tính cùa ỉii tlurc và Iiliững (lòi hòi clrti với íri tliức IroniỊ lioạl (lộng lìiực liỉn cỉia COII n g u ờ i . l r o n g mộ i m ồi (nrờng n g ày c à n g nhiồii biến d ộng; inặl kliấc thiìc (iđy v ù c n g ỉ i i ê n c ứ u clể XUÁI I i l i i ổ u Ị i l i ơí ^ i i g p l i n p k h o a h ọ c v à g i ả i [lỉi íi p c ổ i i g n g l i ệ clổ h i c n ( l i ỗ n tii íhức, [hu tliAi-) và (ìm kiếin tri llurc, xừ lý Iri llìức, qunn IrỊ (ri tliức nliằni ứim clụncĩ có h ộu cỊuả cồ iì g Iigliậ i hỏi ig lin Ironp mọi hoạt d ộ n g cùn COII ngiiừi. Dưới clAy lổi SC l iình bày vắn lắl quá u ì n h pliál Iriển cló, ĩạin chin llieo bn huớc cú n li snn (lOy: - 1’ri lliức c h n c cliắii và CÍ1C j^hiro’np pliíìp s u y luAii l ổgíclì tA! dịỉili. - T\'\ tluVc k h ổ n g cliắc cliắn \'ĩ\ viộc lìm ‘\]UÌ liiẠt" clio cái kli<*‘)níz cli:ic chắn. - T \ i lliúc k h ồ i m cliắc chắn Ironu mỏi lỉirờnu l''icìi d ộng. dnili luriii irong nlìẠũ Ihức. Mộl íri íliức klin;i h ọ c Ị-ỉhài là inộí cliAn lý nià lííih chìnc ììtm cỉia ỈP clưực ihỉrn nhộn là lionn loàn chắc cliíiii. 'ỈVonp c á c Iv Ịluivốí klioa liọc, mội plìán dcKÍn \w()ì'\ c ỏ niộl giá liị cliAn lý; lioặc clúng, hoục sai. Cấc pliirang plin]") siiy hiẠií írcn c ấc plKÌii d ) á n (ló ià c á c c á c l ì d ẫ n XĩiAÌ tfr I.iì“ p h á n ( l o a n Aúwv. ' !ã c ó í ì n i r a i n ộ í p h ấ n c1o:ni c h ì i m rjó‘i. M ộ í hiệii liro’im bao uiờ c ũ n g ià hệ quả cũa n h ũ n c lùỌn iiĩỢng c ó Iniơc, và clếii Iưọ'l Iiiình Ini là i mu y cn iiliAn cùn mộ t liiỌn l uợỉi” kliấc. N g ỏ n nụữ l liổng clụii^ clổ hiCu clicn Iri (lúc c ó llìổ (|UÌ VC ciạnu n c ỏ n n g ữ cùn lAr^ícli iiiCnli (!ổ và lỏuí ch (An lừ, cliro'c Inm ụiàii Ihciìì lời ngt'Mi lìỊ^rr loán luìc cna C';ìc Hicu ihirc, Ị')h\r(vnu l iình. v.v... C;1c plìirínm ỊiỉiMp ^ny liĩAii Màn llico các cỊui InẠí cnn lổíỊÍeli lìình Ihirc c ổ clicn, VC co' bản (lã (lirực liìiih llìàiìli lù Arisloílc, V('y¡ ciìc qiii liiậl (iổiiũ; Iiliíìì, phì mAiỉ lliuan, bW\ írunu. phù (lịiili kcp, c:ìc qui liiộl cui dịiih mối quan hệ ci ữa c ác loại phán (loan p hổ biếỉi. clẠc l!iù và don iilìÁl, và với pliép S-iy luẠn íliỗn dịch kiổu Inm cloại', \wi\u hny mochis poiiciis. C'ac lý (luiycì loan liọc, vh inôl <ĩ) !ý tlìiiycì kliíin h ọ c khác cliỊii ảnli liuơnn cùn xu Ihế 'Monn h ọ c h o n ' \ (iíí clirực I'íliál li iciì coiig !;1,JÔ11 kliổ c ù a nhrnig qiinn (liổin và plurcíỊìg p h á p cló, xuÁt pliál lừ mộ i s ố íl cliHii lý hiii clÀu dược c ổ n g nlìẠii nlur nliũng íicii clẻ. C:íc Iri lliirc luOn dược x ci n là c ổ giấ Irị chAii lý chắc chắn, và c ác phiro’ng plióp siiy liiẠn luAn llieo c á c qui tắc (16 líi dặc Inrng c h o plìép .^Iiy liẠii íA'l (lịnh. Giai (loạn clÀu íiôn cùa viộc ứng d ụn g m á y lính (liỌii lử v;u) viCc IIÌỎ p h ò n g và l i ợ ị \ ú p CÍÍC \nr,}\ d ỏ n g Irí í n ệ l ự I i h i ổ i ì Ih g í ì i i v ớ i n h ũ n g c Ị u n n d i c n i I i ó i (1CI1 VC (ri l l u r c . ’ V n v i ệ c i ng dụiií’ c!ó clả Ihu clirợc nhiổii lỉiànlì tựu Irons c á c lĩiih vực như: lự clộiig hoá c h ứ n g Iiiinlì cấc dịnh lý l ổg ícl ì, xAy dự ng Ị:)lurơim p h ắ p chiitig giải bài íoáii (problciii-.solvinií), lộp (rìiili l^cícli, v.v... ( x c n i Ị 7 , S l ) . Set cl(> cluiim cùa c á c lìài loan (lược clặí ra Iihư snu: c h o một s ố tri n ú c ban tlÀu ( cỏ tliổ là niỌl lìC liổn (lổ. IIIỔÍ (Ạp c ấ c cliổii kiộiK...), và niổ! nui c liCu. VA'ii (lẻ ■ lì xAy (lựng mội p hư ơ ng phỉìp clitiiig (lổ (lico fin ỉìin 1116 I c lmổ i s uy luẠn hợp lôgí cl ì sao cluì ừ cấ c tri (hức ban dí^ii s uy ra (lược IIÌỊIC li 6 u miíốii cliTl clến (nếu c ổ ) , lìoạc c h ứ n g niiiili rằng n ục liêu dó bị bac bò. N h ữ n g plnrcrng ph{\p c h u n g nlì ơ vây dirợc xAy (lựiig lAÌ c ô n g plui và (liủ yếu (lựa v ào c ấ c kêì quả nghi ên cứu l ổ g íc h ( d ạ n g G c n l / e n cỉia c ấ c lìộ s u y diỗn tự nliiên, ỉ guyẽii lý g i ả i - rc so l ul io n principie cùa R o b i n s o n | 9 | , . .. ) - T i oi i g một s ố llmộí (Oíìn Ihực hiộii fhiraiig plìáp c l u ui g (16 llnrờng c ó Ihổ (lùng h ổ snii g c á c Ihn llinộí ơrislic Irong niộl s ố kliOu Ira choii ỉihAì dinh. D ò l i ố n l i ì i i i i b ; ' i y , l;i g i ó i t h Ọ n . W \ỗ u ( ỉ i ỗ n v à s i i y l i n n CỈ I Ỉ i \ ỉ . c í ì p đ ố ỉ i " Ỉ K i ạ l ( l Ạ n ^ : l iiỌíì l ỉ O n ITÌ ( h ứ c . ưí HtỌ" l i n n g niAl s ố vA'11 c l ò c h im g cùn (Ịiiá tỉìiili íliu Cnc liuó'ng ngliiôn cứu nói trCn (lã pliiít Iriổii niạiih vho Iiliũng ihộp niôn 6 0 , 7 0 và v?ln liốp lục phái Iriổn, tuy nliiốii klii i nờ rộng (lịa linl ứng d ụ n g sniig n hữn g lĩnli vực kliác cùa (lòi sống kinh (ố xã iiỌi l!iì gfiji nhiổu vA'n flổ mới, (!òi hòi phài c ó u hữn g c á c h ũ ế p cỌn m ố i (lối \ứi qiian ni ộm lii ihức và quá Irìnli lAp luẠn l i t n l ú lliức. Y ê u CÀII m ọ i lii lliức plíiìi c ó lính cliAn lý c h ắ c chắn (liay nói cá ch kliiic mọi phán đ oá n pliài h o ặ c clúng lioặc sni n iộ l cách lõ ràig) dược x c m là hiổn nhiOn trnng Iiiộl s ố lý i huyếl klina liọc, và c ó lliể dược IhoẴ mãn iKHif Iiliững ƯÓ'C lõ c ù a lư (ill)' Irừii l ư ợ ng , ihì núi c l i i m c lại klió c!irọ'c liioả m ã n t ioi ig nliiều lĩnh .'ực khác cùa lliực liễn dòi s ố n g COII người. Mặl kỉi:ìc. viỌc (lùng c;íc lliuậl loíui cliiuig uiài :ác bài loán nhằm d;il tới inổl Iii llurc m o n u ninrtii nliir niổ lả ờ liổii ( c ũ n g nlur việc ( lìiiigcác llmộl Inán c h u n g gini b.M loáii lối ưu ìroiiỉ; Iiliiéu vA'n dồ kliácì l lui òng cú (lọ phức lạp liiili toán rÁt lớn. nlur VC sau này dược cliứiig lò là \'U0 l cỊiìa xn năiig lực cùa m ọ i liệ líiih t o á n m à c o n n g ư ờ i c ó i h ể I n o ra ( h r ơ c 1 ! 0 | . N h ư v í Ị y . (Ịiii c.' íc q n n I r ì n h s u y l i i Ạ n VC n i Ọ t s ố thuội loán loáii họ c h:ni là k hổ n p phàn ñiili cluợc nliiổii khía Cíinli hảii cliấl cùn luiạl tlộiig Ii h. ì i i llnrc cùn C ( i n ngirời. , 3. Có !ẽ n goài c ác (ri lluic (lã (Urne lọc (]un nliữiig ư (k lộ củn trừu l ượng lioá như c;íc ui lliúc loán h ọ c rn, thì pliñii lớn mọ i lii Ihức mà Cdii ng>fời c ó (lược l i n n g đời SỐI12; liàiig Iigàycỉcu lioặc klirtng (lÀy clù, hnặc k h ổ n g chắc ciiắn. liVc k hó mà xnc dịnh (Iirợc l õ iMim çià Irị clAn lý cùa IIÓ là (lúng hay s:ii. 'Ilií till nói mọ i COII rhi ni (lẻn ItìôÌ hay, niọi Ire ein (leu lliíclih;ìt là Iri ihức k h ổ n g clÁy dù, nói vi êm h ọ n g uÁng nnipiciliii ihì kiiủi, ihnnli nicn cao lliì cl'|\ h à ng Iiliiổu IlTi giá rè,... là Iii lliirc kliOnu c hắc cliắii, v.v... 'lYi Ihúc kliôiig drìy dù lien qiinii (lếii việc x ù lý Iri lluíc (ừ c á c CO' s ờ (lữ liệu. 'I1ií (lụ la c ó ii ì ôt c ơ s ờ (lữ liệu DIB vể l ie cni, Irnng (!ó c ó l o o n cni clcii lliích liál. Với cái “ lliế g i ó i ” c u a c a s ờ ( ! ữ l i ệ u c l ó , i h ì l ư t i b i e n h ộ ó c c ù a m á y l í i i h s ẽ I ÚI r a li i I h ứ c “ m ọ i I r ỏ CIII clổii l l i ú ' . h hái" bằng niộl siiy !iiận (¡tú n ạ p . N h ư n g cliì cfin dưa llicin N'ào ]DB IIIỘI c m X kli ổn g Ihícli hál, lỉiì Iri llurc phổ liic'n nói Iren khỏi ig còn (lúnu. T uy Iihiôii, cliAp nhạn c á c Iri l li ức .k hô ng tlấy dù ihu dược bằng s u y luẠii tịui nạp như Iren vAn rAÌ cÀn ihiố! (!ổ liến hànli vi ệc cỉìmg m á y líiili tự (lộng xừ lý Iri lliức lừ c ác C(T sừ clữ liệii. Các hộ s u v luộn lôgí cl i l i o n g Inrù'ng hợp (ló !à k hô ni Ị flan (íiệii (x cni Ị 1 1 , 1 2 1 ). Vh (Ic việc ứn g (,iụng kliổní; (lĩin (lếu iníìii IhuÃn, iiịẠưa t;\ (lã lìm cácli xAy dưng ciìc họ l ỏ gí ch klif'iig (liíii (iiÇii bằng cácli lliôin vào liÇ lògícl) lliftiij llnrờng c á c gi à lliiết nliư: gi à lliicl inién clóng (cloiiiaiii c l o s i ii e) , !ỊÌà ihiết t hế giới (lóng (vvorld-closcd), luẠt hnn c l i ế (c i i c ii i n sc i i p l i on ) , luỌI s u y Inộn m ặ c nliicii (clcfaull iiifcrince), v.v... 'IVi lĩiức k h ô n g cIkÌc c1i;ui c ó ihổ (i(> kliAiig b i í t lliẠl rliíiili x á c cái uì c!iì xÀ}' r:i,‘ và c ũn g c ó lliể cái xííy rá ciiỉ c ó (Iiổ liiôu inộl cách IIIƠ hổ. N g ỏ n n g ữ loán l iọc d ược d ù n g dể inô (\ trong trường liợp lliứ iiliA'f là cùa lý lliu 3 'ốl xá c suíú lioặc lý l l m yế l n i c m lin ( b e l i e f trong llicory o f evicicncc cùn D c m p s l c r - S h a f e i i 131). li'oiig trường hựp lliứ lini l.à lý Ihuyôì |Ạ|'I nò' ( f uz zy set, x c m [14]). “ Viciii h ọ n g u ố n g n mpici li n lliì kliỏi" cliìiio với m ộl xá c .suâì p lùio có, xá c suAt n ày c ó lliổ lliu dirợc c h ầ n g h:in hằng s ố liệu thốiiíĩ k£ ờ bệiili viộn, lức lii ihúc ló c ó lliổ clúng, c ó tlic kliồiig, và x á c suAÌ (rúng 1:1 /). Còn “ llinnli niên cno lliì clẹp” là m ơ lủ, k h ô n g tliể nói clúng.sai về cái c a o c:'ii dẹp, và về “ nốu can liiì clcp". Nhữiiíĩ khái niổin i i à y ,ì h e o Zacleh, là niiững lộp mcĩ, và chỉ cn ihc cltrợc clin (iiiôl c á c h chù quan?) Ixuis các liàin h u ộc v à o ( m c m b c r s l i i p f uncti on) l ien n l i ữ n í lAp giá liỊ lliíclĩ hợp. Các lý Ihiiyốl l ogícli i:ini cơ s ờ c h o Cỉlc phcp s u y luẠii tiổn c ác lii llurc kl iồ ng cl iắc cliắii là lổgí cl i x á c suấ( (có nỉiiéi dạng khnc nhr\u, nliu: Ihcn ng ữ nglũa c á c lliố giới c ó Ihc, d ù n g n g u y ê n lý cn l ro p y cực (lại, ínạiig B a y c s với cftiig Ihúc về xac suAÌ c ó CĨICU kiện lliícli liỢ|) vói c à ç s u y luện cục bộ,...), và l ô g í c h kliA năng (pos.'îibilisiic l og i c) 115,16], ' Một Ironc nlifrng kỗì quà nổi bí)! cùa cá ch liếp cí)n nói IrCn clối với Iri Ihức là viôc xfly dựng c á c liộ chuyC-n gin ( c x p c i l .sy.slcnis), phái Iriổ!) Iiiạnli I iong c á c lliẠp niỏii 7 0 , 8 0 . N ó i cluing, niỌl liệ chiiyôii gin uổm c ó niộl c ơ s ờ Iri Ihức ( k h ổ n g cl iắc chful, Iiliiriio niõi tri (hức dược c h o với m ộ t x ác suất đ ú n g h oặc một giá liỊ biểu lliỊ d ộ (in l ường Iiliất clịiili), và inột c ơ cl i ế lạp liiộn, c h ẳ n g hạii (lựa vào m ộ i Iroiig c á c p hương pháp lOgícli nói trôn. Với m ỏ i bộ giá trị c ù a c á c tri lliirc ban clÃu, hệ c lni yen gi a s ẽ c ó klin nñng (lịnh gi á liỊ (Ih x á c suất clúng cl i ẩn g hạn) clio c á c chip án dự kiốii, VÌI d o d ó trợ givip c o n ngưùi làni Cịiiyố! clịiìli. Ilìưig trăm liệ cliuyôii gi a dã d ược phái Iriổii vn ứng d ụ n g trong c á c lĩnh vực y lế, kiioí\ h ọ c , quSn lý kinh lế, tài chínii, v.v... Có lẽ mộ t Irong n h ũ n g nlnrợc clicin chù yếu cùn cácli liếp cữn Iiổi ỉrên về (ri lliức là; luy c!ã cliú ý dốn dặc Irưng kli ổi ig cliñc cliấn cùn Iri i húc (rong c u ộ c s ố n g h àn g n gà y, nlurng lliói C]uen khííi quát lioá và li ừu l ư ợn g lioá cìia ta (lã bắt c á c Iri lliức d ó pliải c h u y ổ n hoá tlieo c;ìc qui luạt lẠp Ịuộn pliổ bi ến, i hạ m clií trong kliuổn k hổ niiững hẹ lổgí cl i inà la vñü m o n g l:i plii mâu lliuỗn. Tí nh incni clèo và sinh khí cù:i c u ộ c s ố n g dura d ựng t i o n g cái “ kl iôn g c h ắc ch ắ n” cùa Iri lliức, nliirng rồi cói k hổ i m c h ắ c chắn cló lại pỉiải luAn llico sự c ứ n g nliăc Ịihò biến các c á c luÇll c h ắ c cliắii (oái o ăm lliny!) vể c:íi kliftng c h ắ c cliắn, c h o nCn clỗ (lirực lihfrnc kếl quả k h ô n g c òn m ấ y si nh khí và khả n ăn g Ihícli nglii vói c u ộ c s ố n g c ũ n g là điẻu (lỗ liiổu. Và c h ăn g , nếu vñn clựa vào c á c qui tắc phổ biếii dổ liến liàiih c óc lẠp liiẠn ihì nliữiig k hó khãn về d ộ Ịihức tạp lính l oán (ihirờiig (liuộc loọi A T - k l i ó ) lại c à ng liÀni Irọng liơii, kli ồng clễ gì kliắc phục dược. 4. Ta n h ớ rằng Iri thức k li ô ng clific cliắii iiẢy siiili và gfin lien với lioạl d ộ n g hà ng niỉày cùa cl iúng In, Ihưòng rút ra dược từ v iộc pliAn tích, klini pliá n hữn g (lữ liệu và l l iổng lin 111:1 la lliu ihAp (lược t r o n g CI!ỘC s ổ n g . C l i ú n g c ó iliổ k l i ỏ n g d ù línli kh ; u (junt và Irừu t ư ợ n g dc biến tliànli c á c qui luẠt k h o a liọc pliổ biến, n hư n g lại rấl p h o n g pliú, c ó niặl kliắp m ọi lĩnh vực, và li'Ợ ẹi úp đắ c lực c h o c on nmrời Irong viỌc làm q u yê ì dịiili hà ng níià}'. Bản liiAn nhữiiu Iri Ihức n ày tluròng c ó tínli tliời gian và c ó gi;ì Irị l i o n g nliũng hoàn cñnh Iihrứ clỊiili. lẠp luận liôii n hữn g lii lliức loại này dể rúl ra c á c (ri lliức (ỉ;ui xuAÌ ihưÒTie; k l iô n c iitiÁl Uiiếl là Iiliững lập hiẠn “ cl iắc c h ắ n ” c ó líitli cliẩl s u y (.lien (clccliiclivc), m à nói c h u n g là c á c lẠp luỌn đời (liuờiií; ( c o n i i n o n s c n s c rcnsnning), “ c ó VC liọp l ý ” (p la us i bl e) mà la vÃn clìiiiq l i o n g dừi s ố n g hnng n g à y , iiliưcỊiii Iiíip, l ương lư, pliòim (lo:ui (nl xl ucli vc), lự ngliiộin ( au toc pi s lci ni c) , v.v...^ N l i ữ n g lộp luận Iilnr vẠy Iiói cliunt; kli ông bảo dảin (íiili phi mfui lliuẫii, nhưng l liường lại c ó Ihc g i ú p clÃn dốii nliữníỉ Iri t!u'rc liõ (rợ clio c á c quj'cl dịnlì nhnnh c h ó i i c kịp lliời. ' í l i ế I1Ç mó i cùa Trí liiệ iiliAn 1:1C5 chñc Kẽ (lựn nhiều Iiơn vào c á c k h o clự (rữ phoiio phú Ciic Iri lliức l liồ ng lliiròng với viÇ'c sừ (lụng linh hoại c á c lẠp luận clời llnrừng, c ó lẽ n hư vậy lại gíin hơn veri hoạt d ộ n g thực cùn trí luộ c o n người [17] (vni Irò cùn c á c “ cỊiii Uiậi'’ lôgícli c ó línli (liỗn (lịch trong hoại d ỏ n g (rí c ò n lí'i mỌt vAn d ề GÀII dược -làm s;uiq lò, Irong khi gün dfl y' cfmg dã c ỏ nliũiig ngliiôii cứu và ỉhử n g h i ệ m khá c ực doaii xAy dự ng c á c hệ Ihống “ Irí tiiộ kliÔPíỉ cÃn lẠp luẠn", x c m clinng hạn [18]). Vì là nliững lộp luộn k h ổ n c hoàn loì\n chặt c h ẽ l ổ g íc li tliực liiện IrOn c á c tri thức kliổim cỉiắc cliắn, iiCii kếí quả thu dược c ó lỉiể là nliững Iri lliúc c à ng k h ô n g chnc clinn, n hu n g c ũ n g rất c ó lliể là nli ững tri tììức m ớ i, c ỏ giá trị m ộ i c á c h bnì OV.Ờ' M á y línli kliổiig (láiih giá dược chAÌ l ượng và líiih hữu ích cùa nli ũn g tri thức nlur vfly, clc clánli giá cl i úng k l i ồ n c c ó cácli nào kii;ìc là pliài clựíi v à o sự (ừng lini kiiili nghiÇni và Iihăy lien trực g iá c cùn clúnl) COI1 Iiguòi. D o v(iy, Irong diẽ’ giứi mớ i cùn kinli doniili, nlnr nliẠn xél Iroiig ¡19] , “ v i ệ c qiuui Irị Iri lliức về thực cliAÌ là lliúc clÀy (Ịuá tiìnli kố! hợị-) c ội i g n ă ng giữa c:íc năng lực x ừ I3' lliỏiig t i n v à d ữ l i ộ i i c ì i : \ c ồ n g I i g l i ộ t l i A n g t i n v ó i n ă n g l ự c s n n t : f ạ o v.'i d ổ i n i ớ i c ủ a COII I i g ư ừ i ” . ^ Tn dií với các Ịilidp suy liiẠn (ỊUÌ iKip, lương lự. Oìc pliiíp phòng (lo.iii, (ự iigliiỌm cỗ pliíin "Ịilióng khoíiig” luiii. 'Hií (lụ. vể (tếìi cổng XCIII liòiii lliir lliíly (lống mì\ kcì ItiỌii vợ clií về tilii'i là niộl siiy liiẠn phòiig do,'in; lôi klimig dịiili Ong bạn X clutii 1,'im Họ liirùiip clii vì iiC'u ôiig íl'y lìim líộ Inrờng lliì b;ì() clií (lã (lir;i (in, lìi uiộl suy luẠn lự iigItiÇm. ■ ■ Cluì ý li\ nltŨMg Iri l liức ( hực s ự i nới vô Iliế g i ới vh c u ộ c srtng k h ổ n g nÃy KÌiih (ìr c á c s i i y hiỌn (liỗii d ị c h . 6 Cổ n g nghệ lliổng lin, liếp (ục c á c kốl cỊuả dã tliia rliriực l i o n g c á c giiii (loạn tnrức, cling p h á i Ii i ển licì s ứ c m ạ n h m c d è l;io r;i I i h i c u c ỏ i i g c ụ v à gÌMÌ Ị i h á p i n ớ i Iihfi ni l ổ c i u r c c á c k i o ( h ổ n g ti n v à (iff l i ệ u c ó k h à n . ì i i g limli hn:it h o i i i Ki i i g v i ệ c l i ợ g i ú p CỊuyốl c l ị i i h l i ê n n é n ci:i những kiốiì liúc khácli hàiig/phục vụ thích liỢ|i Ị20| , \’ới vi ộ c s ù d ụ n g c á c Ịilurơní; pháp kiai phá (lữ liệu vn pliál hiệii Iri (hức liiệii d:ino (hrơc Iiũliiẽn cứu rộng rãi Ị21. Khai pliá (lữ liMi là kliAu c ơ bíìii lioiig (|ii;ì liìiih ]-)liál liiệii tri llnrc tìr (lũr lĩỘDi. Đ ổ lliực liiCn nliiộm vụ kiiai piá này Iigiròi l;i SỪ dụng róne rfii nliiổii loại Ị-ilnrdĩic pli;í.p khác nhau, lừ c ác iMiiro'ng p!i;ìp li)i l ư ơ i i g C|ii;iii. k i c m d ị n l i g i ả l l i i é ì , . . . là c á c Ị i l i ư ơ n o p h á p (]UCI1 i h i i Ọ c c ù n Ị-ihrm t í c h l l ỏ i i g k ố c h o ( l ố n c á c Ịilurcínn |iliá|-) m ó i i n ỏ p h ò i i ” (Ịiiá l i ì n h h o c t l ố i v ó i c ; í c b.'ii l o a n Ịiliriii Irại v à XCỊ-) n h ó m l i âi i c á c m ạ n ” iKridii ĩìliAii Inn | 2 1 1, ÌITỔ p l ỉ ỏ i i u q u á l i ì n l i l i ế n h o n s i n h l i ọ c (Ic xAy (lưiin c ác Ihiiột !náii “(!i tmycii" sì ài b.'ti lo.-íii biuic c;íc phcỊT c họ n l o c. Ii a(ì (loi ch éo . di't bien, bắl chiró'c các phcỊ-i bien (lÀi gicn ÍIOII” siiih Imc | 2 2 | . Kl iồ im Iiicu c ó lliẠl g i ố i m c : c q i i á l i ìi i l i s i n h h ọ c c h ú i 11,ì o k l i ô i i ” , I i l i ư n g c á c [■'huoiic p l i á | i n ó ĩ I r e n n l i i c n k h i i i Ki i i g lai Iiỉững liiệu cỊiin cláiig kc CÌHI c:k bài 1(1,'UI urdiii; ÚDu khi giàt li C'11 Iiiáv línli. l ỉ ọ c là vi ệc chù ya\ cic có lliêm Iii ihức và clổ hoàn ihíện îi'i lliúc. c h o nc3i ììiti c á c phu'o'iiíZ I'ihnp úiin (lụna c(^ng Iipliệ I h ô i i g l in d é m ổ p h ò n g v à l l i ự c h i ệ n q \ i á I r ì n h h o c \h c ỏ ý n g l i ĩ a lAÌ (Ịiiíiii I r ọ i m clii với v i ệ c Ị-)h;í( liiệii tri llnrc. V à (lể p l i á l hiện ( i ir n r Iiỉiicii li i I h t ic i ư ơ i m ớ i ( I h i r ừ n n l;i k l õ i i g c l i ắ c c h a n ) lliì cÀii ịMiiìi lliiròiig XUVCI1 l i ố p iihAii Iiliicii i l i ô i i g l in v à í l ữ ! i ê u n i ớ i , s ử (ỉini! lililí lio:iI I i l i i n i kioii siiy InAii (lii r h ỉ In “ r ó ¡Iiíp K ’" n i u r t | i ú n:i|i l u i í i i ũ lự. p l i ù n < ’ ( l ( á n, l l i c o k i n h n g h i ệ m . Nliir vfiy, c ồ ng Iigliổ Ihôiig liii cñ llic lliiùíng xiiycii rhiiẩii bị c h o la Iiliicu l!'i lỉiức, p l ĩ i n g pl i ú n l u n i g k l i ô n g ihiuiii k l i i ct , c ú l l i c Iliiốti cliíiiii x ; k \ ihẠiii c h í n i Au l l l u ñ n ; t l ổ i m lliíi c ó lliổ g ơ i c h o ta Ii l i i c u l l i ư c (''fn Iihnì Il:'ôì !:! 'ỐI nii AÌ, VC c á c pl)U()MU :'ui l i à n l i ( l ụ ig . V à l:i c ó llic c h ọ i i , c ỏ iliè h ò . Cl) llic t h a y ilổi l i o ă c (ỉiéiii c h ỉ n h , l i i ỳ l i m o lliòi d i ể m , l ì r t g h o à n c à n l i ; ( l ó c h í i i l i l;i no'i (Ic c h ù l l i ổ COM I i p i r ò i cUro'c | i ỉi ;ì l h n v I i ă i m l u e s á i ì ' ’ l;i() ci'i;i niìiỉi. Sáiig lạo kliôiig sợ inAu thuÂii. khổiic ngại s u iliiên chĩiilì x ác. N e u (lòi liòi mọ i lii Ihre den cliắc clidii, niọi suy hifui (ỈCII lâ! clỊiili, Iiidi liài lonii ilcu c ó s:1n niôl lòi 'Míü lối im Ihìdnii CÒII c h ô clio .sáng l;io và (loi mói. V'n c u ộ c s ó n g là v!)ỵ, lií (Iriy Iiiny n n và (lÀy Iigñii Iilìôn, là kliỏiig cliăc ch;iii và kliỏng lÌL-ii (lo;ín (lược; c o n Itgười pliài biêì (ỉiícli nulii, biốl lự l() '.hire vn 16 c l i ư c h ú b ăi ií ; n ă n g lưc s á i i ” v.ì (loi n u ) i k l j ô n g I i g ù i i g . / / ^ Ỉ1 líớiig l ói IIIỘÍ n ó n hiĩìÌ! té r à x ã h ô i Iri IIIửr. I. . Những lien bộ nliMiili clióiig (lồn (lAp cùn c ó n g Iigliệ ;l ióng liii \'à Iniycii lliôiig diì lliic d í y ninnli m c (]uá liìiih (lua hoạt (lông tii ihúc VC pÀii với c u ộ c .sông liàim nsíày. Nếu Inríc clAy, việc lìm kicMii Iri thức I;'i (ựic t|U)'cii cùn các nlià klioa lioc, v:i tri ihiíc ]7li;n là nhing diều ca o xn h ưóng lới các (ỊUÌ luậl tÁi (lịnh và pliổ hịôVì, íliì g i ờ đ â y , c à n g n g à y la càig tliAy rõ 1'ăng, l i o n g sinh hoại và cAng vi ệc hàiig ngày, lù \ iệc làin ;ìn, kiiilt clo;in!i c h o (lối v i ệ c q i i à n l ý (lAÌ m r íĩ c , (Inii (lAu c ũ n g r À n c ó ỉ l i r i n n h i ồ u t ii i f l ú c , iiliAÌ lìi klii s ố i i ị ; inộ mói Irưùiig kiiili lè xã hỏi llurờiig xiiyôn biC'11 clộng, liỗii Uic lliny dổi. lioiiịỊ 'IVi lliức k h ổ n g nhít tliict phài chíiili xác, phải clìắc cliắii, (Ịiiyêl clịiili kliỏng nliAÌ lỉiiéì pliài lối U'U, c ó sni rồi c ó ừa, c ó niÁt lổi có (lược, nhirng liy vọng l ằng cnng có Iiliicu li i lliức thì s ẽ ít sai hơn, chrợc .sẽ l ỉ i i c u h o n IIIÍÌÌ. 1 ri l l i u c l ừ ci t c (]HÌ liifii p l i ò b i e n C() i l i c c l i d l a c ; í c (l ịi ii i h ư ú ' i i <4 vT IIIỐ nliiiig kliổng phải lue nào cũĩig có lliổ giiip ta l:ìy nhũng c|uycì (lịnli cụ llic h à ng Iiịiày. M;'| CIIỘ: sốiig “ vi inô" cụ (liổ liàng [Igày Ihì muổii mặl Iimổii vẻ, niỌt lliuỌn lợị l^o^^ (ÜCU kiộii h ô n iK\y ccS i h ô k l i ổ n g c ò n là lliuẠiỊ lợi c l i o n g à y n i a i , i iê n COII u g i r ờ i Ịiliài í u ô i i l u ồ n c ổ k h ñ n ; i n ’ l l i í c h n g h i n i ộ l c á c l i li nl i l i on l , c:ìc c ơ cỊuan, (l o i u i l i n g l i i ộ p ỊiliAi c ó liin nlurừng c h o các c ơ (ịuan có ti'.'ícli nhi ệm và iliÃiii quyéii đánli ííiá c á c kêì quà dã dạt trong việc tliực Iiiộii chính .sdcli nói Iréri. N g à y nay, Iiliiéu nơi (rôn t!iế uiói dã clạl d ếnlrì ih dộ “ Iràn ngftp dữ liệu tuy còn đổi Iri ihức” , trong klii c h ún g tn vẫn c ò n (Inng dói cả nlifrigclfr liộu và l liông lin thông (hường. Clio I1ỐI1, cluìiig ta m o n g rằng c hí nl i sácli và chù Irưcngnói ticn sẽ liếp tục dirợc dày mạnh llnrc hiộn tlổ tiân dất mróc ta ciiónc, hì nh lỉiànli đirợ; n ạ t sự inột kc't cấu hạ (fing Ihông !in vữníĩ cliỉic, làni cho xã hội ta, trong m ọ i lĩnh \'ực hoạ cl)ng, iiiọi c ơ quan, doanh Iiííhiệp,... tlÀy ắp nhũnc; cơ .sờ dữ liệu và Ihồii g lin '’ iàu c ó d u n õ r liệu và Ihồng lin clốn mọi ngtrời, làm cho xã hôi nhniili clióiig thoái kliỏi lình tiạiig ngh;ocIỏi vổ lliông liu, liến lCii dày mạnh c ác lioạl d ộ ng khai phá, lìni k i ế m và piìál hiõii Iri Ilurc, h o c ơ s ờ cho v i ệc xAy ciựne nổn kinh l ế Iri tliức và xã hội tri tliức (rong t ươn g lai, 3. Nlur dã tiìiih bày ờ ticn, cliỉy niạnli plinl liiổii và ứim d ụ n g c ô n g n g li ệ Iliông lin mới là inột v ế trong viộc cluinii bị cho nển kinli l ế tri tlnrc và xã hội tri lliức. V ế Ihứ hni c ó ý Iiíhĩi q uy ếl dịnh, là nfing lực Irí liiộ, nftng sáng lạo, dòi mó i cùn Cdii Iigười. Klià Iiăiig Iiàypliài được bổi cliũyng và p!iá( Iiny Irong mọi lĩnh vực, lừ ngưòi lãnii d ạo , Iihà kinli doanh chodến m ọi c ô n g clAn trong xã hội. CỔIIR nghẹ, lliôiig liii là cỊUnii l i ọ n g , m á y lính là qnan tioiß, nhưng c ôn g nghệ Ihông tin dù h ùng mạnh đến mấy c ũ n g cliỉ c ó Ihể l i ợ niúp co n nguíi trong một s ố hoạt dộ ng Iri lliức, m á y lính dù c ó lính hàng lỷ plicp tínli inột oifty về bàncliAÌ c ũ ng mói chỉ GÓ lliè Ihực liiỡii ciìc qui trình iríi dịnh Irên n hữ n g tri i hức c h ắ c chắn, choclÌ! vói năng lục liru 1JŨ và tốc (]ộ lính loán khổ ng lô, ta Cling c ó Ihể d ùi i g n ổ dể IIIỔ pliỏig và bắl chước ihực liiệu (xấp xỉ inột cách lAÌ clỊiili vì\ cli;1c cl iắn!) inỌl sổ' lập Iiiạn k hôi g líiì dịnli tiẻn CÍÍC tri llii?c kliổng cliắc clifui. Cái pliÀii kli ổng c h ắ c c hắ n , k h ô n g lất địnl, kliông Iihủl CỊiián Ay rAt lồ (lời tlurờng, và x 6 l dến lăn c ùn g, chỉ c ó lliể d ư ợ c x ử lý bởi iihCng nâng lực trí tuệ Iiôt sức linli lioạt và nhộy ben, clu) clến Iiay vẫii là đ ặ c hữu của c o n ngiơi. C ô n g nghệ thông till có g ó p phÀn tlnìc (lÀy CQI1 ĩigười ircV về n g h i ê n cứu bản cliA't liOcT d ôn g (rí luộ cùn chính mình, nliung cái bàn cliAÌ A'y la vÃn chua hiểu Ihấu d ; ) 0 dược bao nliiiu, clin nêii Iiliiều klià Iinng kỳ ciiộu Irons lionl dộng Irí tuệ vÃn d ư ợ c x c m là ri êng củíi c onngười , và vì vậy con người, với nãng lực sáiig tạo và clổi mới cùa mìiili, vÃn là nliAn l ố cliùclạo Irên con dường đi tới nền kinh tế Iri lliức và xã hội tri tliức. T à i ỉiệu dần [ 1 ] l.Maii.scll, U . W c h n ( cd. ) K n o w l e d g e sn c H ’tie s : Ìn/nriììniiniỉ le c li iin lo ọ y f n i ' s ii s la iiì d ìììc ’ <'/ớvc/ỡ/)/;íí’/ ư. O x f o r d U n i v e r s i t y Pics.s, 1998 [2] I . M . F n y y a d , G. P i a t c( sky - Shnp i r o, . .. (eci .) A d v a n c e s ill h i o w l c i l ^ e d i s c o v e r y a n d ( la ta AAvI Prcss/MlTPic.ss, 1996 ' ' 13] 'h e k n o w l e d g e e c o n o m y : T h e n a t u r e o f ¡¡{fn n u a lio n ill t ỉ ì e l ì s t c e n ltt r y , piibü.'iliecl b y t h e A.spcn I n s t i t u t e , 1998 [4] ).Tnp.'iC0 lt. DÌỊỊÌlal c c o n n m y . M c G r a w - I l i l l , 1995 [5] \. Tur i i ig. C n n i p u liiĩĩị m a c h i n e r y a n d In tcIliĩỊe iĩc e (Ca/Ì n ìiia ch ỉn c t h i n k ? ) . M i n d 1950, 4 3 3 - 4 6 0 , r ep r i n t e d in C o m p u t e r s nn d l l i o u g l i t , E . A . F e i g e n b a u m & J.Felciinan (ed.), 1995 ! 8 59 N .236 [ 6 ] J.von ĩciimnnn. T h e computer a nd the brain, 1958, Ban dịch liếng Pháp trong tSp Science clil Iiiformalion et de In communication, Larousse, 1993 [7J A.Bar. E.A.Feigenbaum. TIte handhook o f artifu iai ¡ntellif>ence, vol. 1-3, w . Kaufmann, rsi [ 8 ] C.J.Hoger. Inirocliiclion lo Logic proiỊìdniniiỉiỉ’, Acadcmic Press, 1984 [9Ị C.L.Cnng, R.C.T.Lee. Syniholic logic (111(1 nteclioilical iliearc/ìỉ proyiiiỊỊ. Ac ade mi c Press, 1'73 ■ flO] M.J.jarcy, D.S.Joliiison. Contpiilcrs and ỉnlrờclalìilitỵ, \w.H.Frccmnn and Company, I'79 ' [11] E . D v i s . R e p r e s e n t a l i o n s o f coniiiionscn.se k n o n ’l (' (l ^e. Morqan Kai if inann, 1 9 9 0 [12] M.Feiiifinnk, .l.deKlcer (cd.) N o n - i n o n o i o n i c r e a s o n i n g . Lect ure N o t e s on Gmpi il cr S ci en c e, 3 4 6 , 1987 [13] G.s.afcr. A mcillienialicdl t h e o r y o f e v i i l e i i c e . Princcton Ui ii vcrsi ty Press, 1 9 7 6 [I4J C.MClien (eel.) F u z z y l o ^ i c a n d nc’iira! l i e t w o r k l icnidhook. M c G r a w - H i l l , 1 9 9 6 [ 15] M. I.Genescrcl li , N. J.Ni lsson. Loiịic f o m i c l a l i n n o f n rt ifi ci a! i n t e l l i í ị e ĩ i c e . N.Knufinanii,1987 116| J.Porl. Proi)al)Histic r e a s o n i n g in inlelliiỊent .sỵsỉctns: N e t w o r k s o f plaii.KÌhỉe M . Ka uf m an , 1988 ■ 117J D.ELciint. A r t i f i c i a l I nt el l ig en ce : A c n i c i d ! slorcl ioii se n f coi nni onsc' iise h o w i c d ^ e i s n o n ' l a k i i n Ị s l i d Ị ì e ... S c i z n û î i c A i n c i i c a n , S c p l c n i b c r 1 9 9 5 , 8 0 - R 2 1181 R . / Books. ỉ n te l H g e i u e w i t h o u t rca.s o u . Proc. 12tỉi Inlcnintionnl Joint C o n f e r e n c e Cl Arlificial Inlcl li gence, 1 9 9 1 , 5 6 9 - 5 9 5 1191 Y. Nalhotia. K n o w l e d g e iiKina^eiiieii! f o r (lie n e w w o r l d o f ỉ>iisiness. W W W ■^iitunl library on k n o w l e d g e mnnngcmcnt, 1998, l itl p; // www. bri i it, coni / k m / vlinli,s/lilni | 2 0 | I I. íGi ỉi, P.C.Rao. Clicnh'sc’i vcr coni pi ili in’ íỊiiidc' lo ( I d U n v n r c l i o u s i i n Ị . Q u e Co, 996 ■ . ’ | 2 1 1 K.Nchrolra, C. K. Mo hn n, S.Rnnka. FJei nenl s o f (iriificiti! n c u r a ! l i e t w o r k s , M I T ]re,ss, 1997 [ 2 2 | M. 4 il ch el l. A n ¡ni rodii cli on to ¡’e ne ii c aliỊorillìi/hs. MIT Press, 1 9 96 123] N ịịiỊ cỊuyốt c ù a C h í n h p h ù và K ế h n ạ c h râniỊ t h ể \ ' ề p h á t í i i â n C ô n ị Ị n g h ệ Tliôn<> ' m . Ban Clii đạo C r Ọ G vẻ C N r r , Mà nội, 19 9 5 Dû liÇii rìiili bày, l;i giới liạn clii dé cập clín "lioọt (lộng Irí liiổ" Irniìg I11()I số VÍÍII (!ẻ clniiig c ùa (]iiá Irìdli thii nliạn, bic cliỄn vh suy liiạn trCn tĩi ihức. 2 Ta clãqiicn với cđc phép r;uy luẠii (Ịiii luip, urơiig !ự. Cíic phép phỏMg cloíiii, lự Iigliiộni có pliÀn "plióiig klio;íng” iơn. Thí dụ, VỂ dến cổ ng xcm liòm Ihư ihn'y trống mh kcì luẠii vợ (!fi vổ nhìi lìi mộ t s u v luạii phòng đoíín; lôkhằiig dịnli ổn g bạn X chưn lìim Bộ lnròng chi vì nến ỏng ấy lìim Bộ tiườiig Ihì bá o c hí dii tlưa (in, líi mộl siiy bạn lự nglúộm. ỉ Cliú ý 1 những tri lliức liiực sự niới vè tliốpiới v.'i cuộc srtiig khfiiig II,i y sliih lĩr cííc S U ) ' l u ạ n cliõn dịch.