Tài liệu Kinh tế quản lý khai thác vùng ven biển

MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU .......................................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1 MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 5 1.1. Giới thiệu chung .............................................................................................................. 5 1.2. Nguyên lý của kinh tế học .............................................................................................. 6 1.3. Thuật ngữ ........................................................................................................................ 7 CHƯƠNG 2 CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ KINH TẾ .................................................... 8 2.1. Kinh tế vi mô ................................................................................................................... 8 2.2. Kinh tế vĩ mô ................................................................................................................... 8 2.3. Kinh tế môi trường .......................................................................................................... 9 2.3.1. Giới thiệu................................................................................................................. 9 2.3.2. Đối tượng của kinh tế môi trường ......................................................................... 10 2.3.3. Ngoại ứng Môi trường........................................................................................... 11 2.3.4. Xác định hiệu ích môi trường................................................................................ 12 2.4. Câu hỏi và bài tập .......................................................................................................... 13 CHƯƠNG 3 ĐÁNH GIÁ DỰ ÁN ......................................................................................... 14 3.1. Lời giới thiệu : Tại sao cần đánh giá các dự án? ........................................................... 14 3.2. Những phương pháp và tiêu chuẩn đánh giá ................................................................. 14 3.3. Dự án quản lý tài nguyên Nước (WRM) ....................................................................... 15 3.4. Tính bền vững ............................................................................................................... 16 3.5. Những vấn đề chung trong sự đánh giá dự án ............................................................... 17 3.6. Câu hỏi và bài tập .......................................................................................................... 19 CHƯƠNG 4 PHÂN TÍCH KINH TẾ ................................................................................... 20 4.1. Các giá trị kinh tế .......................................................................................................... 20 4.2. Ai dược hưởng lợi và ai bị thiệt hại .............................................................................. 22 4.3. Khi nào thì chiết khấu ................................................................................................... 22 4.4. Các giai đoạn ứng dụng phân tích kinh tế ..................................................................... 25 4.4.1. Xác định sự thay đổi khi có dự án và không có dự án ........................................... 25 4.4.2. Lượng hoá sự thay đổi............................................................................................ 27 4.4.3. Đánh giá về sự thay đổi.......................................................................................... 29 4.5. Phương pháp cơ bản để đánh giá .............................................................................. 30 4.5.1. Giá thị trường........................................................................................................ 30 4.5.2. Giá mờ ................................................................................................................... 30 4.5.3. Phương pháp chi phí đi lại (The Travel Cost Method - TCM).............................. 31 4.5.4. Phương pháp giá Hedonic (HPM)- The Hedonic Price Method ......................... 33 4.5.5. Phương pháp đánh giá ngẫu nhiên (điều tra phỏng vấn) (CVM) ........................ 34 4.5.6. Phương pháp thay thế có chi phí tối thiểu ............................................................ 36 4.5.7. Tiếp cận trường hợp đặc biệt ................................................................................ 36 4.6. Ứng dụng đối với công trình bảo vệ biển và bờ ............................................................ 37 4.6.1. Bảo vệ biển ............................................................................................................ 37 4.6.2. Bảo vệ biển : đánh giá thiệt hại ............................................................................ 38 4.6.3. Bảo vệ biển : đánh giá hiệu ích hàng năm ............................................................. 38 4.6.4. Bảo vệ vùng ven biển .............................................................................................. 39 4.6.5. Bảo vệ vùng ven biển : xác định nhưng giá trị không sử dụng ............................. 41 4.7. Rủi ro và mức độ không chắc chắn ............................................................................... 42 4.7.1. Bản chất của rỏi ro và không chắc chắn ............................................................... 42 4.7.2. Phân tích làm giảm nhẹ yếu tố không chắc chắn .................................................. 43 4.7.3. Nên biết thời điểm dừng phân tích độ nhạy .......................................................... 44 4.7.4. Quản lý độ không chắc chắn ................................................................................. 45 4.8. Câu hỏi và Bài tập ......................................................................................................... 45 CHƯƠNG 5 NGUYÊN TẮC CB CỦA PHÂN TÍCH CHI PHÍ - LỢI ÍCH (CBA) ....... 46 5.1. Bộ công cụ để hướng dẫn ra quyết định ...................................................................... 46 5.2. Đơn vị đo lường định lượng chung ............................................................................... 47 5.3. Các kiểu phân tích lợi ích - chi phí ............................................................................... 47 5.4. Hoàn cảnh ra quyết định............................................................................................... 50 5.5. Các giai đoạn của quá trình lập kế hoạch - thiết kế -thực thi ....................................... 51 5.6. Các giai đoạn chính của phân tích chi phí - lợi ích ...................................................... 52 5.7. Câu hỏi và Bài tập ........................................................................................................ 53 CHƯƠNG 6 ĐỊNH LƯỢNG VÀ ĐÁNH GIÁ CHI PHÍ VÀ LỢI ÍCH ............................. 54 6.1. Chi phí và lợi ích trong các tình huống có dự án và không có dự án ............................ 54 6.2. Chi phí và lợi ích mà đôi khi không tính đến ................................................................ 56 6.2.1. Các nguyên tắc hướng dẫn ..................................................................................... 56 6.2.2. Phí chuyển đổi ...................................................................................................... 56 6.2.3. Chi phí và lợi ích phi thị trường và không định giá .............................................. 56 6.2.4. Chi phí chìm ........................................................................................................... 58 6.2.5. Dự đoán tốt nhất và những sự ngẫu nhiên ............................................................. 58 6.2.6. Khấu hao ................................................................................................................ 60 6.2.7. Nợ, hoàn trả và lãi ................................................................................................ 61 6.2.8. Tổng kết .................................................................................................................. 61 6.3. Đánh giá chi phí xây dựng trực tiếp .............................................................................. 62 6.4. Đánh giá lợi ích có thể tiếp thị được ............................................................................ 65 6.5. Đánh giá chi phí và lợi ích không có tính thị trường .................................................... 65 6.6. Làm cạn kiệt nguồn tài nguyên có hạn ........................................................................ 66 6.7. Câu hỏi và Bài tập ........................................................................................................ 66 CHƯƠNG 7 CÁC CHỈ TIÊU VỀ HIỆU ÍCH VÀ CÁC CÁCH XÁC ĐỊNH ................... 68 7.1. Yếu tố thời gian ............................................................................................................. 68 7.2. Chiết khấu .................................................................................................................... 69 7.3. Độ dài của thời gian phân tích...................................................................................... 74 7.4. Các chỉ số kinh tế trong dự án quản lý khai vùn ven biển ............................................ 75 7.5. Kiểm tra độ nhạy .......................................................................................................... 80 7.6. Câu hỏi và Bài tập ........................................................................................................ 85 CHƯƠNG 8 PHÂN TÍCH LỰA CHỌN ĐA MỤC TIÊU .................................................. 86 8.1. Giới thiệu....................................................................................................................... 86 8.2. Các khái niệm cơ bản ................................................................................................... 87 8.2.1. Thuật ngữ ............................................................................................................... 87 8.2.2. Tỷ lệ, điểm số hoặc sự đánh giá ............................................................................. 88 8.2.3. Trọng số trung bình và tổng số .............................................................................. 91 8.2.4. Ưu thế ..................................................................................................................... 91 8.2.5. Tôn ti trật tự ........................................................................................................... 91 8.2.6. Sàng lọc, Sắp xếp, ngưỡng ..................................................................................... 92 8.3. Phương pháp tính .......................................................................................................... 92 8.4. Câu hỏi và Bài tập ........................................................................................................ 94 CHƯƠNG 9 ỨNG DỤNG VÀO BẢO VỆ VÙNG VEN BIỂN VÀ BẢO VỆ BỜ ............. 95 9.1 Xói mòn bờ: đáng giá thiệt hại và lãi tiềm tàng ............................................................. 95 9.1.1. Tổng quan thông tin ............................................................................................... 95 9.1.2. Nêu vấn đề ............................................................................................................. 95 9.1.3. Tốc độ xói mòn và “ đường “ xói mòn .................................................................. 99 9.1.4. Ngăn chặn tổn thất và kéo dài tuổi thọ tài sản và đất .......................................... 101 9.1.5. Trình tự đánh giá lãi hạ tầng .............................................................................. 108 9.1.6. Định giá đất không xây dựng. ............................................................................. 113 9.1.7. Tổng kết, “cảnh báo về sức khoẻ”, nhu cầu thông số và trình tự ....................... 117 9.2. Tái tạo lại bờ: tác động của các công trình bảo vệ bờ, bảo vệ biển ............................ 119 9.2.1 Tổng quan thông tin .............................................................................................. 119 9.2.2 Vấn đề: xói mòn bờ, bảo vê bờ và tăng cường bờ................................................. 123 9.2.3 Phương pháp, cách tiến hành và kết quả nghiên cứu ........................................... 134 9.2.4 Phương pháp được khuyến cáo để đánh giá lợi ích giải trí: khung hai giai đoạn 147 9.2.5 Các phương pháp và kỹ thuật khuyến cáo ............................................................ 147 9.2.6 Các phương pháp khuyến cáo: kỹ thuật phân tích và diễn giải kết quả .............. 158 9.2.7 Tổng kết: đánh giá, han chế và danh sách hướng dẫn.......................................... 166 9.3 Lợi ích của việc giảm lũ: đê biển ................................................................................. 171 9.3.1 Tổng quan.............................................................................................................. 171 9.3.2 Tính lãi của việc giảm lũ: đầu vào cơ bản ............................................................ 171 9.3.3 Thiệt hại và mất mát do lũ ở ven biển ................................................................... 180 9.3.4 Tác động do lũ, thiệt hại và mất mát: nguồn số liệu và thông tin khác ................ 185 9.3.5 Các phương pháp và KT vận hành cho việc thu thập số liệu đặc thù cho dự án . 196 9.3.6 Các phương pháp phân tích .................................................................................. 201 9.3.7 Tính lợi ích về nông nghiệp của các dự án bảo vệ ................................................ 203 9.3.8. Danh mục hướng dẫn và các quy định ................................................................. 208 9.4. Lợi ích và tổn thất tiềm tàng về môi trường từ các công trình bảo vệ bờ và đê biển .. 209 9.4.1 Tổng quan thông tin .............................................................................................. 209 9.4.2 Xác định vấn đề ..................................................................................................... 210 9.4.3 Đánh giá môi trường và sinh thái hiện đại nhất ................................................... 222 9.4.4 Các giá trị về khảo cổ học, địa chất học và cảnh quan ........................................ 229 9.4.5 Trình tự đưa các giá trị môi trường vào việc ra quyết định................................. 233 9.4.6 Phương pháp và kỹ thuật....................................................................................... 241 9.4.7 Tổng kết, đánh giá và hướng dẫn .......................................................................... 248 9.5 Câu hỏi và Bài tập ........................................................................................................ 251 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 252 PHỤ LỤC .............................................................................................................................. 256 LỜI NÓI ĐẦU Vùng ven biển rất quan trọng đối với việc phát triển kinh tế - xã hội vì những nguồn tài nguyên hiếm có của nó. Vói những vùng đất đồng bằng ven biển màu mỡ và các nguồn tài nguyên biển phong phú, cộng với khả năng tiếp cận thị trường quốc tế một cách dễ dàng, vùng ven biển đã và vẫn đang thu hút sự quan tâm của côn người. Vùng ven biển là tụ điểm phát triển kinh tế của nhiều quốc gia, nơi tập trung rất nhiều hoạt động kinh tế, xã hội, đồng thời cũng chịu nhiều ảnh hưởng bởi các hoạt động này. Tuy nhiên quá trình công nghiệp hóa, phát triển thương mại và áp lực của sự gia tăng dân số liên tục ở nhiều nơi đã làm tăng xói mòn, lũ lụt, mất các vùng ngập nước, ô nhiễm, gia tăng việc khai thác bừa bãi đất đai và nguồn nước ở vùng ven bờ. Do vậy nhằm nâng nâng cao hiệu quả của quản lý khai thác vùng ven biển, đòi hỏi phải có những biện pháp tổng hợp và đồng bộ, trong đó việc cập nhật và nâng cao phương pháp luận về kinh tế và quản lý khai thác vùng ven biển đóng một vai trò quan trọng. Trong khuôn khổ dự án hợp tác”Nâng cao năng lực đào tạo ngành kỹ thuật bờ biển” được phía chính phủ Hà Lan tài trợ tác giả đã có dịp được sang làm việc, học tập tại Trường Đại học Công nghệ Delft, Viện Thủy lực Delft, và trực tiếp dưới sự giúp đỡ của TS. Paul Baan đã hoàn thành cuốn bài giảng Kinh tế quản lý khai thác vùng ven biển. Cuốn bài giảng này lần đầu tiên được viết bằng tiếng Anh và được nhiều Giáo sư, Tiến sỹ của Đại học Công nghệ Delft, Viện Thủy lực Delft góp ý và chỉnh sửa, sau đó được dịch sang tiếng Việt và hiện nay đã trở thành tài liệu giảng dạy chính thức cho Khoa Kỹ thuật bờ biển. Nhân đây cho phép tác giả được bày tỏ sự biết ơn sâu sắc TS. Paul Baan đã tận tình giúp đỡ tác giả trong việc tìm kiếm tài liệu và trao đổi về học thuật đặc biệt các kiến thức kinh tế quản lý khai thác vùng ven biển. Tác giả cũng chân thành cám ơn PGS. TS. Nguyễn Xuân Phú đã đọc bản thảo tiếng Việt và góp ý nhiều ý quý báu để tác giả chỉnh sửa cuốn bài giảng này. Trong lúc biên soạn lại tập thể tác giả có sử dụng một số tư liệu của một số tác giả được ghi trong tài liệu tham khảo, tác giả xin chân thành cám ơn. Mặc dù đã được biên soạn công phu, nhưng vẫn không tránh khỏi những sai sót, mong bạn đọc góp ý kiến nhận xét để nội dung bài giảng lần sau sẽ được phong phú và hoàn chỉnh hơn. Hà nội, ngày 15 tháng 11 năm 2005 TÁC GIẢ TS. Phạm Hùng CHƯƠNG 1 MỞ ĐẦU 1.1. Giới thiệu chung Hàng thế kỷ nay loài người đã cố gắng phát triển, cai trị thế giới và sử dụng tài nguyên thiên nhiên để mong muốn tồn tại và thoả mãn mọi nhu cầu cũng cũng như những phúc lợi trong cuộc sống. Với mong muốn thoả mãn được được phúc lợi loài người cố gắng tự thoả mãn nhu cầu của mình như thức ăn, quần áo, nhà cửa, vui chơi giải trí .... Những phương tiện, công cụ nhằm thoả mãn những nhu cầu này hoàn toàn không dư thừa mà trái lại rất khan hiếm. Loài người chỉ có thể thoả mãn một phần nhu cầu của mình trong một thời kỳ nhất định, đó là vào khoảng thời gian sử dụng nguồn tiềm năng sẵn có. Đặc trưng nổi bật và khác với những phương tiện khác của những phương tiện trên là chúng có thể được sử dụng bằng nhiều cách khác nhau để sản sinh nhiều của cải vật chất khác nhau. Ví dụ, đất – là tài nguyên cơ bản hoặc ban đầu phục vụ cho tất cả các hoạt động con người - như được sử dụng cho nông nghiệp, giao thông, nhà cửa, vùng quy hoạch công nghiệp, vui chơi giả trí v.v… Do sự khan hiếm về tài nguyên nên hiện nay có nhiều giải pháp thay thế có thể làm thoả mãn nhu cầu của con người. Kinh tế học nói chung là sự nghiên cứu và thực hành các giải pháp nói trên. Điều đó cũng có nghĩa nhu cầu và mong ước của loài người có thể chuyển hoá thành vật chất (như gạo, đồ đạc, rađiô, xe đạp, và những máy kéo) và những dịch vụ ("hàng hóa" mà được sử dụng ngay lập tức như sự chăm sóc sức khoẻ, an ninh, âm nhạc và hoạt động giải trí) thông qua việc sử dụng có hiệu quả những nguồn tài nguyên khan hiếm. Lao động và những tài nguyên thiên nhiên gọi là nhân tố sản xuất cơ bản, nguyên liệu như tư liệu sản xuất được gọi những nhân tố sản xuất thứ hai. Sự khan hiếm về tài nguyên và dĩ nhiên nguồn tài nguyên có giá trị, cho nên sự lựa chọn cần phải lưu tâm đến loại hoàng hoá nào được sản xuất, số lượng sản xuất của mỗi loại hàng hoá, sản xuất như thế nào và cho ai. Một dạng của sự lựa chọn khác liên hệ tới câu hỏi liệu có thể tiêu thụ được hàng hóa đã sản xuất , hoặc đầu tư cho việc sản xuất hàng hoá đó hay loại hàng hoá khác. Sự giàu có của một nước phụ thuộc vào khả năng sẵn có và chất lượng của những nhân tố sản xuất. Khía cạnh khác để xác định sự giàu có của một quốc gia đó chính là chuyên môn hóa lao động. Phải chăng mỗi cá nhân có thể lao động tốt mọi công việc, tài nguyên lao động sử dụng tối ưu và như vậy cộng đồng sẽ có lợi. Tuy nhiên sự chuyên môn hóa có nghĩa là chuyên buôn bán hàng hóa hoặc chuyên làm dịch vụ vì ví dụ một bác sỹ có thể không biết làm sao để sản xuất ra thực phẩm hoặc sản xuất ra hoá chất hoặc các thiết bị y tế : như vậy anh ta cần vật chất cho sự tồn tại hoặc thiết bị phục vụ cho công việc của mình. Để tồn tại bác sỹ trao đổi dịch vụ của mình lấy vật chất theo nhu cầu. Tiền được sử dụng như phương tiện trong buôn bán, trao đổi hàng hóa và những dịch vụ, nhưng các hình thức dịch vụ của thương mại không phải là hoàn hảo. Giá trị của hàng hóa và những dịch vụ được biểu thị bằng giá trị của đồng tiền. Về mặt nguyên lý mọi vật chất hàng hoá đều được sử dụng thông qua đồng tiền. Sự cần thiết chỉ là sự nhận biết của mọi người về vật chất như là một loại hình thương mại. Như vậy đối với tính chất về “tiện lợi và thích nghi” tiền đã mất đặc tính như một loại hàng hoá. Tuy nhiên hiện tại chưa có một công cụ nào có thể thay thế được tiền đề đo lường về mặt giá trị và sử dụng trong kế toán sổ sách. Buôn bán hàng hóa và các hoạt động dịch vụ mở rộng đáng kể là các lĩnh vực nghiên cứu kinh tế học. Những kết quả của quá trình sản xuất, buôn bán và tiêu dùng cũng như hiệu ứng về giá cả và những hiệu ích sẽ phải được phân tích. Hơn nữa, việc phân tích hàm quá trình là rất cần thiết. Trong trường hợp : quá trình không đồng nhất hay lãng phí sử dụng tài nguyên, không cần thiết thị trường chứng khoán, sự thất nghiệp hoặc một sử dụng không đúng các nguồn tài nguyên lúc này nhu cầu sản xuất sẽ xuất hiện. Lý do về việc xác định sai loại tài nguyên, chi phí trong quá trình thương mại có thể được nhận thấy thông qua các thông tin xuất hiện có trong suốt thời gian giao dịch thì có hạn. Sự không chắc chắn là một thành phần tự nhiên của sự tồn tại con người. Quyết định làm bây giờ sẽ có những hiệu ứng trong tương lai. Để giám sát tất cả các kết quả của bất cứ một hoạt động sản xuất nào nên cần có tiên lượng về kết quả trong tương lai. Tuy vậy, con người cần có có những quyết định mới dựa vào các thông số và thậm chí những quyết định đó sau này có khi sai. 1.2. Nguyên lý của kinh tế học Trong việc phân tích hành vi của con người về lựa chọn các giải pháp, kinh tế học tuân thủ nguyên lý, lý thuyết sau : " Một cá nhân hay thực thể, hành động hợp lý riêng biệt và với thông tin đầy đủ và chính xác, sẽ có khuynh hướng lựa chọn hành vi hoạt động của mình sao cho thoả mãn cực đại nhu cầu cá nhân (hiệu ích) trên cơ sở chi phí sẵn có hay nói cách khác các hành vi hoạt động của con người sẽ làm giảm chi tối thiểu mà vẫn thoả mãn được các nhu cầu của các nhân (nhu cầu có thể hiểu là hiệu ích)." Con người về cơ bản luôn luôn mong muốn có nhiều hay ít : nhiều tiền hơn, nhiều cơ hội hơn, nhiều Ô tô đẹp , v.v..., trên cơ sở chí phí thấp hơn. Nguyên lý này là tiền đề cho những nhà kinh tế học để nghiên cứu đầu ra của quá trình thương mại. 1.3. Thuật ngữ Kinh tế học như đã nêu ở trên - là sự nghiên cứu hoạt động con người với khía cạnh lựa chọn các phương án sản xuất khác nhau và các loại hình dịch vụ để sử dụng có hiệu quả ngay cả khi nguồn tài nguyên khan hiếm. Kinh tế học cũng quan tâm tới sự phát triển bền vững của những tài nguyên để sản xuất hàng hoá ngay ở phạm vi rộng và đa dạng các loại hình dịch vụ. Con người tham gia vào nghiên cứu các công việc trên gọi là nhà kinh tế học. Những thuật ngữ " kinh tế học " và " kinh tế " thường được sử dụng gián đoạn. “Kinh tế” liên quan tới kinh tế học, và cũng liên quan đến dân chúng, xã hội, hoặc vùng ( quốc gia), đấy là những đối tượng / tiêu điểm của nghiên cứu. Mặt khác có sự sáo trộn các thuật ngữ “kinh tế” và “tiết kiệm” khi sử dụng. Kinh tế thường là phương thức hoặc phân tích của kinh tế học, trong khi đó tiết kiệm được sử dụng để tính toán sự đắt rẻ hoặc sử dụng hữu hiệu giá trị của đồng tiền. Ví dụ sau cho thấy tất cả các thuật ngữ trên đều được sử dụng ở những nơi thích hợp : sự nghiên cứu kinh tế học (đây là những quan điểm của những nhà kinh tế học giàu kinh nghiệm) làm cho con người có ý thức hơn về những hoạt động kinh tế của mình sao cho họ tìm thấy giải pháp kinh tế nhất để thúc đẩy sự tăng trưởng của nền kinh tế quốc dân. Kinh tế lượng là sự nghiên cứu và thực hành các kỹ năng toán học và thống kê cần thiết trong mô hình hóa và lý thuyết phân tích và những mô hình được những nhà kinh tế học mô phỏng (toán và thống kê ứng dụng). Những chuyên gia thực hiện các công việc như vậy thì được gọi là những ngành kinh tế lượng. Lĩnh vực kinh tế học có thể được chia nhỏ ra nhiều phạm trù nhỏ bằng các tiêu chí. Kinh tế vĩ mô gắn liền với nền kinh tế quốc dân. Nó nghiên cứu quan hệ mang tính quốc gia như xuất khẩu, nhập khẩu, đầu tư, thu nhập quốc gia, cung ứng tiền tệ, v.v…. Kinh tế vi mô hướng vào phân tích những quyết định của những thực thể riêng lẻ ( như hãng, người tiêu dùng). Tuy nhiên, không có đường phân thủy sắc nét nào vẽ hai lĩnh vực này. Kinh tế vĩ mô cần nhiều giả thuyết được sử dụng trong kinh tế vi mô liên quan đến người tiêu dùng nhà sản xuất, kết quả của nó được tích luỹ lại và được nghiên cứu ở mức độ tổng hợp cao hơn. Thường một sự phân biệt giữa kinh tế vĩ mô và kinh tế vi mô. Mục tiêu chung là làm tăng về chất lượng cũng như số lượng về hàng hoá và các loại hình dịch vụ làm cho đời sống của con người được cải thiện. Hàng hoá và các loại hình dịch vụ đóng vai trò quan trọng như cơ sở nền tảng đối việc nâng cao mức sồng cũng như vai trò quan trọng của chất lượng thực phẩm. Nhưng các nhân tố xã hội, văn hoá và sinh thái môi trường cũng đóng vai trò quan trọng ảnh hưởng đến quỹ phúc lợi. Những vật chất không được nhìn tận mắt không có giá trên thị trường và được biểu thị dưới nhiều hình thức khác nhau. Mức độ cao của sự phát triển kinh tế trong một nước (như vậy những nhu cầu cơ bản được thoả mãn) có nghĩa rằng những khía cạnh phúc lợi trở thành quan trọng hơn. CHƯƠNG 2 CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ KINH TẾ 2.1. Kinh tế vi mô Kinh tế vi mô nghiên cứu về hoạt động của từng cá thể. Nó được xác lập trên cơ sở phần lớn các học thuyết kinh tế, bao gồm những lý thuyết về kinh tế vĩ mô và mô hình. Trong cơ sở lý luận của giáo trình này phần lớn tạp trung vào giải thích về cơ sở của học thuyết kinh tế vi mô. Ngoài ra việc sử dụng phân tích kinh tế vĩ mô, kinh tế vi mô chủ yếu phân tích các hoạt động về phạm trù sử dụng nước, các hoạt động liên quan đến quản lý khai thác vùng ven biển (phân tích hoạt động). Nhu cầu dùng nước, phát triển bền vững vùng ven biển cơ bản là hàm về quyết định và các hoạt động. Dĩ nhiên những quan hệ vật lý và sinh vật chủ yếu để xác định yêu cầu thực tế của sản xuất nông nghiệp và chế biến thực phẩm, khai thác vùng ven biển ví dụ như những loại cây nào được gieo trồng, những phần nào của sản phẩm nông nghiệp được đưa ra thị trường, nên nuôi trồng các loại thuỷ sản nào, phát triển du lịch v.v…phụ thuộc rất nhiều vào năng lực về kinh tế của nông dân, ngư dân vùng ven biển (thị trường, tình trạng tài chính, sự sụt lở đất xói mòn vùng ven biển, các biện pháp giảm sự mạo hiểm, sự trợ giúp về kỹ thuật và tài chính của chính phủ, v.v…). Các nhân tố thiết yếu trong lý thuyết kinh tế vi mô là cung và cầu. 2.2. Kinh tế vĩ mô Kinh tế vĩ mô - bộ môn khoa học nghiên cứu nền kinh tế với tư cách một tổng thể - tìm cách giải đáp những vấn đề liên quan đến nề kinh tế của một quốc gia hay đa quốc gia. Các nhà kinh tế vĩ mô là những nhà khoa học tìm cách lý giải hoạt động của nền kinh tế trên quan điểm tổng thể. Đối với dự án, việc đánh giá những hoạt động kinh tế cần phải được tiến hành tạo tiền đề cho sự phát triển tài nguyên nước, tài nguyên vùng ven biển trong tương lai. Lý do là chiến lược phát triển tài nguyên bao gồm đầu tư cho cơ sở hạ tầng lớn với tuổi thọ công trình dài thậm chí việc có dự án có tuổi thọ đến 25 năm hoặc lớn hơn vẫn phải tiến hành đánh giá để xác định tính khả thi của dự án. Tuy nhiên, các dự án có tuổi thọ công trình lớn như vậy thường là các công trình đa mục tiêu. Không có ai có thể khẳng định được gì chắc chắn xảy ra sau 25 năm. Lập dự án trong tương lai gần (ví dụ năm sau) là dễ được chấp nhận vì tình hình kinh tế của năm sau sẽ không khác gì so với thực tại. Ngược lại dự án không thể phát triển ngay lập tức mà phải phát triển từng bước. Kinh nghiệm lập dự án ngắn hạn vẫn sẽ phải sử dụng các trình tự của việc lập dự án dài hạn trong đó một vài phân tích phụ trợ và kinh nghiệm của các chuyên gia phải được trình bày cụ thể. Như vậy lập dự án dài hạn ban đầu có thể dựa trên các học thuyết kinh tế đã dược chấp nhận về kinh tế phát triển. Những học thuyết này đều nằm trong các lĩnh vực của kinh tế vĩ mô. Để hiểu cơ bản về các dự án kinh tế chủ yếu nên hiểu các nguyên lý về mô hình kinh tế vi mô và kinh tế vĩ mô mà các mô hình này dùng để mô tả kinh tế phát triển. Do vậy phần này chủ yếu giới thiệu về kinh tế vĩ mô. Trong chu trình kinh tế đã được giới thiệu ở trên, chưa giới thiệu các hoạt động kinh tế dưới dạng tổng thể. Những tổng thể hoặc những thực thể kinh tế vĩ mô cũng có thể được nhìn thấy như những biến động mà cần phải được giải thích trong lý thuyết kinh tế vĩ mô. Nó cần phải được nhận thức rằng những biến động kinh tế vĩ mô này phản ánh các hoạt động của những thực thể kinh tế riêng lẻ. Bởi vậy, những giả thiết mà được giới thiệu vào trong lý thuyết kinh tế vĩ mô, cần phải dựa vào những sự hiểu thấu đáo trong kinh tế vi mô. Tiếp theo cần được xem xét mối quan hệ đặc biệt của chu trình kinh tế. Mục tiêu của việc nghiên cứu kinh tế vĩ mô không phải chỉ dừng lại ở phạm vi lý giải các biến cố kinh tế, mà còn nhằm cải thiện chất lượng chính sách kinh tế. Các công cụ tài chính và tiền tệ của chính phủ có thể tác động mạnh mẽ tới nền kinh tế bao gồm cả mặt tích cực và tiêu cực - và khoa học kinh tế vĩ mô giúp cho các nhà hoạch định chính sách đánh giá những chính sách khác nhau. Kinh tế vĩ mô nghiên cứu về các vấn đề sau : (i) Thu nhập quốc dân : sản xuất, phân phối và phân bổ ;(ii) Tăng trưởng kinh tế; (iii) Thất nghiệp; (iv) Tiền tệ và lạm phát ; (v) Nền kinh tế mở ; (vi) Những biến động kinh tế : tổng cung và tổng cầu; (vii) Lý thuyết chu kỳ về kinh doanh thực tế 2.3. Kinh tế môi trường 2.3.1. Giới thiệu Kinh tế môi trường là một lĩnh vực mới tập trung nghiên cứu vào những vấn đề chất lượng của môi trường vật lý xung quanh chúng ta. Từ đây, cả sự suy giảm môi trường lẫn quản lý môi trường đóng một vai trò quan trọng trong lính vực mới này, đặc biệt như những nhân tố liên quan đến những quyết định con người. Trong lĩnh vực quản lý tài nguyên nước (WRM) và quản lý khai thác vùng ven biển (ICZM), những khía cạnh môi trường cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc sắp đặt kế hoạch và sự phân tích những dự án tài nguyên nước. WRM, ICZM được quan tâm không phải chỉ với vai trò thích hợp của tài nguyên nước tới nhiều người dùng nước từ quan điểm về số lượng, cũng như từ quan điểm chất lượng nước. Việc gia tăng sử dụng tài nguyên và nguyên liệu tự nhiên do việc tăng liên tục sản phẩm quốc nội, dẫn tới một sự gia tăng chất thải vào môi trường từ sản xuất và tiêu dùng. Cũng trong lĩnh vực nghiên cứu của dự án WRM, ICZM sự ô nhiễm tài nguyên nước được xem xét như một trong những vấn đề chủ yếu hiện nay và những thập niên tiếp theo. Vấn đề môi trường có dường như chịu tác động chi phối của hai mâu thuẫn : sự tăng phúc lợi kinh tế dẫn dắt tới một yêu cầu cao hơn về một môi trường sạch và sự lên đồng thời trong sự sử dụng vật chất dẫn tới một sự suy tàn về chất lượng môi trường. Tiếp theo tới hai quá trình này cũng là một sự ý thức của cộng đồng đối với giảm giá trị chất lượng môi trường có thể cuối cùng cũng phủ định ảnh hưởng những mặt mạnh môi trường. Chẳng hạn, sự ô nhiễm tài nguyên đất có thể dẫn dắt tới một sự giảm sút độ phì nhiêu của đất và do đó làm giảm tiềm năng sản xuất nông nghiệp trên một đơn vị diện tích, kết quả làm giảm sản lượng nông nghiệp và giảm thu nhập của nông dân. Sự ô nhiễm tài nguyên nước, đặc biệt sự ô nhiễm do các chất hưu cơ như PCBs, có thể phá hủy chỗ nuôi cá giống và như vậy giảm năng suất nuôi trổng thuỷ sản và thu nhập trong lĩnh vực nuôi cá. Sản xuất thực phẩm cơ bản giảm sút lần lượt sẽ dẫn dắt tới gia tăng sản phẩm nhập khẩu đồng thời làm ảnh hưởng đến cán cân thanh toán. Bằng cách này trực tiếp giảm sút thu nhập và GNP quốc gia. Dựa vào những mục đích quản lý những tài nguyên nước, tăng trưởng thu nhập là một trong số tiêu chuẩn chính cho những quyết định đối với sự phát triển hệ thống những tài nguyên nước. Bởi vậy chất lượng môi trường như một vấn đề liên quan đến tài nguyên nước cũng như sự xác định tối ưu số lượng sẵn có nhu cầu nước. Kinh tế Môi trường cố gắng phát triển những lý thuyết và những phương pháp để phân tích sự tương tác giữa quá trình kinh tế về tiêu thụ và sự sản xuất hàng hóa dịch vụ và chất lượng của Môi trường. 2.3.2. Đối tượng của kinh tế môi trường Từ những quan điểm của nhà kinh tế vấn đề môi trường chủ yếu là dựa vào sự hoạt động không hoàn hảo của thị trường. Những hoạt động kinh tế hoặc phi kinh tế ví dụ gây nên ô nhiễm từ sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, thông thường xảy ra bên ngoài phạm vi của cơ chế thị trường truyền thống : giá trị của hàng hóa và dịch vụ thì chủ yếu được dựa vào chi phí trực tiếp sản xuất và sự tự nguyện trả tiền của người tiêu dùng cho một phần những chất lượng đặc biệt của hàng hóa và dịch vụ. Trong giá cả của hàng hoá phần lớn không bao gồm chi phí cho ô nhiễm trong thời gian sản xuất hoặc tiêu thụ sản phẩm. Một vấn đề cơ bản là giá trị (thêm giá trị vào cái gì đó) của những tài nguyên môi trường. Cho đến khi mới đây, kết quả (của) quá trình kinh tế (ví dụ, đầu ra và sự phân tán hoạt động sản xuất) nói chung được xem xét như là một kết quả cả hai quá trình sản xuất bên trong và một tập hợp những nhân tố ngoại sinh như thích ứng hoàn cảnh tự nhiên, môi trường xã hội và văn hóa, gia đình và xã hội, và sự phát triển kỹ thuật. Những nhân tố ngoại sinh này được cấu thành và gọi là dữ liệu trong quá trình khoa học, mô tả, giải thích và dự đoán hành vi kinh tế (của) những cá nhân và những nhóm. Bằng cách này sản xuất tương tự, hiện tượng, sự di cư, trao đổi, du lịch, xác định ví trí và hệ thống công nghiệp v.v… có thể được phân tích. Các vấn đề liên quan chung với chất lượng môi trường đã làm thay đổi điều này. Hiển nhiên rằng quyết định liên quan đến sản xuất, công nghệ tiêu thụ, hoạt động thanh quyết toán đều ảnh hưởng chủ yếu đến môi trường tự nhiên cũng như về môi trường sinh sông của con người. Hệ quả này, môi trường tự nhiên có thể không còn được xem xét như một nhân tố thuần túy ngoại sinh, nhưng cần phải được nêu trong quyết định kinh tế khi tiến hành sản xuất. Kinh tế môi trường có thể được mô tả về hình thức như sự nghiên cứu về những khía cạnh khan hiếm về hoạt động của con người trong quan hệ với môi trường tự nhiên. Bởi vậy, kinh tế môi trường thông thường bao gồm ảnh hưởng của những quyết định con người tới môi trường. Lý thuyết kinh tế truyền thống chủ yếu được tập trung vào những giao dịch thị trường. Tuy nhiên, phạm vi phân tích tỏ ra là khá không đầy đủ để thu được sự hiểu thấu đáo về những vấn đề môi trường được trộn lẫn với nhau và phụ thuộc lẫn nhau, mà thường xuyên xảy ra bên ngoài giao dịch thị trường. Đây là lý do tại sao những hiệu ứng ngoài (những hiệu ứng mà chưa được tính đến trong sự hình thành giá ở thị trường kinh tế) càng ngày càng nhận được nhiều sự chú ý. 2.3.3. Ngoại ứng Môi trường Như chúng ta đã biết ô nhễm môi trường phụ thuộc rất nhiều vào chất thải, và ô nhiễm có thể gây nên các hiệu ứng khác nhau, chẳng hạn đối với sinh vật có thể làm thay đổi loài, giảm sút năng suất sinh học, hoặc hiệu ứng tác động lên con người làm thay đổi về sức khoẻ, tâm tư tình cảm. Trong các hoạt động kinh tế chính các chất thải làm chết đi một số loài thuỷ sinh vật, ảnh hưởng đến năng suất lúa cũng như các loại cây trồng khác, ngoài ra dân chúng sống trong vùng bị ô nhiễm sẽ bị tác động về mặt sức khoẻ, môi trường sinh sống. Các hiện tượng trên được gọi là ngoại ứng. Ngoại ứng là sự ảnh hưởng của một hoạt động xảy ra bên trong một hoạt động sản xuất kinh tế lên các yếu tố khác ngoài hệ thống sản xuất đó. Ngoại ứng có thể chia thành hai loại như sau : • Ngoại ứng tích cực tức là hành động của bên này đem lại lợi ích cho bên kia. • Ngoại ứng tiêu cực tức là hành động của bên này gây nên chi phí cho bên kia. Ngoại ứng môi trường có thể được định nghĩa như những hiệu ứng không thị trường (có lợi và có hại), mà kết quả như một mặt hoạt động kinh tế của những người sản xuất và người tiêu dùng ( bao gồm những hoạt động chính phủ) và ảnh hưởng đến điều kiện phúc lợi hoặc về lợi nhuận của dân thông qua việc xả nhiều chất thải vào quá môi trường xung quanh của con người. Vài ví dụ về những ngoại ứng như vậy : Ô nhiễm nước từ một nhà máy thải nguyên liệu vào sông; sự ô nhiễm không khí từ những xe ô tô; phá hoại cây trồng; bệnh được phát sinh từ nguồn nước bị ô nhiễm, v.v…. Ngoài những ngoại ứng bất lợi của môi trường (ngoại ứng âm), có thể phân biệt những ngoại ứng có lợi của môi trường (ngoại ứng dương), như những hiệu ích vì ở gần các công viên tự nhiên, hoặc những lợi ích do vẻ đẹp của một ngôi nhà được thiết kế xây dựng ngay vùng lân cận. Chính những ngoại ứng này nằm bên ngoài hệ thống thị trường và chưa được nêu trong giá cả tương đối của thị trường. Ngoại ứng môi trường có ba đặc trưng quan trọng. Một là phụ thuộc lẫn nhau: có sự tương tác giữa những quyết định của những tập đoàn kinh tế. Thứ hai, không có sự bồi thường, tức là bắt buộc phải trả chi phí được sinh ra hoặc có thể hưởng lợi nhuận hoàn toàn. Thuộc tính khác phần lớn chất thải môi trường không có kế hoạch cụ thể hoặc hoặc một sản phẩm phụ ngẫu nhiên của hoạt động kinh doanh hợp pháp nào đó. Sự phân loại những ngoại ứng môi trường sẽ cung cấp một sự hiểu tốt hơn về những khía cạnh kinh tế của các vấn đề môi trường. Có thể phân chia ngoại ứng, nếu những chi phí tới hạn của một hoạt động sản xuất nhất định không bị ảnh hưởng bởi những hoạt động những hoạt động sản xuất khác khi mà hoạt dộng sản xuất này sản sinh những hiệu ứng ngoài. Chẳng hạn, xây dựng một sân bay mới bắt buộc những tòa nhà văn phòng được định vị trong khu lân cận (của) sân bay để tạo thành những cửa sổ kép để làm giảm độ ồn của máy bay. Trong trường hợp này, chỉ toàn bộ chi phí xây dựng văn phòng được tăng với một số lượng cố định : toàn bộ đường cong chi phí mới trở thành là sự sự dịch chuyển thẳng đứng của đường cong chi phí cũ, và vậy thì những chi phí biên thì chưa được thay đổi. Sự dịch chuyển song song này của một đường cong chi phí thì độc lập với mức độ hoạt động ở sân bay, để chúng không ảnh hưởng chi phí lề của việc xây dựng văn phòng. Bởi vậy, những ngoại ứng không gây ảnh hưởng đến đầu ra của văn phòng và khác là ở chỗ nó không có mặt trong các ngoại ứng. Rõ ràng những ngoại ứng này có ảnh hưởng đến những lợi nhuận của hãng và những quyết định đầu tư của hãng đó. Có một ví dụ về hiệu ứng môi trường không thể phân chia đấy là ô nhiễm hệ thống sông, khi mà nguồn nước của hệ thống sông được Công ty cấp nước công cộng sử dụng (PWS). Chi phí biên của Công ty cấp nước công cộng này phản ánh mức độ ô nhiễm nguồn nước. Như vậy những ngoại ứng này ảnh hưởng đến việc quyết định hoạt động hợp lý của công ty liên quan đến khối lượng sản phẩm và sản phẩm hỗn hợp : đó là mối tương tác trực tiếp giữa các hoạt động phân tán của quá trình cấp nước tương ứng với kết quả hợp lý tại mỗi mức ô nhiễm. Trong trường hợp ngoại ứng có thể phân chia được khi giải pháp kinh tế tối ưu có thể có thể phát hiện bằng cách sử dụng các hệ thống trợ giúp về thuế theo “nguyên tắc ai làm ô nhiễm người đó phải trả tiền”. Ví dụ vè trường hợp này có thể lấy vị dụ vè xây dựng sân bay ở trên. 2.3.4. Xác định hiệu ích môi trường Trong hình 2.1 giả thiết rằng sự giảm thiệt hại môi trường (= Lợi ích môi trường) đối với việc giảm nguồn gây ô nhiễm có thể được đo dưới dạng tiền. Nếu điều đó hoàn toàn đúng thì bất kỳ hoạt động nào hoặc kế hoạch nào nhằm thay đổi tình trạng hiện có là dễ dàng ước lượng chẳng hạn sử dụng phân tích hiệu ích chi phí. Mặc dù phân tích chi phí lợi ích sẽ được đề cập nhiều đến trong khoá học, song một vài điểm cần chú ý tới những đặc trưng quan trọng của những môi trường hàng hóa và công tác dịch vụ, chúng chính tạo nên những sự ràng buộc trong các bước ước lượng dự án. Tổng chi phí xã hội, Chi phí thiệt hại về ô nhiêm, Chi phí giảm sự ô nhiễm Tổng chi phí xã hội Chi phí giảm sự ô nhiễm Thiệt hại về môi Gi¶m « nhiÔm Hình 2.1. Tổng chi phí xã hội và giảm ô nhiễm Như đã được đề cập ở phần trên những ngoại ứng không thể được làm rõ ràng ở thị trường kinh tế. Trong giá của những sản phẩm bình thường không có tài khoản nào bao hàm những hiệu ứng môi trường, bởi vì không có thị trường cho những môi trường hàng hóa và công tác dịch vụ. Nếu trong cơ chế thị trường giá cả thích hợp không bao gồm cả về thiệt hại môi trường, thì một số lượng tiền tệ (giá bóng hoặc chi phí cơ hội xã hội) phải được tính toán để đền bù tất cả các đối tác chịu ảnh hưởng cho thiệt hại, sao cho cân bằng thị trường được khôi phục. Tối ưu Pareto (Pareto là nhà kinh tế học sống vào đầu thế kỷ 20) nói rằng nền kinh tế đạt tại vị trí phúc lợi tối ưu nếu không ai có thể thu lợi từ vị trí phúc lợi của mình mà không giảm bớt giá trị phúc lợi của người khác. Về sau Hicks và Kaldorp sửa đổi định nghĩa về sự tối ưu phúc lợi xã hội và phát biểu rằng sự tối ưu phúc lợi xã hội cũng bao gồm những trường hợp mà trong đó sự thay đổi về mức phúc lợi cho phép, nếu ai đó có thể thu lợi thêm từ phúc lợi của mình và cũng phải đền bù một lượng như thế cho những người chịu thiệt hại về mặt phúc. Định lý này được gọi sự tối ưu phúc lợi Neo - Paretian. 2.4. Câu hỏi và bài tập 1. Hãy trình bày các khái niệm về kinh tế vi mô, kinh tế vĩ mô, lấy ví dụ minh hoạ? 2. Hãy trình bày khái niệm về kinh tế môi trường, ngoại ứng môi trường, và cách xác định hiệu ích môi trường? Cho ví dụ về cách xác định hiệu ích môi trường? CHƯƠNG 3 ĐÁNH GIÁ DỰ ÁN 3.1. Lời giới thiệu : Tại sao cần đánh giá các dự án? Sử dụng các phương pháp đánh giá dự án được căn chỉnh bằng các luận cứ cho rằng nên lựa chọn các quyết định tốt nhất. Để xác định những quyết định nào thì tốt hơn, thông thường có ba cuộc khảo nghiệm sau: ( a) Khan hiếm (của) những tài nguyên yêu cầu rằng, như một lĩnh vực hoạt động của xã hội, chúng ta lựa chọn đầu tư về tài nguyên mà cho rằng hiệu ích thu về cao nhất : (b) Yêu cầu về trách nhiệm; Cần căn chỉnh sự lựa chọn và những quyết định mà có thể đại diện cho cộng đồng hoặc cho một nhóm người đại diện; và (c) Yêu cầu mà những quyết định này cần phải được xem xét như một kết quả của một sự so sánh hợp lý các phương án lựa chọn có và những kết quả khác nhau từ các phương án. Sự phát triển những phương pháp, hình thức đánh giá dự án phản ánh khó khăn đích thực thỏa mãn những khảo nghiệm trong trường hợp có nhiều và hệ thống các quyết định. Trong quá trình ra quyết định, chúng ta tìm kiếm một không gian bảo đảm rằng có quyết định bền chặt trong khi có thể giảm bớt nỗ lực phải đẻ đảm rằng sẽ thu được kết quả khả quan. Sự ưu tiên của các dự án là quá trình lựa chọn những dự án riêng lẻ mà sẽ chấp nhận một lượng tài chính sẵn có, và thứ tự mà lập dự án cho cần phải được tuân thủ. Khi lựa chọn quyết định các hàm mục tiêu của các phương án lựa chọn cần được khảo nghiệm. Trong quá trình tính toán và ra quyết định về hàm mục tiêu, các khả năng sẵn có hoặc không sẵn có đều được quy đổi về giá trị tiền tệ và nhà kinh tế có thể dự báo về sự lựa chọn mà mỗi cá thể (nhà sản xuất) phần lớn đã tính toán tương tự. Tuy nhiên, nhiều nhân tố trong cuộc sống ngày không thể được đánh giá bằng giá trị tiền tệ hoặc được giấu đi trong các báo cáo phân tích. Chẳng hạn, khía cạnh mạo hiểm thì rất khó để lượng hoá, vì vậy nhà kinh tế học giả thiết rằng từ những cá nhân được phỏng vấn có thể đón nhận tất cả thông tin liên quan. Tất nhiên, thực tế có thể không chính xác do dự đoán (ước đoán) có thể sai. Trong phân tích các quyết định của cộng đồng thậm chí còn trở nên phức tạp hơn. Đầu tiên, không có quyết định rõ ràng đối với cộng đồng do cá nhân đưa ra quyết định, nên nhà kinh tế phải giả thiết rằng cộng đồng hoặc xã hội sẽ cho phép theo dòng tư duy của mỗi cá thể. Điều đó có thể sai do các cá thể riêng biệt có những khả năng lựa chọn khác nhau. Hai là, xã hội có thể có những mục đích khác nhau như những cá nhân và bởi vậy đi đến những kết luận khác nhau. Đặc biệt là khía cạnh mục đích của xã hội, mục đích này làm phức tạp hơn phạm vi phân tích đối với nhà kinh tế học. Những mục đích khác nhau cũng có nghĩa những những tiêu chuẩn và tỷ trọng khác nhau khi con người theo đuổi lợi nhuận từ các phương án nhất định. 3.2. Những phương pháp và tiêu chuẩn đánh giá Để chuẩn bị ra quyết định có nhiều phương pháp được phát triển trợ giúp cho việc ra quyết định đối dự án đầu tư của nhà nước và tư nhận. Các phương pháp này là • Lý thuyết quyết định thống kê ( Schlaifer, 1959), Phân tích tiện ích nhiều thuộc tính ( Raiffa, 1968), Phân tích đa mục tiêu ( Goicoechea, Hansen Và Duckstein, 1982), Định giá Tác động Môi trường ( Môi trường, 1990) Phân tích Lợi ích Chi phí ( Mishan, 1971; Pearce, 1984; Sugden Và Williams, 1978). Những phương pháp thích hợp hơn cho sự xác định tầm quan trọng chương trình phát triển bao gồm Hệ thống quy hoạch ngân sách (Novick, 1967), trong khi những phương pháp xác định tính ưu tiên của dự án thông thường là những phương pháp được đơn giản hóa về sự đánh giá dự án, và kết hợp với kỹ thuật tối ưu ( Green, 1990). Như vậy, phương pháp đánh giá, phân tích và kết quả của dự án, cần phải thỏa mãn tiêu chuẩn sau : (a) Sáng tỏ những vấn đề. Rõ ràng, những nhà ra quyết định và những người liên quan đến quyết định chịu trách nhiệm giải thích rõ những vấn đề và sự cân đối được trình bày trong quyết định trước khi tiến hành phân tích. (b) Đơn giản hóa. Quyết định bao gồm hệ mục tiêu khác nhau và trình tự thực hiện. Các quyết định này phải thoả mãn tính bền vững, chất lượng môi trường, có sự tham gia của cộng đồng vào việc ra quyết định. Phương pháp đánh giá dự án phải được cấu trúc đơn giản về dữ liệu dẫn tới quyết định đó sao cho nhà ra quyết định không bỏ sót bất kỳ một dữ liệu nào. (c) Tính khả thi. Việc đánh giá nguồn tài nguyên cần phải đưa ra các lý lẽ thích hợp và thuyết phục đối với tầm quan trọng của việc ra quyết định, và nó có đủ thời gian để ra quyết định. Như vậy, phương pháp không yêu cầu một lượng thông tin lớn hơn lượng thông tin có thể khai thác được. (d) Tính chất bổ sung. Phương pháp ra quyết định cần phải chịu tác động tất cả các phương án lựa chọn khác nhau. Tất cả tác động được xét tới tầm quan trọng, và không được đơn giản khi lượng hoá. Đối với dự án đầu tư công cộng, quan trọng là xác định được những mục đích của toàn bộ xã hội, chứ không phải của những cá nhân hoặc những nhóm. (e) Nghiêm khắc. Những kết quả phân tích không thể phụ thuộc vào những người phân tích. (f) Cơ sở giá trị. Những giá trị và những sự cân đối trong sự phân tích đều phải rõ ràng minh bạch , đều có sự tham gia và cũng như sự đóng góp về tài chính của cộng đồng . (g) Sự tin cậy. Bất kỳ phương pháp đánh giá dự án nào là phải là phương pháp được mô tả kỹ và có kiểm chứng trước. Phương pháp đó đáng tin cậy tới phạm vi có thể được dự đoán mọi trường hợp có thể xảy ra. Như vậy, những sự dự đoán phải được chi tiết một cánh đầy đủ để chúng có thể sau này dễ được kiểm tra và kiểm soát được những gì xuất hiện trong thực tế. • • • • 3.3. Dự án quản lý tài nguyên Nước (WRM) Những dự án WRM cần phải phát triển bằng cách cung cấp dịch vị tối ưu cho xã hội. Những dự án được tập trung vào thay đổi tình trạng hiện hữu đối với những tài nguyên nước. WRM tập trung vào các lĩnh vực : Đầu tư vào cơ sở hạ tầng mới Thay đổi cơ chế quản lý Thay đổi nhu cầu dùng nước Những dự án WRM là những đầu tư dài hạn xung quanh môi trương động. Những sự thay đổi trong tình trạng hiện hữu có thể được mong đợi, do đó tình trạng kinh tế trong tương lai của các dự án cần phải được xác định. Trong những tình trạng này dự án cần phải vẫn còn làm thoả mãn mọi nhu cầu xã hội. Cơ sở để thiết lập dự án là nhận thức về hoạt động kinh tế cũng như các căn chỉnh để đạt được những mục đích. Bởi vậy, đầu tiên là các báo cáo về khả năng hoạt động của nền kinh tế quốc dân sau đó là khả năng kiểm toán nhà nước. 3.4. Tính bền vững Bây giờ cần thiết sử dụng ràng buộc để đạt được sự phân tích về so sánh giữa các phương án lựa chọn dự án và đảm bảo rằng dự án có tính bền vững. Khó có thể có định nghĩa chính xác về tính bền vững trong thực tế (Pearce, Barbier Và Markandya, 1990). Tuy nhiên, bền vững bao gồm nguyên lý về việc quản lý những tài nguyên an toàn không chỉ cho thế hệ mai sau mà phát triển này còn có tác dụng hữu hiệu trong những nước kém phát triển ( Ủy ban Thế giới về Môi trường và Phát triển, 1987). Chi phí Lợi ích I = Những chi phí đầu tư Tài chính (dòng tiền hoặc những lợi ích chắc chắn) M = Bảo dưỡng Phúc lợi (Lợi ích phụ không nằm trong dòng tiền) D = Thiệt hại sẽ được đền bù Không ước lượng ( hoặc vô hình) a) Khi F > I + M + D dự án hấp dẫn về mặt tài chính. Hiệu ích thu về lớn hơn chi phí. Các dự án như vậy sẽ góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế. b) Khi F + W > I + M + D dự án hấp dẫn về mặt kinh tế. Xã hội hết thảy được lợi từ dự án. Nhưng khi nào tiêu chuẩn (a) không phải thoả mãn được lượng đầu tư tổn thất. Những nước phát triển có khả năng thực hiện tiêu chí b còn các nước nghèo thì không thể thực hiện được. Các nước đang phát triển chỉ chú tâm đến tiêu chí a. c) Các loại hiệu ích không ước lượng được không thể biểu thị bằng giá trị tiền tệ và bởi vậy không thể được tính toán theo phương phân tích lợi ích chi phí (CBA). Khi nào tiêu chuẩn (b) không thoả mãn thì chi phí cao hơn lợi ích F + W. Trong trường hợp chi phí thực (Ii + M + D - F - W) có thể được so sánh với hiệu ích không ước lượng. Nếu chúng ta cho rằng giá trị của hiệu ích không ước lượng lớn hơn những chi phí thực thì dự án có thể được xem xét có lợi. Các bước này nằm trong việc đánh giá đa tiêu chí. Mục tiêu của một dự án sẽ là an toán cho cuộc sống con người (phòng chông lũ lụt) thoả mãn thì tiêu chuẩn (a) không cần thiết. Các tiêu chuẩn khác trở thành quan trọng và theo ý kiến của tôi phương pháp chi phí cự tiểu nên ứng dụng. Việc áp dụng hai tiêu chuẩn trên có thể được minh họa cho sự giải trí (đối với nội quốc) và sự du lịch (đối với người ngoại quốc). Cải thiện những bãi biển dọc theo bờ biển của Việt nam làm những bãi biển hấp dẫn hơn đối với người Việt nam và người ta có thể đến tắm biển tại các bãi biển này thường xuyên hơn. Miễn là những lợi ích giải trí những lợi ích mềm) không nằm trong lợi nhuận thực tế thu được và cung cấp thêm nhiều việc làm cho xã hội thì hiệu quả hơn về mặt kinh tế, nhưng không hiệu quả về mặt tài chính. Kinh tế sẽ không phát triển. Với những khách du lịch từ ở nước ngoài điều này hoàn toàn khác. Những chi phí của những khách du lịch (những lợi nhuận thực tế thu được) là những lợi ích thực và tạo thêm công ăn việc làm trong sự phát triển kinh tế. 3.5. Những vấn đề chung trong sự đánh giá dự án Bất kỳ phương pháp đánh giá dự án kéo theo sự so sánh hai hoặc nhiều phương án để lựa chọn phương án có lợi nhất từ những những phương án. Thông thường một trong những phương án lựa chọn là phương án hiện trạng (tức không có sự tác động nào) và nó được chọn làm cơ sở để so sánh với các phương án khác. Những phương án khác nhau sẽ bao hàm sự đa dạng của những tác động, hoặc thay đổi, và thay đổi trong các thời đoạn nào sẽ bị tác động, ai bị ảnh hưởng và khi nào trong tương lai sẽ hiểu rõ (có nhiều kinh nghiệm) về các tác động này. Bởi vậy, lựa chọn những phương án sẵn có, bao gồm hệ thống về sự kết hợp như là các giải pháp mong muốn của tầm quan trọng của các nhân tố khác nhau. Do vậy sự lựa chọn lúc này là sự so sánh, những tác động khác nhau dứt khoát cần tiến hành quy đổi về một mặt bằng chung và như vậy một vài tiêu chuẩn so sánh chung cần được sử dụng để so sánh những tác động. Rõ ràng giai đoạn đầu tiên của bất kỳ sự phân tích nào, sẽ là xác định những tác động khác nhau của kịch bản “không có dự án” và “có dự án”, và ở vị trí nào có thể lượng hoá quy mô của mỗi loại tác động hoặc những thay đổi. So sánh các phương án của các sự tác động này luôn biến đổi trong tự nhiên cũng như mọi sự biến động và những ảnh hưởng đến người và sự vật, và khi sự thay đổi xuất hiện, kéo theo một quá trình đánh giá rõ ràng và dứt khoát. Cuối cùng, điều này có thể không kéo theo giá trị tiền tệ. Trong kinh tế học, tuy nhiên, những vấn đề của quá trình so sánh hay ước lượng được đưa ra, trước hết, bằng việc sử dụng tiền như một tiêu chuẩn so sánh, hoặc số lượng, để so sánh những tác động. Hai là, xa hơn nữa những tác động này khác nhau về thời đoạn ảnh hưởng, và nó được giải quyết bằng việc so sánh những sự thay đổi tuyệt đối về tài nguyên và mức độ tiêu thụ. Như vậy, nhà kinh tế khai thác hiệu quả với những tài nguyên được sử dụng và ngoại trừ các trường hợp phân phối - hoặc tính công bằng - đối với cá nhân mà cần phải có những tài nguyên này. Thứ ba là, những sự khác nhau về phân phối những tác động được giải quyết sau này, ít nhất ở một mức kỹ thuật, ở khâu tính chiết khấu. Bề ngoài, vì cả hai báo cáo về kết quả của phân tích trong những thời đoạn tiền tệ khác nhau, sự phân tích kinh tế và sự phân tích tài chính có vẻ tương tự, hoặc thậm chí là là như nhau. Bảng 3.1 xem xét sự khác nhau vè phân tích kinh tế và tài chính. Bảng 3.1. Sự khác nhau chủ yếu giữa sự phân tích kinh tế và sự phân tích tài chính Phân tích kinh tế Phân tích tài chính Gắn liền với thay đổi chính về tài nguyên Gắn liền với thay đổi ảnh hưởng chính và sử dụng tài nguyên thông qua cấp nhà đến các doanh nghiệp thực hiện các nước và gắn liền với hiệu quả của các quyết định hoặc thay đổi. Sử dụng tiền tệ như là công cụ để so sánh biến đổi theo chứng khoán và lưu thông hàng hoá, dù hàng hoá đó có hay không giá. Dựa vào khái niệm về chi phí cơ hội; chi phí này có thể phản ánh giá cả của thị trường nhưng thông thường là không phản ánh giá thi trường. Thay đổi thuế và trợ cấp nên được loại trừ ở những nơi không có sự liên kết với thay đổi phân phối tài nguyên. phương pháp phân tích. Chỉ gắn liền với những thay đổi về hiệu quả của tiền tệ đối với các doanh nghiệp thực hiện các phép phân tích. Chủ yếu dựa vào giá thị trường. Thuế, trợ cấp và các loại hình thức được chuyển đổi sang tiền tệ tương tự cũng được tính vào. Những thuật ngữ sự phân tích kinh tế và tài chính có thể được sử dụng bằng những cách khác nhau. Trong bảng (3.1) cả hai cách phân tích đưa ra quan điểm khác nhau. Sự phân tích kinh tế tập trung vào những lợi ích và những chi phí cho xã hội, trong khi sự phân tích tài chính tập trung vào lợi tức của các doanh nghiệp. Người ta sử dụng những thuật ngữ này bằng các cách khác nhau. Sự phân tích kinh tế xác định lợi ích và chi phí. Phạm vi của sự phân tích này có thể khác từ các công ty ( chỉ tính toán đến chi phí và lợi ích của công ty tư nhân hoặc của các nhân) tới bao trùm toàn bộ xã hội. Sự phân tích tài chính tập trung phân tích vào dòng tiền và sự thanh toán. Đối với công ty tư nhân hai sự phân tích này xung đột, còn đối với toàn xã hội thì không xảy ra mâu thuẫn nào. Mục đích của sự phân tích tài chính sẽ là xác định những dòng tiền trong suốt thơi gian hoạt động liệu lợi nhuận thực tế thu được đủ chi trả cho chi phí bảo dưỡng để tạo ra sự phát triển bền vững. Sau đây là một ví dụ về quản lý khai thác vùng ven biển khi phát triển du lịch. Ông chủ một khác sạn cần phải thực hiện các phân tích về tài chính có nên cải tạo khu vực bãi biển của khách sạn bãi biển hay không. Để làm được việc này ông chủ khác sạn cần phải dự đoán về lượng khách tăng thêm khi nâng cấp bãi tắm hoặc tăng tiền lệ phí trên cơ sở số khách thực tế của khách sạn. Lúc này chủ khách sạn cần phải so sánh về lợi nhuận tăng thêm theo ước đoán, thuế thực thanh và chi phí về việc nâng cấp bãi tắm. Bất cứ khoản trợ cấp, chí phí về thuế hoặc tiền đầu tư cần được khấu trừ từ các chi phí nâng cấp bãi tắm và tỷ lệ chiết khấu bằng lái suất vay nếu chủ đầu tư phải sử dụng vốn vay. Ngoài ra chủ đầu tư còn phải tính toán đến khả năng sụt lở bãi biển trong quá trình nang cấp hoặc những tác động đến môi trường làm giảm hiệu ích thu về của việc kinh doanh khác sạn.Việc phân tích kinh tế lúc này sẽ là sự phân tích về việc tiếp thị khác du lịch và không phải đơn giản nó chỉ tác động đến riêng khách sạn của chủ đầu tư mà nó còn lôi kéo khách du lịch từ các khác sạn lân cận. Ngoài ra còn phải chú ý đến rủi ro ro sạt lở bãi và các tác động theo chiều hướng không có lợi đến với môi trường. Đây là trường hợp phân tích đánh giá về dự án quản lý khai thác vùng ven biển. 3.6. Câu hỏi và bài tập 1. Hãy nêu các lý do về sự cần thiết phải đánh giá dự án? 2. Hãy trình bày phương pháp và tiêu chuẩn đánh giá dự án? 3. Trình bày suy nghĩ của mình về sự bền vững, và những vấn đề chung trong đánh giá dự án? 4. Thế nào là phân tích kinh tế, phân tích tài chính? Hãy so sánh hai khái niệm trên? CHƯƠNG 4 PHÂN TÍCH KINH TẾ 4.1. Các giá trị kinh tế Bất kỳ một sự đánh giá nào xét về định nghĩa đều dựa trên các khái niệm về giá trị và các khái niệm cơ sở có khả năng khác nhau về giá trị đều có mối quan hệ triết học qua hàng thế kỷ. Để hiểu được rõ ràng hơn thì giá trị chính là trung tâm về phân tích lợi ích chi phí và do vậy sẽ được phân tích chi tiết hơn ở đây. Với lý do giá trị kinh tế hàng hoá phản ánh sự đóng góp để tạo thành sự tiện ích của các cá thể và các giá trị kinh tế tương ứng như hàng hoá mà có gái trị cao nếu như nó cung cấp được nhiều tiện ích hơn và ngược lại. Giá trị cũng có khi giảm : khi nó phản ánh đến một mức độ nào đó cá thể nào đó tự nguyện từ chối một lượng hàng hoá đó để nhận một khối lượng hàng hoá nhiều hơn của loại hàng hoá khác. Do vậy giá trị không phải là tuyệt đối nhưng nó chính là cơ sở để dựa vào đó đưa ra các lựa chọn về tiêu thụ của các loại hàng hoá khác nhau. Như chân lý tất cả giá trị đều được quy định bởi các nhóm các thể, nó cho phép giá trị cần được điều tiết bằng các quyết định xã hội về cung ứng hàng hoá bao gồm tất cả các dự án bảo vệ bờ và vùng ven biển và các giá trị này cần được đơn giản tổ hợp từ các giá trị đơn lẻ. Để làm được điều này cần có một số phương pháp đo lường về sự không tương ứng của các loại hàng hoá khác nhau, nên cần thước đo hoặc các trị số. Nhà kinh tế học chấp nhận tiền tệ như trị số đo lường của nó cũng như tính toán các giao dịch kinh tế. Tuy vậy tiện tệ cũng có những ưu điểm của mình. Đây là phương tiện bảo tồn cất giữ giá trị , đơn vị hạch toán và phương tiện trao đổi. Nhược điểm lớn nhất của tiền tệ là đây không phải là phương tiện hoàn hảo để bảo tồn giá trị : khi giá cả hàng hoá tăng thì giá trị thực tế của tiền giảm xuống . Mặc dù vậy mọi người vẫn giữ tiền vì họ cần dùng tiền để mua hàng hoá dịch vụ vào một thời điểm nào đó trong tương lai. Trong điều kiện rất hạn hẹp, ví dụ như thị trường cạnh tranh hoàn hảo, giá của mỗi loại hàng hoá phải được trả bằng hàng hoá có giá trị tương ứng. Hơn nữa giá cả còn phải được chính xác ngang bằng giá trị của nguồn tài nguyên dược sử dụng để sản xuất ra loại hàng hoá đó. Tuy nhiên có một vài mức độ làm méo mó thị trường hàng hoá. Đấy là kết quả của các nhân tố như đơn điệu trong cung ứng, sự hiển diện của thuế hoặc trợ cấp xã hội, hoặc các thông tin sai lệch của nhà tiêu thụ cũng như khả năng sẵn có của hàng hoá. Trong trường hợp như vậy thì giá cả cửa hàng hoa sẽ nhỏ hơn hoặc lớn hơn giá trị của tài nguyên sử dụng để sản xuất ra hàng hoá. Giá trị của những tài nguyên này - chi phí cơ hội của tài nguyên là giá trị của hàng hoá. Nếu giá cả lớn hơn giá trị thì một vài phần của tài nguyên có thể được dùng vào sản xuất thêm hàng hoá, và sự tiêu thụ của hàng hoá này sẽ có kết quả nằm ở mức độ cao về sự hữu ích đối với các cá thể. Trong trường hợp ngược lại nếu giá cả quá thấp so với giá trị thì phần lớn tài nguyên sẽ được chuyển đổi sang sản xuất loại hàng hoá khác, mà loại hàng hoá này sẽ cung cấp càng nhiều tính hữu ích cho các các thể. Tiền đề của chủ nghĩa duy lý cho phép nhà kinh tế học tránh được các câu hỏi tại sao các cá nhân thích một loại hàng hoá hơn trong khi các phân tích kinh tế bị hạn chế xung quanh việc mua và bán hàng hoá. Đối với thị trường hàng hoá, thì hàng hoá phải