yv'
D7VI HOC QUOC GIA HA Npl
TRLTONG DAI HOC KHOA HOC XA HOI VA NHAN VAN
TRAN DIJC ANH SON
^^
DO SU VIET NAM KY KIEU TAI TRUNG HOA
•
•
TCT 1804
DEN 1924
HIEN TANG TRUr TAI
BAO TANG MY T H U A T C U N G D I N H HUE
•
•
LUAN AN TIEN SI IJCH SU
: /•'
i
:
HANOI -2002
•gl'WfawftgMBCT^awiyigwarrngwtptjTnFTryran
•
>
^
t
DAI HOC QUOC GIA HA NOI
>_ \
TRl/dNG DAI HOC KHOA HOC XA HOI VA NHAN VAN
•
•
•
m
KHOA LICH Sir
TRAN DUC ANH SON
DO SQ VIET NAM KY KIEU TAI TRUNG HOA
•
•
TLT1804 DEN 1924
HIEN TANG TRLJr TAI
BAO TANG MY THUAT CUNG DINH HUE
•
•
Chuyen nganli: Khao co hoc
Ma so: 5.03.08
LUAN AN TIEN SI LICH SU
NgLfdi hi/dng dan khoa hoc;^
LP(iS. NGUVfiNBICH
2. (;S. TRAN QUCic VUONG
HANOI -2002
mwHcmmanB^BBBBG
A
M U C LUC
Trang
MUCLUC
A
PANH MUC CAC CHUVIET TAT DUNG TRONG LUAN AN.
C
PANH MUC CAC BANG THONG KE, BIEU DO VA BAN DO
E
PANH MUC CAC HINH ANH vA BAN VE
G
MC)DAU
1
CHUDNG 1: KHAI QUAT VE DO SCVIET NAM KY KIEU TAI TRUNG HOA 15
1.1. \ i thuat ngCr do su" ky kieu va cac thuat iigCr lien quan
1.1.1. Thuat ngu' hieus de Hue
15
'
,
15
1. L2. Thuat ngu" do sif men lam Hue
17
1. L3. Cac thuat ngu' khac
18
1. L4. Thuat iigu do su'ky kieu
23
1.2. Khai quat v6 vice ky kieu do sii' tai Trung Hoa
25
1.2. L Vice ky kieu do su" thoi Le - Trinh
25
1.2.2. Viec ky kieu dO su" thoi chiia Nguylii
^ 31
1.2.2. Viec ky k'liu 66 su thdi Tay Son
32
1.2.2. Vice ky kieu do sir thoi NguySii
37
L3. Tieu kcl Clui'ong 1
61
CHUONG 2: HIEN TRANG vA LOAI HINH CUA SUU TAP DO SUKY KIEU
TH6I
NGUYEN TAI BAO T A N G MY THUAT CUNG DINH HUE
2.1. Gioi Ihicu long quat vfi BTMTCD Hue
72
2. L1. Lich su hinh thaiih va qua trinh hoat dong
2.1.2. Nguon hien val tai BTMTCD I lue
72
72
•
2.2. Mien Hang va loai hinh cua sun lap DSKK tai BTMTCD Hue
75
78
2.2.1. Nguon hien val goin su tai BPMTCD Hue
78
2.2.2. Hien trang va loai hinli cua suu lap DSKK tai BTMTCD Hue
81
2.3. Tieu kcl chuong 2
98
B
•
CIIUONCi y. DAC" DIEM KY rilUA'i VA DAC DIEM MY IIIUAI CUA SUU lAI
p 6 SLTKY KIEU THCJI NGUYEN TAF BAG T A N G MY THUAT CUNG DINH HUE
3.1. Lo Canh Due Tran va viec ky kiSu d6 sii thdi Nguy6n
100
3.2. Dac diem ky thuat
104
3.2.1. Chat lieu
104
3.2.2. Ky thuat tao hinh
114
3.2.3. Kyi huat trang tn
115
3.2.4. Ky thuiit nung
116
3.3. Dac diem my thuat
117
3.3.1. Dang kieu
117
3.3.2. Mau sfic
128
3.3.3. Deiai Hang III
130
3.3.4. Bo cue trang trI
153
3.4. Tieu ket chuong 3
154
CIIUDNG 4: 'IllO VAN vA MIEU DETREN DO SUKY KIEU rilOl NGUYEN TAI
BAO T A N G MY THUAT CUNG DINH HUE
159
4.1. Van tu tren d6 sii
159
<
4.2. Tho van tren suu tap DSKK tai BTMTCD Hue
160
4.2.1. T6ng quan ve tho van tren DSKK
160
4.2.2. Tha van tren suu lap DSKK lai BTMTCD Hue
165
4.3. Hicude
177
4.3.1. V6 thuat ngCr hieu de
177
4.3.2. Hieu de tren gom su Trung Hoa
178
4.3.3. Hieu de tren suu lap DSKK thoi Nguyen tai BTMTCD Hue
181
4.4. Tieu ket chuong 4
.
189
KET LUAN
197
CAC CONG 1RINII DA CONG BO LIEN QUAN DEN LUAN AN
202
TAI L I E U T H A M K H A O
PIIU LUC
204
DANH MUC CAC C H C V I E T TAT DUNG TRONG LUAN AN
AAVH
Association des Amis du Vieux Hue
BAVH
Bulletin des Amis du Vieux Hue
BCAF
Bullelin du Comitc de I'Asie Frangaise
BKTD
Bach khoa Thdi dai
BSEI
Bulletin de la Societe des etudes Indochinoises
BTBT
Bao t6n Bao tang
BTLSVN
Bao tang Lich su Viet Nam
BTMTVN
Bao tang My thuat Viet Nam
BTMTCD Hue
Bao tang My thuat Cung dinh Hue'
BV
Ban ve
CN
Cong nguyen
d:
Chieu dai
PSHNTMDY
Di sail Han Nom Ihu muc de yen
PHKH
Dai hoc Khoa hoc
PH&THCN
Dai hoc va Trung hoc chuyen nghiep
pilTH
Dai hoc Tong hop
PNTL
Dai Nam thue luc
PSKK
Do sii ky kieu
PFEO
Ecole Frangaise d' Exlieme-Orienl
GD&DT
Giao due va dao lao
GS.
Giao su'
h:
Chieu cao
HDTHC
Hoi Do thanh hieu co
HX&N
Hue'xUa va nay
KDDNHDSL
Kham dinh Dai Nam hoi dien su le
KCH
Khiio CO hoc
Kll
Khoa hoc
KH&DS
Khoa hoc va doi song
KHXH
Khoa hoc xa hoi
D
KTNN
Kie'n tlu'rc ngay nay
NCVHNT
Nghien ctru Van hoa nghe thuat
NCNT
Nghien ciiu nghe thuat
NCS.
Nghien cii'u sinh
NPHMVKCH
Nhung phat hien m6i ve khao co hoc
NSVH
Nguyet san van hoa
Nxb.
Nha xuil'l ban
EL
Phu luc
Chieu rong
1
SH
SOng Huong
S.F.E.C.O
Societe d'Elude dc la Ceraniique Oriental
TGM
The gioi in61
TpHCM
Thanh ph6H6 Chi Minh
Tr.
Trang
rs.
1 len SI
TI'BTDICD Hue
Trung tarn Bao ton Di I fell Co do 1 luc
TTKH&CN
Thong tin Khoa hoc va Cong nghe
VH
Van hoa
VHNS
Van hoa Nguyet san
VHNT
Van hoa nghe thuat
VHTT
Vein hoa thong tin
XN
Xira nay
0m:
Duong kfnh inicng
Od:
Duong kmh day
/v^
DANH MUC CAC BANG THONG KE, BIEU DO VA BAN DO
Tran^
I. TRONG CHINH VAN
Bang 1.1: Bang Ihong k£ so sir bo sang Trung Hoa th5i Nguyfin
43
Bang 2.1: Cac ngu6n hien vat tai BTMTCD Hue
75
Bang 2.2: Thong ke so lirgfng hien vat gom sir cua BTMTCD Hue
7K
Bang 2.3: Bang thong kc loai hinh DSKK (V BTMTCD Hue
82
Bang 2.4: Thong ke so krong va loai hinh DSKK thai NguySn tai BTMTCD Hue 86
Bang 3.1: Ket qua phan tich thanh phan chat lieu mot so DSKK th6i Nguyen
va do sii' Trung Hoa thdi Thanh
Bang 3.2: Ket qua phan tich mot so 66 sir Canh Diic Tran thai Khang Hi
104
105
Bang 3.3: Kcl qua phan tfch mot so do gom nung a nhiel do cao cua
Viet Nam, Van Nam (Trung Quoc) va Thai Lan
105
Bang 3.4: Ket qua phan tfch mot so mfiu gach men cua nha may HUCERA
sir dung nguyen lieu khai thac lai Thiia Thicn Hue va Quang Blnh
105
Bang 3.5: Bang thong kc 66 tai trang trf tren suu lap DSKK thai
Nguyen lai BTMTCD Hue
Bang 4.1: Thong ke tha van tren DSKK cua BTMTCD Hue
, 134
165
Bang 4.2 Bang Ihong ke va phan loai hieu 66 tren do su Viet Nam ky k\ii\
lai Trung Hoa lir cuoi the ky XVll den dau the ky XX
183
Bang 4.3: Thong ke so luang hieu de tren DSKK a BTMTCD Hue
1 88
II. TRONG PHU LUC
PL 1.1 Bang liet ke cac sir bo nha Nguyen sang Trung Hoa va nhung hieu
de Urong ling ticn do su ky kieu (hoi Nguyen
1
PL 2.1 Bieu do 2.1.1. Thong ke so luang hien vat gom sir a BTMTCD Hue XXVII
PL 2.1 Bieu do 2.1.2. Thong ke so lirang hien vat trong nhom do sij*
gia dung lai BTMTCD Hue
XXVII
PL 2.1 Bieu do 2.1.3. Thong ke so lirgng hien vat trong nhom 66 sir tfang
trf lai BTMTCD Hue
XXVIII
PL 2.1 Bieu do 2.1.4. 'Hiong ke so luong hien vat trong nhom do sir le lu
va iighi le tai BTMTCD Hue
XXVIII
PL 2.2 Bang thong ke long quat ve suu tap do su ky kieu thoi Nguyen
tcii BTMTCD Hue
PL 3.1 Ban do cac 16 sii' Trung Hoa ihuri Thanh
XXIX
XLIV
PL 4.3 Bang liet ke cac hieu de tren nhung do sir Viet Nam ky kieu
lai Trung Hoa (cuoi the ky XVII - dau the ky XX)
LXX
DANH MUC CAC HINH ANH VA BAN VE
1. TRONG CHINH VAN
Anh 1.1 Nam ruau thdi Khang Hi
Anh 1.2 Bat Noi phu tbi trung
Anh 1.3 Nam rirau Noi phu thi trung
Anh 1.4 So sanh trang Irf tren chicc luip Inn lam bang phap lam lai Hue,
vao trieu Minh Mangva chiec nfip tim sir ky kieu trieu Thieu Tri
Anh 2.1. Toan canh dien Long An, toa nha trung bay hien vat cua
BTMTCD Hue'
Anh 2.2. Hien vat trung bay trong chfnh tfch dien Long An (BTMTCD Hue)
Anh 2.3. Hien vat trung bay trong gian trai tien tfch dien Long An
Anh 2.4. 1 lien vat trung bay Irong gian phai tiCn U'ch dien Long An
Anh 2.5. Hien val da trirng bay trong lien tfch dien Long An
Anh 2.6. Tu trirng bay D6 sir ky kieu thai Nguyen trong dien Long An
Anh 3.1. Am chung sam hieu de TifDu'c nien tao
Anh 3.2. Doc blnh hieu de Khai Dinh nien tao
•I
.,
.,
,
Anh 3.3. Chie'c am Ira doc am, ky kieu khoang giira the ky XIX
Anh 3.4. Binh voi hieu de Noi phu, ky kieu khoang giira the ky XIX
Anh 3.5. Tim bal giac trang trf vien long, trieu Thieu Tri ky kieu
Anh 3.6. Don luc giac, hieu de Khai Dinh tan dau nien tao
Anh 3.7. DTa lot cua tlni chan cao
Anh 3.8. Tim bat giac de Ihap
Ajih 3.9a. T m dang chuong mieng loe
Anh 3.9b. Niip tun dang chuong mieng loe
Anil 3.10. Tim than dung, day gay goc
H
Anh 3.11. Qua b6ng bat giac chfln cao
126
Anh 3.12. Thong, trieu Minh Mang ky kieu
127
Anh 3.13. Chfiu hoa hinh hop clur nhat, trieu Tir Due ky kieu
127
Anil 3.14. Rong trang trf tren lien ba Irong cung dien a Hue*
137
Anh 3.15. Rong trang trf tren mang bao cua Hoang tir trieu Nguyen
137
Anh 3.16. R6ng trang tri tren chiec thong ky kieu th5i Minh Mang
138
Anh 3.17. Rong Irang trf tren chiec lliong Trung Hoa ciing lliai Minh Mang
138
Anh 3.18. Lan trang trf tren chiec bat an hieu 66 chu" Nhat
139
Anh 3.19. Do an long ma Irang trf tren chiec bat an hieu de Quae hii'u vo ha
139
Anh 3.20. Do an riia trang trf tren chiec dTa tra hieu de Ngu'y chinh ky
140
Anil 3.21. Do an rua trang trf tren chicc bat ky kieu trieu Tir Dire
140
Anh 3.22. Do an phimg trang trf tren chiec bat an hieu de chir Nhat
141
Anh 3.23. D6 an mai hac trang trf tren chiec bat hieu de Ngoan ngoc
143
Anh 3.24. Do an hac rap trang trf tren chiec dla an hieu de Dai thuan
143
Anh 3.25. Do an tiu'licin tarn lulu lien ong cam but hieu de Bifili fudt nien che 145
Anh 3.26. Do an mai tho trang trf tren chicc bat ky kieu trieu Tir Due
145
Anh 3.27. Do an tu quy kieu Hue trang trf uen chiec bat hieu Tu'Du'c tan mui
146
Anh 3.28. Do an tu' thoi kieu Trung Hoa trang Iri tren chiec dla tra ky kieu
duoi trieu Tu Due
146
U. TRONG PHU LUC
PL 1.2 Mot so hinh anh DSKK thoi Le - Trinh (12 anh)
XIV
PL 1.3 Mol so hinh anh DSKK ihoi Quia NguySn (6 anh)
XVI
PL 1.4 Mot so hinh anh DSKK thoi Tay Son (6 anh)
XVII
PL 1.5 Mol so hinh anh DSKK Ihoi Nguyen (50 anh)
XVIll
PL 3.2 Dang kieu DSKK thoi Nguyen 6 BTMTCD Hue (8 Hang ban ve)
PL 3.3.1 Nhung 66 an trang trf rong lieu bieu lien DSKK (3 Irang ban ve)
PL 3.3.2 So sanh vo^i mol so do an rong Irang Irf lien gom suTiung Hoa
XLV
LIIl
va Viet Nam (1 trang ban ve)
PL 3.3.3 Nhung 66 an trang trf lan lieu bieu uen DSKK (1 Hang ban ve)
PL 3.3.4 Nhung do an trang trf phung lieu bieu Uen DSKK (1 trang ban ve)
LVI
LVII
LVIII
PL 3.3.5 Do an mai true tung uen DSKK (1/2 trang ban ve)
LIX
PL 3.3.6 Mol so do an trang Iri son Ihuy tren DSKK (1/2 trang ban ve)
LIX
PL 3.3.7 M6t s6' li6i van trang tri tren DSKK thcri Nguyln (1 trang ban ve)
LX
PL 4.1 Hinh anh nhung bai lluyclu~r Nom lien do su Viet Nam ky kic'u
o Trung Hoa (13 anh)
LXI
PL 4.2 Hinh anh nhung bai tho chu Han vinh cac Ihang canh vCing
Thuan Quang tren 66 su Viel Nam ky kieu o Trung Hoa (7 anli)
LXVI
IVI()f)AU
1. Ly dochon de tai:
LI. Phdt trien tii'de tai luan van tot nghiep dai hoc nam 1989:
Nam 1988, toi nhcln de tai Tim hieu do su men lam Hue de xay di.rng thanh
mot luan van tot nghiep dai hoc nganh Ljch sir, chuyen ngaiih Dan toe - Khao c6
hoc. Luan van da duac danh gia xuat sfic tai Hoi d6ng chain luan van khoa Lich su,
Iruong Dai hoc Tong hap Hue (DHTH Hue) vao Ihang 6 nam 1989. Hoi dong cham
luan an da khuycn khfch toi nen liep luc nghien ciTu de tai nay de phal Irien Ihanli
mot de tai luan an cao han bac dai hoc.
1,2. De tai da dupe tdc gia luan dn theo duoi nghien
cuu trong hon 10
nam:
Sau khi lo'l nghiep, toi dirge cong lac trong moi Irirang phii hop uen da tiep tuc
nghien ciiu de tai nay. Qua qua trinh nghien cuu, toi nhan thay ihual ngir do su' men
lam Huevlm dirge dung de ggi ten nhung do sir ma loi da Urng nghien ciiu trong 6t
tai luan van tot nghiep dai hoc la chira tliuc sir khoa hoc. VI the, toi 66 xuat ten goi
moi la do sd Viet Nam ky kieu tai Trung Hoa thdi Nguyen, ggi ISt la do sit ky kieu
th()'i Nguyen (DSKK thai NguySii). Qua trinh nghien cirii da giup toi tfch Ifiy Ur tieu
va kien thiic ve de tai nay, du de phal trien thanh de tai luan an tien sT.
13. Yen can cua cong viec:
Thang 9 nam 1995, loi dugc cir den cong lac tai Bao tang My ihuat Cung dinh
Hue (BTMTCD Hue'), true tiep phu trach van de nghien cuu khoa hoc, bao quan va
trung bay hien val. Bao tang nay dang luu giu 2111 hien vat DSKK thai Nguyen
(gom 2073 hien val dan le va 38 bg hien vat) nhung chira dugc nghien ciiu dfiy du.
Thu"c hien de lai luan an nay cung la each de liep can va nghien ciiu ngu6n hien val
\\t\\ nhfim giup vao viec kiem ke, phan loai suu tap 66 sir nay theo cac lieu chf khoa
hoc; ihic'l lap phu'o'ng an bao quan va to chiic nu'ng bay nguon liien val DSKK thai
Nguyen dang luu giu' nai day nham phuc vu du kliach den tham quan, nghien ciiu.
1.4. C u n g cap thong tin clio cac nha quan ly van hoa de giup vao viec bao
ve nguon CO vat cua quoc gia:
DSKK lh(yi Nguyen la doi tirgng dugc g\6\ suu lam va buon ban co val irong
va ngoai nirac sfm King rao ricl Irong nhung nam qua, liong khi thong lin va kien
ihiic ve nhom co val nay chira dirge phd bicii khien nhung ngirai lam cong tac quan
ly CO val Irong cac nganh van hoa, cong an va hai quan gap nhieu kho khan trong
cong lac phat hien, giam dinh va bao ve nguon co vat nay khoi llnh Irang "chdy
mdu CO vdt'\ Luan an thirc hien thanh cong se giiip vao viec cung cap thong tin ve
cac suu lap (ciia nha nu6c va tu nhan) cho cac ca quan hiru quan; dua ra cac tieu
ehi nhan dien trong cong Uic giam dinh, ti^r do gop phan bao ve nguon DSKK thai
Nguyen noi ricng, DSKK noi chung trong pham vi quoc gia,
2. Lich su nghien cuu van de:
2.1. Tinh hinh nghien ciiu 6 Viet Nam:
2.1.1. Viec nghien cuu tru'd'c nam 1975:
Khai xir6ng nghien ciiu de tai DSKK la hge gia Virang Hong Sen bfmg bai
viel 'i^es bleus de Hue a decor Mai Mac" dang lien Bulletin des Amis du Vieux
tlue (BSEI) vao nam 1944, viel ve cac kieu trang trf de tai mai hac co tren nhiing
do sii do nguai Viel Nam ky kieu a Trung Hoa ma ong siru tap dugc.
Mac du sir dung thuat ngu* hleus de Hue de noi ve nhung DSKK, nhung
Virang Hong Sen khong phai la ngirai khai sinh thuat ngiT nay. Thuat ngu hIeus de
flife dugc dung lan dau trong bai bao "La question de hi ceraniique en Annam et
|es Bleus de H u e " cua Louis Chochod dang tren Bulletin
frangaise
du Comite de
lAsie
(BCAF) a Sai Gon vao thang 12/1909, de cap nhung do sir do trieu dinh
llha Nguyen dat lam lai Trung Hoa de bai trf trong cac cung dien a Hue 1154].
Ngoai viec cong bo bai bao bfuig tieng Phap noi tren, Vuong Hong Sen con la
Uguai di lien pliong trong viec nghien ciiii va gioi thieu nhung do sii* do nguai Viet
Nam ky kieu lai Trung Hoa qua cac bai bao bang lieng Viet dang tren cac tap chf
iidch khoa thoi dai (BKTD),
Van hoa nguyet san (VHNS)
xuat ban tai Sai Gon
|69|, |70|, (71 h [721. Trong cac bai bao nay, ^i^-^^n^ Hong Sen ggi nhCrng DSKK la
do sinnen lam Hue. Co the noi, Vuang Hong Sen khong chi la hoc gia lien phong
Irong ITiih vuc nghien ciiu DSKK ma con la nguai khai sinh ra thual iigfr do su' men
^ Icim Hue, dirge diing pho bicn cho den nay, dc ciii tat ca nhung loai 66 sii do Trung
Hoa sail xual cho ngii'di Viet Nam, bao g6m ca cac loai do sii do ngu5i Viel Nam
^y kieu lan 66 sir do ngu6i 'IVuiig Hoa bat chuoc cac mon DSKK do dc' san xuat
hang loai va ban sang thj Iruong Viel Nam lu'cudi ihe'ky XVII den dau the ky XX.
Pac biet, Virang Hong Se'ii da xuat ban bg sach g6m 6 cuon, ggi la Hieu co dac
san, chuyen khao ciiu ve co vat va thii suu trim co ngoan, trong do co 3 cuon de cap
den do sii Trung Hoa noi chung va DSKK noi rieng [73], [74|, [75], 176).
Ngoai Vuang Hong Sen, trong cac thap nien 60 - 70, d mien Nam con co mot
so lac gia khac nhu Tran Thanh Dam, Bui Huu Siing, Trirang Cam Vinh cung cong
bo cac bai vie'l rieng le ve DSKK tren cac lap chf/?/i:r£), VHNS | 3 7 | , | 6 8 | , 11 191.
O mien Bflc, trir6c nam 1975 chi co mot lac gia duy nhat la Nguyen Phi
jloanh CO viel ve DSKK. Trong cuon Lich su' my thuat Viet Nam xuat ban nam
j970, a Chirang VII, Nguyen Phi Hoanh da danh rieng muc Do su' Hue\ viel ve
nhung do sii dugc ky kieu a Trung Hoa duoi trieu Nguyen [44, 130-132].
2.1, 2. Viec nghien cuu sau nam 1975 den nay:
Sau nam 1975, viec nghien ciiu va gioi thieu DSKK lam ngu'ng mot thai gian.
pen nam 1989, loi bao ve Ihanh cong luan van eir nhan khoa hge lich su* v6i de tai
77/?? hieu do su' men lam Hue{h'2\y gia loi vfui dung thuat ngu do su' men lam Hue
de ggi ten nhung DSKK thai Nguyen), Co the coi day la thai diem DSKK dugc
nghien cuu tra lai.
Nam 1991, Tran Anh San (luc Tran Dinh San) cong bo bai bao dau tien ve do
SU men lam Huetrtn
tap chf Song Huong (SH) [80]. Nam 1992, Nguyen Ciiu Sa
Q6 bai gio'i thieu do su' men lam Hue tren tap chf Thong tin Khoa hoc va Cong
nghe (TTKH&CN)
|67J. Nam 1993, Nguyln Quoc Hi:ing cung giai thieu do su'
men lam Hue hen tap chf Nghien
cuu Van hoa Nghe thuat (NCVHNT)
[45].
Cling trong nam 1992, toi cong bo bai viel dau tien ve DSKK thdi Nguyen tren tap
chf NCVHNT,
Cac bai bao liep theo cua loi ve de tai nay dugc cong bo trong cac
nam 1992 - 1994, tren cac tap chf SH, Xua nay (XN), Hue xua vd nay
(HX&N),
Khao CO hoc (KCH), tap san Hue - Mot thud kinh do ^a trong Hoi nghi
thong
hdo Khao co hoc cac nam 1992 - 1994. Dac biet, Irong 2 nam 1993 va 1994,
Vuang Hong Sen da cho in 2 tap sach ve DSKK kha d6 so ma ong da ap u tu* thap
nien 70. Do la cuon Khao ve do sii cdmen
lam Hue\Vdp lliugng va tap ha) do Nxb
Thanh pho Ho Chf Minh (TpHCM) an hanh nam 1993 [771 va cuon Khao redo sir
men lam HiieWo Nxb My thuat an hanh nam 1994 [78].
Nam 1994, tren tap chf HX&N, Nguyen Anh Huy khai dang bai bao tranh
luan voi toi ve de tai nay [47]. Tiep theo la cac bai tranh luan cija Le Phan (tiic
Phan Thanh Hai) [58], [59]; Nguyln Thi Tinh Thi [102]; Pham Hy Bach (Uic Hy
Bach hay Pham Hy Ti:ing) [5], [6], |71, |81, [9], [111, [12|; Tran Dinh San [821,
|831, 1841, 1851, |H6|, 1871 va toi dugc cong bo lien liep trong cac nam 1994 - 1997
tren cac lap chf SH, XN, HX&N,
KCH,
Trong cac nam 1995 - 1997, mol so tac gia khac nlur: Nguyen Dinh Chien,
Thanh Hoa (tiic Trinh Thi Hoa), Dang Van ThTuig va Nguyen Viet Trung, Nguyen
Quoc Hung, cong bo mot so bai viel rai rac gi6i thieu do sii men lam Hue tren tap
chf KCH, bao Khoa hoc vd Doi song (KHVDS)
va trong Hoi nghi khoa hoc ve
trieu Nguyen lan thii II to chiic tai TpHCM nam 1994 [281, [291, |43]; [46], [ 1011.
Nam 1997, dugc sir dong y cua cac tac gia nhung bai viel ve DSKK, toi da tap
hgp 52 bai viel ve 66 tai DSKK da cong bo tren cac tap chf trong nirac, citing J bai
viel bfmg lieng Phap co tfnh khai pha ve 66 tai hIeus de Hue cua 3 hoc gia tien boi
|a L. Dumoiilier, L. Cadicie va Vuang Hong Sen, in thanh lap sach Do sii men lam
Hue - Nhung trao doi hoc thuat nham cung cap Ihong tin ve DSKK mot each co
he thong cho nhung ai quan lam de lai nay.
Trong cac nam 1997 - 2001, cugc tranh luan ve dd lai DSKK fhay do sir men
lam Hue, bleus de Hue, tuy theo each di;ing thuat ngir cua lung nha nghien cuu) tam
lAng xuo'ng, chi con la mot cugc doi thoai tay ba giira Pham Hy Tiding, Tran Dinh
Son va toi nen cac leap chf XN, TTKH&CN
va lap san Nho Hue (do Hoi dong
huang Thua Thicn Hue lai TpHCM xuat ban) [11], [ 12[, [13], (141, [151,1161, [171,
11SKI88], [891, [901, [91], [92], [93], [94], [95h [961, [1101, [111], [1131, (1141.
Nam 2000, Dai Truyen hinh Hue da thu'c hien ingt bg phim tai lieu khoa hoc
dai 20 phut ve de tai DSKK v6\ lira de Do sii men lam Hue, 66 cap den mot so vaii
de khoa hoc va cac gia tri van hoa nghe Ihuat co tren DSKK nhfim luyen truyen cho
vice bao Ion gin gift nguon co val nay.
2.2. Tinh hinh nghien cuu 6 cac nude
Nam 1986, trong cuon La porcelaine
khac:
des Qing 1644 - 1912, cac lac gia la
Michel Bcurdclcy va Guy Raindre co drinh doi dong diem cjua nhung ''do sii dugc
ggi la cua Hue" (les porcelaine dites de Hue). Cuon sach co in hinh chiec bat hieu
de Noi phu thi hii'u (fy ^ i^ ;&), nhung hg phien am nham la Noi phu thi td, trang
Irf i6ng phugng va dugc hg xae dinh la san pham do sir dat hang cua cac vi hoang
666 Hue 1140, 226]. Thue ra dfly la hien vat do trieu dinh Le - Trinh a Dang Ngoai
Ky kieu. Nhu vay la sau mol thoi gian dai gian doan, viec nghien ciiu DSKK da
dugc cac nha khao co hge ngiro'i Phap quan lam Ira lai, di^i gian liep va rat sa luge.
Nam 1988, nhung thong tin ve do sii men lam Hue da dugc du luan nirac
ngoai quan lam qua vu kien cua Cuu hoang Bao Dai vCi\ ong Co Trung Nguan, khi
ong ta tien hanh mot cugc ban dau gia 282 hien val hIeus dc Hue lai khach san
Prouot, Paris [ 160]. Phan thua, sau do, thugc ve Cuu hoang Bao Dai.
Nam 1990, Bao tang Iheuih pho Machida (^T W T|7 i : ff 4^ I f ) a Tokyo
(Nhat Ban) 16 chiic cugc trien lam ve gom sir cac niroc Dong Nam A, thugc suu lap
Yaniada Yoshio (J^ UJ 4^ >i^ Z2 ]y ^ iy 3 > ) , trong do co 145 hien val dugc giai
thieu la gom sir cua Viet Nam (nien dai tu the ky XI den the ky XIX). Dieu dang
luu y la trong nhung hien vat dirge coi la ciia Viet Nam nay co den 12 hien vat la
llhung do sii dugc ky kieu tai Trung Hoa. Do la cac hien vat so 172, 173, 220, 230,
231, 267, 268, 269, 270, 271, 272 va 273 (171, 49-63]. Hien vat s6 173 la chiec dTa
ve phong canh son thuy, de bai tha chu Nom ''Mot cum Idu dai tot mia
tien...'\
Nhung phien ban tirang tu chie'c dla nay co trong suu tap ciia Vuang Hong Sen va
Bham Hy Tung va da dugc giai Ihicu Irong mot so bai viel ciia 2 suu tap gia nay
(77,249-2501,11 III.
Nhu'ng Ihong tin ve hIeus de Hue tiep luc xuat hien trong cac cugc ban dau
gja DSKK do cac hang Christie's Auctioii(Anh), Nagel Auktionen (Diic), Binoche
- Venles, Loudemer - Ventes (Pluip)... lien hanh Irong khoarm thai gian lu nam
1991 deiinaml999[123J, 1141,3-101, 1142, 7-10], [143,4-101, 1154, 3-4], 1160],
1162|. Tuy nhien, do chi la nhung thong tin ve viec mua ban hIeus de Hue,
Thang 6 nam 1993, lap ohi Arts of Asia (Hong Kong), dang bai kem anh ve
de tai bleus de Hue do Ha Thiic Cfin, mot Viet kieu a Singapore, thue hien lir nhung
uugc phong viui vofi nha nghien ciiu Tran Dinh San. Day la bai bao driu tien a nirac
ngoai gioi thieu va khao ciiu bleus de Hue kha loan dien.
Nam 1994, Thomas Ulbrich, giao su trirdng DH hiha (Han Quoc) den Viel
Nam de nghien ciiu DSKK. Tu nam 1994 den nam 1999, GS. Thomas Ulbrich da
tiep xiic vai toi nhieu lan tai Viet Nam, Nhat Ban va Han Quoc de trao d6i thong
tin ve viec nghien ciiu bleus de Hue. Nam 1998, tren tap chf Tribus xuat ban tai
Slutlgart (Diic), GS. Thomas Ulbrich da cong bo bai nghien ciiu ve bleus de Hue
dai 46 trang [1641.
Tai Phap, cac nha nghien ciiu nguai Phap goc Viet la Loan de Fontbrune va
Philippe Truong cung quan lam nghien ciiu bleus dc Hue, Loan de Fontbrune
nguyen la quan Ihu ciia Bao tang Guimee (Paris), ve sau chuyen sang lam viec cho
Bao tang Cernuschi, cung a Paris, da cong bo bai viel Les bleus de Hue tren lap
san Le Viet Nam des Royaumes do Bao tang Guimee xual ban nam 1995 j 1501.
Philippe Truong la nha nghien ciiu doc lap, da cong bo bai viel Bleu de Hue bang
chCi' Anh trong lap sach Vietnamese Ceramics do John Stevenson va John Guy
dong chu bien, xua'l ban tai Chicago (Hoa Ky) vao nam 1997 [135, 396-401 ].
De tai bleus de Hue hien dang dugc cac tac gia Thomas Ulbrich, Loan de
Fontbrune va Philippe Truong tiep tuc nghien ciiu. De tai nay cung thu hiit su' quan
IcUii cua mol so nha nghien cuu khac nhu Jochen May (Diic), Miriam Lambrechl
(Bi) va mot so hge gia Viet kilu a My. Ngoai ra, tren mang internet con co mol so
websites chuyen gigi thieu eac suu lap bleus de Hue a nirac ngoai. Co 5 websites
diugc nhieu iigudi biet den la: hllp://www.limsi.fr/Recherche/CIG/ceramic.htm
1172); hltp://www.vietantique,com (1731; htlp://www.vielnam-museuni.ca [174|:
htlp://www.vielloucli.com [ 175) va hltp://www.vinaarl.com 1 1761. Trong do,
website http://www.victantique.com cua Nguyen Hai Ngg la nai gioi thieu klia
loan dien ve bleus de Hue vai nhirng khao ciiu ngiln va gan lOO hinh anh minh hga.
3. Muc dich nghien cuu:
3.L Nghien ciiu mOt each toan dien va khoa hoc nguon DSKK thai Nguyen
hien dang tang trfr tai BTMTCD Hue, gop phan de xuat nhirng giai phap huu hieu
Irong viec bao quan va trirng bay ngu6n co vat nay,
3.2. Khao ciiu nhung gia Iri ljch sii, van hoa va my thuat, dac biel la nhung
fieu chi Viet co Iren nhom DSKK. Tir do xae dinh rfing, cung v6'\ Trung Hoa, Viet
Nam la dong chu nhan van hoa ciia san phiim do sii nay. Noi each khac, 66 sii do
Ccic trieu dai phong kien Viet Nam ky kieu li^r cuoi the ky XVll den deiu the' ky XX,
can dugc nhln nhan la mot trong nhung bg phan t6 thanh van hoa Viet Nam va
xiing dang dugc doi sau tran trgng, gin gifr.
3.3. Qua luan an nay, toi muo'n dua ra mot thuat ngu' moi de dinh danh nhom
d6 sii dac biet nay, thay cho ten ggi do su' men lam Hue, von tung gay ngg nhan
Irong han iiiVa the' ky qua.
3.4. Phae ihao mot cai nhln khai quat ve DSKK hien dang dugc luu giir Irong
cac bao tang nha nirac va trong cac suu tap tu nhan nhfim cung cap them thong tin
cho nhu'ng nguai lam cong tac quan ly co vat de giiip vao viec bao ton va phat huy
gia tri ngu6n co vat quy gia nay.
.
4. Doi tuong nghien cuu:
4.L Nguon DSKK thoi
Nguyen:
Doi lirgng nghien ciiu chfnh cua luan an la siru tap DSKK thai Nguyen gom
2111 hien val dang tang tru* tai BTMTCD Hue. Ngoai ra, luan an con quan tam den
ngu6n DSKK thai Nguyen thugc cac bao tang va cac siru lap tu nhan trong va
ngoai nuac co gia iri nhu nhung tu lieu bo sung cho luan an.
4^2. Cac nguon co vat so sdnh:
Trong qua trinh thue hien luan an, ngoai so hien vat la doi tirgng nghien ciiu
chfnh, de lam sang to mot so luan diem, luan an cung quan tam den nliung nguon
do su CO gia Iri so sanh, nhu:
4.2./. Nguon do sd Viet Nam ky kieu lai Trung Hoa flh/i Le -Trinh, thoi chua
Nguyen vd thdi Tdy Son: Bao gom cac DSKK tu cuoi the ky XVll 6cn cuoi the ky
XVIlI, hien dang luu giir va Irirng bay a cac bao tang: BTMTCD Hue, Bao tang
8
Ikh sir Viel Nam thanh pho Ho Chi Minh (BTLSVN TpHCM); Bao tang Lich su
Viet Nam (BTLSVN), Bao tang My thual Viet Nam (BTMTVN) va trong mot so
suu tap tu nhan trong va ngoai nuoc.
4.2.2. Nguon do sudo trieu Nguyen ky kieu tai chdu Au: Gom cac do sii dugc
Irieu Minh Mang va Thieu Tri dat mua tai chau Au roi cho trang trf lai, hien dang
langtiir tai BTMTCD Hue.
4.2.3. Nguon gom su' xanh trang Viet Nam tu' cuoi the ky XV den cuoi the ky
XIX: Hien dang tang trir tai cac bao tang va cac suu tap tu nhan trong va ngoai nuac.
5. Cac nguon tu lieu:
5.7. NguSn tu lieu chu viet:
5.1.1. Chu-Viet:
- Bao gom cac bai viel ciia cac tac gia Vuang H6ng Se'n, Trirang Cam Vinh,
Biji Huu Sling, Tran Thanh Dam... tir Iriroc nam 1975. Dae biet la bg sach 2 tap
Khao ve do sii men lam Hue cua Vuang IlOng Sen.
- Ccic bai bao ciia cac tac gia trong nuac tham gia tranh luan va giai thieu ve
DSKK trong 10 nam tra lai day.
- Ngu6n tai lieu thu tich ciia cac trieu dai phong kien ti^r Le den Nguyen da
dugc dich thuat va xuat ban nhu: Dai Viet su' ky tuc bien, Lich trieu hien chuong
loai chi, Dai Nam thiic luc, Dai Nam nhat thong chi, Khdm dinh Dai Nam hoi
dien su le^ Chdu ban trieu Nguyen, cac tap Sii trinh thi (Tha di sir)..., la nhung
nguon sii lieu co lien quan den cac chuyen di sii, vice dat lam 66 sii, nhirng phaiii
vat cong tang trong lich sii' bang giao giira Viet Nam vai Trung Hoa tu trieu Le
trung hung den trieu Nguyen.
- Cac sach bao co lien quan den lich sir, van hoa, hoi hga va nghe thuat tu thoi
Ly - Trail den th5i Nguyen.
5.L2. Chu' nu'o'c ngodi:
Ngudn lai lieu ngoai ngu' dugc sir dung nhieu nhffl la cac cong trinh nghien
cuu ve do sii Trung Hoa noi chung va DSKK noi rieng viel bfmg chCr Phap va chCr
Anh... Ngoai ra, nhirng catalogues ciia cac cugc ban dau gia bleus de Hue a nuac
ngoai in bfuig cac ihirchir Anh, Phap, Diic... cungduge quan tam iham khao.
Toi cfing sii dung nguOn lai lieu chu Han lu Trung Quoc de so sanh, doi chieu
cac hieu de co tren do sii* cung nhu tim hieu nhirng vS'n de co lien quan den ky thuat
va my thual uen 66 sii thai Minh - Thanh nhAm gop phSn lam sang to nhung van de
lirang tu uen DSKK.
Ngu6n lai lieu bfmg chu Nhat Ban va chu Han Quoc viet ve nhung do su'xanh
trang co nien dai tuang duang v6i DSKK la 66 sometsuke (|^ # ) ciia Nhat Ban va
do ch'onghwa paekch'a {-^ ^ ^ ' ^ ) cua Han Quoc, cung dugc sir dung de so
sanh nhung net lirang dong va di biel giua nhirng dong do sii von chin anh huang
sfiu dam lu do sii xanh trang Trung Hoa ihoi Minh - Thanh.
5.2. Hinh anh:
Day la ngu6n tu lieu quan trgng giiip vao viec tim hie'u hieu de, hoa van, kieu
dang cua DSKK hien khong co trong suu lap cua BTMTCD Hue', hoac khong con
ton tai a Viet Nam. Nhung hinh anh do loi chup trong cac chuyen di nghien ciiu
Irong va ngoai nuac, hay dugc cung cap bai cac nha suu tap va nghien ciiu nhu:
Tran Dinh San, Nguyen Xuan Hoa, Pham Hy Tiing, Nguyen NghTa, Philippe
Truong, Thomas Ulbrich, Loan de Fontbrune, hay dugc sir dung ti^r eac bien khao
cua Vuang Hong Sen va cac tap chf trong va ngoai niro'c.
5.3. Thong tin tii internet:
Tren mang internet, eac thong tin ve khao co hge noi chung, ve do su co noi
rieng, dugc truyen tai v6i mot dung lugng khong 16. Rieng de tai DSKK da co ft
nhaT5 websites giai Ihieu [1721, 1173|, (174[, [1751, (1761- Nha internet, toi da thu
ihap dugc nhieu lu lieu co gia tri, true liep lien quan den de tai. Trong do, loi (ap
trung vao nhom tu lieu viet ve gom sii cac nuac Dong A nhu Trung Quoc, Nhal
Ban, Trieu Tien, Viet Nam... Toi dac biet chii y de'n nhom lu lieu viet ve do sir
Trung Quoc thai Minh - Thanh va do sii xuat khau ciia Trung Hoa trong cac the ky
XVII-XIX. Day la nguon tu lieu mai, luon dugc cap nhat, bao g6m ca hinh anh Ifm
chu viet, citing cac so do chi tie't ve lung hien vat nen co gia tri tham khao rat tot.
6. Cac phuong phap nghien ciiu:
Thau hie'u ifnh chat ndn tang va ca ban khi nghien ci'ru mot de lai thugc nganh
Khoa hge xa hoi nhan van, nen toi da ap dung phu'o'ng phdp duy vat hien cliifng va
- Xem thêm -