Tài liệu Đỗ nương nương báo oán

n ng n ng báo oán 1 n ng n www.hobieuchanh.com ng báo oán Bi u Chánh I -TH I TU N-HU N Trái t v n xây, t i r i k sáng, sáng r i t i l i. c sông luân-chuy n, h t ròng r i l n, l n r i l i ròng. Vi c nhà h h t th nh r i t i suy c ng nh v n n ó là nh-lu t d -nhiên x a nay th ng-l mà c h m t tr thì ph i lo n. ông Tây c ng th ng-l . Th l t Vi t-Nam Qu c-S mà xem, chúng ta s nh n th y rõ-ràng cu c th nh-tr v i cu c lo n ly c ti p mà di n ra hoài hoài. N u ng i c m-quy n h ngth t chánh thì t -nhiên r i-r m kh p m i n i. N u mu n non-n c c thanh-bình thi ph i nh b c auh-hùng chí-s có i c i tài, thâu-ph c dân tâm, ng-d n qu n-chúng, m i có th ánh d p trong ngoài mà xây d ng an-ninh l i bá-tánh. Kìa nh thu x a, sau m t c n b tr kéo dài n trót m t ngàn n m, n c non nghiêng-ng a, qu c-h n lu-l , dân-chúng khóc than, c cây khô héo. Trong th i-gian au kh y tuy có Tr ng N V ng, có Bà Ti u- u, có Lý Nam- , có Tri u Vi tng có Mai H c- , có Khúc-Th a D l n-l t n i lên quy t ra tay bình- nh s nhà và em ch -quy n qu c-gia v cho dân-t c. R t ti c thay các ng ti n-nh n y có hào-khí chói-lòa, có hùng-tâm mãnh-li t, nh ng ch a ph i là ng i l t ng c th i-cu c, b i v y công-nghi p không thành-t u c hoàn-toàn, ch l u l i danh th m chí c cho h u nh n sùng-bái muôn i mà thôi. Mãi n th -k th 10, m i có Ngô-Quy n xu t-hi n, quét s ch trong, ánh p ngoài, xây n n qu c-gia t -ch cho Vi t-Nam r ng-r góc tr i ông-Á. Non c c h ng th ng bình có 5 n m r i Ngô-V ng l i b ng. Ng i sau n i nghi p l i không tài c, cho th t chánh i, nên m i sanh ph n lo n Th pNh S -Quân, làm lung-tung m t lúc. May có inh Tiên-Hoàng ra i bình-lo n tr n-an, l p ra nhà inh, sau liênti p truy n ngôi qu c-v ng cho các nhà Ti n Lê, nhà Lý r i qua nhà Tr n. n th -k 13, nhà Tr n g p n n ngo i-xâm, Ngu n-Tri u bên Trung-Qu c, binh ông t ng m nh nên toan nu t luôn t n c Vi t-Nam. Ch ng dè bên ta, trên vua hi n- c, d i t ng hùng-c ng, l i thêm muôn dân nh t tâm, nh t trí, oànt cùng nhau quy t máu ph i x ng b o-v s n-hà, b i v y binh t ng c a Ngu n-Tri u luôn luôn i-b i, ph i c u hòa cho kh i b tiêu-di t. Trong i ch ng có v t chi tr ng-t n v nh-vi n c. á lâu n m ph i hao mòn, s t lâu n m ph i m c sét. Tinh-th n lâu n m c ng ph i suy gi m, o- c lâu m c ng ph i lu m . Tr c kia i nhà Lý là i th nh-tr nh ng gi ngôi vua n ng n ng báo oán 2 www.hobieuchanh.com c 215 n m r i ph i sang l i cho nhà Tr n. Mà i nhà Tr n là a hùng-c ng, song tr -vì c 175 n m r i c ng b nhà H soán i v a xán-l ng t. Nhà Minh, bên Trung-Qu c, m n c soán t n y m i xua binh qua ánh p h H r i chi m tr c t n c Vi t-Nam trót 13 n m. Th y cha con H -Quí-Ly vì tham quy n c -v cho ngo i-bang c p m t ch -quy n qu c-gia, ng i Vi t-Nam t tr chí già, t b c s -phu cho n hàng dângi , ai ai c ng ph n-u t, quy t hy-sinh tánh m ng ng c u n c, c u dân. Nghe ông Lê-L i ph t c m ngh a Lam-S n, ng i trong n c th y u h ng ng. Trong 10 n m chinh-chi n, ban u s c kém nên th t b i, nh ng nh em tinh-th n u qu c cao vòi v i mà u v i lòng c p gi t th p hèn c a gi c, b i v y t ng-s ta l n-l n ánh rã quân xâm-l ng, i chúng ch y v Tàu, tôn Lê Thái-T lên ngôi báu, r i b -cáo cu c bình Ngô t nh. Miêu-Du c a Lê Thái-T ti p n i tr -vì c 99 n m r i b quy n th n M cng-Dung c p ngôi, may nh có hai trung-th n là ông Nguy n-Kim v i r là ông Tr nh-Ki m c u giá a con c a vua Lê Chiêu-Tôn qua Cam-Châu thu c x Lèo, tôn lên làm vua r i r c v Thanh-Hóa chiêu binh mãi mã ánh d p h M c. ó nhà Lê óng ô Thanh-Hóa, nhà M c óng ô Th ng-Long. Trong c có t i hai vua, hai tri u, lòng dân ph i chia r , ng i phò Lê, k phò M c, Nam cc áuh nhau trót 65 n m, dân gian h t s c -kh . Mãi n n m 1592, Tr nhTùng con c a Tr nh-Ki m m i ánh b t c vua M c-M u-Hi p mà gi t r i gom t t n c em v m t m i i quy n th ng-tr c a vua Lê. Nh ng ã d t cái n n m t n c hai vua r i thì t i cái h a m t tri u hai chúa a. Tuy nhà Lê ã th ng nh t s n-hà song quy n-bính t i tri u u trong tay Tr nh-Tùng c . Ông Nguy n-Hoàng là con ông Nguy n-Kim t c là c u c a Tr nhTùng tr c kia ã c vào tr n t Thu n-Hóa, ch ng th y Tr nh-Tùng l ng quy n ng chúa, ông e quy n th n ám-h i nên ông không ch u ra B c ch u vua nhà Lê a, thành th gây phân tranh. Chúa Tr nh chi m c c mi n B c vô t i Linh-Giang, còn chúa Nguy n th ng-tr mi n Nam t Linh-Giang vô Qu ng-Nam. Trong kho ng 45 n m, chúa Tr nh v i chúa Nguy n ph i ánh nhau n b y n, gây tai h i cho t Hà-T nh và t Qu ng-Bình không bi t bao nhiêu, l i làm t nhao sanh-m ng c a nh n-dân không k xi t. Tuy luôn luôn ph i lo ch ng v i chúa Tr nh phía B c, song chúa Nguy n ng ch m nom m r ng b cõi phia Nam, l n l n chi m h t t Chiêm-thành t Qu ng-Nam vô Bình-Thu n r i phân huy n, phân ph mà cai-tr . n gi a th -k 18, t t c vùng t Nam-Vi t bây gi c ng thu c luôn v chúa Nguy n th ng-tr n a. Cu c nam-ti n c a các i chúa Nguy n c thành-công r t v -vang ch nh c c -g ng c a th n-dân t t nh Qu ng-Bình tr vô mà thôi. T Hà-T nh tr ra B c, nh n-dân là phe ng c a chúa Tr nh, ngh ch h n v i chúa Nguy n nên không có tham-d cu c nam-ti n r c-r ó. n ng n ng báo oán 3 www.hobieuchanh.com n n m 1765 chúa Nguy n Võ-V ng m t. Quy n th n Tr ng-ph c-Loan i t di-chi u l p ng i con th 16 c a Võ-V ng lên ngôi Chúa g i là nhng. V nh-V ng m i c 12 tu i nên Ph c-Loan t h t quy n-hành tác oai tác ph c, tham-lam, kh c-kh , làm nhi u u tàn ác, khi n cho c n c quan dân th y u oán ghét. t Tây-S n, thu c vùng Qui-Nh n bây gi , có ba anh em Nguy n-Nh c, Nguy n-L và Nguy n-Hu , v n là miêu-du c a m t chi n-s g c Ngh -An, tr c kia theo Chúa Tr nh mà ánh gi c, b t ng-s c a chúa Nguy n b t làm tù binh r i em v qu n-thúc t i Qui-nh n. Ba anh em Nh c lóng nghe Thu n-Hóa Nguy nTri u th t chánh, lòng dân ly-tán, h t k cang-th ng, bi t r i ây th nào c ng ph i i lo n kh p n i. Nh c m i hi p v i hai em mà chiêu m dân nghèo ng hu nluy n cho thành quân-s ánh gi c. c ng i ta theo càng ngày càng thêm ông, Nh c m i phân i ng , l p tr i n r i kéo nhau ra ánh l y thành Qui-Nh n, l n l t chi m c ph n t t Bình-Thu n ra giáp Qu ng-Nam. Ngoài B c Chúa Tr nh-Sâm th y Nguy n-Tri u ng b i-r i, trong b quy n th n ngang-ng c, ngoài b gi c Tây-S n hùng-hào. Chúa Tr nh th a d p may bèn sai i-t ng Hoàng-Ng -Phúc em th y-b h n ba muôn binh vào chi m t B Chánh (Qu ng-Bình) r i l y luôn ô-thành Phú-Xuân (Hu ) mà b t h t qu n-th n a Chúa Nguy n. Chúa Nguy n nh-V ng th y tình-hình nguy-ng p, trong b binh Tây-S n ánh ra, ngoài b binh Chúa Tr nh tràn vào, m i nhóm qu n-th n mà nh k iphó. ình-th n bèn phân ra m t t p thì h -giá a Chúa Nguy n cùng cung-quy n vào Qu ng-Nam lánh n n, còn m t t p thì binh khi n t ng b t giam gian th n Tr ng-Ph c-Loan em n p cho Hoàng-Ng -Phúc mà c u hòa. T ng Tr nh gi t Tr ng-Ph c-Loan, nh ng c ng ánh tan binh Nguy n r i vào chi m kinh-thành Phú Xuân. Chúa Nguy n nh-V ng vào Qu ng-Nam r i nghe l i khuyên c a ìnhth n m i l p Nguy n Ph c-D ng là con c a c th -t Nguy n-Ph c-Hi n lên ngôi ông-Cung, chuyên lo s p- t cu c ch ng-c v i gi c. Ch ng bao lâu, nhng nghe tin trong thì Tây-S n, ngoài thì t ng Tr nh, c hai u xua binh ánh p Qu ng-Nam. ình-th n bèn khuyên nh-V ng xu ng thuy n cùng v i cháu là Nguy n-Ph c-Ánh (sau là Gia-Long) v n là con c a ng i anh th hai cho quan -giá a vào t Gia- nh mà lánh n n ông-Cung D ng v i ch -t ug l i Qu ng-Nam lo m u tr gi c. Và lúc Tây-s n m i kh i binh d y lo n Qui-Nh n thì tri u- ình ã có ban chi u cho ch -tr n trong t Gia- nh d y ph i em binh ra àng ngoài mà d p lo n. Ông T ng-Ph c-Hi p ng ng i ch c L u-Tr n Long-H (Long-H là nh-Long bây gi ) ti p c chi u c a Chúa Nguy n, ông h ng-hái gom binh các tr n, r n-r kéo ra Bình-Thu n quy t nghinh ch. n ng n ng báo oán 4 www.hobieuchanh.com Cu c chiêu binh tuy n t ng n y làm xao-xuy n, náo- ng c vùng Gia- nh là lãnh-th x Nam-Vi t ngày nay. Nh ng ng i trai-tráng tuy không c bi t rõ tình-hình chung trong n c r c-r i th nào, song nghe nói có gi c thì ai c ng nô-n c toan-tính ra s c p lo n, tr -an, ng l p công-danh v i t n c. n ng n ng báo oán 5 www.hobieuchanh.com II BA GI NG ANH-KI T Vùng Nam-Vi t mà h i tr c ng i ta g i là Gia- nh, phía Tây n m nh m vàm sông C u-Long. Vì t th p-th i, sình l y nên n c sông C u-Long t trên ngu n xu ng t i ây thì tràn ng p, r i ph i quanh-co theo ch th p tìm ng mà ch y ra bi n. i a-th nh v y nên sông C u-Long t i ây m i phân ra hai ng chánh: Ti n-Giang và H u-Giang. M i ngã còn k m vô s r ch ngòi, l n nh chung nhau rút nhau a ra Nam-H i. Tuy mi n Tây x Nam-Vi t t sình l y song có nhi u ch gi a ng th pth i ó r i-rác l i n i lên m y gi ng cát cao-ráo không bao gi n c ng p t i. Vì v y nên x a nay nh n-dân th ng t -t p c t nhà trên m y gi ng thành th gi ng nào ng trù-m t, ông- o th nh-v ng. Trong t nh M -Tho bây gi hai phía có gi ng: 1)-phía Tân-Hi p; 2)-phía Bình- i. Phía Tân-Hi p g m t i ba cái gi ng n m g n nhau. y là g ng Tr n- nh t i Tân-Hi p C -Chi, gi ng Cánh-Én n m t i ranh t nh Tân-An, gi ng Thu c-Nhiêu m dài theo qnan-l Trung-L ng xu ng Cai-L y. Trong t Nam-Vi t, các gi ng u có dân-c ông. Vì v y nên m i gi ng u có s tích riêng, l i n y sanh m t vài nh n-v t có danh nêu vào l ch-s trong kho ng hai th -k sau n y. Mà gi ng nào c ng không có danh b ng ba cái gi ng n y. S có ghi chép ba gi ng n y g i là vùng „Tam Ph ”. Th ng nh n nói nôm-na thì g i là x “Ba Gi ng”. Nh n-dân Ba Gi ng bình th ng thì già tr u c m-c i làm ru ng làm r y, song h âm-th m ung- úc m t hào-khí m nh-m vô cùng, H ng ngày h ngó ra cánh ng Tháp M i t ch-m ch minh-mông n m phía sau gi ng r i h rèn t p chíng c ng vi n-vông qu ng- i nh quaug-c nh h quen th y ó. Trong lúc quan L u-Thú Long-H là T ng-Ph c-Hi p gom binh tuy n t ng i bình lo n Tây-S n thì gi ng Thu c-Nhiêu có m t ng i tên là -Thanh-Nhân giàu-có rân-rát h n h t trong vùng. Ng i h c v n v a dùng, nh ng võ-ngh thì có danh l m. m n y Thanh-Nhân m i có 42 tu i, khí-l c c ng-tráng, tánh n t th ng ngay, dám nói dám làm, không kiêng không v . V hi n m i m t cách hai n m tr c, l i cho ng i m t a con gái tên là -Thanh-Xuân, n m nay m i 17 tu i, nh ng mà hình vóc cao-l n v m-v , d ng nh gái 20 tu i. n ng n ng báo oán 6 www.hobieuchanh.com Thanh-Xuân gi ng cha, ti ng nói r n r ng, b i g n-gàng, tâm-chí cangng, tánh ý c ng-quy t. Tuy là ph n gái song ít a vá may n u n ng, l i ham p cung ki m, ao th ng, ch i thì thích ch y nh y nh m l nh con trai, làm thì ch u x c vác m nh-m nh ng i l n. Thanh-Nhân không có con trai mà dòm th y tâm-chí v i tánh-tình c a ThanhXuân nh v y thì trong b ng m ng th m. Ng i ngh trai hay gái c ng v y, mi n có tài có chí là h n, b i v y khi Thanh-Xuân c 15 tu i r i thì ng i b t u d y con p võ-ngh , t p côn, t p quy n, t p cung, t p ki m, t p ban h t. n nay Thanh Xuân gi i nh t là cái tài b n tên v i tài phi ki m không ai bì k p. khi Thanh-Nhân th t ng u, ng i bu n nên th ng hay giao du khuây lãng. Ng i giao trâu bò, ru ng r y cho gia-d ch ch m nom. ng Ng i khuyên con nhà c luy n t p võ-ngh h ng ngày, khi thì lên BiênTr n, khi thì qua Long-H ki m ng i có tài có chí mà k t b n. M i l n ng i i ch i, ng i v ng m t n c tháng. Mà h tr v thì ng i th ng r c v ôi ba ng i b n cùng nhau, ho c bàn lu n c kim, ho c t p duy t võ-ngh . Thanh-Nhân có s n c m ti n nên quen tánh hào phóng. Trong vùng Ba Gi ng ai b ho n-n n n u ng i hay thì ngu i giúp luôn luôn. Còn nh ng ng i nào l n tu i thông hi u vi c i thì ng i hay m i n nhà ãi n u ng ng àm-lu n ch i cho r ng thêm ki n-th c. Cách c x c a ng i nh v y khi n cho m i ng i trong Ba Gi ng, t già chí tr ai c ng c m m n. n n y Thanh-Nhân i ch i bên Long-H v nhà, ng i có r c v hai ng i khách. y là ông Nhiêu-h c Tr n-Minh-Giám, m t nhà nho-h c l i-l c tu i ã 60 mà trí v n còn sáng-su t, v i c u Lê-V n-Quân, m t võ-s m nh-m , tu i l i 40, máu nóng ng y . Thanh-Xuân hay cha v v i-vã ra c a ti p m ng. Thanh-Nhân gi i-thi u con cho hai ông khách bi t r i kêu gia-d ch bi u làm v t làm gà mà ãi khách. Trong lúc ch khách ng i n c m chi u thì Thanh-Xuân ra vô ch m-nom mà nh c ng i nhà i th t 1 và châm r u. Thanh-Nhân kêu con l i mà nói: “Con ã tr ng tu i r i, võ thì con ã lão luy n c vài ngh , còn v n thì con ch a h bi t t i. Vì v y nên cha r c ông Nhiêu v ây ng d y cho con bi t s kinh, bi t o làm ng i i v i cha m , v i anh em, v i vua chúa, v i th y b n, v i t n c, v i qu n-chúng. V y con ph i bái ông Nhiêu ây và k nh ông là b c s -ph c a con. K ngày mai ông s b t u d y con h c ch . Con ph i c -g ng ch ng nên t ng v n nhu-nh c mà chê bai. Làm t ng, d u nam d u n c ng v y, có võ mà c ng ph i có v n ng g m cang nhu m i kh i thi u sót, ch có võ mà không có v n thì hay o-ng c, còn có v n mà không có võ thì th ng y u- t”. Thanh-Xuân bái ông Nhiêu Giám. Thanh-Nhân nói ti p: “Còn anh Lê-V n-Quân ây cha r c anh v ng coi u có th c thì anh ch giùm cho các anh trai tr trong vùng luy n t p võ-ngh . 1 Cho thêm th t n ng n ng báo oán 7 Con ph i kính theo hàng thúc-bá. Sáng mai con d ch nào s -si n thì anh ch giùm cho con”. www.hobieuchanh.com t võ th cho anh xem ng có Thanh-Xuân c ng bái Lê-V n-Quân y theo l i cha d y. n c m r i ch khách m i bàn t i th i-cu c. Theo tin-t c lóng nghe bên Longthì c ba ng i u hay b n Nguy n-Nh c kh i binh Tây-S n ánh l y thành Qui-Nh n r i th a th ng chúng hoành-hành c m t vùng t Bình-Thu n ra Qu ngNgãi. Còn phía B c thì binh t ng c a Chúa Tr nh ã xâm ph m t B -Chánh (Qu ng-Bình) và ng h m-d a kinh-thành Thu n-Hóa. Ông T ng-Ph c-Hi p tom góp binh các tr n trong Gia- nh c h n 5.000 ng i ã kh i-hành g n n a tháng r i, quy t ra àng ngoài d p lo n Tây-S n và n u Tri u- ình c n dùng thì s i th ng ra Phú-Xuân ti p vi n v i binh Tri u mà ánh v i Chúa Tr nh. Thanh-Nhân c ng nh hai ng i khách ch nghe có b y nhiêu ó mà thôi, ch ch a hay Chúa Nguy n ã b ngôi mà vào Qu ng-Nam v i cung quy n, và binh ng Tr nh ã chi m kinh-thành Phú-Xuân r i. Tuy v y mà nh c tin-t c c nghe ó r i thì Thanh-Nhân nói: “ ng t Hu vô ây xa-xôi cách tr . Tin-t c mình nghe ó có l ã c c tháng r i. Hi n nay tình-hình th nào mình không th bi t c. Theo ý tôi thì tôi s e tình-hình càng thêm nguy-ng p ch không th êm-d u âu. Tôi s nguy-ng p là vì tôi ngh t Qu ng-Ngãi vô Bình-Thu n ch nào c ng có quan quân tr n-th . T i sao b n Tâyn chi m c h t c vùng nh v y? Có l binh Tây-S n ông và m nh h n binh tr n-th b i ph n, chúng nó ã phá tan binh tri u r i, nên chúng nó m i hoành hành, t thành, chi m t c. N u thi t th l c c a Tây-s n m nh-m nh v y thì ch c gì quan L u-Thú c a mình v i 5.000 s -t t mà th ng Tây-S n cho n i”. Lê-V n-Quân nói: “Vi c ó tôi hi p ý v i anh. Tôi c ng s binh c a mình ra ánh àng ngoài khó thành-công c”. Ông Nhiêu Giám nói: “Hai chú tr tu i mà sao hai chú l i nhút-nhát quá v y ? Phàm ánh gi c mà th ng c là nh chi n-l c c a t ng ch -huy, nh t là nh tinh-th n chi n- u c a binh-s ch âu ph i nh binh ông. Hu ng chi binh Tâyn là binh ô h p, còn binh c a Tri u- ình là binh có hu n-luy n, có k -lu t. Hu ng chi T ng L u-Thú là ng i lão-thông binh-pháp, ngài c m binh thì v ng-vàng, hai chú kh i lo th t-b i”. Quân l c u cãi l i: - Chúng tôi lo-ng i không ph i vô c âu ông Nhiêu. Binh Gia- nh lão r i, l i y n m nay n ch i không có ra tr n, tôi s tinh-th n chi n-d u m t h t. H n a, ph i kéo i ng b ra t i àng ngoài, t ng-s u m i-m t. D u quan u-Thú có gi i cho m y i n a, dùng binh m t mà ánh v i binh kh e ch c gì mà th ng c. - Kéo binh i ng xa có l quan L u-Thú bi t phép mà d ng s c cho s -t t ch . Tr i mát thì i, tr i n ng v i ban êm thì cho ngh , m i ngày i m t kho ng n ng n ng báo oán 8 ng v a s c v y thôi. âu. i www.hobieuchanh.com úng theo binh-pháp d y thì t ng-th c n a, làm sao mà ti p-t cho y ng-s có m t m i - Còn l ? - C m binh t nhiên ph i t -ch c c m g o và thu c men cho s -t t tr c r i ch . Có l tr c khi kh i-hành, quan L u-Thú ã có s p t cho thuy n ch c m g o, m mu i ra Ph c-H i, Cù-My mà ch c s n ti p-t d c ng cho binh-lính kh i ói ch . Làm t ng mà không bi t lo quân-nhu v i quân-y thì ai dám giao binh- i cho mình ch -huy. Thanh-Nhân i hai ng i bàn cãi v i nhau xong r i, ng i m i chen vô mà h i: “Ví nh binh Tây-S n th a th ng kéo ra chi m luôn Qu ng-Nam r i ch n èo H iVân, còn phía ngoài thì binh Tr nh vào t i Thu n-Hóa, hai u ánh d n l i, g p tr ng-h p nh v y Chúa Nguy n v i Tri u- ình làm sao mà thoát thân ?”. Ông Nhiêu Giám áp: - Còn ng bi n. - Tri u- ình có th y-quân hay không ? - Ch c ph i có ch . - Ví nh Chúa Tr nh ho c b n Tây-S n có th y-quân h ch n - Thì ánh. - D u chi n-th ng i n a, r i i âu? T Qu ng-Ngãi tr v , Tây-S n ã chi m h t i. - Vô th ng trong n y ng nh ng thì làm sao ? o binh c a T ng L u-Thú ti p- ng. Thanh-Nhân ng ì suy-ngh m t h i r i m i nói: - Tôi th y nguy… Nguy to. Mà tôi s r i ây t Gia- nh c a mình c ng không yên c. Ví nh Chúa Tr nh c y oai-quy n c a vua Nhà Lê mà chiêu-d b n Tây-S n, binh trong v i binh ngoài liên-hi p mà ánh ép l i. Chúa Nguy n ch còn cái n c c vào t Gia- nh r i nh t di n chiêu binh m t ng t -ch c cu c phòng-th àng trong, nh t di n l p k làm cho Tây-S n v i chúa Tr nh ngh ch nhau, ánh nhau ng hai àng u gi m s c r i mình th a c em binh tinhnhu tr ra àng ngoài mà kh c-ph c Thu n-Hóa. N c c ã nguy l m r i. Tôi th y bây gi ch còn cái n c xu t t ng và b n chí s n-sóc m y con ch t r i l n t i nó t i mà phá bên ch thì m i có th gi i nguy c. Ông Nhiêu Giám v i Lê-V n-Quân khi u i-Th n, có tài an dân giúp n c. ng khen Thanh-Nhân có m u-l c, có c khen, Thanh-Nhân c chí m i nói ti p: “ ó là vi c tôi oán th nghe ch i. Có chi ch c-ch n âu mà hai ông khen. Nh ng mà có m t u tôi dám nói qu quy t là m c d u th i-cu c day tr th nào, vùng Gia- nh n y c ng không an- n c. Ví nh Chúa Nguy n th t Thu n-Hóa ch y vào ây hi u-tri u dân chúng c nng và t -ch c l c-l ng nghinh ch, chúng ta là ph n râu mày l i ông cha ta n ng n ng báo oán 9 www.hobieuchanh.com nh nhà Nguy n mà khai-thác c t Gia- nh, không l chúng ta ành khoanh tay ng i ngó cho Chúa ta ph i tiêu-vong. Ví nh m ng Tr i khi n Tây-S n ho c Chúa Tr nh d t nhà Nguy n thì chúng ta ch n ng i tài c c a ta mà phò r i m n báo thù cho chúa Nguy n mà ph n kh i hào-khí c a muôn dân: t -ch c c -s t tr cho t Gia- nh. Chúng ta ph i làm sao mà gìn-gi t n c c a ông cha ta ã dày công khai-thác, ch không l chúng ta cúi u cong l ng bái ph c chúa Tr nh hay là Tây-S n và em dâng cho h h ng s -nghi p c a ông cha ta xây-d ng. Không th c… Không bao gi tôi ch u cái thói rày ây mai ó. Tôi th m ghét cái th chong-chóng tùy theo chi u gió mà quây. Thà là tôi x ng v ng trong t Gianh, r i tôi chinh ph t Tây-S n v i h Tr nh, ch tôi không ch u y m c u nghinh tân. D u h có ban quy n cao t c tr ng mà d tôi i n a, tôi c ng không thèm. Tôi nói thi t, thà ánh v i k thù mà ch t, ch tôi không ch u ph n ch ng s ng”. Ông Nhiêu Giám c i mà nói: “Chú n y nuôi chí h ng v i quá. Mà ngh ng ph i, n u lo n-ly không còn tôi chúa gì n a, thì ai c ng nh n y, ai m nh thì n. N u mình có tài có c mình ánh d p c cái l ki n chòm ong thì mình làm vua, can gì ph i ph c-tùng k khác”. Thanh-Nhân nói: “N u mu n m u i-s c n ph i c nh n-tâm. V y tôi d ý ng i trong vùng n y coi h ngh th nào, r i mình s li u l ng. t Ba Gi ng dânông- o, h ng ng i c ng-tráng t 20 t i 40 tu i, k c ng quá 500. N u s ng i hi p ý ng-tâm v i mình, thì mình hu n luy n mà gây thành m t l c-l ng, tuy không m nh l m, song c ng cho mình b t u ho t- ng r i l n l n bành tr ng ra cho l n c. B a nay mùng 10, tôi vi t t r i sai ng i i kh p ba cái gi ng m i m y ông trí-th c v i h t th y anh em c ng-tráng bu i chi u r m t u l i nhà tôi n u ng m t b a và luôn d p bàn lu n mà quy t- nh tháii-phó v i th i-cu c. Tôi s làm trâu làm bò mà ãi anh em m t b a ng nói chuy n ch i. Tôi i ch c anh em không n t ”. Thanh-Nhân bi u gia-d ch d n ch cho khách ngh r i c m-c i ng i vi t t m i ti c, vi t luôn ba b n ng cho m i gi ng m t b n. Sáng b a sau, Thanh-Nhân cho kêu ba ng i tr ng tu i trong xóm l i giao cho i ng i m t t m i ti c b a r m, d n m i ng i i m t gi ng trình t cho m y ông ch xóm xem và c y m y ông truy n giùm l i m i l i cho h ng trí-th c v i h ng ng-tráng nh ngày r m n n u ng r i chung lo vi c n c. Ba ng i lãnh t cho khách xem. i r i, Thanh-Nhân kêu con thay y-ph c ra võ-tr ng t p-d t Thanh-Xuân v ng l i cha, m c áo ch t qu n v n, vác cung th ng ao ki m ra võ-tr ng, t ng-m o d n-d m nh-m , không s t-sè ái-ng i chi h t. Lê-V n-Quân v i ông Nhiêu Giám ra võ-tr ng th y m t cái sân b ng ph ng, ng l n minh-mông, d u n m b y tr m ng i t u l i ó c ng không ch t. Hai ng i tr m-tr khen ng i Thanh-Nhân khéo s p- t võ-tr ng duy t binh- i ng c, ch không ph i t p võ-ngh mà thôi. n ng n ng báo oán 10 www.hobieuchanh.com Thanh-Xuân ra d t m t ng quy n r i ti p i luôn m t ng roi không có ch nào cho Lê-V n-Quân chê c. i thêm m t ng song ki m n a, b ThanhXuân ch ng khác nào nh ph ng múa, t n th i l -làng nh ch p nháng, l i ki m l i qua vùn-v t không th y k p. Ch ng g n r i v a múa v a phóng liên-ti p hai ng n ki m vào cái bia d ng xa h n 100 th c thì hai cây ki m u ghim ngay h ng tâm t c hai. Lê-V n-Quân và ông Nhiêu Giám khen n c-n , khen tài con r i khen cha khéo t p rèn. Thanh-Nhân bi u con d t b n luôn. Thanh-Xuân c m cây cung v i 5 m i tên. Thanh-Nhân ch cây chu i cách xa l i 300 th c bi u con d t b n luôn. ThanhXuân không c n ng mà nh m, c i qua i l i h ng l i thì ráp tên b n li n, mà 5 cây tên u ghim vào mình cây chu i không tr t m t phát nào h t. Lê-V n-Quân th t kinh b c l i khen Thanh-Xuân: “Tài c a n ng-n ng áng làm th y thiên-h . Võ-ngh nh v y thì còn ai dám x ng th y cho n ngng th giáo”. y b a r i Lê-V n-Quân g p Thanh-Nhân, nói chuy n cùng nhau thì bi t Nhân là m t võ-s , nh ng không hi u tài-ngh n b c nào. Nay th y tài c a ThanhXuân r i m i bi t Thanh-Nhân không ph i là tay t m th ng, b i v y anh ta kiêng c cha con, không dám khoe võ-ngh n a. Thanh-Nhân hi u ý nên không m i Quân t p d t, mu n Quân thay th mà t p võ cho h ng thanh-niên trong gi ng. Bu i chi u ông Nhiêu Giám b t êm ng sau c y u d y Thanh-Xuân h c ch . Ba ng i c m t i m i d ti c l n-l t tr v nói r ng các ông ch xóm u as m m c mà chuy n t l i m i và ch c b a r m h t th y u n không ai ch i. n ng n ng báo oán 11 www.hobieuchanh.com III NGH A-HI P NG-CHÍ Vì Thanh-Nhân có sai gia-d ch i c y m n nên nh ng ng i trai-tráng trong gi ng Thu c-Nhiêu, t b a 12 ã t -t u l i nhà Thanh-Nhân ông n b n n m m i, ai ng vui lòng ti p giúp s p t ng chi u r m ãi ti c. Trong nhà có lúa y l m. Trâu bò heo c ng s n có nhi u, kh i lo i mua. Ng i ta bèn phân nhau ra nhi u t p, m i t p lãnh ph n-s riêng, t p xay lúa, t p giã g o, t p giã n p, t p b a c i, t p t u2, t p vô ng tát ìa ch n lung mà b t cá l n, t p ng i thuy n ra Ti n-Giang l i tôm cá sông, t p nhà c a ván óng bàn ngang bàn c t i võ-tr ng, là ch d n ti c, vì nhà tuy l n, song không ch mà ãi n b n m tr m khách. Ng i ta làm r n-r trong ba ngày thì n u ng ã hoàn-b , cu c p- t c ng ã xong-xuôi. S m m i r m b u tr i thanh-b ch, gió ch ng lai-rai, i ng i th -th i trong lòng nên l ra ngoài m t h n-h . Ng i ta b t u gi t trâu bò heo tr c ng có th t s n cho t p trong b p li u ch ng mà xào n u cho k p lúc t tr i x bóng thì m ti c. n tr a, m y ông có h c-th c v i các ông Ch xóm l n-l t t i tr c r i ng bình-dân trong ba gi ng t p n m ng i, t p 10 ng i, ti p-t c kéo t i không ng t. Ch xóm v i h c-th c ch có vài ba ch c ông nên Thanh-Nhân ti p m i vào nhà ng i u ng n c, còn h ng bình-dân thì ông nên ng i ch i ngoài võ-tr ng ho c gi m n m gi m b y trong v n mà nói chuy n. Thanh-Nhân gi i-thi u ông Nhiêu-Giám v i ông b n Lê-V n-Quân cho m y ch xóm và h c-th c bi t, r i li n thu t cho m y ông nghe nh ng tin-t c v cu c r ci àng ngoài. Ngài nói: “Tôi i th m anh em bên Long-H , tôi m i hay m t vi c quan-h l m. Ng i ta nói Qui-Nh n có b n Tây-S n d y lo n, kéo binh trong núi ra ánh l y thành r i chi m h t m t vùng t Bình-Thu n ra Qu ng-Ngãi. ã v y mà Chúa-Tr nh ngoài B c còn binh khi n t ng vào ánh Thu n-Hóa n a. Chúa Nguy n l ng di n th ch có l b i-r i nên sai ng i chi u vào d y quan L uThú Long-H gom binh Gia- nh em ra Bình-Thu n d p lo n Tây-S n cho binh Tri u có toàn-l c mà ch ng v i Chúa Tr nh ng gi v ng Thu n-Hóa. Quan u-Thú Long-H ã em 5.000 binh Gia- nh ra àng ngoài mà ti p vi n r i. Tôi hay tin có b y nhiêu ó mà tin y có l ã c l m. M y ông có nghe tin nào khác n a hay không ?” y ông khách nhìn nhau ng -ngáo vì không có m t ông nào hay chuy n r ci ó. R i ó m y ông bàn-lu n v i nhau t ng-b ng, ng i oán Tri u- ình ch c ph i nguy to, ng i s binh Gia- nh ít quá d p lo n Tây-S n không n i, có ng i 2 n ur u n ng n ng báo oán 12 www.hobieuchanh.com i nói “L y Th y” l p Qu ng-Bình v ng-vàng. Tr nh ánh ã b y l n r i không n nào phá n i, bây gi có tài phép gì qua i ó c mà vào Thu n-Hóa nên ph i lo. Thanh-Nhân c ng i nghe m y ông bàn cãi không nói thêm n a, không t ý riêng a mình, vì tính khêu-g i cho lòng ngu i náo-n c mà thôi th ng-th ng r i s ch ch nguy-nan, s nói ng ch n-chánh cho ng i ta bi t sao là ph i, sao là qu y ng ng i ta oán ghét cái qu y và dám ch t v i cái ph i. n x anh em m y gi ng ã t u th thì s khách c t i 470. n m t r i, Thanh-Nhân c y ng i m Thanh-Nhân d y d n r u th t ra r i m i khách l n nh nh p ti c. Ch nhà ng i bàn gi a v i ông Nhiêu Giám, anh Lê-V n-Quân, m y ông ch xóm và m y ông có h c-th c, còn bao nhiêu thì ng i các bàn chung-quanh. Ch khách n u ng vui i. Vì x a nay ch a h có m t ti c nào ông- o nh v y, l i h ng bình-dân c i kho n- ãi b i v y ai c ng nghi Thanh-Nhân mu n tính vi c gì ây. Ng i ta có ý trông coi ch nhà nói làm sao, mà ch nhà c i m i bàn ch m-nom nh c l y thêm u, ân-c n ãi khách, không ch u nói chi h t. y ông có h c th c, ã bi t tâm-chí c a Thanh-Nhân, nên nh ch c vì có vi c gi c-giã àng ngoài m i có ti c n y. Mu n gh o ch nhà nên lúc n u ng m y ông còn em vi c ó ra mà bàn n a. M t ông nói lãnh-th c a qu c-gia ch ng khác nào thân-th c a con ng i. Trong thân-th c a con ng i n u có au m t ch nào nh nh c u hay au b ng hay gãy tay ch ng h n thì c thân-th u ch u nhng nên b n-th n b -ngh chung. Trong n c ta hi n-th i, àng ngoài lo n-ly i-r m, nh ng àng trong thì bình-t nh an-ninh. Tuy v y mà t Gia- nh n y ã t u ch u nh-h ng r i. Quan L u-Thú Long-H ph i em binh àng trong ra ngoài mà ti p-vi n, ó là m t b ng-c hi n-nhiên, h au r ng thì nh c c u, h au b ng thì m t nh nnhó. Hi n gi c-giã àng ngoài ch a can-h n àng trong, nh ng ai dám oán ch c ngày mai àng trong c ng v n c yên t nh, không xôn-xao bi n- ng. Ng i có tâm-chí ph i suy ngh xa, ph i lo-li u tr c, không nên n c ng p t i trôn r i m i nh y, s nh y không k p s b n c ch p mà ph i ch t chìm. Ng i ta khiêu-khích t i nh v y mà Thanh-Nhân c ng c l ng thinh d ng nh ng i ích-k c lo cho có ti n y r ng, có lúa y l m ng n ch i ng anguê, không thèm k vi c vua, vi c n c. Mãi n chi u, Thanh-Nhân dòm th y khách l n nh u n u ng no r i, ng i m i ng d y i l i gi a sân mà la l n lên: “Có m t vi c quan-h l m, l ng ng nghe tôi nói”. Ai n y u nín h t. M y t p ng i ngoài xa s nghe không rõ, nên kéo nhau l i ng cho g n, thành th khách chen-chúc ng bao quanh Thanh-Nhân, bao c m y ch c ông tai m t ng i bàn gi a. n ng n ng báo oán 13 www.hobieuchanh.com Thanh-Nhân i âu ó ng yên-t nh r i m i c t ti ng lên nói l n: “Tr c t tôi mu n cho anh em l n nh trong t Ba Gi ng n y hay: n c nhà ang b m t tai h a l n l m… Có gi c r i… Gi c to-tát, gi c th c-s , ch không ph i gi c chòm, gi c nhóm.” Nghe nói hai ti ng “có gi c” ai n y u xúc- ng, nên l ng-l ng lóng nghe. Thanh-Nhân th y cách báo-cáo t-ng t c a mình ã có hi u-qu , m i ch mrãi nói ti p: “Vì hay trong n c có gi c nên m i qui-t anh em l n nh t Ba Gi ng mà nói cho anh em hay r i h i coi n c nhà b h a gi c-giã, chúng ta là con dân c a t n c, chúng ta ph i làm sao cho áng m t râu mày. y v y, cu c ti c tôi ra hôm nay ây không ph i là cu c vui ch i, y là cu c h i-hi p bàn-lu n r i chung lo gi nhà c u n c. Tin gi c-giã tôi m i nói cho anh em bi t ó là tin ch cch n ch không ph i l i n huy n. Tôi qua Long-H tôi nghe rõ-ràng: cách h n m t tháng nay Tri u- ình có cho quan L u-Thú c a ta hay, b n c ng-kh u qui-t nh ndân t i Tây-S n mà luy n t p phân thành i ng r i kéo ra ánh úp t thành Qui-Nh n. Quan quân khi p s b ch y h t. Chúng th a th m nh m i tung-hoành chi m h t t ai c m t vùng t Bình-Thu n tr ra Khánh-Hòa, Phú-Yên, Bìnhnh, Qu ng-Ngãi. Mà ó là tin c nghe hôm tháng tr c, không bi t b a nay gi c Tây-S n ã tràn ra Qu ng-Nam ho c ã t i Thu n-Hóa hay ch a. L i còn nguy h n a là ng th i Tây-S n hoành-hành phía Nam thì chúa Tr nh huy- ng binh phía B c vào ánh chi m t B -Chánh, cách kinh-thành Hu không bao xa. B a nay chúng ã l y Hu hay ch a ? … Ch a bi t c. Tôi ch bi t quan L u-Thú Long-H ã dem 5.000 binh Gia- nh ra àng ngoài ng ch ng v i Tây-S n. Ch ng n i hay không ? C ng ch a bi t c. ... Ví nh binh Chúa Tr nh, ho c binh Tây-S n ánh chi m kinh-thành Hu r i, Chúa Nguy n v i ình-th n làm sao ?... Thoát kh i hay là gi c b t ?... Nh thoát c thì ch y i âu ?... Còn s ng hay là ch t m t? Còn quan L u-Thú Long-H em binh Gia- nh ra àng ngoài mà ti p- ng, o binh có th ng hay là b i ? ... Nh b i r i làm sao ?... Thanh-Nhân li c th y m i ng i u h i-h p, l -l ng, thì ng ng l i cho ng i ta suy ngh . Cách m t chút r i nói ti p: “H i nãy n u ng àm-lu n tôi lóng nghe có m t ông ng i chung bàn v i tôi nói r ng: lãnh-th c a qu c-gia ch ng khác nào thân-th c a con ng i. V con ngu i n u có m t b -ph n nào b b nh thì c thân-th u b -ngh . Còn v qu c-gia n u có m t vùng nào b h i thì luôn c n c u rúng ng. L i lu n ó thi t là úng- n. Chúng ta t u-h i nhau ây, t m y ông tr ng tu i xu ng t i các anh em c ng-tráng, chúng ta ng sanh-tr ng trong vùng Ba Gi ng n y. Thu nay chúng ta ng n h t g o Ba Gi ng, ng u ng dòng c Ti n-Giang mà s ng. Chúng ta ch u chung m t ánh n ng, h p chung m t ng n gió, b i v y tâm-chí c a chúng ta nh nhau. Thu nay non n c th ng-bình, chúng ta chung h ng sung-s ng. Bây gi qu c gia nguy bi n, chúng ta ph i hi p l c chung lo, chúng ta ph i li u l nào cho áng m t nam-nhi, r c-r t Ba Gi ng, cho kh i tan-nát công-nghí p c a ông cha, cho c hãnh-di n v i n c non, v i nòi gi ng. Nh ng tru c khi mu n làm ra th bánh gì c n ph i có b t ng thích-h p i th bánh ó thì n m i ngon. Tr c khi c t nhà l u, c n ph i có n n cho v ng, t cho l n, á g ch cho thì nhà m i ch c. Tr c khi mu n lo vi c l n, tôi c n n ng n ng báo oán 14 www.hobieuchanh.com ph i bi t ru t, gan, u óc c a ng i chung lo. V y tôi xin m y anh l n v i m y em nh cho tôi h i ít câu ng tôi hi u tâm-chí c a anh em r i tôi s bày t ý-ki n c a tôi v s th i-cu c bi n chuy n. Tôi xin anh em l n nh bình-t nh lóng nghe. Tôi h i câu nào thì suy ngh cho k -l ng r i tr l i theo câu ó, tr l i cho rõ-ràng, cho thành-th t ng v tôi mà c ng ng s ai. ây tôi xin h i anh em: “Ví nh o binh Gia- nh, quan L u-Thú Long-H em ra àng ngoài b binh Tây-S n ánh b i ph i tiêu tan h t. Anh em nghe s th t-b i ó anh em bu n hay không ?” C th y b n phía ng la l n: “Bu n l m ! Bu n l m !” Thanh-Nhân g c u và nói: “Tôi xin h i li p: Ví nh vua quan hi u-tri u dân chúng tình-nguy n nh p ng ng l p m t o binh khác i ánh gi c mà báo thù cho o binh tr c, anh em dám ch u ra i lính hay không ?” u n y nói: “Dám”. u n nói: “Tôi tình-nguy n xin làm lính ng báo thù cho anh em Gia- nh không n i quan trên kêu g i.” Thanh-Nhân nói: “Bây gi tôi h i qua tr ng-h p khác. Xin anh em lóng nghe i t ý-ki n cho tôi bi t: Ví nh Chúa Nguy n v i Tri u- ình Thu n-Hóa b Tâyn, ho c b Chúa Tr nh ánh b i, nên ph i phân-tán ki m ng mà tr n cho kh i gi c b t, anh em nghe nh v y anh em bu n hay không ?” Ph n ông áp: “Bu n m”. ng có nhi u ng i la l n: “Bu n mà gi n n a”. Thanh-Nhân h i: “Bu n ho c gi n r i làm sao ?”. Có ng i áp: “Ph i r nhau i tìm Chúa mà phò !”. Ng i khác nói ti p: “Ch ng tìm c Chúa thì xin Chúa l p binh i khác ng mình chen vào hàng ng mà ánh gi c báo thù”. Thanh-Nhân h i: “Ví nh Chúa b gi c b t gi t i thì làm sao ?”. ng bình-dân ngó nhau s c m t b i-r i nh b bít i nên l ng thinh không tr l i c. ng không còn ngã mà bàn gi a, m t ông trí-th c, tóc b c hoa râm, ng d y mà áp l n: “N u i-ro b i h a n th thì chúng ta ch n ng i có tài c tôn lên làm u r i chúng ta xúm nhau tá-tr ng quét s ch quân gi c mà em an-ninh l i cho dân c”. Thanh-Nhân h i thêm: “N u Tây-S n ho c Chúa Tr nh hãm h i Chúa mình thì mình qui thu n v i Tây-S n ho c v i Chúa Tr nh ng thong-th làm n, nh y không c hay sao?” th y la ó vang rân: “Không c ! Không c ! Thà ch t ch không ch u u gi c âu ! Tr m t i lòng x u l m ! Vong ân b i ngh a Tr i h i còn gì !” t ông nho h c ng lên nói: “Thánh-hi n có d y: Làm ng i i ph i gi lòng tín-thành, ph i t p tánh trung tr c, ph i sát thân thành nhân, ph i x sanh nhi th ngh a. Tr c kia ông cha ta nh c y oai quy n c a Chúa Nguy n nên m i c vào t Gia- nh mà khai c l p nghi p, r i l i cho con cháu c no m an vui, Chúng ta c an-c l c-nghi p nh v y, chúng ta không phép quên n c a t tiên, quên ngh a c a Chúa Nguy n. T -tiên ta m t, ta t bàn th t ng-ni m truy ân. N u vua chúa ta th h i, có l nào ta ành cúi u tùng-ph c ch m i mà quên n ng n ng báo oán 15 www.hobieuchanh.com ngh a c cho c. Ta ph i gìn-gi s -nghi p c a ông cha, ó là truy ân. Ta ph i ng ni m h n n a, ta ph i xem ng i h i vua chúa ta là k thù chung, ó là áp ngh a. D u Tây-S n hay là Chúa Tr nh ban vàng b c, ho c ban t c mà d ta thì ta ng không thèm. Ph i làm nh v y m i trúng chánh- o”. n phía u la l n: “Làm theo chánh o ó ! Làm theo chánh- o”. Thanh-Nhân ng ngó vòng h t b n phía, l y làm to i chí, nên chúm chím i, r i i bình-t nh l i m i nói ti p: “Thu nay tôi v n bi t anh em l n nh t Ba Gi ng n y th y u có tâm-h n cao quí và có chí khí hào-hi p. Nh có d p h i hi p n y anh em m i bi u-l tâm-h n và chí-khí rõ-ràng. V y tôi t l i khen ng i anh em mà tôi c ng nghiêng mình bái ph c tâm-h n v i chí-khí ó n a. Bây gi tôi xin nh c l i cho anh em nh nh ng câu tôi em ra mà h i anh em h i nãy u là l i ví, u là vi c t ng-t ng, tôi h i phòng h th m d tình ý anh em mà thôi, ch ch a ph i là vi c ã x y ra r i. Chúng ta ch a có tin-t c nên không bi t o binh Gia nh c a ta ra àng ngoài th ng b i l nào, c ng không bi t Chúa ta có nguy-nan hay không, c ng không hi u Tây-S n v i Chúa Tr nh m nh hay y u. N u binh Gia- nh a ta phía trong và binh Tri u- ình phía ngoài, c hai u chi n th ng h t, thì ó là may-m n c a n c nhà. Ng t theo tin t c ã ch c-ch n chì Tây-S n ã chi m t ai ra t i Qu ng-Ngãi, còn binh Tr nh thì i vào t B -Chánh r i, t c th th l c hai u u m nh-m . Thu n-Hóa gi a b hai u d n ép, tôi coi khó gi v ng l m. i v y cho nên lôi s cái may ít quá còn cái r i thì thi t nhi u, nên tôi lo ng i h t c. Mà d u may d u r i, h gi c-giã thì tai-h i chung cho c n c. Tuy gi c àng ngoài song nó c ng nh-h ng vô t i àng trong, ã có nh-h ng r i, mà không bi t ch ng nó s tràn lan vô t Gia- nh c a chúng ta n a. V y chúng ta nên tính tr c, nên phòng, ng khi h u-s thì chúng ta s n-sàng mà i-phó cho kh i n-ràng, kh i lính-quýnh. Làm vi c gì c ng v y, khó là lúc ban u, lúc g y d ng. g y d ng c r i thì nó s m r ng mau l , nó s bành-tr ng d dàng. vùng Ba Gi ng c a chúng ta ây b c lão-thành ã c m y ch c ng i còn h ng c ngtráng k n g n 500. N u các ông lão-thành ch u giúp trí, giúp tinh th n, còn các anh em c ng tráng ch u giúp s c giúp h ng-hái, chúng ta l p m t h i ng-chí chuyên lo an dân c u qu c. H i m i thành-l p mà có t i n m sáu tr m nh n-viên không ph i là nh . H i l p r i nh ng ng i xa g n h h có tâm-chí thì h s tìm n mà xin gia-nh p. V y tôi xin h i m y ông lão-thành v i các anh em c ng-tráng, v y ch có s n lòng hi p v i tôi mà l p m t h i l y hi u “Ba Gi ng ng-Chí H i” v i tôn-ch an dân c u qu c hay không ?” già chí tr th y u b ng lòng h t. Thanh-Nhân nói: “L p h i nh v y ng i ta th ng t h ng-án k nh cáo Thiên a r i các nh n-viên ng mà th . Tôi ã bi t tâm-chí nhi t thành v i tánhtình ngh a-hi p c a các anh em nên tôi không c n bày th -th t. B c anh-hùng ngh am tl ih a làm tin mà ch t s ng v i nhau, không ai ch y ch i mà ph i th . Nh ng h i thì ph i có m t ng i làm u ch -huy, gi k -lu t và thông tin-t c. y xin anh em hãy ch n c m t v Chánh H i-Tr ng và c luôn m t v Phó H iTr ng thay th cho Chánh H i-Tru ng khi ông n y v ng m t”. n ng n ng báo oán 16 www.hobieuchanh.com Anh em bàn tính v i nhau r i ng c -Thanh-Nhân làm Chánh H i Tr ng. Thanh-Nhân t ch i không d c nên ph i nh n ch c. Ng i nài xin ph i c t ng i tr ng tu i trong h ng h c-th c ho c ch xóm làm Phó H i-Tr ng. M y ông khiêm-nh ng không dám lãnh ch c ó r i ti n-d n ông Nhiêu Tr n-MinhGiám là Phó H i-Tr ng. M y ông h a s t n tâm giúp cho h i v i ch c H i-viên y thôi. Thanh-Nhân v i Minh-Giám t l i cám n anh em s n lòng tín-nhi m và h a ho t- ng làm cho “Ba Gi ng ng-Chí H i” c r ng-r thinh-danh, ThanhNhân nói: “H i c a chúng ta l p v i tôn-ch an dân giúp n c. Hi n nay àng ngoài có gi c-giã làm cho dân xao-xuy n, n c nguy nan. Mu n t c m c- ích, i ta c n ph i m t m t b c an dân và m t m t d ng võ c u n c. B c tôi xin giao cho ông Phó H i-Tr ng lo li u. Ph n tôi thì tôi chuyên lo rèn t p võngh cho nh n-viên phòng khi h u-s thì có s n tài l c mà nâng qu c-gia. ng nh n viên c ng-tráng t 20 n 40 tu i u ph i t p luy n võ-ngh , hi u bi t chi n-l c h t th y. Nh n-viên thì ông l i t i ba cái gi ng. M t võ-tr ng c a tôi ây không cho anh em t p luy n. Tôi xin m y ông ch xóm ki m ch r ng-rãi ng th ng mà m thêm m i gi ng cho c ôi ba võ-tr ng m i ngày anh em i t p cho g n. Anh b n c a tôi là anh Lê-v n-Quân ây là m t võ-s có danh l n. Tôi s c y anh d y anh em t p. Tôi c ng s giúp v i anh mà ch cho anh em. Thi t hai ng i c ng ch a . th ng th ng r i tôi ki m r c th y võ thêm. M i gi ng ph i có ba th y m i mà l p h ng ngày cho nh n viên c”. y ông ch xóm nói l p võ-tr ng nh nh thì không thi u gì y ch c ng c. u c n y u là ph i có ng i d y. t, mu n l p Nh n-viên tr tu i nghe nói s l p tr ng ng t p võ thì ai c ng h ng-hái nói ng hi n gi trong m i gi ng u có m t hai ng i bi t võ-ngh chút nh. V y m y ng i y b t u t p li n cho nh n-viên c, t p cho bi t t n th i r i s c y th y hay phân mi ng, ch th thêm cho rành. Lê-V n-Quân nói t p võ ây là t p võ ng ánh gi c, ch không ph i t p võ bi u-di n ch i. V y t p quy n c n ph i ch m nom làm cho gân c t d o dai, s c kh e sung túc. Ph i t p ch y mau, t p nh y cao, t p tr l , ng khi xáp tr n huyng cho g n-gàng. Thanh-Nhân nói t p dùng binh-khí thì nên t p b n tên, t p phóng lao, t p dùng ch a ba, i ao, n ao cho thành-th c. Thanh-Nhân h a s t cho th rèn, th m c t o m y th binh-khi y cho nhi u phát cho nh n-viên các gi ng gi mà p luy n. Ông nhiêu Tr n-Minh-Giám nói: “Chi n-s c n ph i có s c kh e, ph i bi t võngh , ph i thông chi n l c ph i hi u binh-pháp. Nh ng can- m là bí-quy t c a s chi n-th ng. V y c n t p rèn võ-ngh mà c ng c n hu n-luy n tinh-th n, m i ng i có tinh-th n m nh m có tâm-chí c ng-quy t có th ánh b i c tr m ng i nhút-nhát. V y m y ông ch xóm v i m y ông có h c-th c nên giúp mà hu n-luy n y c hai m t võ-ngh và tinh th n thì có th dám chi n v i 5.000 binh ô-h p n ng n ng báo oán 17 www.hobieuchanh.com không có hu n-luy n, không bi t k -luât”. Tr già bàn lu n cùng nhau m ã lên cao r i m i gi i tán mà v . n t i, tr ng Sáng b a sau, Thanh-Nhân cùng v i ông Nhiêu Giám và Lê-V n-Quân i vi ng m y gi ng. i t i âu m y ông h c th c c ng h ng-hái ti p r c r i hi p nhau a ch làm tr ng t p võ ch n ng i hu n-luy n cho nh n-viên li n. S h ng-hái a hai ông Chánh, Phó H i-Tr ng gây ra m t phong-trào háo chi n b ng-b t sôii t Ba Gi ng. H ng thanh-niên c ng-tráng ban ngày thì làm ru ng, làm v n, mà h chi u mát thì r n r t u l i võ-tr ng t p ch y, t p nh y. Cách ch ng bao lâu tôn ch c a H i Ba Gi ng ng-Chí ã n ra kh p xóm xa làng g n. Có nhi u trai-tráng ái m trí ý c a h i nên n xin ghi tên nh p h . Trong ba tháng, s nh n-viên ã lên g n m t ngàn, và trong s ó có nhi u v nnh n, c ng có nhi u võ-s xa, có ng i Long-H , có ng i t n trên ng-Nai và Phan-Tr n c ng tìm t i mà xin gia nh p ng góp s c. Bên v n thì c n m ng i: Ph m-Háo-Ngh a, Lê-Th -Tiên, D ng-Trung, Hu nh-Hiên-Hà, Tri u-Bá-V n. Còn bên võ thì c tám ng i: Võ-Nhàn, Nguy n-L ng, Tr n-H o, Cao-Liêm, Lý-Thi n, Phan- ình-Tr , L u-B ch-Khuê và Thái-H ng-Tâm m i ng i u tài rèn t p võ-ngh cho nh n-viên c. Thanh-Nhân phân phát v n-nh n và võ-s m i gi ng ôi ba ng thì hu n-luy n tinh-th n, còn võ thì rèn-t p chi n u. i ng v n Thanh-Nhân l i c y ít ng i tr ng tu i mà lanh-l i, ng i qua Long-H , Saéc, k lên Phan-Tr n, ng-Nai thám d tình-hình, lóng nghe tin t c ng v thông báo cho h i bi t. Tuy Thanh-Nhân m ng th y H i Ba Gi ng ng-Chí bành-tr ng m nh-m và mau l khi n cho ng i ph i b n trí c êm ngày, song ng i c ng không quên nh c-nh con t p võ h c v n, b i v y -Thanh-Xuân càng luy n càng thêm hay, làm cho m y võ-s m i th y nàng t p-d t ai c ng bái-ph c. Th y tài-ngh c a con t c h i viên khâm-ph c, ng bi t tài-ngh c a cha, nh v y mà Thanh-Nhân i m i c ng nh ng i c . c n ng n ng báo oán 18 www.hobieuchanh.com IV ÔNG-S N C U QU C -Thanh-Nhân ã có tài, có chí, có th -l c, mà còn làm Chánh H i-Tr ng cho “Ba Gi ng ng-Chí H i”, ng i có thêm oai-quy n n a, b i v y h ra l nh thì th y nh n-viên trong h i, bây gi k n s ngàn, ai ai c ng ph i tuân theo mà làm, không dám cãi l , mà c ng không dám gi ng-gi i. Tr n-Minh-Giám là m t nhà nho h c ho t bát, có m u có trí, l i có nhi u sángki n hay. Ông ph -trách v i Thanh-Nhân, ông t n tâm ti p giúp, ông l i có tài coi ng i không sai. c àm-lu n v i v n-nh n võ-s xa m i n xin nh p h i, trong vài ngày thì ông ã bi t rõ tánh tình c a m i ng i, ông cho Thanh-Nhân bi t Võ-Nhàn tuy tr tu i, song có m-l c, l i có d trung-thành, có tánh chánh-tr c. Ông cho Võ-Nhàn h n Lê-V n-Quân xa, ng i y nên i d ng. Thanh-Nhân nghe l i m i phân võ-s cho i ba gi ng ng rèn t p võngh cho h i-viên. Ng i nh: Võ Nhàn, Nguy n-L ng, Tr n-H o v i Cao-Liêm ph i gi ng Thu c-Nhiêu, vì gi ng n y có t i b n võ-tr ng. Gi ng Tr n- nh có ba võ-tr ng nên giao cho Lê-V n-Quân, Lý-Thi n v i Phan- ình-Tr t p luy n. Còn gi ng Cánh-Én nh , l i ít dân, nên l p có hai võ-tr ng, thì giao cho L u-B chKhuê v i Thái-H ng-Tâm ch m-nom. n-nh n c ng chia i m y gi ng ng hu n-luy n tinh-th n. Thu c-Nhiêu ã có Chánh, Phó H i-Tr ng nên ph thêm Ph m-Háo-Ngh a mà thôi. Lê-Th -Tiên i D ng-Trung-C thì i Tr n- nh, còn Hu nh-Thiên-H v i Tri u-Bá-V n thì i Cánh Én. Tuy c t ph n cho m i ng i nh v y song vài ba ngày thì có Thanh-Nhân c i ng a n vi ng m t l n. Vì trên s t-s ng ch m-nom nên d i t p luy n h n-hòi, không dám bê-tr . Trong m y tháng thì ã th y t Ba Gi ng t o s n c ngàn ng i có th làm chi n-s ra tr n v ng-vàng, v a có tinh-th n chi n- u thi t cao, v a hi u binh-pháp công th rành-r . V binh-khí thì m i ng i u bi t ùng n ao c th y, nh ng có t p riêng hai tr m ng i chuyên-môn b n tên v i m t tr m ng i phóng lao. t b a có ng i lên Phan-Yên Tr n d -thám tr v cho hay r ng Chúa Nguy n nh-V ng ã dùng thuy n do ng bi n vào t i Sài-gòn hôm u tháng. Chúa em theo có m t hoàng-t l i 13 tu i, có b n quan v i m t ch c lính th -v h giá mà thôi. Hi n gi Chúa trong thành Sài-gòn có quan Tr n phò-trì, nh ng binh Phan-Tr n b tuy n i tùng-chinh v i quan L u Thú Long-H h t nhi u, bây gi trong thành còn l i ít ch c lính canh tu n c m ch ng v y thôi. Thanh-Nhân v i Minh-Giám nghe báo nh v y thì kinh-tâm bi t Thu n-Hóa ã th t th , binh Tri u ã tiêu tan, nên Chúa m i v t bi n vào Nam lánh n n. n ng n ng báo oán 19 Thanh-Nhân li n sai ng th c n nhóm ng ngh -s . www.hobieuchanh.com i i m i các võ-s , các ch xóm và các ng i có h c- i l i các ng i y u n m t. Thanh-Nhân em tin m i nghe mà nói i cho c -t a bi t, r i -ngh ch n l i 500 ng i c ng-tráng ã c hu n-luy n thành-th c, phân làm i ng r i em vô thành Sài-gòn xin h -giá nh-V ng. Các võ-s u hi p ý ng tình, nói r ng h i l p v i m c- ích an dân c u n c, ây là t d p t t cho h i t c m c- ích r t v -vang. Minh-Giám không ng n c n, nh ng ông dè-d t, ông khuyên ph i s p- t cho -l ng, vì i xu t binh l n u c n ph i th n-tr ng, không nên h t-t c. Ông xin cho ông lên Phan-Tr n quan-sát tình-hình và h i th m lin-l c l i cho ch c-ch n. nhà c tuy n binh c t ng cho s n, t p luy n thêm cho tinh-t n, nh ng ph i ch ông v r i s em binh i. Thanh-Nhân bi t Minh-Giám là ng i v a c n-th n, v a sáng-su t, nên ch pthu n -ngh c a ông, cho d n m t chi c thuy n r i khuya sai ng i a ông i. Thanh Nhân nhà cùng v i Võ-Nhàn và Lê-V n-Quân i n các võ-tr ng ch n l a nh ng ng i trai tr m nh-m , t p luy n ã thành-th c, l p s biên tên 450 ng i, r i ch n thêm 50 ng i gi i n a cho s 500. Ng i nào c ch n r i thì giao cho võ-s hu n-luy n c-bi t thêm n a, ung- úc cho thành 500 binh tinh-nhu , có linh-th n m nh-m , có can- m y , dám xung-phong hãm tr n ng làm r c cho t Ba Gi ng. binh 450 thì phân làm ba - Võ-Nhàn ch huy - Lê-V n-Quân ch -huy - L u-B ch-Khuê ch -huy i, m i i 150 ng nh: i th nh t v i Tr n-H o ph -trách; i th nhì v i Phan- ình Tr ph -trách; i th ba v i Thái-H ng-Tâm ph -trách. Còn 50 binh b n cung tên thì giao cho Nguy n-L Nguy n-L i, Thanh-Nhân ng ch huy. ng i tiên-phong. i th Nh t là trung-quân có Thanh-Nhân theo n m quy n T ng ch -huy. i th nhì làm t -d c. i th ba làm h u-d c. Còn bao nhiêu h i-viên khác thì giao cho Cao-Liêm v i Lý-Thi n phân thành làm binh tr b , n u có cách dùng s cho hay ng a lên ti p-vi n. i ng Bên phe v n thì nh Ph m-Háo-Ngh a v i Lê-Th -Tiên theo T ng Ch -huy làm Tham-tá quân-s . Còn D ng-Trung-C , Hu nh-Thiên-Hà và Tri u-Bá-V n thì lãnh ph n-s ti p l ng-th c. y ông ch xóm lãnh qui-t g o và nu i m m l i, ph i ki m thuy n cho s n ng v n-t i binh-lính và l ng-th c. n ng n ng báo oán 20 www.hobieuchanh.com Công vi c s p t xong r i. Nh ng ng i c c t i lên Sài-gòn phò Chúa Nguy n th y u vui lòng h ng-hái mu n i li n. Nh ng ông Minh-Giám b t tin, trông h t s c không th y ông tr v nói coi tình-hình th nào ng có d y binh. Thanh-Nhân nóng-n y mà ch n n a tháng c ng ch a th y Minh-Giám v , i c y m t ông già b i xu ng i ki m, ông già i bi t g n 10 b a n a. nhà ai ng bôn-chôn lo-ng i không hi u ng sá tr c-tr th nào mà ai i c ng bi t m t, không v c. Có ng òi xúi Thanh-Nhân ch binh i càn, không c n i ông Minh-Giám. Thanh-Nhân l ng-l không ch u i, m t là bi t ông Minh-Giám th n-tr ng, n u ông không v ch c là có vi c gì r c-r i x y ra, hai n a m i xu t binh l n u ph i có c- ích rõ-r t, h i thì ph i thành-công rõ-ràng cho ng i Ba Gi ng kh i th t ng. t êm, ông Minh-Giám v t i m t l t v i ông già i ng a. Thanh-Nhân, Ph m-Háo-Ngh a v i Võ-Nhàn nghe ông Minh-Giám v thì l t t m c a ti p ông mà h i li n coi ông lên Phan-Tr n làm chi lâu quá anh em nhà trông i mu n mòn h i. Minh-Giám vô nhà ch a k p ng i, thì nói: “Nguy r i ! Nguy to ! Tôi lên t i Sàigòn ít b a c nghe tin-t c ch c-ch n r i tôi s a so n tr v . K nghe thêm tin khác n ãi r ng i binh Tây-S n i ng bi n ã vào c a C n-Gi r i. Thi t qu quan quân trong thành xao-xuy n mà th ng-dân ngoài c ng lo s nên nhi u ng i b nhà c a, d t v con i tr n. Nghe th y nh v y, tôi ph i rán l i mà xem cho rõ tình-hình th nào ng lo m u thi t k mà c u Chúa gi i nguy”. Thanh-Nhân nóng-n y li n h i: - Ph i có Chúa vào Sài-gòn thi t hay không ? Ông g i chuy n cho anh em tôi nghe. - Có Chúa - Có binh - Không có binh theo. i vô v i m t chi c thuy n mà thôi, b i v y khi m i vô t i thì gi u, không dám cho dân ngoài thành bi t. Tôi lên t i Sài-gòn, tôi ki m m y ông già ng làm quen mà h i th m. M y ông nói Chúa vô h i nào không ai bi t c. May trong thành có m t ông i lâu lâu hay ra ngoài ki m ch n nh u ch i. Nh ông i ó khi quá chén r i, ông vui mi ng nói l u ra nên g n hai tháng nay ng i ta m i c bi t Thu n-Hóa th t th , b binh Chúa Tr nh chi m. Chúa Nguy n ph i ra Qu ng-Nam lánh n n. Binh Tây-S n trong Qu ng-Ngãi kéo ra t i ranh Qu ng-Nam mà binh Tr nh c ng vô t i èo H i-Vân r i n a, Chúa s b k t m i xu ng m t chi c thuy n ch y vào ây, ch em theo có m i tên lính th -v v i m t ng i là Hoàng-T Nguy n-Ph c-Ánh m i 13 tu i, hai ông quan võ, m t ông tên Tr ng-H u, m t ông tên H -V n-Lân và hai ông quan n, m t ông tên Lê- i-Chí, m t ông tên Hà-Khâm. Tuy nghe rõ nh v y, bi t binh tri u ngoài Thu n-Hóa ã tan rã r i, song ch a bi t o binh Gia- nh c a nh-V ây, ng i thu t rõ công ng vô thi t, vô ã g n hai tháng r i. i theo h -giá ông hay không ?